روزه و اخلاق ما(اخلاق روزه داری)

[مهدی]

گاهی اوقات دیده‌ایم که برخی روزه داری را فقط در نخوردن ونیاشامیدن و کارهایی که روزه را باطل می‌کند، می‌دانند؛ در حالی که باید نسبت به روزه دیدمان را گسترده‌تر کنیم و علاوه بر این امور اعضا و جوارح و چشم و گوش را هم در روزه شریک بدانیم، چه بسا پا را فراتر از این مطالب گذاشت و فكر، خیال و قلب را هم روزه دار کرد که این روزه روزه‌ی اولیاالله است.
احادیث زیادی در این باره از معصومان‏ علیهم السلام داریم مبنی بر این كه خیلی از روزه‏ داران از روزه جز گرسنگی و تشنگی، چیزی دیگری عائدشان نمی‏شود. در نهج ‏البلاغه، حضرت علی"ع" می‏فرماید: "كم من صائم لیس له من صیامه الا الجوع و الظّما و كم من قائم لیس له من قیامه الا السهر و العناء، حبّذا نوم الاكیاس و افطارهم (1)؛ بسا روزه‏ داری كه بهره‏ ای جز گرسنگی و تشنگی از روزه ‏داری ندارد و بسا شب زنده داری كه از شب زنده داری چیزی جز رنج و بی خوابی به دست نیاورد! خوشا خواب زیركان و افطارشان!". به عبارتی این‏ها جزء عبادت‏های بی حاصل است. در روایت دیگری پیامبر گرامی‏ صلی الله وعلیه وآله وسلم می‏فرماید: "خمس یفطرن الصائم: الكذب و الغیبه و النمیمه و الیمینی الكاذبه و النظر بشهوه؛ پنج خصلت روزه روزه‏دار را باطل می‏سازد: دروغ و غیبت و سخن چینی و قسم دروغ و نگاه شهوت ‏آمیز ".(2)
روزه داری حقیقی اثرات فوق العاده ای بر روحیات و اخلاقیات ما می‌گذارد . در تحقیقی که انجام دادم به چهار مورد که اثر مستقیم بر اخلاق دارد برخورد کردم. البته شاید ابعاد دیگری نیز بتوان یافت که روزه داری بر آن‌ها تاثیر گذار باشد.

[مهدی]

1. تلطیف روح‏
روح انسان در تدبیر بدن است و بدن بدون تدبیر روح، مانندكشتی بدون ناخدا است. در ماه مبارك رمضان به دلیل امساك از خوردن و آشامیدن و محدود كردن آن به ساعاتی مشخص و نیز كنترل حواس مانند چشم و گوش و تمامی مجاری ورود اطلاعات به درون ذهن انسان فراغت روح و نفس انسانی بیشتر فراهم شود. فعالیت روح برای پرداخت به امور مادی و دنیوی كاهش می‏یابد و امكان پرداخت به امور معنوی بیشتر می‏شود در نتیجه روح از لطافت بیشتری برخوردار می‏گردد.

2. تقویت اراده‏
خداوند برنامه روزه داری را به گونه‏ای تنظیم كرده است كه انسان باید در ساعت مقرری از خوردن و آشامیدن امساك كند و در یك ساعت خاصی، می‏تواند آزادانه بخورد و بیاشامد و از لذت‏های حلال استفاده كند. ملزم شدن انسان‏ها به اجرای دقیق این برنامه و تكرار آن طی یك ماه، تمرین بسیار مناسبی برای عادت دادن نفس به اموری غیر از آنچه در ماه‏های دیگر عادت كرده بود و این عمل قطعاً عزم و اراده انسان را تقویت می‏كند.

[مهدی]

3. كنترل غرایز و تعدیل آن‌ها
روزه ‏دار باید در حال روزه - با وجود گرسنگی و تشنگی - از غذا و آب و نیز سایر لذات از قبیل لذت جنسی(حتی حلال) چشم پوشی نموده و عملا ثابت كند كه او همچون حیوانات، در بند اسطبل و آب و علف نیست. او می‏تواند نفس را به دست گیرد و بر هوس‏ها و شهوات خود مسلط شود و این امر باعث می‏گردد كه غرایز به كنترل او در آید و علاوه بر این، در بهره وری از آن‌ها تعدیلی به وجود آید.
وقتی پیامبر(ص) در خطبه «شعبانیه» فضایل ماه رمضان و روزه را برشمرد، امیرمؤمنان علی(ع) پرسید: بهترین اعمال در این ماه چیست؟ در پاسخ پیامبر(ص) فرمود: «الورع عن محارم الله»؛ «پرهیز و اجتناب از معاصی و گناهان است».(3) بنابراین روزه عامل بازدارنده از گناه و عامل سركوب كننده نفس عصیانگر است كه روزه دار با انجام دادن این دستور الهی به نحو احسن روح تقوا و پرهیزگاری را در خویش زنده می‏كند؛ زیرا كه با روزه و در ماه مبارك رمضان، اصلاح نفس و تربیت آن و تقوا پیشه كردن به مراتب آسان‏تر است؛ زیرا گرسنگی و دیگر محرومیت‏های روزه، شعله ‏های سركش غرایز حیوانی و هواهای نفسانی را خاموش می‏سازد.
به عبارت دیگر روزه شكم را - كه منبع همه فتنه ‏ها و مصدر همه شرها است - كنترل می‏كند؛ زیرا هرگاه شكم از حرام و شبهه پر شد، شهوت تحریك می‏شود و خواهش‏ های باطل و تخیّلات عاطل در نفس خطور می‏كند؛ و شهوت فرج از شهوت بطن ناشی می‏شود. اگر شكم عفیف باشد و به قدر ضرورت اكتفا كند و از حرام و شبهه اجتناب نماید، بدون شك فرج نیز عفیف می‏شود و هرگاه هر دو عفیف شد حیات دل - از صفا و جلای باطن - حاصل خواهد شد.

[مهدی]

4. تقویت روحیه ایثار و نوع دوستی‏
انسانی که در مسیر کمال قدم بر می‌دارد باید به همه ابعاد وجودی از جمله مسایل اجتماعی توجه داشته باشد. روزه گرفتن بعد اجتماعی انسان را در كنار سایر ابعاد رشد می‏دهد؛ اما چگونه و با چه مكانیزمی؟ شكی نیست كه روزه یك درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است. با انجام دادن این دستور مذهبی، اولا افراد متمكن هم وضع گرسن‌گان و محرومان اجتماع را به طور محسوس در می‏یابند و هم به دنبال آن درك، به این نتیجه می‏رسند كه باید به فكر بیچارگان و محرومان بود. البته ممكن است با توصیف حال گرسن‌گان و محرومان، سیران را متوجه حال گرسن‌گان ساخت؛ ولی اگر این مسأله جنبه حسی و عینی پیدا كند؛ اثر بیشتری دارد و روزه به این موضوع مهم اجتماعی رنگ حسی می‏دهد و اگر این بعد اجتماعی انسان رشد كند، نسبت به هم‏نوعان خود بی تفاوت نمی‏شود و دردهای فراگیر اجتماعی (مانند فقر و گرسنگی) را حس می‏كند و مصداق این سخن حكیمانه سعدی می‏شود كه:
بنی آدم اعضای یك پیكرند
كه در آفرینش ز یك گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار

پی نوشت
1- نهج البلاغه، كلمات قصار، حكمت 145.
2- محجّة البیضاء، ج 2 ص 132، به نقل از آثار الصادقین، مرحوم احسانبخش، ج 11 ص 316، حدیث
3-بحارالانوار،ج 93،ص356،ح25

وبلاگ قطره