آثار دنیوی عفو

[صبور]

آثار دنیوی عفو

محمد سبحانی یامچی

جایگاه عفو و گذشت

نكته مهمی كه باید در موضوع عفو و گذشت مورد توجه قرار گیرد، این است كه بدانیم موضع و جایگاه عفو و گذشت كجاست؟ در چه مواردی و در برابر چه كسانی می‌توان عفو و گذشت داشت و در كجا نباید عفو كرد؟ آنچه از بیانات پیشوایان دین به دست می‌آید، این است كه عفو و گذشت در مسائل شخصی، امری پسندیده است؛ اما در خصوص مسائل و حقوق عمومی و الهی، این امر مورد نكوهش واقع شده است. به دیگر سخن، ما می‌توانیم در مسائلی كه به خودمان برمی گردد، گذشت كنیم؛ اما در حقوق الهی و یا حق الناس، چنین اجازه‌ای نداریم. كسی را كه به حقوق جامعه تعدّی كرده، نمی‌توان مورد بخشش قرار داد، مگر اینكه عفو او به نحوی به سود جامعه باشد.
در سیره امام علی علیه السلام است كه حضرت وقتی خبردار شد كه یكی از فرمانداران او از بیت المال سوء استفاده كرده است، در نامه‌ای شدید اللحن خطاب به او نوشت:«از خدا بترس! و اموال این مردم را به آنها بازگردان! اگر این كار را نكنی و خداوند به من امكان دهد كه بر تو دست یابم، وظیفه‌ام را در حق تو انجام خواهم داد و با شمشیرم كه هیچ كس را با آن نزده‌ام، مگر اینكه به جهنم وارد شده است، تو را می‌زنم.‌» بعد فرمودند: «وَوَاللّه ِ لَوْ اَنّ الحَسَن والحسینَ فَعَلا مِثْلَ الَّذی فَعَلْتَ ما كانَتْ لَهُما عِندی هَوادَةٌ وَلاظَفِرا مِنّی بِاِرادَةٍ حَتّی آخُذَ الحَقَّ مِنْهُما وَاُزیحَ الْباطِلَ عَنْ مَظْلَمتِهِما؛ ¹ و به خدا قسم! اگر حسن و حسین مثل كاری را كه تو كرده‌ای، مرتكب شوند، هیچ پشتیبانی از من نخواهند داشت و از جانب من به مقصود خود نمی‌رسند تا اینكه حق را از آنها باز ستانم و كار ناپسند و ستمی را كه روا داشته اند، دور سازم.‌»

[صبور]

عفو در هنگام توانایی
عفو و چشم پوشی در صورتی ارزشمند است كه انسان قدرت برای گرفتن انتقام و اعمال مجازات داشته باشد؛ چه اینكه در غیر این صورت، كاری از او ساخته نیست.
علی علیه السلام فرمودند: «اذا قَدَرْتَ عَلی عَدُوِّكَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ عَنْهُ شُكْرا لِلْقُدْرَةِ عَلَیهِ؛ ² وقتی بر دشمن خود چیره شدی، عفو را شكرانه این توانایی و چیرگی بر او قرار بده.‌»
همچنین فرمودند: «اَلْعَفْوُ زَكاةُ الْقُدْرَةِ؛ ³ عفو و گذشت زكات توانایی است.‌»
از امام صادق علیه السلام نیز نقل شده كه خود فرمودند: «اَلْعَفْوُ عِنْدَ الْقُدْرَةِ مِنْ سُنَنِ الْمُرسَلینَ وَالْمُتَّقینَ؛ ⁴ عفو در هنگام توانایی، روش پیامبران و پرهیزگاران است.‌» چنان كه خود رسول اكرم صلی الله علیه و آله در جریان فتح مكه چنین كردند و ضروری است روحانی اعزامی و داعی الی اللّه كه كار انبیایی می‌كند، در پیشامد حوادث، بر اخلاق و سیره پیامبر صلی الله علیه و آله تأسی كند و با بزرگواری از كنار ناخوشیها و زخم زبانها در گذرد.
به طور كلی به هر اندازه كه انسان در جامعه دارای جایگاه و موقعیت اجتماعی باشد، توقع و انتظار مردم نیز از او به همان اندازه بیشتر خواهد بود. مبلّغی كه از چنین موقعیت و شرائطی برخوردار است، نه تنها باید از موضع بالاتری به مسائل نگاه كند و خود را با مسائل و كارهای جزئی درگیر ننماید، بلكه باید در ارتباط و انس با مردم، در مواجهه با برخی از خطاها و اشتباهاتی كه صورت می‌گیرد، برخوردی بزرگوارانه در پیش بگیرد.
در شأن یك مبلغ و روحانی نیست كه نسبت به هر مسئله‌ای حساس باشد و به اصطلاح، متّه به خشخاش بگذارد و توقعش را بالا ببرد. گاه باید با چشم پوشی از لغزشها و با تغافل از خطاها، تا آنجا كه مُخل كار تبلیغی و مضرّ به اساس كار نبوده، از كنار همه آنها به سادگی گذشت و كریمانه با آنها برخورد نمود. امیرمؤمنان علیه السلام به مالك فرمودند: «فَاَعْطِهِمْ مِنْ عَفْوِكَ وَصَفْحِكَ مِثْلَ الَّذی تُحِبُّ وَتَرْضَی اَنْ یعْطیكَ اللّه ُ مِنْ عَفْوِهِ وَصَفْحِهِ؛ ⁵ از بخشش و گذشت خود به همان گونه به آنان عطا كن كه دوست داری و راضی هستی كه خداوند از بخشش و گذشت خود به تو دهد.‌»

[صبور]

آثار دنیوی عفو

هرگاه عفو و گذشتهای بزرگوارانه و چشم پوشیهای كریمانه، به شیوه‌ای آگاهانه انجام بگیرد، بركتها و سازندگیهای فراوانی را به همراه خواهد داشت كه به برخی از آنها اشاره می‌كنیم:


1. نصرت الهی
امام كاظم علیه السلام در خصوص این اثر عفو و گذشت فرمودند: «مَا الْتَقَتْ فِئَتان قَطُّ اِلاّ نُصِرَ اَعْظَمُهُما عَفْوا؛ ⁶ هرگز دو گروه با هم رو به رو نشدند، مگر آنكه بخشنده‌ترین آن دو پیروز شد.‌»

2. طول عمر

عفو و گذشت سبب سلامت روح و آرامش جان و در نتیجه، سبب طول عمر می‌شود. از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است كه «مَنْ كَثُر عَفْوُهُ مُدَّ فی عُمُره؛ ⁷ آن كه عفوش بسیار شود، عمرش طولانی می‌شود.‌»

3. دوام حكومت

عفو و گذشت سبب بقای حكومتها و دوام قدرتهاست؛ چرا كه از دشمنیها و مخالفتها می‌كاهد و بر دوستان و طرفداران اضافه می‌كند. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله عفو و گذشت زمامدار را موجب پایداری حكومتش می‌داند؛ «عَفْو المَلِكِ اَبْقی لِلمُلْكِ؛ ⁸ عفو و گذشت زمامدار، حكومت را پابرجاتر می‌كند.‌»

4. از بین رفتن كینه‌ ها

انتقام جویی سبب برافروخته شدن آتش كینه در دلها شده، طرف را به انتقامی خشن‌تر وامی دارد و آن انتقام سبب خشونت بیشتری شده، گاه به جنگی تمام عیار در میان طوائف و قبائل بزرگ تبدیل می‌شود. عفو و گذشت جلوی این ناهنجاریها و كینه ورزیها و خشونتها و جنایتها را می‌گیرد و آن را از بین می‌برد. پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: «تَعافَوْا تَسْقُطُ الضَّغائِنُ بَینَكُمْ؛ ⁹ از یكدیگر درگذرید تا كینه‌ها از میانتان رخت بربندد.‌»

[صبور]

5. عزت دنیا

عفو و گذشت سبب عزّت می‌باشد؛ چرا كه در نظر مردم نشانه بزرگواری و شخصیت وسعه صدر است؛ در حالی كه انتقام جویی در مسائل شخصی نشانه عدم تسلط بر نفس است. پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «عَلَیكُمْ بِالْعَفْوِ فَاِنَّ الْعَفْوَ لایزیدُ الْعَبْدَ اِلاّ عِزّا فَتَعافَوْا یعِزُّكُمُ اللّه ُ؛ ¹⁰ بر شما باد به بخشش! زیرا عفو بر بندگان خدا چیزی جز عزّت نمی‌افزاید، پس یكدیگر را عفو كنید تا خداوند شما را عزت بخشد.‌»

6. اثبات جوانمردی

امام صادق علیه السلام فرمودند: «اِنّا اَهْلُ بَیتٍ مُرُوَّتُنا اَلْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَنا؛ ¹¹ ما اهل بیتی هستیم كه مروت و جوانمردی ما عفو و گذشت از كسی است كه به ما ظلم كرده است.‌»

7. محبوب خدا شدن
از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده كه خود فرمودند: «اِنَّ اللّه عَفُوٌّ یحِبُّ الْعَفْوَ؛ ¹² خداوند بسیار بخشنده است و عفو را دوست می‌دارد.‌»

8. نزول رحمت
علی علیه السلام فرمودند: «بِالْعَفْوِ تُسْتَنْزَلُ [تنزل] الرَّحْمَةُ؛ ¹³ با عفو و گذشت است كه رحمت الهی نازل می‌شود.‌»

[صبور]

پی نوشت:

1) نهج البلاغه، نامه 41.
2) نهج البلاغه، حكمت 11.
3) غررالحكم، ص342، حدیث 7822.
4) مصباح الشریعه، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چ اول، 1400 هجری، ص158، باب العفو؛ بحارالانوار، ج68، ص423، باب 93، حدیث 62.
5) نهج البلاغه، نامه 53.
6) الكافی، محمد بن یعقوب كلینی، تهران، دارالكتب الاسلامیه، چ چهارم، 1365، ج2، ص108، حدیث 8.
7) بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت ـ لبنان، 1404 قمری، ج72، ص354، باب 81، حدیث 74.
8) من لایحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج4، ص381، ح5830.
9) كنزالعمال، المتقی الهندی، مؤسسه الرسالة، بیروت ـ لبنان، ج3، ص373، حدیث 7004.
10) الكافی، ج2، ص108، حدیث5.
11) الامالی، شیخ صدوق، انتشارات كتابخانه اسلامیه، چ چهارم، 1362 شمسی، ص289، حدیث 7، المجلس الثامن والاربعون.
12) كنزالعمال، ج3، ص373، حدیث 7005.
13) غررالحكم، ص246، حدیث 5053.


منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره57.