حالات فعل ماضي
فعل ماضي در زبان عربي از جهت معني چهار گونه است:
1- ماضي مطلق که همان ماضي ساده است و تا بحال در مثالها از آن استفاده مي کرديم. مانند: ذهب زيد (زيد رفت) منفي ماضي مطلق را به دو نحو ميتوان ساخت:
الف) با درآوردن ما يا لاي نافيه بر سر فعل ماضي.
ب) با درآوردن لم که حرف نفي و جزم است بر سر فعل مضارع از اين ترکيب در فصل بعد بحث خواهد شد.
ميگوييم: ما ذهب زيد يا لم يذهب زيد (زيد نرفت).
2- ماضي نقلي که بر وقوع کاري در زمان گذشته و در موردي که اثر آن تا زمان حال باقي باشد دلالت ميکند؛ ماضي نقلي از ترکيب قد با ماضي مطلق ساخته ميشود. ميگوييم: قد ذهب زيد (زيد رفته است) و منفي آن از ترکيب لما که حرف نفي و جزم است با فعل مضارع ساخته ميشود ميگوييم: لما يذهب زيد (زيد تا بحال نرفته است).
3- ماضي بعيد که بر تحقق کاري در گذشته بطوري که اثر آن نيز زائل شده است دلالت ميکند؛ اين فعل از ترکيب فعل کان با فعل ماضي ساخته ميشود. ميگوييم: زيد کان ذهب (زيد رفته بود)، زيد و بکر کانا ذهبا (زيد و بکر رفته بودند) و ... .
گاهي قبل يا بعد از فعل کان حرف قد نيز آورده ميشود. مانند: زيد قد کان ذهب يا زيد کان قد ذهب و گاهي اسم را بين کان و فعل ماضي ميآورند و ميگويند: کان زيد ذهب کان زيد ذهب کان زيد و بکر ذهبا و... .
منفي اين فعل با درآوردن ماي نافيه بر سر کان ساخته ميشود. مانند: زيد ما کان ذهب (زيد نرفته بود) زيد و بکر ما کانا ذهبا (زيد و بکر نرفته بودند).
4- ماضي استمراري که بر وقوع مستمر کاري در گذشته دلالت ميکند اين فعل با درآوردن فعل کان بر سر فعل مضارع ساخته ميشود ميگوييم زيد کان يذهب زيد ميرفت زيد و بکر کانا يذهبان زيد و بکر ميرفتند و... .
گاهي بين کان و فعل مضارع يک يا چند کلمه فاصله ميشود. مانند: کان زيد يذهب و کان زيد و بکر يذهبان و «کانوا قليلا من الليل ما يهجعون»(17/الذاريات).
منفي ماضي استمراري با درآوردن ماي نافيه بر سر کان يا لاي نافيه بر سر فعل مضارع ساخته ميشود. ميگوييم: ما کان زيد يذهب (زيد نميرفت)، زيد و بکر ما کانا يذهبان (زيد و بکر نميرفتند)، «کانوا لا يتناهون عن منکر فعلوه»(79 مائده) و...