شرح مفصل خطبه متقین

[صبور]

مراحل تكامل روح

دانشمندان گفته اند: در هر هفت سال، يك نوبت اندام اندام و سلول سلول وجود آدمى عوض مى شود و به صورت ديگرى درمى آيد. كودكى، نوجوانى، جوانى، ميانسالى و كهولت با هم تفاوت دارند، اما روح انسان تغيير و تبديل ندارد. روح كودكى همان روح نوجوانى، جوانى، ميانسالى و كهولت است، گواه بر اين گفتار، اين است كه در سنين بالا، از خطرات كودكى و يا جوانى ياد مى كند و مى گويد من در كودكى اين گفتم و مثلا فلان خاطره را به ياد دارم، اگر نه اين بود كه روح آدمى در عمر بالا همان روح طفوليت است، چنين سخنى نبايد صحيح باشد در صورتى كه صحيح است.
اما روح با عدم تغيير ذات، به تغيير صفات از اماره تا مرضيه، پرداخته و از سير ملكى پرواز كرده، به سير ملكوتى مى پيوندد، زيرا نفس در جنبه ى ملكى از اماره آغاز و به اطمينان "نفس مطمئنه" تكامل يافته و به راضيه مرضيه و در نتيجه به ملكوت كه معراج اوست واصل مى شود.
وصول به مقام رضا، همان و مرضى خداوند بودن همان، زيرا بنده در زى عبوديت، به مقام رضا مى رسد و از آن پس، مرضى پروردگار مى گردد.
معناى فادخلى فى عبادى استقرار در مقام عبوديت و و ادخلى جنتى رضوان پروردگار و قبول بندگى اوست.
نفس آدمى پس از وصول به مقام اطمينان، لحظه اى از حركت و قيام الى الله غافل نبوده و تا به حد رضا، واصل نشود آرامش نخواهد داشت، در آن وقتى كه به مقام رضا رسيد، آشيانه ى حقيقى خود را، بازيافته و نداى: لا املك لنفسى نفعا و لا ضرا، و لا يملكون موتا و لا حيوه و لا نشورا را سر مى دهد.
در اينجا است كه خير و شر، غنا و فقر، صحت و مرض همه و همه را عطا و فضل الهى مى داند كه هر كدام در جاى خود، مقدمه ى وصول او به انعام الهى بوده است.
دانشمندان اخلاق، براى اين تسليم محض و رضا به قضاى الهى، مثالى ذكر كرده و مى گويند:
الراضى بقضاء الله كالميت بين يدى الغسال، يقلبه كيف يشاء.: راضى به خواست پروردگار، مانند مرده اى است كه بى اراده در پيش روى غسال افتاده، هر طور كه خواهد، او را به اينطرف و آن طرف حركت مى دهد.
و در مورد مقايسه ى رضا با صبر و شكر، بايد گفت مقام رضا از آن دو برتر و بالاتر است و در بعضى روايات آن را سومين ركن ايمان به شمار آورده اند. علتش اين است كه راضى، صابر و شاكر، گرچه تمام توجهشان به خداست اما صابر و شاكر، ضمن اين توجه، به پاداش نيز، توجه دارند: انما يوفى الصابرون اجرهم بغير حساب، پاداش صابران: لئن شكرتم لازيدنكم مى باشد، اما در مورد رضا، جز محبت به محبوب كه حلال همه ى مشكلات است چيزى متصور نيست.
خشنودى و شادمانى، به آنچه خداوند بخواهد، رضا به خواست الهى ناميده مى شود و صاحب اين مقام، در مورد قضاى الهى اعتراض ندارد. در مورد رضا شنيده شده كه: ان الرضا باب الله الاعظم بى گمان رضا باب بزرگ الهى است و خازن جنه اللقا را رضوان نامند. امتياز رضا بر صبر اين است كه فرد صابر، فقر را بر غنا، چون تقدير الهى است مى پذيرد، اما در نظر فرد راضى بقضاء الله، هر دو يكسان است. فقر باشد يا غنا، مرض باشد يا صحت، همه را با ديد رضا و شادمانى تقبل مى كند. از عارفى كه هفتاد سال عمر را پشت سر گذاشته، شنيده نشده است كه در مورد امر مكروهى بگويد، اى كاش اين امر مكروه واقع نمى شد و يا اكنون كه واقع شده، چرا از بين نمى رود و يا در مورد چيز مرغوبى كه از دست او رفته، بگويد اى كاش از بين نمى رفت.

معناى رضا دو گونه قابل تصور است:

1. اينكه راضى بقضاء الله، آثار درد و الم و بلا و مصيبت را مى بيند ولى احساس درد نمى كند و حتى اثر را نيز، درك نمى كند، زيرا وى تنها به جمال محبوب مى نگرد و فقط معبود را ادراك مى كند. اين معنا گرچه عزيزالوجود است، اما براى بعضى كملين، تحقق يافته و اهل عرفان، اين را عشق نخستين و يا عشق واقعى مى گويند.

2. با تنزل از مرحله ى نخست، راضى بقضاء الله درد را حس مى كند، اما به وجود آن خشنود است. مانند كسى كه نزد حجام براى حجامت مى رود و با اينكه تبغ حجام دردآور است، اما اين الم و درد، براى بازيافتن صحت و سلامتى، مورد قبول اوست. و آن را تحمل مى كند.

در حديث است كه موسى عليه السلام گفت: پروردگارا!دوست دارم محبوبترين خلق نزد تو و آنكه عبادتش، از همه بيشتر باشد، به من معرفى نمايى، خداى متعال به او امر نمود، تا به روستايى در كنار دريا برود و در جاى خاصى كه براى او نام برد وى را ملاقات نمايد، موسى عليه السلام به آنجا رفت و در آن مكان، چشمش به مردى كه به چند بيمارى: جذام، پيسى و زمين گيرى مبتلا بود و به تسبيح و تقديس پروردگار اشتغال داشت افتاد، پس گفت: اى جبرئيل مردى كه از خدا ديدار او را خواستم كجاست؟ جبرئيل گفت همين مرد است. موسى گفت: اى جبرئيل دوست داشتم، به هنگام ملاقات او را مردى قائم الليل و صائم النهار بيابم! جبرئيل گفت: اين مرد محبوبترين خلق نزد خداست و از هر روزه دار و نمازگزارى عبادتش بيشتر است، هم اكنون ماموريت يافتم كه چشمان او را از او بگيرم، بشنو چه مى گويد. آنگاه جبرئيل به ديدگان او اشاره كرد، ناگهان دو چشمش از حدقه بيرون آمده به صورتش افتاد و آن مرد گفت: خداى من تا زمانى كه خواستى، از اين ديدگان كه نعمت تو بود بهره برم، بهره مند شدم و حال كه از من اين نعمت را سلب نمودى، به خواست تو خشنودم، اما آرزويم را از خود قطع نكردى، آن آرزويى كه سراسر وجودم را در بر گرفته است و در آينه ى هستيم جز تجلى ذات تو چيزى را نمى بينم.
اى خداى مهربان! جز خير براى بندگانت نخواهى و اى پيونددهنده ى بندگان به خودت، تا آنها را به مقصد برسانى.
موسى عليه السلام به آن مرد گفت: اى بنده ى خدا، من مجاب الدعوه ام، اگر دوست دارى خدا را بخوانم تا چشمان از دست رفته را به تو بازگرداند و از بيماريها تو را شفا بخشد؟ گفت: هرگز اين را از خدا نمى خواهم، هر چه را كه او بخواهد نيكوست و در برابر خواسته و مطلوب او خواسته اى ندارم! موسى عليه السلام گفت:شنيدم كه مى گفتى يا بار يا وصول، آن مهربانى و پيوندى كه از خدا به تو رسيده چيست؟ گفت: از آن مهربانى و پيوند چه بهتر است كه در اين روستا، كسى جز من او را نشناخته، يا او را عبادت نكرده است. يعنى خدا خود را به من شناسانده است و هر كه خدا را به حقيقت شناخت، تمام نعمتها و خيرها كه در راس آنها نعمت شناخت اوست به وى رسيده است.
موسى عليه السلام در حالى كه به راه خود ادامه مى داد، با تعجب گفت: اين مرد از همه مردم دنيا، عبادتش بيشتر و به خدا نزديكتر است.



ادامه دارد......