فضیلت و ثواب روزه به طور عموم‏

[گل مريم]

نام کتاب : سخنی درباره روزه‏

نویسنده: سید هاشم رسولی محلاتی‏

فضیلت و ثواب روزه به طور عموم‏

مقدمه‏

صرف نظر از روزه ماه مبارک و فضیلت آن که به صورت فرض و واجب در اسلام تشریع شده، اصل روزه بصورت عام یکی از عبادات بزرگ و با فضیلت است و درباره آن روایات بسیاری وارد شده که شیعه و سنی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه معصومین (علیه السلام) در کتابهای خویش نقل کرده‏ اند.

[گل مريم]

1- خدا، خود پاداش روزه است‏

از جمله احادیث جالب در این باره حدیثی است که بسیاری از اهل حدیث آن را نقل کرده که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:

قال الله تبارک و تعالی: الصوم لی و انا اجزی به.(1)
خدای تبارک و تعالی فرمود: روزه برای من است و من خود پاداش آن هستم. (یا من خود به آن پاداش دهم).

توضیح:
این حدیث از دو جهت مورد بحث است:

اول - از نظر اعراب و به اصطلاح ادبی، که آیا کلمه أجزی را بصورت معلوم و متکلم وحده و فتح همزه و کسر زاء بخوانیم؛
یعنی: من خود بدان پاداش دهم. یا به صورت مجهول - به ضم همزه و فتح زاء - یعنی من خود پاداش آن هستم.

دوم - از نظر معنا. بنابر هر دو معنی، این بحث پیش آمده که چگونه است چنین تعبیری درباره عبادتهای دیگر مانند نماز، حج، جهاد و امثال آنها و در روایات ذکر نشده است؟ و این سؤال پیش آمده که مگر عبادتهای دیگر برای خدا نیست و خدا بدانها پاداش نمی‏دهد؟
پس چرا این تعبیر فقط در مورد روزه بکار رفته است؟
اهل تحقیق و بزرگان حدیث در معنای آن وجوهی ذکر کرده ‏اند، که شاید از همه بهتر و بی‏ اشکال ‏تر معنای ذیل باشد:
عبادات دیگر مانند نماز و روزه به هر حال توأم با عمل است و خواه ناخواه دیگران آن عمل را مشاهده می‏کنند اگر چه نیت انجام دهنده صد در صد خالص و برای خدا باشد، و همان مشاهده مردم سبب تقدیر و تمجید آنها خواهد شد، و یا در امثال جهاد، گذشته از تمجید مردم، از غنائم جنگی نیز بهره مادی می‏برند.

بدین ترتیب بخشی - ولو اندک - از پاداش خود را در دنیا دریافت می‏دارند. اما شخص روزه‏دار هیچگونه عملی در ظاهر انجام نمی‏دهد و عبادت او همان امساک از خواسته ‏های نفسانی و ترک لذتها و شهوات برای خدا و قصد انجام دستور الهی است که در ظاهر هیچ نشانه و نمودی ندارد، و این خدای متعال است که از عمل و نیت او آگاه است و پاداش او را باید بدهد و یا خود پاداش آن خواهد بود.

---

1) مکارم الاخلاق، ص 256؛ مجالس شیخ - طبق نقل بحارالانوار، ج 96، ص 256؛ کنزالعمال، ح 23612.

[گل مريم]

2 - زکات بدن، روزه است‏

این روایت در کتابهای زیادی از کتب حدیث از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود:

لکل شی‏ء زکاة و زکاة الابدان الصیام.(2)
هر چیزی را زکاتی است و زکات بدنها روزه است.

و در نهج البلاغه نیز به همین گونه از امیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل شده است.(3)

توضیح:

برای توضیح این حدیث نیز باید بگوییم همانگونه که در این روایت و روایات دیگر آمده، برای هر عضوی از اعضای بدن زکاتی بیان فرموده‏ اند، و زکات بدن را نیز روزه ذکر کرده ‏اند.
زکات ظفر و پیروزی را عفو و بخشش؛
زکات جمال و زیبایی را عفاف و پاکدامنی؛
زکات علم را نشر و تعلیم آن به دیگران؛
زکاة جاه و آبرومندی را شفاعت و وساطت برای رفع گرفتاری گرفتاران؛

و امثال اینها ذکر کرده ‏اند. البته معنای زکات که نمو و یا تزکیه و پاکی باشد با آنچه در این روایات ذکر شده مناسب است، و روزه نیز این نقش را دارد که بدن را از نظر ظاهری و معنوی پاک و پاکیزه کرده و یا برای اطاعت و فرمانبرداری خدای تعالی رشد می‏دهد.
شاهد بر این مطلب روایات دیگری است که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که فرمود:

صوموا تصحوا(4)
روزه بگیرید صحیح و سالم شوید.

در سخنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده است، که فرمود:

الصیام احد الصحتین.(5)
روزه یکی از دو بخش سلامتی است.

---

2) امالی صدوق (رحمه الله)، ص 37؛ محاسن برقی، ص 72؛ نوادر راوندی، ص 4؛ بحارالانوار، ج 96، ص 257.
3) نهج البلاغه، ابواب الحکم، رقم 136.
4) بحارالانوار، ج 96، ص 255.
5) غررالحکم، ج 2، ص 27.

[گل مريم]

3 - روزه ‏دار پیوسته در حال عبادت خداست‏

از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که فرمود:

نوم الصائم عبادة و صمته تسبیح.(6)
خواب روزه‏ دار عبادت است و لب فرو بستن و سکوت او تسبیح.

و حدیث دیگری فرمود:

الصائم فی عبادة الله و ان کان نائماً علی فراشه مالم یغتب مسلماً.(7)
روزه‏ دار پیوسته در حال عبادت است اگر چه در بسترش خوابیده باشد در صورتی که غیبت مسلمانی نکند.

---

6) بحارالانوار، ج 96، ص 248.
7) بحارالانوار، ج 96، ص 247.
8) ابوالحسن کنیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و امام کاظم و امام رضا (علیه السلام) است و ظاهراً در اینجا منظور امام کاظم (علیه السلام) باشد.

[گل مريم]

4 - دعای روزه‏ دار مستجاب است‏

از حضرت ابوالحسن (علیه السلام)(8) روایت شده که فرمود:

دعوة الصائم یستجاب عند افطاره، و قال: ان لکل صائم دعوة، و قال: نوم الصائم عبادة، و صمته تسبیح، و دعاؤه مستجاب، و عمله مضاعف، و قال: ان للصائم عند افطاره دعوة لاترد.(9)
دعای روزه‏ دار در وقت افطار مستجاب شود،

و نیز فرمود: برای هر روزه‏ داری دعایی است (مستجاب).

و نیز فرمود: خواب روزه ‏دار عبادت است و لب فرو بستن و سکوت او تسبیح، و دعایش مستجاب گردد، و (پاداش) عمل او دو چندان است.

و نیز فرمود: برای روزه ‏دار در هنگام افطار دعایی است که باز نگردد. (و به اجابت رسد.)

و از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز روایت شده که فرمود:

لا ترد دعوة الصائم.(10)
دعای روزه‏ دار باز نگردد.

و نیز از آن حضرت (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
أربعه لا ترد لهم دعوة و یفتح لهم ابواب السماء و یصیر الی العرش: دعاء الوالد لولده، و المظلوم علی من ظلمه، و المعتمر حتی یرجع، و الصائم حتی یفطر.(11)
چهار گروهند که دعایشان بازنگردد و درهای آسمان برای آنها باز شود و دعاشان به عرش الهی رسد؛ دعای پدر برای فرزند، نفرین ستمدیده بر ستمکار خود، دعای کسی که عمره بجای آورد تا باز نگردد، دعای روزه‏ دار تا وقتی که افطار کند.

---

8) ابوالحسن کنیه امیرالمؤمنین (علیه السلام) و امام کاظم و امام رضا (علیه السلام) است و ظاهراً در اینجا منظور امام کاظم (علیه السلام) باشد.
9) بحارالانوار، ج 93، ص 360.
10) بحارالانوار، ج 96، ص 256.
11) همان.

[گل مريم]

5 - خوشحالی روزه‏دار در دنیا و آخرت‏

شیخ صدوق (رحمه الله) در کتاب خصال به سندش از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده که فرمود:

للصائم فرحتان: فرحة عند الافطار، و فرحة عند لقاءالله.(12)
روزه ‏دار را دو خوشحالی است، یک خوشحالی در وقت افطار، و خوشحالی دیگر هنگام دیدار خدا.

در حدیث دیگر از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) اینگونه روایت شده:

للصائم فرحتان: فرحة عند فطره، و فرحة یوم القیامة و لخلوف فم الصائم اطیب عندالله من ریح المسک.(13)
روزه‏ دار را دو خوشحالی است، یک خوشحالی وقت افطار او، و خوشحالی دیگر در روز قیامت، و همانا آب دهان روزه‏ دار نزد خدا خوشبوتر است از بوی مشک.

و در روایت دیگری که قسمتی از آن قبلاً نقل شده از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که فرمود:
قال الله تبارک و تعالی: کل عمل ابن آدم هو له غیر الصیام هو لی و أنا اجزی به، و الصیام جنة العبد المؤمن یوم القیامة کما یقی احدکم سلاحه فی الدنیا، و لخلوف فم الصائم أطیب عندالله عز و جل من ریح المسک، و الصائم یفرح یفرحتین: حین یفطر فیطعم و یشرب، و حین یلقانی فادخله الجنة.(14)
خدای تبارک و تعالی فرموده: هر عملی از اعمال فرزندان آدم از آن اوست جز روزه که از آن من است و منم پاداش آن، و روزه سپر بنده مؤمن است در روز قیامت، همانگونه که اسلحه شما را در دنیا نگه می‏دارد، و همانا آب دهان روزه‏ دار نزد خدا خوشبوتر است از بوی مشک، و روزه‏ دار دو بار خوشحال شود: یکی آنگاه که افطار کند و بخورد و بیاشامد، و دیگری هنگامی که مرا دیدار کند و او را به بهشت برم.

البته در فضیلت اصل روزه روایات بسیاری دیگری نیز هست مانند اینکه ائمه معصومین (علیه السلام) فرموده ‏اند:

روزه سپری است از آتش دوزخ.(15)

فرشتگان برای روزه‏ دار دعا و استغفار می‏کنند.(16)

روزه روی شیطان را سیاه می‏کند.(17)

و امثال این گونه روایات، که چون بنای ما در این جزوه بر اختصار است به همین مقدار اکتفا می‏شود.

---

12) خصال صدوق، ج 1، ص 44.
13) امالی طوسی (رحمه الله)، ج 2، ص 110.
14) خصال صدوق، ج، ص 55.
15) بحار الانوار، ج 96، ص 249 و 251 و 255.
16) بحارالانوار، ج 96، ص 253.
17) بحارالانوار، ج 96، ص 255 و 256.

[گل مريم]

ادامه ی بحث روزه را لطفا در این تاپیک مطالعه فرمایید:

فضیلت ماه مبارک رمضان و ثواب روزه آن‏