لزوم تدبر در قرآن کریم و ثمرات مترتب بر آن

[صبور]

امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: «ان القرآن ظاهره انیق و باطنه عمیق لا تفنی عجائبه و لا تنقضی غرائبه و لا تکشف الظّلمات الّا به»: ظاهر قرآن زیباست، باطن آن ژرف و ناپیداست. عجایب آن سپری نگردد، غرایب آن به پایان نرسد و تاریک ها جز به آن زدوده نشود (نهج البلاغه 1370 خ 18: 20).
فضیل بن یسار از امام باقر (ع) روایت کرده است که «[القرآن] یجری کما تجری الشمس و القمر» (صفار 1362 ش / 1404 ق: 223) مثل قرآن، مثل خورشید و ماه است و همانند آن دو همیشه در جریان است.
عیون اخبار الرضا (ابن بابویه، 1404 ج1: 93)از قول امام رضا (ع) نقل کرده است که «إن رجلاً سأل أبا عبدالله (ع): ما بال القرآن لا یزداد عند النشر و الدراسه إلا غضاضه؟ فقال: لأن الله لم ینزله لزمان دون زمان، و لا لناس دون ناس، فهو فی کل زمان جدید، و عند کل قوم غض إلی یوم القیامه»: مردی از امام صادق (ع) پرسید: «چرا قرآن هر چه بیشتر خوانده و پراکنده شود بر شادابی و زیبایی آن افزوده می شود؟ » و امام ابو عبدالله (ع) در پاسخ او فرمود: «بدان جهت که خدا آن را برای زمانی جز زمان های دیگر و برای مردمی جز مردمان دیگر نازل نکرده است، و از همین رو در هر زمان تازه است و برای هر گروهی تا روز قیامت شاداب و نشاط افزاست».

[صبور]

5. تدبر در قرآن و روایات


مشتقات واژه ی تدبر 4 بار در قرآن کریم به کار رفته است. موارد استعمال آن مطابق درج در مصحف شریف عبارت است از:
1. «أَفلا یتدبَّرونَ القرآن و لو کانَ مِن عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافاً کثیراً» (نساء: 82): آیا در [معانی] قرآن نمی اندیشند؟ اگر از جانب غیر خدا بود قطعاً در آن اختلاف بسیاری می یافتند.
آیه ی فوق تحریک و تشویقی به صورت استفهام است و کلمه ی «تدبّر» که فعل «یتدبّرون» مشتق از آن است به معنای این است که چیزی را بعد از چیز دیگر بگیریم و درباره ی آیه ی شریفه به معنای تأمل در یک آیه بعد از آیه ای دیگر یا تأمل و دقت بعد از دقت دیگر در آیه است. (طباطبایی 1417 ج5: 19)
2. «أَفلم یدَّبَّروا القول أَم جاءهم مَّا لم یأَت آباءهم الأَوَّلینَ» (مؤمنون: 68 ): آیا در [عظمت] این سخن نیندیشیده اند، یا چیزی برای آنان آمده که برای پدران پیشین آن ها نیامده است؟
3. «کتابٌ أَنزلناهُ إِلیک مبارکٌ لِّیدَّبَّروا آیاته و لیتذکَّر أُولوا الأَلباب» (ص: 29): [این] کتابی مبارک است که آن را به سوی تو نازل کرده ایم تا در [باره ی] آیات آن بیندیشند، و خردمندان پند گیرند.
بر اساس آیه ی فوق هدف از نزول قرآن کریم تدبر در آن است. و به حکم کریمه ی فوق تدبر و تحقیق در جمیع آیات قرآن کریم لازم است (قرشی 1377 ج2: 17). به گفته ی طبرسی عبارت «لیدبّروا» را لتدبروا به صورت مخاطب نیز خوانده اند و معنای تدبر در آیات این است که در آن ها تفکر و دقت نمایند و از پند و اندرزهای آنها پند بگیرند. (طبرسی 1372 ج8: 737-738)

[صبور]

4. «أَفلا یتدبَّرونَ القرآن أَم علی قلوبٍ أَقفالها» (محمد: 24): آیا به آیات قرآن نمی اندیشند؟ یا [مگر] بر دل هایی قفل هایی نهاده شده است؟
مخاطبان آیات 82 سوره ی نساء، 68 سوره ی مؤمنون و 24 سوره ی محمد کسانی هستند که به حقانیت الهی این کتاب به دیده ی تردید می نگرند یا منکر آن می باشند و نیز کسانی هستند که به تقلید و بدون معرفت، به آن ایمان آورده اند، و در حقایقش اندیشه نمی نمایند. آیه ی 29 سوره ی ص محتوای پر خیر و برکت قرآن کریم را بیان می کند تا به واسطه ی تدبر در آن، از برکات عظیم آن بهره مند گردند. (نقی پورفر 1371: 32)
واژه ی تدبر و مشتقات آن بدون همراهی با قرآن کریم در روایات به کار رفته است. برای نمونه به این موارد بنگرید:

1. رسول مکرم اسلام (ص) خطاب به فردی که خواستار سفارش از آن حضرت بود فرمودند: «فانی اوصیک اذا هممت بامر فتدبر عاقبته فان یک رشداً فامضه و ان یک غباً فانته عنه»: پس به درستی که تو را سفارش می کنم هنگامی که تصمیم به کاری گرفتی پس در سرانجام آن تدبر کن پس اگر عاقبت آن صلاح هست پس به آن مبادرت نما و اگر عاقبت آن گمراهی است از انجام آن خودداری کن. (کلینی 1363 ج 8: 150)

2. امیرالمؤمنین علی (ع) در خطبه ی قاصعه فرمود: «و تدبروا احوال الماضین من المؤمنین قبلکم کیف کانوا فی حال التمحیص و البلاء»: و در احوال گذشتگان پیش از خود بنگرید، مردمی که با ایمان بودند چه سان به سر بردند؟ و چگونه آنان را آزمودند؟ (نهج البلاغه 1370 خطبه ی 192: 218- 219)

[صبور]

3. امیرالمؤمنین علی (ع) در وصیت به پسرشان محمد بن حنفیه فرمود: «یا بنّی، اقبل من الحکماء مواعظهم و تدبّر احکامهم، و کن آخذ النّاس بما تأمر به و اکف النّاس عما تنهی عنه...»: فرمود عزیزم، پندهای حکیمان را بپذیر، و در احکامشان تدبر کن، و بیش از سایر مردم اوامر خود را به کار بند و افزون از سایر مردم از ارتکاب آن چه نهی کرده ای خودداری کن. (ابن بابویه ج6: 327)

واژه ی تدبر و مشتقات آن همراه قرآن کریم نیز در روایات به کار رفته است. برای نمونه به این موارد بنگرید:

1. رسول مکرم اسلام (ص) در خطبه ی غدیریه فرمود: «معاشر النّاس، تدبّروا القرآن و افهموا آیاته و انظروا الی محکماته و لا تتبعوا متشابهه...»: مردم، در قرآن تدبر کنید و آیاتش را بفهمید و به محکماتش بنگرید و از متشابهش پیروی مکنید. (طبرسی 1386 ق / 1966 م، ج 1: 75)

2. از امیرالمؤمنین علی (ع): «الا لا خیر فی قراءه لیس فیها تدبّر، الا لا خیر فی عباده لا فقه فیها»: آگاه باشید هیچ خیری در قرائتی که در آن تدبر نباشد نیست، آگاه باشید هیچ خیری در عبادتی که فهمی در آن نباشد نیست. (کلینی 1363 ج 1: 36)

3. از امام صادق (ع) در ادعیه ی شروع قرائت قرآن آمده است: «و لا تجعل قراءتی قراءه لا تدبّر فیها. بل اجعلنی اتدبّر آیاته و احکامه»: و قرائتم را قرائتی که در آن تدبر نیست قرار مده بلکه مرا به گونه ای قرار ده که در آیاتش و احکامش تدبر کنم. (ابن طاوس 1414 ج1: 232)

در ادامه به نتایج و اثار تدبر در قران خوهیم پرداخت.
منتظر باشید...
.