موضوع: آشنایی با سوره های قرآن مجید

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

آشنايى با سوره‏ طور

اين سوره، پنجاه و دومين سوره از قرآن شريف، اين كتاب پرشكوه و پرمعنويت آسمانى است. اینک به نكاتى از شناسنامه ‏اش، براى آشنايى با آن مى‏ نگريم:


1 - نام آن‏

نام بلند و ماندگار اين سوره مباركه، نام كوهى است به نام «طور»، در صحراى سينا. اين كوه همان مكان مقدسى است كه حضرت موسى، آن پيامبر آزادى و ايمان، براى نماز و نيايش و مناجات و راز و نياز با خدا به آنجا مى ‏رفت. اين واژه مقدس و اين نام الهام ‏بخش از نخستين آيه اين سوره برگرفته شده است، چرا كه فرو فرستنده قرآن در آغازين آيات اين سوره مى ‏فرمايد:

و الطّور و كتاب مسطور فى رق منشور و البيت المعمور و السقف المرفوع و البحر المسجور انّ عذاب ربك لواقع
سوگند به كوه طور،
و كتابى نگاشته شده،
در صفحه‏ اى گشوده و گسترده،
و سوگند به آن خانه آباد و آزاد خدا،
و به بام بلند آسمان و آن سقف برافراشته،
و آن درياى سرشار و افروخته،
آرى، به همه اين‏ها سوگند كه عذاب پروردگارت فرارسيدنى است و هيچ بازدارنده ‏اى براى آن نيست.

2 - فرودگاه آن‏

آيات جانبخش اين سوره مباركه به باور همه مفسران و محدثان در سال چهارم از بعثت، در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر جان نورانى پيامبر فرود آمده است. اين نكته افزون بر اتفاق نظر مفسران، از حال و هواى آيات و فضاى حاكم بر آن نيز بر قرآن ‏پژوهان آشكار است.


3 - شمار آيه ‏ها و واژه ‏ها و حروف آن‏

در مورد شمار آيه‏ هاى آن، اندك تفاوت نظر ميان مفسران و قاريان پيشين وجود دارد؛ به گونه‏ اى كه پاره ‏اى از قاريان حجاز اين سوره را داراى 47 آيه، و قاريان بصره 48 آيه عنوان ساخته‏ اند؛ امّا به باور قاريان كوفه و شام اين سوره 49 آيه دارد و ديدگاه مشهور و معروف همين ديدگاه است.

و راز آن نيز اين است كه اين ديدگاه «و الطّور» را آيه ‏اى جداگانه به حساب مى‏ آورد.
گفتنى است كه اين سوره از312 واژه و 1500 حرف ساخته شده است.

4 - پاداش پرشكوه تلاوت آن‏

12 - در اين مورد از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

و من قرأ سورة الطور كان حقا على الله ان يؤمنه من عذابه و اَنْ ينعمه فى جنته.
هر كس سوره «طور» را آن گونه كه شايسته است بخواند، بر خداست كه او را از عذاب و كيفرش امنيت دهد و وى را در بهشت پرطراوت و پرنعمت خويش نعمت بخشد و بهره ‏ور گرداند.

2 - و نيز يكى از ياران پيامبر آورده است كه آن حضرت به هنگامه غروب خورشيد اين سوره را تلاوت مى ‏كرد. سمعت رسول الله (ص) يقرأ بالطور فى المغرب.

3 - و از پنجمين امام نور، حضرت باقر آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الطّور جمع الله له خير الدنيا و الاخرة.
هر كس سوره مباركه «طور» را بخواند، خداى فرزانه خير و نيك‏بختى دنيا و سراى آخرت را براى او گرد مى ‏آورد.

5 - دور نمايى از محتواى آن‏

همان گونه كه گذشت، اين سوره مباركه در مكه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا و در آغازين سال‏هاى بعثت پيامبر نور، بر قلب مصفاى او فرود آمده است؛ به همين جهت بسان ديگر سوره‏ هاى «مكى» بيشتر روى مسايل عقيدتى و پايه‏ هاى فكرى سرمايه ‏گذارى مى ‏كند و در اين مايه‏ ها سخن دارد، چرا كه اگر انديشه و دستگاه خرد يك انسان و جامعه ‏اى در جهت مطلوب تغيير كند، از پى آن، گفتار و رفتار، جهت‏گيرى ‏ها و هدف‏ها و حتى عواطف و احساسات او نيز در راه شايسته و بايسته دگرگونى مى ‏پذيرد؛ و راز پافشارى قرآن بر اصلاح انديشه ‏ها و باورها و گرايش‏ها از اين نكته عميق و ظريف و دگرگون ‏ساز سرچشمه مى ‏گيرد.

آغازين آيات اين سوره با سوگندهاى تكان دهنده و انديشاننده آغاز مى ‏گردد و آن گاه از نشانه ‏هاى رستاخيز و عذاب دردناك خدا براى حق ‏ستيزان و ظالمان سخن دارد.
آن گاه از پرواپيشگان و رعايت‏ كنندگان مقررات خدا و حقوق انسان‏ها سخن دارد و پرتوى از نعمت‏هاى پرشكوهى را به تابلو مى‏ برد كه خدا به آنان ارزانى داشته است، تا بدين وسيله با آن هشدارها و اين نويدهاى جانبخش، راه‏هاى شقاوت و ستم را مسدود ساخته، و راه‏هاى سعادت و رعايت حقوق و آزادى و امنيت را باز كند.

سپس از آورنده قرآن و پيام‏رسان خدا سخن مى‏ گويد و با اشاره به شگردهاى ناجوانمردانه استبدادگران و خودكامگان و انحصارگران قدرت و امكانات، كه در برابر هر نداى اصلاح ‏طلبانه و هر دعوت آزاديخواهانه و بشردوستانه و خداجويانه ‏اى آنها را به كار مى ‏گيرند و با آن ساز و افزارها به ترور شخصيت خوبان و مخالفان ستم مى ‏پردازند، آنها را برشمارد و رد مى‏ كند و ساحت و دامان پيامبر آزادى و عدالت را از آن بافته‏ هاى ظالمانه و تهمت‏هاى ناجوانمردانه پاك و پاكيزه مى ‏سازد.

از پى آن به پرتوى از دلايل توحيدگرايى و يكتاپرستى انگشت مى ‏نهد و خداى يكتا را به بندگان خداجو و حق‏طلب وصف مى ‏كند.

بار ديگر پاره ‏اى از نشانه‏ هاى رستاخيز و سراى آخرت را وصف مى ‏نمايد و در آيات پايانى نيز روى سخن را به پيامبر گرامى نموده و آن بزرگ ‏آموزگار ايمان و اخلاص و بزرگ‏ پرچمدار آزادى و نجات بشر را به شكيبايى و پايمردى و يارى ‏جويى از سرچشمه قدرت‏ها براى ايجاد تحول مطلوب در جامعه و ساختن تاريخى ديگر براى انسان نيرو مى ‏بخشد.

آشنايى با سوره‏ نجم

اين سوره مباركه پنجاه و سومين سوره از قرآن شريف است. به جاست كه به شناسنامه ‏اش بنگريم:


1 - نام اين سوره‏

نام بلند و باعظمت اين سوره مباركه «نجم» است و واژه «نجم» به مفهوم «ستاره». اين نام از نخستين آيه آن برگرفته شده است، چرا كه خداى فرزانه اين سوره را اين گونه آغاز مى ‏كند:

وَ النَّجْمِ إِذا هَوى‏
ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى‏
سوگند به ستاره فروزان قرآن، آن گاه كه فرود مى ‏آيد،كه يار و پيامبر شما،محمد (ص) نه گمراه گرديده و نه در بيراهه و نادانى است؛ و از روى هوس سخن نمى ‏گويد.

2 - فرودگاه آن‏

در مورد فرودگاه اين سوره سه نظر است:

1 - بيشتر مفسران و محدثان بر آنند كه: اين سوره، پس از آغاز دعوت آشكارِ پيامبر، در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر جان نورانى محمد (ص) فرود آمده است.

اين ديدگاه از محتواى آيات آن نيز - كه بيشتر روى اركان چندگانه خداشناسى و يكتاپرستى، اصل نبوت و رسالت و اصل معاد و جهان پس از مرگ توجه مى ‏دهد - دريافت مى ‏گردد.
2 - امّا به باور گروهى، همه آيات اين سوره جز يك آيه، در مكه فرود آمده است.
3 - و از «حسن» نيز آورده‏ اند كه اين سوره در مدينه فرود آمده است.


3 - شمار آيه ‏ها و واژه ‏ها و حروف آن‏

اين سوره مباركه از ديدگاه بيشتر مفسران و محدثان و نيز قاريان كوفه، داراى 62 آيه است، امّا پاره ‏اى نيز آن را داراى 61 آيه دانسته ‏اند.
گفتنى است كه اين سوره مباركه از 360 واژه و 1405 حرف پديد آمده است.

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ سورة النجم اعطى من الاجر عشر حسنات، بعدد من صدق بمحمد (ص) و من جحد به.
هر كس سوره «نجم» را آن گونه كه شايسته است فرا گيرد و تلاوت كند، خدا به شمار هر يك از كسانى كه به پيامبر ايمان آوردند و كسانى كه او را انكار كردند، ده پاداش به او ارزانى مى ‏كند.

2 - و نيز از حضرت صادق آورده ‏اند كه فرمود:

من كان يدمن قرائة «و النجم» فى كل يوم، او فى كل ليلة، عاش محمودآ بين الناس، و كان مغفوراً له...

كسى كه هماره سوره «نجم» را در روز و يا شب تلاوت كند و از معارف و مفاهيم آن، راه زندگى جويد در ميان مردم، خوشنام و شايسته ‏كردار شناخته شده و ستوده مى ‏شود و خداى فرزانه او را مى ‏آمرزد و محبوب مردم حق ‏طلب مى ‏گردد.

5 - دورنمايى از مفاهيم و معارف آن‏

اين سوره مباركه در مكه و در كنار خانه خدا بر قلب پاك و جان نورانى پيامبر دانش و آزادى فرود آمده است، به همين جهت حال و هواى سوره‏ هاى آغاز دوران بعثت را دارد و فضاى اختناق و استبداد و بت‏ پرستى و شرك و حق‏ ستيزىِ حاكم، در برابر دعوت پيشواى عدالت و آزادى را نشان مى‏ دهد و روشنگرى مى ‏كند كه چگونه قرآن و پيامبر به فرمان خدا و از سوى او، با طرح موضوعات متنوع فكرى و مسايل دقيق عقيدتى، به ويژه بحث وحى و رسالت، توحيد و يكتاپرستى، معاد و جهان پس از مرگ، حقوق و مسئوليت انسان، هشدار از ستم و بيداد و فرياد بر ضد تعصب و حق‏ ستيزى و اصلاح ناپذيرى، بر آن بودند تا انديشه‏ ها و افكار خرافه‏ زده و در بند اوهام و آفت‏هاى شرك و كفر را تكان دهند و انسان را از خمودى و افسردگى و ارتجاع و انجمادِ فطرت و وجدان و مغز و قلب رهايى بخشنده و به راه مطلوب و مترقى و زندگى نوين و آزادمنشانه راه نمايند.

با اندك تعمق در آيات شصت و دو گانه اين سوره مباركه، اين مفاهيم بلند و اين بحث‏هاى روشنگر و دگرگون ‏ساز خود را مى ‏نماياند:

1 - توجه دادن انسان به اختر فروزان قرآن،
2 - حقيقت وحى و رسالت،
3 - سند صداقت پيامبر در دعوت آسمانى خويش،
4 - سير آسمانى و معجزه ‏آساى پيامبر يا پرتوى از رويداد معراج،
5 - فرشته وحى،
6 - خرافه ‏پردازى و اوهام ‏سازى شرك و استبداد،
7 - نگرش ارتجاعى جاهليت به زن يا نيمى از پيكر جامعه،
8 - سرچشمه ‏هاى روانى پرستش ‏هاى ذلت ‏بار،
9 - موضوع شفاعت و شرايط آن،
10 - هشدار از گمان‏ها و پندارهاى بى ‏اساس،
11 - فرمانرواى آسمان‏ها و زمين،
12 - علم بى ‏كران خدا،
13 - اصل پاداش و كيفر در برابر عملكردها،
14 - نكوهش از خودپسندى و خودستايى،
15 - اشاره ‏اى به گناهان كبيره،
16 - انسان و اصل مسئوليت،
17 - انسان سرانجام با عملكرد خويش روبه‏رو مى ‏گردد،
18 - فرجام كارها به سوى اوست،
19 - عبرت ‏آموزى از سقوط جامعه‏ هاى سركش،
20 - سرانجام رستاخيز فرا خواهد رسيد،
21 - راه آمرزش‏ خواهى و توبه باز است،
22 - پرستش و سجده، تنها براى خدا و در برابر او،

و نيز نكات ظريف و لطيف و دلنواز ديگرى كه چشيدنى است و نه گفتنى و وصف‏ كردنى.

آشنايى با سوره‏ فصلت

سوره مباركه فصلت، چهل و يكمين سوره قرآن شريف است، به جاست كه با شناسنامه ‏اش آشنا گرديم و به نكاتى در مورد آن بنگريم.


1- فرودگاه آن‏

اين سوره و آيات انسان‏ ساز آن در مكّه و در كنار خانه خدا بر قلب نورانى پيامبر توحيد و تقوا فرود آمده است، و درست به همين جهت ويژگيها و نشانه ‏هاى سوره‏ هاى مكّى در آيات آن هويداست.


2- شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

اين سوره از ديدگاه بيشتر مفسران و قاريان پيشين داراى 54 آيه است، گرچه پاره‏ اى از پيشينيان همين آيات و واژه‏ هاى موجود در سوره را 53 آيه، و پاره‏اى 52 آيه شمرده ‏اند، كه ديدگاه آن قابل توجّه نيست.

گفتنى است كه اين سوره از 796 واژه 3350 حرف ساخته شده است.


3- نام اين سوره‏

اين سوره مباركه را به سه نام خوانده ‏اند:

يكى از نام‏هاى آن «فُضّلت»، به مفهوم «بخش بخش» و «فصل فصل شده» مى ‏باشد، كه از سومين آيه آن برگرفته شده است.

نام ديگر آن «مصابيح»، به مفهوم چراغها و نورافكن‏هاى روشنگر مى ‏باشد كه از آيه دوازدهم اين سوره دريافت گرديده است.

و سومين نامش نيز سوره «حم - سجده» مى ‏باشد كه از آغازين آيه و نيز آيه 37 آن برگرفته شده است.

4- پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه در فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت خالصانه و حقجويانه آن فرمود:

«من قراء «حم السجده» اعطى بكل حرف منها عشر حسنات»
هركس سوره «حم سجده» را بخواند خداوند به شمار هر حرفى از آن ده پاداش و حسنه به او ارزانى مى ‏دارد.

و نيز از ششمين امام نور آورده‏ اند كه فرمود:

من قراء «حم السّجده» كانت له نوراً يوم القيامه مدبصره، و سروراً، و غاش فى هذه الدّنيا مغبوطاً محموداً
هركس سوره «حم سجده» را بخواند، اين سوره در روز رستاخيز در برابر او به صورت نورى درخشان و روشنگر پديدار مى ‏گردد؛ به گونه‏ اى كه چشم را خيره مى ‏سازد، و مايه سرور و شادمانى او مى ‏شود، و در اين سرا نيز مقامى بلند و در خور مى ‏يابد كه مورد غبطه خوبان مى ‏گردد.