7. زمان
در برخی روایات، زمان نیز در زمره شاهدان رستاخیز قرار دارد.از امام صادق(ع) روایت شده است که درباره گواهی روز و شب فرمود:
« إِنَّ النَّهَارَ إِذَا جَاءَ قَالَ یا ابْنَ آدَمَ اعْمَلْ فِی یوْمِكَ هَذَا خَیراً أَشْهَدْ لَكَ بِهِ عِنْدَ رَبِّكَ یوْمَ الْقِیامَةِ فَإِنِّی لَمْ آتِكَ فِیمَا مَضَی وَ لَا آتِیكَ فِیمَا بَقِی وَ إِذَا جَاءَ اللَّیلُ قَالَ مِثْلَ ذَلِكَ »11
«هنگامی که روز فرا رسد(به انسان) میگوید: ای فرزند آدم در این روز خود، کار نیک انجام بده تا در روز قیامت به نفع تو نزد پروردگارت شهادت دهم. من نه در گذشته نزد تو آمدهام و نه در آینده خواهم بود و هنگامی که شب فرا میرسد، او نیز چنین سخنی میگوید.»
8. اعضا و جوارح آدمی
یکی دیگر از شهود در رور قیامت، اعضا و جوارح انسانها است که بر اعمال گذشته آنها گواهی میدهند:
« یوْمَ تَشْهَدُ عَلَیهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا یعْمَلُون »(نور24)
«در آن روز كه زبانها و دستها و پاهایشان بر ضد آنها به اعمالی كه مرتكب میشدند گواهی میدهد.»
« حَتَّی إِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَیهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما كانُوا یعْمَلُونَ وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَینا قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی أَنْطَقَ كُلَّ شَیءٍ وَ هُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ إِلَیهِ تُرْجَعُون » (فصلت20-21)
«وقتی به آن(آتش دوزخ) میرسند گوشها و چشمها و پوستهای تنشان به اعمال آنها گواهی میدهد! آنها به پوستهای تن خود میگویند: چرا بر ضد ما گواهی دادید؟ آنها جواب میدهند: همان خدایی كه هر موجودی را به نطق در آورده ما را گویا ساخته، و او شما را در آغاز آفرید و بازگشتتان به سوی او است.»
از این آیات افزون بر اصل شهادت اعضا و جوارح انسان در قیامت، این نکته مهم فهمیده میشود که همه موجودات عالم طبیعت، حتی موجودات مادی از مرتبهای از ادراک و حیات برخوردارند، هر چند چشم ظاهربین انسان از درک این حقیقت در دنیا ناتوان است.دلیل این مدعا آن است که اگر اعضا و جوارح انسان، در دنیا فاقد درک و شعور باشند قادر به دریافت اعمال انسان نخواهند بود و در این صورت، سخن گفتن آنها در قیامت مصداق حقیقی شهادت نخواهد شد.زیرا شهادت واقعی آن است که شاهد، در هنگام وقوع عمل، آن را درک کرده باشد.12