مصحف امیر المومنین علی(ع) چه شده است؟

[صبور]

ثانیاً: بر فرض صحت این روایات، به نظر می رسد علت امتناع حضرت علی (ع) عدم اطمینان به استفاده درست از مصحف و سالم برگرداندن آن بوده است. زیرا هم خلیفه اول و هم خلیفه دوم پس از آنکه سیاستشان بر دوری گزینی و بازدارندگی از تفسیر و تأویل قرآن قرار گرفت، صحیفه ها و مصحفها را از صاحبانشان گرفته و از بین می بردند.
از عایشه نقل شده که گفت: پدرم احادیث پیامبر (ص) را جمع کرد و آنها پانصد حدیث بود... صبح که شد به من گفت: دخترم احادیثی که در نزد توست بیاور، احادیث را آوردم، آن گاه آتشی خواست و همه آنها را در آتش سوزانید:
«... قالت عائشه جمع ابی الحدیث عن الرسول الله (ص) و کانت خمساه حدیث... فلما اصبح قال: ای بنیه هلمی الاحادیث التی عندک فجئته بها فدعا بنار فحرقها... » (20) گرچه برخی از جمله ذهبی خواسته اند این حدیث را منکر و غریب معرفی کنند اما گزارش هایی که بعد از این نقل می شود صادر شدن چنین کاری از خلیفه را تأیید می کند.
همچنین عمر در زمان خلافتش به مردم گفت: احادیثی که در نزد خود دارید بیاورید آن گاه که مردم احادیث را به نزد وی آورند، دستور داد که همه آنها را بسوزانند و از بین ببرند: «ان الاحادیث کثرت علی عهد عمربن الخطاب فأنشد الناس ان یاتوه بها فلما اتوه بها امر بتحریقها» (21)
ظاهراً عمر این احادیث را به بهانه این که می خواهد مورد ارزیابی قرار دهد از بین مردم جمع آوری کرد اما پس از آنکه دسترسی پیدا کرد، همه آنها را در آتش سوزانید.
«ان عمر بن الخطاب بلغه انه قد ظهرت فی ایدیکم کتب، فاحبها اعدلها و اقومها فلا یبقین احد عنده کتاب الا اتانی به، فاری فیه رایی، قال: فظنوا انه یرید ان ینظر فیها و یقومها علی امر لا یکون فیه اختلاف، فاتوه بکتبهم فاحرقها بالنار... » (22)
طبیعی است که با این سوابقی که حضرت علی (ع) از خلیفه دوم می دانست، مصحف خود را به او تحول ندهد تا در نزد اولیاء و ائمه باقی بماند. خصوصاً که عمر مصحف شخصی را که قرآن را با تفسیر نوشته بود گرفته و یا مقراض خورد کرده و از بین برد: «... کتب رجل مصحفا و کتب عند کل آیه تفسیرها فدعا به عمر فقرضه بالمقراضین. » (23)

   

راسخون

   

پی نوشت ها :

1-حکیمی، محمدرضا، اجتهاد و تقلید در فلسفه، ص214، به نقل از مجموعه مقالات ، علامه طباطبایی، ج2، ص219-220به کوشش و مقدمه سید هادی خسرو شاهی چاپ دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، تهران (1371).
2-همان، ص212.
3-بخاری، الصحیح، ج1، ص36، ج2، ص221؛ ج4، ص30-67؛ ج4، ص69، ج8، ص144و... .
4-ابن حجر عسقلانی، فتح الباری، ج12، ص218.
5-از جمله: صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، ج5، ص45؛ متقی هندی، کنزالعمال، ج2، ص588؛ ج13، ص152؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج2، ص338؛ ذهبی، شمس الدین، تذکره الحفاظ، ج2، ص661، خوارزمی ، المناقب، ص94؛ ابن ندیم، الفهرست، ص30؛ سیوطی، الاتقان، ج1، ص171.
6-تقریباً تمامی منابعی که از مصحف حضرت یاد کرده اند متذکر این معنی شده اند از جمله: ابن ندیم، پیشین، قرطبی، تفسیر الجامع الاحکام القرآن ، ج1، ص59؛ زرکشی، البرهان، ج1، ص259.
7-معرفت، تاریخ قرآن، ص86.
8-میرزا محمدمشهدی، تفسیر کنزالدقایق، ج1، ص5؛ بلاغی، آلاءالرحمن، ج1، ص18.
9-یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج2، ص135.
10-مجلسی ، بحارالانوار، ج28، ص308.
11-مجلسی، پیشین، ج89، ص48؛ با اندکی تفاوت: کتاب سلیم بن قیس، ص147.
12-مجلسی، پیشین، ص42وسلیم بن قیس، هما؛ طبرسی، الاحتجاج، ج1، ص227.
13-مجلسی، پیشین، ج28، ص308؛ شیخ عباس قمی، بیت الاحزان، ص131.
14-دکتر نکونام، جعفر، پژوهشی در مصحف امام علی (ع) ، ص97.
15-نهج البلاغه، نامه62.
16-ابن ابی شبیه، المصنف، ج7، ص183؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج2، ص339-340؛ فضل بن شاذان، الایضاح، ص314.
17-قاموس الرجال، ج1، ص353.
18-ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج1، ص391.
19-مجلسی، پیشین، ج89، ص43، کتاب سلیم، ص147؛ طبرسی، الاحتجاج، ج1، ص222.
20-ذهبی، تذکره الحفاظ، ج1، ص5.
21-ابن سعد، الطبقات، ج5، ص188.
22-احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ج1، ص400؛ طبقات ابن سعد، ج5، ص140و تقیید العلم، ص52.
23-ابن ابی شبیه، المصنف، ج7، ص180؛ کنزالعمال، ج2، ص315.
منبع: اعرابی؛ غلاحسین، (1329)، تفسیر قرآن و بررسی جریان دوری گزینی و بازدارندگی از آن، قم، نشر آثار نفیس، چاپ اول، 1389