آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

در اين مورد سه نظر رسيده است:
1 - به باور گروهى از مفسران پيشين از جمله «ابن عباس» همه آيه‏ هاى اين سوره، جز آيه 82 در مكه و در كنار خانه خدا بر قلب نورانى محمد () فرود آمده است.

2 - امّا به باور پاره ‏اى جز دو آيه 81 و 39 كه در سفر هجرت بر آن حضرت فرود آمد، ديگر آيات اين سوره در مكّه بر قلب پاك او نازل شد.
3 - و گروهى نيز بر آنند كه همه آيات اين سوره در مكه به آن حضرت وحى گرديد.


3 - شمار آيه‏ ها و واژه‏ هاى آن‏

در شمار آيه ‏هاى اين سوره نيز سه نظر آمده است:

1 - قاريان حجاز و شام بر آنند كه اين سوره داراى نود و نه آيه است.
2 - امّا از ديدگاه «بصرى‏ ها» نود و هفت آيه دارد.
3 - و به باور «كوفيان» داراى نود و شش آيه است، كه اين روايت بيشتر مورد تأييد است.
گفتنى است كه اين سوره از 378 واژه و 1203 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

در فضيلت و برترى اين سوره و پاداش تلاوت آن روايات متعددى رسيده است:

1 - از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه فرمود:
من قرأ سورة الواقعة كتب ليس من الغافلين.
كسى كه سوره مباركه «واقعه» را تلاوت كند، در وصف او نوشته مى‏شود كه وى از غفل ت‏زدگان نيست.
اين نكته بدان دليل است كه آيات جانبخش اين سوره سراسر درس‏ آموز و عبرت ‏انگيز و بيدارگر است.

و از «مسروق» آورده‏ اند كه: كسى كه مى‏ خواهد خبر پيشينيان، اهل بهشت، حال دوزخيان، و صف دنيا و آخرت را دريابد، بايد سوره واقعه را با دقت تلاوت كند.

2 - و نيز آورده‏ اند كه «عثمان» در آخرين روزهاى زندگى «عبدالله بن مسعود» به ديدارش آمد و با ديدن شدت بيمارى او، پرسيد: از چه شكايت دارى؟
او گفت: از گناهانم.
پرسيد: اينك در انديشه چه هستى؟
پاسخ داد: مهر و رحمت و آمرزش خدا.
پرسيد: مى‏ خواهى دستور دهم برايت طبيب بياورند؟
گفت: طبيب من مرا بيمار كرده است.
پرسيد: اجازه نمى ‏دهى تا دستور دهم حقوق تو را از بيت ‏المال بپردازند؟
پاسخ داد: آن روز كه نيازمند بودم، مرا محروم و حقوق مرا قطع كردى، اينك امروز كه نيازى به پول ندارم مى‏ خواهى دستور دهى بدهند؟!
عثمان گفت: براى دخترانت هزينه كنند.
پاسخ داد: آنان نيازى ندارند. به آنان گفته‏ ام هماره سوره «واقعه» را تلاوت كنند، چرا كه از پيامبر شنيدم كه مى ‏فرمود: من قرأ سورة الواقعة كل ليلة لم تصبه فاقة ابداً.

كسى كه هر شب سوره «واقعه» را تلاوت كند، هرگز گرفتار تهيدستى و فقر نخواهد شد.

[گل مريم]

3 - از حضرت باقر (علیه السلام) آورده ‏اند كه فرمود:
من قرأ سورة الواقعة قبل اَن ينام لقى الله و وجهه كالقمر ليلة البدر.
هر كس سوره «واقعه» را هر شب پيش از سر نهادن بر بالش تلاوت كند، در روز رستاخيز خدا را در حالى ديدار خواهد كرد كه چهره ‏اش بسان ماه شب چهاردهم مى‏ درخشد.

4 - و از حضرت صادق (علیه السلام) آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ فى كل ليلة جمعة الواقعة احبه‏الله، و احبه الى الناس اجمعين، و لم ير فى الدنيا بؤساً ابداً، و لا فقراً و لا فاقة و لا آفة من آفات الدنيا، و كان من رفقاء اميرالمؤمنين (علیه السلام)...
كسى كه سوره واقعه را در هر شب جمعه تلاوت كند، خداى فرزانه او را دوست مى‏ دارد، و او را محبوب مردم مى‏ سازد. او هرگز در زندگى ناراحتى نمى ‏بيند و فقر و تهى‏دستى و آفت‏ هاى دنيا دامانش را نمى‏ گيرد و از دوستان اميرمؤمنان (علیه السلام) خواهد شد...

روشن است كه اين پاداش پرشكوه نه براى تلاوت تنها، كه براى تلاوت و شناخت و ايمان و عمل به قرآن خواهد بود؛ تلاوتى كه راهگشاى انديشه باشد و از پى آن به باور و ايمان قلبى بينجامد و آن گاه انسان را به سوى والايى‏ها و هدف‏هاى بلند برانگيزد و به نيكى‏ ها آراسته و از پليدى ‏ها دور سازد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم بلند آن
‏
اين سوره پس از ياد و نام بلندمرتبه و شكوه بار و پرمعنويت خدا و پس از توجه دادن به پاره ‏اى از اوصاف او، از معاد و جهان پس از مرگ و فرا رسيدن روز پرسش و حسابرسى سخن را مى ‏آغازد و از ويژگى‏ ها و گرفتارى‏ ها و مشكلات آن روز، و نيز از نعمت‏ها و پاداش‏ها و گروه‏ها مختلف بندگان خدا در صحنه‏ هاى رستاخيز و عالم آخرت سخن مى‏ گويد؛ از بندگان مقرب حق و مهر و لطف بى‏ كران او بر آنان،
از اصحاب يمين و نعمت‏هاى متنوع خدا بر آنان،
از اصحاب شمال و كيفرهاى تكاندهنده و دردانگيز و دردآور آنها در دوزخ و آتش شعله ‏ور آن،
از حالت احتضار و سكرات مرگ و مقدمات آن، و از برخى راه‏هاى اثبات معاد و دلائل فرا رسيدن آن پيام مى‏ دهد، و در جاى جاى آيات خود به قدرت بى‏كران، دانش وصف‏ ناپذير، نشانه ‏هاى يكتايى و بى‏ همتايى ذات پاك پديدآورنده هستى و خداى دنيا و آخرت توجه مى‏ دهد.
اگر بخواهيم دورنمايى از مفاهيم بلند و ارزشمند اين سوره را در چشم ‏انداز پژوهشگران قرار دهيم، اين گونه و با اين عناوين روبه رو مى‏ گرديم:
با پديدار شدن نشانه ‏هاى رستاخيز،
پيدايش رستاخيز،
گروه‏هاى چندگانه از انسان‏ها در صحنه رستاخيز،
مقربان بارگاه دوست،
ياران راست،
ياران چپ،
ويژگى‏ ها و خصوصيت هر كدام از آن‏ها،
پاداش و كيفر هر كدام از آن‏ها،
دلايل اثبات معاد و فرا رسيدن روز رستاخيز،
از راه بيان قدرت بى‏كران خدا،
از راه آفرينش انسان از نطفه،
از راه آفرينش انسان از خاك بى ‏مقدار،
از راه آفرينش‏هاى مكرر در عالم رحم،
از راه توجه دادن به پديده مرگ،
از راه جلوه‏گر شدن روح حيات در گياهان،
از راه نزول باران،
از راه توجه دادن به فروغ آتش و ده‏ها نكته درس ‏آموز و مفاهيم ديگر

[گل مريم]

آشنايى با سوره حدید
‏
اين سوره، پنجاه و ششمين سوره از قرآن شريف است. شايسته است به نكاتى در مورد شناسنامه و ويژگى‏ هاى كلى آن بنگريم:


1 - نام اين سوره‏
نام اين سوره از آيه 25 آن برگزيده شده است، چرا كه در آن آيه از واژه «حديد» به عنوان سمبل قدرت و سودرسانى به انسان و تمدن بشرى، در كنار فرود قرآن و ديگر كتاب‏هاى آسمانى و نيز «ميزان» به عنوان سمبل قانون و فرهنگ و عدالت سخن رفته است. اين واژه را به مفهوم سلاح، پيشوا و راهنما و به مصلح زمين و زمان حضرت مهدى (ع) نيز تأويل كرده ‏اند.


2 - فرودگاه آن‏
فرودگاه اين سوره مباركه مدينه است، و به باور مفسران و محدثان همه آيه ‏هاى آن در شهر مدينه بر قلب پرمعنويت و مصفاى پيامبر نور و عدالت فرود آمده و راه‏گشاى پيامبر و جامعه نوبنياد اسلامى براى ساختن جامعه ‏اى آباد و آزاد، و جهانى نو و پرجاذبه و در خور زندگى است.


3 - شمار آيه ‏ها و واژه‏ هاى آن‏
اين سوره در سال پنجم از هجرت دگرگون‏ساز پيامبر نور و آزادى به مدينه فرود آمده و داراى 28 آيه است. پاره ‏اى نيز همين 28 آيه را 29 آيه شمرده ‏اند.

و نيز اين سوره از 534 واژه و 2376 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏
در مورد فضيلت و برترى اين سوره مباركه و پاداش پرشكوه تلاوت شايسته و بايسته آن روايات رسيده دلگرم ‏كننده و انگيزاننده است. براى نمونه:

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الحديد كتب من الّذين آمنوا بالله و رسوله.
كسى كه سوره «حديد» را تلاوت كند، از كسانى به شمار خواهد آمد، و در رديف كسانى نامش نوشته خواهد شد، كه به خدا و پيام ‏آورش ايمان آورده ‏اند.

2 - در روايت ديگرى آورده ‏اند كه: پيامبر هر شب پيش از آن كه سر بر بالش نهد و بخوابد، سوره ‏هايى را كه با «سبّح» و «يسبح» آغاز مى‏ گردد، همه را تلاوت مى‏ كرد و مى‏ فرمود:

انّ فيهن آية افضل من الف آية.
در اين سوره، آيه ‏اى است كه از هزار آيه برتر است.

3 - و نيز از حضرت باقر (علیه السلام) آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ المسبحات كلّها قبل اَنْ ينام لم يمت حتى يُدرك القائم (ع)، و ان مات كان فى جوار رسول الله (ص)
كسى كه سوره ‏هاى چندگانه مورد اشاره را تلاوت كند، جهان را بدرود نخواهد گفت تا حضرت مهدى (علیه السلام) درك نمايد، و اگر درك نكند در سراى آخرت همسايه نياى گرانقدرش پيامبر خدا خواهد بود.

4 - از حضرت صادق (علیه السلام) آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الحديد و المجادلة فى صلاة الفريضة و ادمنها لم يعذبه الله حتى يموت ابداً و لايرى فى نفسه و لا فى اهله سوءً ابداً و لا خصاصة فى بدنه.
هر كس سوره «حديد» و «مجادله» را در نمازهاى واجب خويش بخواند و تلاوت آن را ادامه دهد، خداى هرگز او را عذاب نخواهد كرد تا بميرد و در خود و خاندانش هرگز بدى نخواهد ديد، و به هيچ بيمارى گرفتار نخواهد شد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم اين سوره‏
اين سوره مباركه در مدينه بر قلب مصفاى پيامبر آزادى و عدالت فرود آمده است. اين واقعيت افزون بر آن كه از ديدگاه مفسران و محدثان دريافت مى‏ گردد، از خود محتواى آيات و معارف و مفاهيم آنهانيز قابل دريافت است، چرا كه اين سوره نشانگر حال و هوا و شرايطى است كه پيامبر به همراه مردم حق طلب به تدريج و آرام دست اندركار پى ريزى جامعه و فضايى نو و انسانى و عادلانه و در خور شأن و كرامت انسان‏ها است؛ به همين دليل هم آيات بيست و نه گانه اين سوره ضمن روشنگرى در جهت استوار ساختن پايه ‏هاى عقيده و باور دينى و بنيان‏هاى ايمان و اخلاق مردم، از مفاهيم بلند اجتماعى و سياسى و انسانى و حقوقى جالبى سخن دارد؛
از مفاهيمى نظير: آزادى و آزادگى انسان و نجات او از اسارت جهل و خرافه و اوهام و ستم،

ترسيم روشن و يادآورى هدف بلند وحى و رسالت كه عبارت از نجات و آزادى مردم از ظلم و ظلمت و تيرگى‏ هاى استبداد و خودكامگى و اوج بخشيدن آنها به اوج آزادى و آگاهى و روشنايى و توسعه يافتگى است.

مفاهيمى نظير: تشويق به انفاق و رسيدگى به محرومان،

به ايجاد نهادهاى سالم مدنى نظير سيستم سالم و ساده وام دهى بدون ربا و بهره كشى،
مسابقه در راه كسب ارزش‏ها و پيروزى در ميدان خود سازى و اصلاح جامعه و ساختن بهشت دنيا و آخرت،
دعوت به پارسايى و زهد يا بهره ‏دهى بيشتر به جامعه و بهره ‏ورى اندك از آن،
هشدار از آفت‏هاى رشد و پيشرفت، نظيرِ بخل، فخرفروشى، چشم هم چشمى در مسابقه تجمل‏گرايى،
نفى و نكوهش از بدعت سازى و رهبانيت و افراط و غلو در دين،
سفارش به پرواى از خدا و رعايت مقررات او و حقوق بشر،

آن گاه در كنار اين مفاهيم بلند و پرجاذبه اجتماعى و سياسى و مدنى، ترسيم روشنى از توحيدگرايى و يكتاپرستى،
صفات جمال و جلال،
پديده وحى و رسالت و هدف‏هاى بلند آن،
موضوع معاد و جهان پس از مرگ،
فرجام ‏كار شايستگان ،
جهاد و تلاش هماره در راه حق و عدالت، و دها نكته ظريف و پند و اندرز دقيق و بيدارگر را به تابلو مى برد.

[گل مريم]

آشنايى با سوره‏ مجادله

در پرتو مهر خدا، اينك در آستانه سوره ديگرى از سوره ‏هاى روشنگر و مجموعه ديگرى از آيات جان بخش و انسان‏پرور آن قرار گرفته ‏ايم. بجاست كه به نكاتى از شناسنامه آن بنگريم:

1 - نام بلند آن‏
در آغازين آيه اين سوره مباركه، سخن از گفت و شنودى است، كه ميان پيشواى گران‏قدر توحيد و بانويى مسلمان و ستمديده پيش آمده است؛ چرا كه شوهر آن زن، با نوعى طلاق رايج در روزگار جاهليت كه «ظهار» خوانده مى شد، بسان بسيارى از مردان خودسر آن زمان، اورا طلاق داده و بدين وسيله به صورت يكطرفه و بدون رعايت حقوق و امنيت و آينده زن، او را از زندگى خانوادگى محروم ساخته بود و او شكايت خودرا به پيامبر آورده و راه نجات مى جست. نام اين سوره نيز از همين آيه شريفه برگرفته شده است.

2 - فرودگاه اين سوره‏
از ديدگاه بيشتر مفسران و محدثان، همه آيه‏ هاى اين سوره مباركه در مدينه و در روزگاران تشكيل و تكوين جامعه نوين اسلامى به تدريج بر قلب مصفاى پيامبر نور فرود آمده است؛ امّا پاره ‏اى نيز بر آنند كه آيه 20 آن در مكه فرود آمده است.

[گل مريم]

3 - شمار آيه‏ ها و واژه‏ هاى اين سوره‏
اين سوره مباركه در سال نهم از هجرت بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است. اين سوره از ديدگاه بسيارى داراى 22 آيه مى ‏باشد، امّا پاره‏ اى نيز شمار آيات آن را 21 آيه شمرده ‏اند. و اختلاف بر سر آيه 20 مى‏ باشد كه به باور پاره‏اى در مكه فرود آمده است.

اين سوره از 473 واژه و 1792 حرف پديد آمده است.

4 - پاداش تلاوت آن
از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه فرمود:

من قراء سورة المجادلة كتب من حزب‏الله يوم القيامة.
هر كس سوره مجادله را آن گونه كه شايسته و بايسته است تلاوت كند و در مورد مفاهيم بلند و عدالت‏ آفرين آن بينديشد و آن را مشعل فراراه قرار دهد، در روز رستاخيز در شمار بندگان راستين خدا و حزب واقعى او خواهد بود

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم و معارف آن
‏
اين سوره مباركه در مدينه و در روزگار شكل يافتن تدريجى و آرام جامعه نوين اسلامى بر قلب پاك پيامبر مهر و مدارا فرود آمد، به همين جهت بيشتر آيات روشنگر و درس‏ آموز آن از مقرارت زندگى فرد، خانواده، زندگى گروهى و اجتماعى، چگونگى رابطه انسان‏ها با همدينان و همنوعان خويش و يك سلسله برنامه‏ ها و درس‏هاى انسان پرور و ادب‏ آموز براى آماده سازى و تربيت مردم براى مهر و مدارا و گذشت و تحمل و ادب و احترام به يكديگر در زندگى اجتماعى و رعايت حقوق و حرمت انسان‏ها و عدل و داد و قانون گرايى و قانون‏مدارى و آزادگى پيام مى ‏دهد.

در اين سوره از جمله اين موضوعات و مفاهيم به تابلو رفته است.

در راه ساختن يك زندگى سعادتمندانه،
«ظهار» يا طلاق جاهليت،
حضور و آگاهى وصف‏ ناپذير خدا،
موضوع رازگويى و هشدار از آن در مجالس و محافل،
پرتوى از آداب نشست و برخاست با ديگران،
هشدار از نفاق در عقيده و عمل،
حزب راستين خدا و ويژگى و نشانه‏ هاى آن،
خصلت‏هاى زشت و ظالمانه رهروان راه شيطان و فرجام كار آنان،
فرجام شكوهبار رهروان راه حق،

و ده‏ها نكته ظريف ديگر كه در ترجمه خواهد آمد.
اين سوره مباركه در مدينه و در روزگار تشكيل تدريجى جامعه جديد اسلامى فرود آمده است