آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

3. امّ الكتاب‏

بدان جهت كه بر ديگر سوره‏ هاى قرآن مقدم است.

در فرهنگ عرب، به هر پديده‏ اى كه جامع و يا مقدم بر پديده ‏هاى ديگر باشد، «امّ» گفته شده است؛ مانند: «امّ ‏الرّأس» به ‏معناى «پوستى كه در بردارنده مغز است» يا «امّ ‏القرى» كه به مكه اطلاق مى‏ شود؛ چرا كه زمين از آن نقطه پرشرافت گسترش داده شده است، و يا از نظر شكوه معنوى و شرافت، برترين مكان است.

برخى بر اين انديشه ‏اند كه اين سوره بدان دليل به اين نام خوانده شده كه عصاره و چكيده پيام قرآن، يعنى توحيدگرايى و يكتاپرستى كه برترين هدف دعوت هاى توحيدى است و ديگر اصول و فروع پيامهاى آسمانى به آن برمى‏ گردد، به سبكى جالب در آن آمده است.

4. السّبع‏

بدان سبب كه هفت آيه دارد.

[گل مريم]

آشنايى با سوره مباركه‏ بقره:

الف - محل فرود اين سوره‏

تمامى آيات اين سوره مباركه، جز يك آيه آن، در مدينه منّوره بر قلب مصفاى پيامبر مهر و ايمان فرود آمده است؛ و آن يك آيه كه به سال حجةالوداع، در سرزمين «منى» نازل شده، اين آيه شريفه است كه مى‏ فرمايد: «وَاتَّقُوا يَوْمَاً تُرْجَعُونَ فيهِ اَلَى اللَّهِ ...»

ب - تعداد آيه ‏هاى اين سوره‏

اين سوره 286 آيه دارد. و اين مطلب را از اميرمؤمنان (ع) نقل كرده ‏اند. برخى تعداد آيات آن را، تفاوت يكى دو آيه نيز گفته ‏اند؛ كه پرداختن به آنها در اينجا مفيد بنظر نمى‏ رسد.

[گل مريم]

آشنايى با سوره مائده‏

اين سوره مباركه پنجمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن، به نكاتى از ويژگى‏ هاى آن اشاره مى‏ رود:

1 - نام اين سوره‏
نام اين سوره مباركه از يكصد و دوازدهمين آيه آن، كه داستان فرود مائده بر حواريّون مسيح را ترسيم مى‏ كند، برگرفته شده است.

2 - فرودگاه آن‏
به باور گروهى، از جمله «ابن عباس»، اين سوره در «مدينه» منوّره بر قلب پاك پيامبر فرود آمد، و تنها سوّمين آيه آن، در آخرين سفر پيامبر به خانه خدا كه به «حجةالوداع» شهرت دارد، به هنگامى كه پيامبر ميان راه مكّه و مدينه بر شتر خود سوار بود، بر آن حضرت نازل شد.

3 - شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏
اين سوره مباركه داراى 120 آيه، 2804 دو هزار و هشتصد و چهار واژه، و يازده هزار و نهصد و سى و سه حرف مى‏ باشد.

يادآورى مى ‏گردد كه شمار آيات بنا بر عدد كوفى، 120 آيه و بنا بر شمار بصرى، 123 آيه است، و ديگران 122 آيه عنوان ساخته ‏اند. اين اختلاف در شمار آيات به آن جا برمى‏ گردد كه برخى، از آغاز سوره مباركه تا واژه «بالعقود» را آيه ‏اى مستقل شناخته‏ اند. نيز در آيه پانزدهم، جمله «و يعفوا عن كثير» را يك آيه شمرده ‏اند. پاره‏ اى هم افزون بر اين دو مورد، آيه 23 را دو آيه شمرده و گفته‏ اند: تا «فانكم غالبون» يك آيه است.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از سوره مباركه

در اين سوره مباركه، قرآن بيش از هر چيز، مردم را به توحيد و يكتا پرستى، به شناخت اصل رسالت و وحى و پيام آوران خدا، به معاد شناسى و ايمان به روز رستاخيز و حساب و كتاب و پاداش و كيفرو بهشت و دوزخ، فرا مى‏ خواند و در قالب ‏ها و تعابير گوناگونى، پوچى و بى‏ پايگى منطق شرك و شرك گرايان را برملا مى ‏سازد، تا بدين وسيله دست انسان را بگيرد و او را از تاريكي هاى كفر و بيداد، جهل و استبداد و خود پرستى و حقارت، به توحيد و تقوا و عدالت و ايمان اوج بخشد.

اگر بخواهيم دورنمايى از بحث‏هاى متنوّع و موضوعات سازنده و مقررات جانبخش اين سوره را در بخشهاى كلّى به تابلو بريم، با اين موضوعات و عناوين ارزشمند روبرو مى‏ گرديم؛ با موضوعاتى نظير:

اصل توحيدگرايى و يكتا پرستى،	پديده وحى و رسالت،	شناخت پيامبران و پرتوى از شخصيت بزرگ آنان،
شناخت جهان پس از مرگ و روز رستاخيز،	پيكار همه جانبه با آفت ويرانگر و انحطاط آفرينِ شرك و شرك ‏گرايى،	مبارزه با بدعتهاى ساخته و پرداخته شرك گرايان،
نبرد با اوهام و خرافات و بافته ‏هاى دست و پاگير جاهليت،	تدبّر در پديده مرگ و حيات،	منطق پوشالى كفر گرايان،
دسته‏ هاى كفر گرايان،	بيداد پيشه‏ ترين انسانها،	سرنوشتِ رسواى شرك گرايان،
حق ناپذيران،	ابوطالب قهرمان ايمان و دفاع از حق،	آرزوهاى بيهوده،
زيانكاران واقعى و روز ديدار،	زندگى اين جهان و آن جهان،	سنّت‏هاى تغيير ناپذير خدا،
پرتوى از الطاف خاصّ خدا به پيامبر،	چرا حق ستيزى؟	رستاخيز همه موجودات،
راه فطرت به سوى خدا،	واكنش جامعه ‏هاى پيشين در برابر دعوتهاى پيامبران،	فرجام سياه اندرز ناپذيران،
ارزانى دارنده نعمت‏ها،	نابود كننده ستمكاران،	آيا آگاهان و ناآگاهان برابرند؟
پيكار بابرترى جوييها و تبعيضات ظالمانه،	آزمون انسانها،	كليدهاى غيب نزد اوست،
قدرت وصف ناپذير خدا،	نجات بخشِ راستين انسانها،	بازيگرانِ بادين خدا را رها كن،
ما، و واپسگرايى؟	چرا شرك گرايى؟	مراحل گوناگون رشد و كمال،
شيوه جالب و درس آموز ابراهيم،	پيامبران و سه نعمت گران،	انكارگران وحى و رسالت،
ستمكارترين انسانها كيست؟	شگفتيهاى آفرينش،	با اين همه دليل و نشانه بازهم شرك و ارتجاع؟
بينش‏ها و روشن گريها،	حق ستيزى در ژست حق جويى،	شيطان هاى جن و انس،

و دهها موضوع سازنده ديگرى كه در تفسیر این سوره خواهید دید ...

[گل مريم]

5 - پاداش تلاوت اين سوره

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
من قراء سورةالانفال و برأئَة فانا شفيع له...
هركس سوره «انفال» و برائة» را تلاوت كند، من در روز رستاخيز شفاعتگر او خواهم بود...

2 - و از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه اين سوره مباركه و سوره انفال يك سوره مى ‏باشند و پاداش تلاوت آن‏ها همانند است. الانفال و البرائة واحدة...

3 - ونيز از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود: همه قرآن شريف آيه آيه و به صورت واژه واژه فرود آمد، امّا دو سوره «برائه» و «اخلاص» به يكباره و به همراه هفتاد صف از فرشتگان بر من نازل گرديد و هر كدام از اهميت اين سوره و محتواى آن را كه بيانگر توحيد و يكتا گرايى و يكتا پرستى است سفارش مى‏ كردند.

[گل مريم]

6 - دورنمايى از مفاهيم و درسهاى انسان ساز آن

اين سوره مباركه به باور برخى از صاحب نظران چهل و نهمين سوره ‏اى است كه بر پيامبر گرامى ‏صلى الله عليه وآله و سلم فرود آمده و به دوجهت با ديگر سوره ‏ها متفاوت است:

1 - نخست اينكه به باور بيشتر مفسران، اين سوره در مكه بر قلب نورانى پيامبر فرود آمده است؛ از اين رو از ويژگي هاى سوره‏ هاى مكّى كه پرداختن به اصول دين و افشاندن بذر عقيده و ايمان در مزرعه دلهاست برخوردار است.

2 - افزون بر آن، از آنجايى كه اين سوره در سخت ‏ترين روزهاى غربت و تنهايى پيامبر و پس از رحلت دو يار و دو حمايت گر راستين و پر شور و پر اقتدار اسلام و قرآن، ابوطالب و خديجه فرود آمده، از آن نسيم دل انگيز ديگرى مى‏ وزد.

به همين جهت در كران تا كران اين سوره مباركه با موضوعات مهم اساسى رو به رو مى‏ گرديم؛ با مفاهيم و معارفى نظير:

پيكار بى‏ امان با پرستش‏ هاى ذلّت‏ بار،
توحيد گرايى و يكتاپرستى،
معاد شناسى،
شناخت وحى و رسالت،
آرامش خاطر بخشيدن به پيامبر،
فراخوان به سوى پايدارى،
پرتوى از سَرگذشت پيامبران بزرگى چون: نوح، هود، صالح...
مبارزه اساسى با بيداد و بيدادگران،
قرآن يا سند جاودانه رسالت پيامبر،
سرنوشت دنياداران و دنيا خواهان،
سرنوست پر افتخار ايمان آوردگان،
رابطه اختناق يا انحطاط و سقوط جامعه‏ ها،

و ده‏ها درس و نكته و موضوع انسان ساز ديگرى كه در تفسیر این سوره خواهد آمد...

[گل مريم]

3 - شماره آيات، واژه ‏ها و حروف آن‏
اين سوره مباركه به شمار «شاميان» 55 آيه، و به شمار «حجازيان» 54 آيه، و طبق شمار كوفيان 52 آيه، و بنا بر شمار «مصريان» 51 آيه دارد، كه معروف و مشهور، همان 52 آيه است. و همان گونه كه اشاره رفت همه آيات آن در مكّه فرود آمده و تنها دو آيه آن كه در مورد كشتگان شرك ‏گرايان و تاريك انديشان در «بدر» است، در مدينه نازل شده است.

گفتنى است كه سوره ابراهيم داراى 831 واژه و 4434 حرف است و بر هفت بخش كلّى قابل تقسيم مى‏ باشد.

4 - فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة ابراهيم... اعطى من الأجر عشر حسنات بعدد من عبد الاصنام و من لم يعبدها.
كسى كه سوره «ابرهيم» و «حجر» را تلاوت كند خدا به شمار هر يك از كسانى كه بت پرستيده و يا نپرستيده ‏اند، ده پاداش به او ارزانى مى ‏دارد.

2 - و نيز از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة ابراهيم و الحجر فى ركعتين جميعاً فى كل جمعةٍ لم يصبه فقر و لا جنون و لا بلوى.
هر كس سوره «ابراهيم» و «حجر» را در دو ركعت نماز جمعه‏ اش در هر هفته بخواند، فقر و جنون و گرفتارى دامنگير او نخواهد شد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى سوره نحل‏

با توجه به اين نكته كه بخش مهمّى از اين سوره مباركه در مكّه فرود آمده، و آياتى از آن نيز در مدينه نازل شده است، اين سوره، هم حال و هوا و ويژگى هاى سوره‏ هاى مكّى را دارد، و هم از ويژگى‏ هاى سوره ‏هاى مدنى برخوردار است.

اين سوره از سويى از مبدأشناسى و توحيدگرايى و شناخت معاد و سراى آخرت سخن دارد و با شرك و كفر و زندقه و بيداد به صورت گسترده ‏اى پيكار مى‏ كند تا تحول فكرى و عقيدتى و اخلاقى و اصلاحى پديد آورد، و از دگرسو از هجرت و جهاد و مسائل اجتماعى و احكام و مقررات مدنى و انسانى براى زندگى جامعه ‏ها و تمدّن‏ها بحث مى‏ كند؛ هم افكار و انديشه‏ ها و خردها را به آيات كتاب آفرينش و شگفتى‏ هاى بهت‏ آور خلقت توجّه مى‏ دهد، تا با نگرش بر اين نظام شگرف به آفريدگار هستى حساب و كتاب و عدل و داد ايمان آورند، و هم راه و رسم زندگى فردى، خانوادگى و اجتماعى و جهانى را ترسيم مى‏ كند تا انسان ها عادلانه و انسانى و پرمهر و صفا زندگى نمايند.

آيات يكصد و بيست و هشت گانه اين سوره مباركه بر چهار بخش قابل تقسيم است و اين عناوين و موضوعات گوناگون در آيات آن آمده است:

ترسيم زنجيره ‏اى از شگفتى‏ هاى جهان آفرينش،
ترسيم بخشى از نعمت‏هاى سرنوشت ‏سازى كه آفريدگار هستى به انسان ارزانى داشته است.