ماه رمضان و تدبر در آیات نورانی قرآن( هر روز یک آیه)

[امیر هانی]

امام صادق علیه السلام علّت تكرار آیات ربا را آماده سازى ثروتمندان براى كار خیر و صدقات مى‏داند و مى‏فرماید: چون از یكسو «ربا» حرام است و از طرف دیگر كنز و انباشتن ثروت به صورت راكد نیز حرام است، پس چاره‏اى براى ثروتمندان جز انفاق و یا كارهاى تولیدى مفید باقى نمى‏ماند. [763]
همچنان كه درباره‏ى علّت تحریم ربا گفته‏اند: رباخوارى مانع جریان پول در مسیر تولید و كارهاى عام المنفعه است و به جاى تلاش و فكر و بازو، فقط از سود پول بهره‏گیرى مى‏شود، لذا ربا تحریم شده است.
از امام صادق علیه السلام روایت شده است كه فرمودند: «لو كان الرّبا حلالا لترك الناس التجارات» اگر ربا حلال بود، مردم كسب و كار را رها مى‏كردند. [764]
و از امام رضا علیه السلام نیز روایت شده است كه فرمودند: اگر ربا شیوع پیدا كند راه قرض دادن بسته مى‏شود. [765]
ضمناً چون احتمال در دام ربا افتادن در امور اقتصادى زیاد است، در حدیث مى‏خوانیم: «من اتّجر بغیر فقه فقد ارتطم فى‏الربا» [766]هركس بدون دانش و آگاهى از مسائل تجارى وارد تجارت شود، گرفتار ربا مى‏شود.

[امیر هانی]

آثار ربا:

گرفتن پول اضافى، بدون انجام كارى مفید و یا مشاركت در تولید، نوعى ظلم و اجحاف است كه موجب پیدایش دشمنى و قساوت مى‏شود. ربا دهنده به جهت بدهى‏هاى تصاعدى، گاهى ورشكست و مجبور به قبول انواع ذلّت‏ها و اسارت‏ها مى‏شود. [767] ربا، تعادل جامعه را بهم زده و موجب تقسیم جامعه به دو قطب مستكبر و مستضعف مى‏شود. [768]

با توجّه به این آثار تخریبى، نه تنها در شریعت اسلام، بلكه در تمام ادیان آسمانى ربا تحریم شده است. امّا برخى به بهانه‏هایى مى‏خواهند ربا را توجیه كنند و به دنبال راه فرار هستند. كلاه شرعى ساختن، همانند حیله یهود براى گرفتن ماهى در روز شنبه كه در آیات قبل ماجراى آن بیان شد، نوعى بازى بیش نیست و قرآن از این گونه بازى‏ها انتقاد كرده است.

ربا، آثار تخریبى خود را دارد هرچند كه جوامع انسانى آن را در سیستم اقتصادى خود پذیرفته باشند. علّت پیشرفت جوامع غربى، توجّه به علم و صنعت است، نه اینكه رباخوارى موجب ترقّى آنها شده باشد.

---

753) روم، 39.
754) آل عمران، 130 .
755) نساء، 161 .
756) تورات، سِفر خروج، فصل 23 جمله 25 و سِفر لاویان، فصل 25.
757) تفسیر المیزان، ذیل آیه.
758) وسائل، ج‏12، ص‏429 .
759) كافى، ج‏5، ص‏147 .
760) كنز العمّال، ج‏4، ص‏104 .
761) وسائل، ج‏12، ص‏430 .
762) تفسیر درالمنثور، ج‏2، ص‏102.
763) وسائل، ج‏12، ص‏423 .
764) وسائل، ج‏12، ص‏424 و بحار، ج‏103، ص‏119 .
765) الحیاة، ج‏4، ص‏334 .
766) نهج‏البلاغه، قصار 447.
767) تفسیر مراغى، ذیل آیه.
768) تفسیر المیزان.

[امیر هانی]

پیام ها:

1- رباخواران، از تعادل روحى و روانى برخوردار نیستند و جامعه را نیز از تعادل اقتصادى خارج مى‏سازند. «كما یقوم الذى یتخبّطه الشیطان»
2- تشبیه بیع حلال به رباى حرام، نشانه‏ى عدم تعادل فكرى آنان است. «یتخبّطه الشیطان... بانّهم قالوا انّما البیع مثل الربا»
3- شیطان، قدرت تصرف بر درون انسان را دارد. «یتخبّطه الشیطان من المَس»
4- توجیه گناه، راه را براى انجام گناه باز مى‏كند. «انّماالبیع مثل الربا»
5 - تا قبل از ابلاغ تكیف، مسئولیّتى نیست. «فمن جائه موعظة من ربّه»
6- احكام الهى، در جهت پند وتربیت مردم است. «جائه موعظة من ربّه»
7- قانون امروز، شامل گذشته افراد نمى‏شود. «فله ما سَلف»
8 - از گناه ناآگاهان اغماض مى‏شود، ولى از آگاهانِ مغرض و مُصرّ هرگز. «ومَن عاد فاولئك اصحاب النّار»

درس هایی از قرآن

[امیر هانی]

دوستان و شهروندان خوب شهر
چرا در تاپیک های قرآنی شرکت نمیکنید.
آیا هر روز در جزء تلاون قران یک ایه با تفسیر می خونید؟ خیلی خوبه . همون یک آیه با تفسیر را بذارین در این تاپیک تا همه استفاده کنند.
خیلی هم سخت نیست. درس هایی از قرآن آقای قرائتی خیلی خلاصه و مفید نکته ها و پیام های هر آیه رو دسته بندی کردند.
منتظریم

[گل مريم]

فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلَا تَكْفُرُونِ

بنابراين، مرا ياد كنيد [تا] شما را ياد كنم؛ و مرا سپاس گزاريد، و [نعمتهاى بيشمار] مرا ناسپاسى نكنيد.

سوره بقره, آیه 152

«فاذكرونى اذكركم»

پس مرا ياد كنيد تا شما را ياد كنم‏
در تفسير اين جمله از آيه شريفه، ديدگاهها متفاوت است:

1. مفسّر آگاه قرآن - سعيدبن جبير - مى‏گويد:
تفسير اين جمله از آيه شريفه اين است كه شما با فرمانبردارى از مقرّرات من، مرا ياد كنيد تا من هم شما را با رحمت و بخشايش خود ياد كنم؛
همانگونه كه در آيه شريفه ديگرى مى‏ فرمايد: «وَ اَطيعُوااللَّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ».

2. ابن عبّاس مى ‏گويد: منظور اين است كه مرا با اطاعت از فرمان هايم ياد آوريد تا من نيز شما را با يارى ‏رسانى خويش ياد كنم؛ درست نظير اين آيه شريفه كه مى‏فرمايد: «وَالَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا...».

[فاطمه]

يَأَيُّهَاالنَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن يَخْلُقُواْ ذُبَاباً وَلَوِ اجْتَمَعُواْ لَهُ وَإِن يَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَيْئاً لَّا يَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ
مَا قَدَرُواْ اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِىٌّ عَزِيزٌ


سوره 22. حج آيه 73, 74


اى مردم! مثلى زده شده است، پس به آن گوش فرا دهید، همانا كسانى كه به جاى خداى یكتا مى‏خوانید، هرگز نمى‏توانند مگسى بیافرینند، هر چند براى این كار اجتماع كنند، و اگر آن مگس چیزى از آنان برباید، نمى‏توانند از او بازستانند، طالب و مطلوب هر دو ناتوانند.
(مشركان،) خدا را آن گونه كه شایسته اوست بزرگ نداشتند، قطعاً خداوند نیرومند و شكست ناپذیر است.


1- نحوه خطاب باید با مخاطبان تناسب داشته باشد. «یا ایّهاالنّاس - تَدعون من دون اللّه» (مشركان در مرحله‏اى نیستند كه به‏آنان بهتر از «یا ایّها النّاس» گفته شود)
2- در ارشاد و تبلیغ، ابتدا مردم را براى شنیدن آماده كنیم، سپس سخن بگوییم. «ضُرِبَ مَثلٌ فاستَمعوا له»
3- در مثال‏هاى قرآنى، دقّت و توجّه كنیم. «فاستَمِعوا له»
4- اگر انسان‏ها، همه‏ى توان خود را هم به كار گیرند، نمى‏توانند موجود زنده‏اى خلق كنند. «لن یَخلُقوا ذُباباً ولو اجتمعوا له»
5 - مخلوقات كوچك را كوچك نشمریم. «اِن یَسلُبهم الذُّباب»
6- كسى كه در برابر یك مگس عاجز است، لایق نیست پرستش شود. «لایَستَنقِذوه منه»
7- مشركان خدا را قبول داشتند، ولى غیر او را نیز مى‏پرستیدند. (قدردانى صحیح از خداوند، یكتا پرستى است). «ما قدروا اللّه حقّ قَدرِه»
8 - انگیزه‏ ى شرك، استمداد از شریك‏هاست، ولى باید غیر خدا را كنار گذاشت و تنها به سراغ او رفت، كه قدرت وعزّت مخصوص خداوند است. «اِنّ اللّه لَقوىّ عزیز»

تفسیر نور

[فاطمه]

اللّهُ يَسْتَهْزِىءُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ

• سوره : البقرة آیه : 15

خدا[ست كه‏] آنان را به استهزا گرفته، و آنان را در طغيانشان فرو مى‏گذارد تا سرگردان شوند.

درمورد اين آيه شريفه كه خدا آنان را مسخره مى‏كند، ديدگاهها متفاوت است:

1. كيفر تمسخر آنان‏
بعضى معتقدند كه خدا آنان را به‏سبب تمسخرشان كيفر مى‏كند، و از اين كيفر، با اصطلاح «استهزا» ياد شده است؛ چرا كه در فرهنگ عرب، جزاى هر عملى را به همان نام ذكر مى‏كنند. در قرآن نيز آمده است كه:
«وَ جَزاؤُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلَها ...»
و كيفر بدى، مانند آن، بدى خواهد بود...

اين سخن، بى‏ربط نيست، چراكه كيفر وقتى عادلانه باشد، بد نيست؛ امّا عنوان آن در اينجا مانند خود گناه، واژه «بد» است.
آيه شريفه زير نيز بسان آيه گذشته، كيفر «عقوبت» را همان «عقوبت» ناميده است:
وَ اِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ...»
اگر عقوبت كرديد، همانگونه كه عقوبت شده‏ايد، [عنصر متجاوز را] به عقوبت برسانيد...
در اشعار عرب نيز نظير اين مورد، بسيار آمده است.

2. نكوهش منافقان‏
خدا آنان را براى اين كارشان نكوهش مى‏كند. در فرهنگ عرب نيز بسيار اتّفاق مى‏افتد كه واژه‏اى را بجاى واژه ديگر كه از جهت معنى به آن نزديك است، بكار مى‏برند.

3. عذاب و نابودى آنان
‏
ابن عبّاس مى‏گويد:
معناى آيه شريفه اين است كه خدا به منافقان نعمت مى‏دهد و آنان مى‏پندارند كه اين نعمت و بخشايش، پاداش كردار آنان است؛ درحاليكه خداوند تنها به اين جهت به آنان نعمت مى‏بخشد كه در كردار ظالمانه و زشت خود بمانند و درنتيجه به نگونسارى دنيا و عذاب آخرت گرفتار آيند. آرى؛ از اين رو به اين نعمت‏دهى تمسخر گفته شده است كه ظاهر آن نعمت، و حقيقت آن كشاندن منافقان به نابودى و كيفرى است كه با عملكرد زشت خويش درخور آن شده‏اند.

[فاطمه]

تفسیر نور

كلمه «يَعمهون» از «عَمَه» مثل «عَمى» مى‏باشد، لكن «عمى» كورى ظاهرى را گويند و «عمه» كورى باطنى است.
امام رضا عليه السلام در تفسير اين آيه مى‏فرمايد: خداوند، اهل مكر و خدعه و استهزا نيست، لكن جزاى مكر و استهزاى آنان را مى‏دهد.
همچنان كه آنان را در طغيان و سركشى خودشان، رها مى‏كند تا سر درگم و غرق شوند. و چه سزايى سخت‏تر از قساوت قلب و تسلّط شيطان و وسوسه‏هاى او، ميل به گناه و بى‏رغبتى به عبادت، همراهى و همكارى با افراد نا اهل و سرگرمى به دنيا و غفلت از حقّ كه منافقان بدان گرفتار مى‏آيند.
منافقان، دوگانه رفتار مى‏كنند و لذا با آنها نيز دو گونه برخورد مى‏شود؛ در دنيا احكام مسلمانان را دارند و در آخرت كيفر كفّار را مى‏بينند.
1- كيفرهاى الهى، متناسب با گناهان است. در برابر «انّما نحن مستهزؤن»، «اللَّه يستهزئ بهم» آمده است.
2- منافقان با خدا طرفند، نه با مؤمنان. (آنها مؤمنان را مسخره مى‏كنند، ولى خدا به حمايت آمده و پاسخ مسخره‏ى آنان را خودش مى‏دهد.) «اللَّه يستهزئ بهم»
3- استهزا، اگر به عنوان پاسخ باشد مانعى ندارد. نظير تكبّر در مقابل متكبّر. «اللَّه يستهزئ بهم»
4- از مهلت دادن وزياده بخشى‏هاى خداوند، نبايد مغرور شد. «يمدّهم فى طغيانهم»
5 - سركشى و طغيان، زمينه‏اى براى سر درگمى‏هاست. «فى طغيانهم يعمهون»

[گل مريم]

3. گروهى معتقدند منظور آيه شريفه اين است كه: شما مرا با سپاس دربرابر نعمتهايم ياد كنيد تا من نيز با افزودن نعمتها، شما را ياد كنم؛ نظير اين آيه شريفه كه مى ‏فرمايد: «...لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَاَزيدَنَّكُمْ...».


4. عدّه‏ اى نيز آيه را چنين تفسير كرده‏ اند: مرا در روى زمين ياد كنيد تا من نيز شما را به‏ هنگامى كه در زير زمين قرار گرفتيد، ياد كنم؛ همانگونه كه در دعاها آمده است: «اذكرونى على ظهرالأرض اذكركم فى بطنها».

5. پاره ‏اى را اعتقاد بر آن است كه مقصود آيه شريفه اين است كه: در دنيا به ياد من باشيد تا در سراى آخرت به ياد شما باشم.

6. و دسته ‏اى ديگر بر اين عقيده ‏اند كه تفسير آيه اين است كه: به وقت برخوردارى از نعمت و رفاه، به ياد من باشيد تا به ‏هنگام شدّت و گرفتاريهايتان، به ياد شما باشم؛ همانگونه كه قرآن مى‏ فرمايد: «فَلَوْلا اَنَّهُ كانَ مِنَ‏الْمُسَبِّحينَ لَلَبِثَ فى‏ بَطْنِهِ اِلى‏ يَوْمِ يَبْعَثُونَ».

7. و برخى نيز مى‏ گويند منظور اين است كه: شما مرا با دعا و نيايش ياد كنيد تا من نيز با برآوردن خواسته هايتان به ياد شما باشم؛ و در تأييد نظر خود، اين آيه شريفه را شاهد مى‏ آورند كه: «... اُدْعُونى‏ اَسْتَجِبْ لَكُمْ...» (بخوانيد مرا تا اجابت كنم شما را).

[مشعشع]

وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاءِ إِلَّا مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ


نكته ‏ها:
كلمه‏ى «مُحصَنات» از نظر لغوى، یعنى آنچه در حِصن و حریم باشد و از دسترسى دیگران منع شود. ریشه این كلمه در قرآن، در مورد سه گروه استعمال شده است:
1- زنان عفیف وپاكدامن. چنانكه خداوند درباره حضرت مریم مى‏فرماید: «التى احصنت فرجها»(30)
2- زنان شوهردار. زیرا شوهر نقش حفاظت از عفت زن را به عهده دارد. مراد از «المحصنات من النساء» در آیه مورد بحث، همین معنى است.
3- زنان آزاده كه اسیر جنگى نبوده و كنیز نیستند. زیرا اسارت سبب پاره شدن پرده‏هاى عفّت و حیاى زن مى‏گردد و بى‏عفّتى در میان كنیزان شایع بوده است. مراد از «المحصنات المؤمنات» در آیه بعد، این معناست.
كلمه‏ى «مُسفِحین» از «سفاح» به معناى زنا مى‏باشد.
اسارت براى زنان كافر، به منزله‏ى طلاق آنان از شوهران است. مثل ایمان آوردن زن، كه اگر شوهرش به كفر ادامه دهد، ایمان آوردن او را از شوهر جدا مى‏كند.
ازدواج با زن شوهردار، از نظر اسلام حرام است، از هر مذهب وملت كه باشد. ولى چون اسارت به منزله‏ى طلاق است، زن اسیر، پس از اسارت به مدّت یكبار قاعده شدن، و اگر باردار است تا وضع حمل باید عده نگهدارد و در مدّت عده هیچ گونه ارتباط زناشویى با او جایز نیست. این طرح زناشویى بعنوان همسر یا كنیز، از طرح بازگرداندن به كفّار یا رها كردن و بى‏سرپرست گذاشتن، بهتر است.
كلمه‏ى «مُتعة» همچون كلمه‏ى حج، صلوة، ربا و غنیمت، داراى معناى شرعى است، نه لغوى. بنابراین به قول علامه در تفسیر المیزان شكّى در آن نیست كه مراد از جمله‏ى «استمتعتم» مُتعه است.
پرداخت اجر، «آتوهنّ اجورهنّ» در مُتعه مربوط به استمتاع است، «فما استمتعتم» در حالى كه اگر مراد آیه نكاح دائم باشد، باخواندن عقد مهریه لازم است، خواه استمتاع بشود یا نشود، لكن قبل از آمیزش اگر طلاق صورت گرفت، نصف مهریه پرداخت مى‏شود.
جمله‏ى «فمااستمتعتم به منهنّ فاتوهنّ اُجورهنّ» به فرموده اهل‏بیت‏علیهم السلام(31) واكثر تفاسیر اهل‏سنّت، مربوط به ازدواج موقّت است كه خلیفه دوّم آن را حرام كرد، با آنكه كسى حقّ تحریم حكم خدا را ندارد. واگر حرام نمى‏شد به گفته روایات،(32) كسى مرتكب زنا نمى‏شد مگر افراد شقىّ. ازدواج موقّت یك طرح صحیح است و دنیا بخاطر نداشتن آن، زنا را آزاد كرده است. ازدواج موقّت یك ضرورت اجتماع است و در روایات اهل‏سنّت مى‏خوانیم، جواز مُتعه به خاطر دورى از همسر و بروز جنگ‏ها بوده كه الآن نیز همان شرایط موجود است. مُتعه طرحى براى حل این مشكل اجتماعى و جلوگیرى از فساد است وتا قیامت هم جنبه شرعى دارد.
دستاویز بعضى این است كه در قرآن موضوع عدّه و ارث و حفظ فروج، نسبت به ازدواج مطرح است و متعه ازدواج نیست. ولى پاسخ ما این است:
اوّلاً نام ازدواج به متعه هم گفته مى‏شود، و ثانیاً در متعه هم عدّه لازم است وفقط قانون ارث زن از مرد یا بالعكس، در متعه استثنا شده است.
چند پرسش:
1- آیا ازدواج موقّت نقابى بر چهره‏ى فحشا نیست؟
پاسخ: خیر، زیرا:
الف: در ازدواج موقّت زن فقط در اختیار یك نفر است.
ب: حداقل چهل و پنج روز باید عدّه نگاه دارد.
ج: مولود مُتعه همچون مولود همسر دائمى است.
2- آیا مردان هوسباز از این قانون سوء استفاده نمى‏كنند؟
پاسخ: ممكن است از هر قانون مفید و ضرورى، افرادى سوء استفاده كنند. مگر از انگور شراب نمى‏سازند؟ مگر زمانى كه بعضى از سفر حج سوء استفاده كردند، باید منكر سفر حج شد؟
3- تكلیف فرزندان مُتعه چیست؟
پاسخ: در حقوق و ارث و امثال آن، هیچ فرقى با فرزندان همسر دائم ندارند.
پیام‏ها:
1- براى ازدواج، نباید سراغ زنان شوهردار رفت. «والمحصنات»
2- زنان اسیر در جنگ با كفّار، نباید بى‏سرپرست بمانند، یا به كفّار برگردانده شوند، بلكه به عنوان همسر یا كنیز، با مسلمانان رابطه‏ى شرعى داشته باشند. «الا ما ملكت ایمانكم»
3- حرام بودن ازدواج با محارم و زنان شوهر دار و جمع میان دوخواهر، از احكام ثابت، قطعى و تغیرناپذیر الهى است. «حرمت... كتاب اللَّه علیكم»
4- صرف بودجه در مسیر بى‏عفّتى و فحشا، حرام است. «تبتغوا باموالكم... غیر مسافحین»
5 - ازدواج موقّت، شرعى است و مهریه زن باید پرداخت شود. «فما استمتعتم... آتوهن أجورهن»
6- در مهریه، رضایت طرفین شرط است. «فیما تراضیتم به»
7- بعد از پایان مدّت در ازدواج موقّت، مى‏توان مدّت یا مهریه را با رضایت طرفین تمدید و اضافه كرد. «لاجناح علیكم فیما تراضیتم به من بعد الفریضة»
8 - ازدواج موقّت و احكام و قوانین ازدواج، برخاسته از علم و حكمت خداوند است. «علیماً حكیماً»
9- علم وحكمت دو شرط لازم براى قانون‏گذار است. «كتاب اللّه... علیماً حكیماً»
جزء « 5 »