موضوع: آشنایی با سوره های قرآن مجید

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

آشنايى با سوره حجرات‏

اين سوره چهل و نهمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه آيات و تفسير آن، براى آشنايى با شناسنامه‏ اش به نكاتى مى‏ نگريم، اميد كه مفيد افتد:


1- فرودگاه اين سوره‏

به باور مفسران و قرآن‏ پژوهانِ اين سوره مباركه در مدينه بر قلب پاك پيامبر نور فرود آمده است؛ امّا پاره‏ اى از جمله: «حسن»، «قتاده»، «عكرمه»، و «ابن عباس» برآنند كه همه آيه‏ هاى آن، جز آيه شريفه «يا ايهاالناس انّا خلقناكم من ذكرٍ و أُنثى...» در مدينه بر قلب مصفاى آن حضرت نازل شده است.

افزون بر ديدگاه مفسران در اين مورد، نگرش بر محتواى آيات و مفاهيم و معارف جان‏بخش و ان سان‏ پرور آن نيز، كه يك سيستم اخلاقى و انسانىِ تمام عيار و پرجاذبه را، كه انبوهى از بايدها و نبايدهاست، همين ديدگاه را تأييد مى‏كند و نشان مى‏دهد كه فرود اين سبك و شيوه اخلاقى و انسانى براى جامعه و ره‏روان راه پيامبر، به هنگامى بيشتر ضرورت مى‏يابد كه آنان از مرحله خودسازى عقيدتى و فكرى گام‏هايى فراتر نهاده و در انديشه بنياد جامعه نوين اسلامى در مدينه مى‏باشند؛ آرى، محتواى سوره نيز نشانگر آن است كه در مدينه فرود آمده است.


2- نام سوره‏

اين سوره مباركه به سوره «حُجُرات»، به مفهوم «حجره‏ ها» و يا «اطاق‏ها» نام‏گذارى گرديده است. اين نام و عنوان براى اين سوره از چهارمين آيه آن برگرفته شده است كه در نكوهش از رفتار و گفتار عناصر بى‏خرد و تربيت‏ نيافته‏ اى فرود آمد كه گاه و بيگاه در پشت پنجره اطاق پيامبر مى‏آمدند، و بدون رعايت نكات اخلاقى و انسانىِ ظريف و زيباى اسلامى، پيشواى گرانقدر توحيد را صدا مى‏كردند و ادب انسانى و دينى را رعايت نمى‏ نمودند.

خداى فرزانه با فرود اين آيه بر قلب تابناك پيامبرش آنان را نكوهش فرمود و ادب آموخت كه چگونه رفتار كنند.

3- شمار آيه‏ ها و واژه‏ هاى آن‏

شمار آيه‏ هاى اين سوره، از ديدگاه همه مفسران و قاريان پيشين 18 آيه است و در ساختمان آن، 343 واژه و 1496 حرف به كار رفته است.


4- پاداش تلاوت شايسته آن‏

در مورد پاداش تلاوت شايسته و بايسته اين سوره مباركه، از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:

من قراء سورة الحجرات اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من اطاع‏الله و من عصاه.

هركس سوره «حجرات» را آن گونه كه بايد بخواند و به محتواى آن بينديشد و در انديشه عمل به آن باشد، به شمار همه كسانى كه خدا را فرمان برده و يا نافرمانى نموده ‏اند، ده حسنه و پاداش پرشكوه به او ارزانى مى‏گردد.

و نيز از ششمين امام نور آورده‏ اند كه فرمود:
من قراء سورة الحجرات فى كلّ ليلة، او فى كل يوم، كان من زوار محمد(ص).

هركس سوره «حجرات» را در هر شب و يا هر روز آن گونه كه شايسته است تلاوت كند و در انديشه آراستگى به سيستم اخلاقى قرآن باشد، چنين كسى از زيارت‏ كنندگان محمد(ص) خواهد بود و پاداشش بسان پاداش پرشكوه آنان.

روشن است كه اين همه پاداش پرشكوه تنها به تلاوت‏گر اين سوره و يا قرائت‏ كننده و يا مترجم و مفسر آن ارزانى نمى‏گردد، بلكه به كسانى ارزانى مى‏گردد كه افزون بر تلاوت و ترجمه و يا تفسير آيه‏ هاى آن، با همه وجود بكوشند تا خويشتن را به سيستم اخلاقى مورد نظر اين سوره آراسته و از خصلت‏هاى زشت و نكوهيده ‏اى كه در آيات اين سوره هشدار داده شده است، مزرعه جان را بپالايند و بپيرايند.

5- دورنمايى از معارف و محتواى اين سوره‏

همان گونه كه گذشت اين سوره در مدينه فرود آمده، و به همين دليل حال و هواى سوره‏ هاى مدينه را دارد و بيشتر در انديشه ساختن فرد و جامعه و خانواده‏ اى است كه ارزش‏هاى اخلاقى و انسانى را در روابط فردى و اجتماعى و خانوادگى و سياسى خويش، با همه وجود حاكم سازند و از خصلت‏هاى زشت و نكوهيده دورى جسته و جامعه و دنياى خويش را از ميكرب آن بپالايند؛ چرا كه اقوام روزگار به اخلاق زنده هستند و مى‏پايند و مردمى كه ارزش‏هاى اخلاقى و كرامت‏هاى انسانى را وانهند و از دست بدهند خواهند مرد و نخواهند پاييد.

با اين بيان محور و اساس سخن در آيات هيجده‏ گانه اين سوره ارائه يك سيستم اخلاقى مترقى و انسانى و پرجاذبه و تحسين‏ برانگيز و بسيار رشد يافته و پيشرفته به جامعه نورهيده از شرك و بيداد و ديگر جامعه‏ هاى در كمند خرافه‏ ها و افسانه‏ ها و خصلت‏هاى نكوهيده و شيوه‏ هاى ظالمانه است؛ امّا در لابلاى سخن، به مسائل اساسى اجتماعى و سياسى و عقيدتى و فرهنگى نيز نظر دارد و برخى از مهم‏ترين آن‏ها را طرح مى‏كند.

به همين جهت در تفسير آيات اين سوره با اين مفاهيم و معارف انسان‏ساز روبه‏ رو خواهيم شد:

1- وصف خدا با فراتر از ده وصف و ويژگى، نظير: دانا، شنوا، آمرزنده، بخشايشگر، فرزانه، توبه‏ پذير، دوستدار دادگران، داننده نجيب و...
2- رعايت ادب در برابر پديدآورنده هستى،
3- رعايت ادب اسلامى در برابر پيامبر،
4- پيشى نگرفتن از خدا و پيامبر در كارها و برنامه‏ ها و وضع مقررات،
5- اصول و نكات ظريف و لطيفى را كه بايد در حضور پيامبر رعايت كرد،
6- آزمون دل‏ها و جان‏ها براى آراستگى به پروا و دادگرى،
7- خردورزى و خردمندى يا انديشيدن و انديشاندن،
8- عدم اعتماد به گزارش بلندگوها و گزارشگران استعمار و انحصار و استبداد و ارتجاع،
9- اصل اصلاح و اصلاحگرى در جامعه،
10- مبارزه براى عدالت و آزادى،
11- برنامه‏ اى انسانى براى حل كشمكش‏ها و رفع بحران‏ها و درگيرى‏ها در جامعه،
12- دعوت به مهر و محبت و گذشت و بزرگمنشى،
13- اصل برادرى اسلامى و انسانى،
14- اصلاح ميان امت و خانواده بزرگ بشرى،
15- هشدار از خصلت‏هاى نكوهيده و بحران‏ ساز،
16- هشدار از تمسخر و استهزاء،
17- هشدار از بدبينى و بدگمانى،
18- هشدار از عيب‏جويى و عيب‏تراشى،
19- هشدار از مارك زدن و لقب زشت تراشيدن،
20- هشدار از غيبت و بافته‏ هاى يكطرفه،
21- هشدار از تجسس و پرده‏ درى،
22- ترسيم ارزش انسان و انسانيت و ارائه ملاك و معيار برترى،
23- اصل تقوا و پروا در زندگى انسان،
24- ايمان همراه عمل شايسته،
25- اسلام يا هديه خدا به خردورزان و ترقى‏ خواهان،
26- دانش بى‏كران خدا و آگاهى او به همه اسرار،
و ده‏ها نكته ظريف ديگر در ابعاد عقيدتى، اجتماعى، فردى، طبيعى، فلسفى، حقوقى و انسانى كه خواهد آمد.

آشنائى با سوره «ق»



سوره مباركه «ق» پنجاهمين سوره قرآن شريف است. شايسته است كه براى آشنايى بیشتر به شناسنامه آن بنگريم:


1- فرودگاه آن‏

به باور مفسّران اين سوره مباركه در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب نورانى پيامبر مهر و آزادى فرود آمده است؛ امّا پاره‏ اى از مفسران پيشين همچون «حسن» برآنند كه دو آيه از آيات چهل و پنجگانه آن در مدينه فرود آمده است، كه عبارتند از آيه‏ هاى 38 و 39.
و به باور «ابن عباس» جز يك آيه آن كه آيه 38 باشد، ديگر آيات اين سوره مباركه در مكه فرود آمده است.


2- نام سوره‏

اين سوره از آن سلسله سوره‏ هايى است كه با حروف پر رمز و راز مقطعه آغاز مى‏گردند؛ حروفى كه در تفسير و تأويل آن‏ها بارها و بارها سخن رفته است و نياز به تكرار نيست و نام سوره از حرف «ق» كه در آغاز آن آمده است برگرفته شده است.


3- شمار آيه‏ ها و واژه ‏هاى آن‏

همه مفسران برآنند كه اين سوره داراى چهل و پنج آيه است و در ساختمان آن 375 واژه و 1474 حرف به كار رفته است.

4- پاداش تلاوت آن‏

1- از پيشواى گرانقدر توحيد آورده ‏اند كه در اين مورد فرمود:

من قراء سورة «ق» هون الله عليه تارات الموت و سكراته
هركس سوره «ق» را تلاوت كند و انديشه و عملكردش را با روح و هدف آن هماهنگ سازد، خدا رنجها و سختى‏هاى مرگ و جان دادن را بر او آسان مى‏سازد.

2- و نيز از حضرت باقر علیه السلام آورده ‏اند كه در فضيلت آن فرمود:

من ادمن فى فرائضه و نوافله سورة «ق» وسع الله فى رزقه، و اعطاه كتابه بيمينه، و حسابه حساباً يسيراً.
هركس در نمازهاى فريضه و نافله ‏اش سوره «ق» را هماره بخواند، خداى فرزانه رزق و روزى او را گسترده ساخته، كارنامه زندگى‏اش را به دست راست او داده، و حسابرسى از او را برايش آسان مى‏سازد.

5- دورنمايى از محتواى سوره‏

از آنجايى كه اين سوره در مكه و در حال و هواى آن - كه حاكميت شرك و پرستش‏هاى ذلت‏بار و ميدان ‏دارى استبداد و انحصار و قانون‏شكنى و تجاوز به حقوق انسان‏ها و شكستن مرزهاى مقررات انسانى و اخلاقى بوده - فرود آمده است، محور و بستر كلى بحث‏هاى آن معاد و معادشناسى و توجه دادن به آن روز بزرگ و آن دادگاه عادلانه و حال و روز انسان‏ها در آن جاست.
در كنار اين بحث اصلى، از آفرينش انسان تا مرگ او و جهان پس از مرگ، از پاره ‏اى از پديده ‏هاى خلقت و نعمت‏هاى خدا به انسان نيز سخن رفته است.
و نيز به سرگذشت عبرت ‏انگيز و انديشاننده پاره ‏اى از جامعه ‏هاى خودسر و حق‏ ستيز و نابودى آنان به كيفر بدانديشى و حق ‏ناپذيريشان اشاره رفته است.

آرى، فضاى كلّى سوره مكى است و بيشتر در اين محورها سخن دارد:

1- در شكوه و عظمت قرآن،
2- در رسالت پيامبر،
3- در دعوت به نگرش به پديده ‏هاى شگفت ‏انگيز عالم بالا،
4- در نگرش به نظام انديشاننده زمين و گل‏ها و گياهان و روييدنى‏ها،
5- در چگونگى فرود باران و زنده شدن زمين و زمان،
6- در شگفت ‏زدگى كفرگرايان از طرح موضوع معاد و انكار عجولانه آن،
7- در استدلال بر امكان معاد از راه توجه دادن به نظام آفرينش و زنده ساختن زمين مرده با فرود باران زندگى‏ساز،
8- در استدلال به امكان معاد از راه توجه دادن به آغاز آفرينش،
9- در توجه دادن به ضبط و ثبت گفتارها و عملكردها براى روز رستاخيز،
10- در مورد پديده مرگ،
11- در ترسيم گوشه‏ اى از رخدادهاى روز رستاخيز،
12- در اشاره به حوادث تكان دهنده پايان عمر اين‏ جهان و آغاز جهان ديگر،
13- در دعوت به پايدارى در برابر كفر و شرك و بيداد و شكيبايى دليرانه براى گشودن راه نجات و رستگارى و آزادى انسان و برطرف ساختن موانع رشد و كمال و ترقى او،
14- و ديگر در ترسيم ده‏ها نكته ظريف و لطيف و درس ‏آموزى در تفسیر كه خواهد آمد.

آشنايى با سوره ذاريات‏

اين سوره مباركه در شمار پنجاه يكمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف است. شايسته است كه به شناسنامه ‏اش بنگريم:


1- فرودگاه اين سوره مباركه‏

از ديدگاه مفسران و محدثان اين سوره در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب مصفاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده است.

اين نكته را افزون بر مفسران و قرآن‏ پژوهان پيشين، حال و هواى آيات و مفاهيم و معارف آن نيز كه هماهنگ با آغازين سال‏هاى دعوت پيامبر گرامى است و از شناخت خدا و صفات او، معاد و جهان پس از مرگ، توجه دادن به قدرت بى‏كران خدا در آفرينش، ترسيم گوشه‏ هايى از سرگذشت پيامبران و جامعه ‏هاى پيشين و... سخن دارد، هويداست.


2- نام سوره‏
نام اين سوره مباركه از آغازين آيات آن برگرفته شده است، چرا كه مى‏فرمايد:

سوگند به فرشتگان داراى اين وصف، يا بادهايى كه گردوخاك، يا ابرها را مى‏پراكنند... والذاريات درواً و بدين وسيله در آغاز سوره به نظام شگفت ‏انگيز آفرينش و تدبير بخشى از امور جهان از طريق فرشتگان يا بادها به فرمان آفريدگار و تدبيرگرها اشاره دارد.

با اين بيان نام سوره مباركه «ذاريات» يا «پراكندگان» است كه از اين آيات برگرفته شده است.

3- شمار آيه‏ ها واژه‏ ها و حروف آن‏

از ديدگاه مفسران، اين سوره داراى شصت آيه است و در شمار آيات آن اتفاق نظر ميان دانشمندان وجود دارد هم‏چنين ساختمان زيباى آن از 360 واژه و از 1500 حرف تشكيل شده است.


4- پاداش تلاوت آن‏

1- در فضيلت اين سوره و در پاداش تلاوت آن از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ سورة الذاريات اعطى من الأَجر عشر حسنات، بعدد كل ريح هيبت و جرت فى ‏الدنيا.
هركس سوره «ذاريات» را به شايستگى بخواند، به شمار بادهايى كه در جهان مى‏وزد، ده حسنه و پاداش به او ارزانى خواهد شد.


2- و نيز از حضرت صادق آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الذاريات فى يومه او ليلة اصلح الله له معيشة و اناه برزق واسع و نور له فى قبره بسراج يزهر الى يوم القيامة.
هركس سوره «ذاريات» را در روز يا شب‏هاى زندگى ‏اش بخواند، خداى فرزانه اوضاع اقتصادى زندگى ‏اش را اصلاح و روزى گسترده‏ اى به او مى دهد، و خانه گلى قبر او را با چراغى كه روز رستاخيز فروغ مى ‏افشاند و مى ‏درخشد، روشن مى ‏سازد.

دورنمايى از محتواى آن‏

مدار و محور سخن در اين سوره مباركه بيش از هر چيز موضوع رستاخيز و جهان پس از مرگ و دادرسى و حساب و كتاب و كيفر و پاداش ستمكاران و رعايت‏ كنندگان حقوق و حرمت انسان‏ها و ترسيم بحث‏هايى از شناخت خدا و يكتايى ذات پاك و بى ‏همتاى او، و ديگر بحث‏هاى فكرى و عقيدتى و بنيادى و تاريخي است؛ امّا در لابلاى اين بحث‏هاى محورى و اصلى به ده‏ها موضوع ديگر نيز اشاره شده و يا از آن‏ها سخن رفته است.

اگر بر آن باشيم كه دورنمايى از محتواى اين سوره ترسيم كنيم، شايد اين گونه و با اين مفاهيم و معارف روبه ‏رو گرديم:

1- با اشاره ‏اى درس ‏آموز به نام بلند و با عظمت خدا و تدبير امور هستى به اشاره و خواست او و براساس مقررات و سنن و قوانينى كه او جهان را بر آن اساس نظام بخشيده است.
2- با موضوع معاد و جهان پس از مرگ و بحث‏هاى متنوع مربوط به آن و تكيه بر نقش انسان‏ پرور و سازنده و تربيتى آن‏ها در زندگى اين جهان.
3- با دعوت به نگرش خردمندانه و خردورزانه و حق‏ طلبانه به زمين و آسمان و پديده‏ هاى گوناگون در آن‏ها و ديگر نشانه‏ هاى شگفت ‏انگيز قدرت و حكمت خدا، در كران تا كران هستى و دنياى وجودِ خود انسان.
4- با اوصاف پرواپيشگان و پاداش پرشكوه خدا به آنان در سراى آخرت.
5- با پرتوى از سرگذشت درس‏ آموز مردان تاريخ ‏ساز و تحول ‏آفرينى چون: ابراهيم، موسى و... و سرگذشت عبرت‏ انگيز پاره ‏اى از جامعه‏ هاى حق ‏ستيز و خشونت‏ كيش پيشين، همانند: جامعه عاد، ثمود و... و سرنوشت سياه آنان، كه هشدارى است به ستمكاران عصرها و نسل‏ها كه با خودسرى و خودكامگى و قانون‏شكنى حقوق و كرامت انسان‏ها را پايمال مى ‏سازند.
6- با موضوع زوجيت عمومى در جهان خلقت،
7- با ترسيم فلسفه آفرينش انسانها و جنيان،
8- با هشدار از وباى شرك و آفت‏هاى هستى ‏سوز آن،
9- با هشدار به كفرگرايان و حق‏ ناپذيران در چهره ‏هاى گوناگون،
10- و با دميدن روح شهامت، شجاعت، شكيبايى قهرمانانه، بردبارى و مداراى دليرانه و آرامش خاطر به پيامبر گرامى اسلام، و ده‏ ها نكته ظريف ديگرى كه به تدريج در تفسیر خواهد آمد.