آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

[گل مريم]

آشنايى با سوره نمل‏

سوره مباركه نمل، بيست هفتمين سوره، از قرآن شريف است كه به نكاتى در آشنايى با آن اشاره مى‏ رود.

1 - چرا سوره نمل؟

نام اين سوره مباركه را، سوره نمل ، يا سوره مورچه ناميده ‏اند، چرا كه در اين سوره سخن از دنياى عجيب و شگفت انگيز مورچگان به ميان آمده است، و به همين دليل هم اين نام از آيه هيجدهم اين سوره برگرفته شده است كه مى‏ فرمايد:

حَتَّى اِذَا اَتَوْا عَلى وَادِ الَّنمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا اَيَّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لايَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانَ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لايَشْعُرُونَ.

تا آن‏گاه كه سليمان و همراهانش به وادى مورچگان رسيدند، مورچه‏ اى به زبان خويش به همنوعان خود گفت: هان اى مورچگان! بى ‏درنگ به خانه ‏هاى خويش وارد شويد تا مباد سليمان و لشكريانش نديده و ندانسته شما را پايمال سازند.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن

سوره نمل، به باور مفسران و محدّثان در «مكّه» و در كنار كهن‏ ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر آزادى و عدالت فرود آمده است.

اين حقيقت را افزون بر ديدگاه مفسّران، مى ‏توان از محتواى آيات و مفاهيم گوناگون و موضوعات انسان ساز آن نيز دريافت، چرا كه اين سوره از نظر قالب و واژه‏ ها و نيز محتوا و مفاهيم، با سوره‏ هاى مكّى هماهنگ و همنواست و بيشتر روى موضوعات ريشه ‏اى و اساسى،همچون:

شناخت خدا، توحيد و يكتاپرستى، نفى شرك و شرك‏ گرايى، ايمان به معاد و جهان پس از مرگ، نشانه ‏هاى خدا در كران تا كران آفرينش، وحى و رسالت، خودسازى و خودشكوفايى، شكوه و عظمت قرآن - كه يكى از نشانه ‏هاى سوره ‏هاى مكى است - سخن دارد.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره، سه نظر آمده است:

1 - به باور «حجازى‏ ها» اين سوره داراى 95 آيه است؛

2 - امّا به باور «بصرى ‏ها» و «شامى ‏ها» داراى 94 آيه مى‏باشد.

گفتنى است كه اين سوره از 1140 واژه و 3799 حرف تشكيل شده است.

[گل مريم]

4 - فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه در اين مورد فرمودند:

من قرأ «طس» سليمان كان له من الاجر عشر حسنات، بعدد من صدق سليمان، و كذّب به، و هود و شعيب و صالح و ابراهيم و يخرج من قبره و هو ينادى لا اله اللّه.

هر كس سوره «طس»، يا سليمان را تلاوت كند، خداوند به شمار كسانى كه رسالت حضرت سليمان را گواهى كرده و يا آن را دروغ شمردند و نيز هود، شعيب، صالح و ابراهيم، اين پيام‏ آوران خدا را تصديق و يا تكذيب كردند، ده پاداش و حسنه به او ارزانى مى‏ دارد، و به هنگامه بر پايى رستاخيز - كه سر از آرامگاه خويش بر مى ‏دارد - لب به يكتايى خدا و بى ‏همتايى او و ستايش پروردگار مى‏ گشايد و نداى جانبخش «لا اله الا اللّه» را سر مى ‏دهد.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره با نويدى جانبخش آغاز مى‏ گردد و با هشدارى تكان‏ دهنده پايان مى‏ پذيرد، و در ميان اين نويد به مردم با ايمان و شايسته كردار، و اين هشدار به همگان، كه ذات پاك و بى‏ همتاى خدا از انديشه و عقيده و گفتار و عملكرد آنان غافل نيست و همه چيز براى او روشن است، دينايى از مفاهيم و موضوعات متنوّع و پند و اندرزهاى درس آموز و داستان‏هاى عبرت‏ انگيز و معارف روشنگر و انسان‏ ساز را به تابلو مى‏ برد؛

مفاهيم بلند و ارزشمند و دگرگون سازى چون:

شناخت آفريد كار هستى،
يكتاگرايى و يكتاپرستى،
نشانه‏ هاى او در نظام آفرينش،
دانش بى‏كران خدا،
قدرت وصف‏ ناپذير او،
تدبير و گردانندگى و نظارت او بركران تا كران هستى و همه پديده‏ ها، موضوع وحى و عظمت قرآن شريف،
پرتوى از سرگذشتِ درس ‏آموز چندين پيامبر بزرگ خدا و جامعه‏ هاى معاصر آنان، و داستان‏هاى شنيدنى و تفكر انگيزى چون:
داستان ملكه سبا،
داستان هدهد،
داستان مورچه و سخن گفتن آنان با سليمان، و ده ‏ها موضوع و اندرز و نكته ديگرى كه خواهد آمد...

[گل مريم]

آشنايى با سوره قصص‏

اين سوره مباركه در شمار، بيست هشتمين سوره است كه به نكاتى از شناسنامه ‏اش اشاره مى‏ رود:

1 - چرا قصص؟

واژه «قصص» به مفهوم سرگذشت است كه در آيه بيست و پنجم اين سوره بكار رفته، و نام سوره از همين آيه برگرفته شده است؛ آنجا که مى‏ فرمايد:

فلمّا جائه و قصّ عليه القصص قال لا تخف نجوت من القوم الظالمين.

پس هنگامى كه موسى نزد شعيب آمد و سرگذشت خود را براى او باز گفت، وى گفت: ديگر ترسى به دل راه مده كه از گروه بيدادگران نجات يافته ‏اى.

افزون بر اين، در اين سوره سرگذشت طولانى و درس‏ آموز موسى از ولادت شگفت ‏انگيزش تا رسالت و پيكار فرهنگى و علمى و منطقى‏ اش با فرعون و نجات بنى اسرائيل از اسارت استبداد، و نيز مبارزه آن حضرت با «قارون»، مظهر زراندوزى و زرپرستى و انحصار با درسهاى انسان‏ساز بسيارى آمده است.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

به باور بيشتر مفسّران و دانشمندان قرآن پژوه، اين سوره مباركه در مكّه فرود آمده است، امّا پاره‏ اى نيز بر آنند كه برخى از آيات آن، از جمله آيه ‏هاى 52 تا 55 در مدينه، و آيه 85 در راه ميان مكه و مدينه بر قلب نورانى پيامبر مهر و خرد فرود آمده است.

به باور ما دقت در آيات و مفاهيم انسان‏ ساز عقيدتى و اجتماعى آن نشانگر آن است كه آيات اين سوره بطور يكسره با سبك و شيوه آيات و سوره‏ هاى مكّى هماهنگ ‏تر و همسازتر است، چرا كه از آغاز تا انجام بيشتر سخن از مسايل عقيدتى و زيربنايى است و در قالب دو سرگذشت طولانى موسى و بنى‏ اسرائيل و رويارويى آنان با فرعون و قارون و شكست و نابودى اين چهره‏ ها و مظاهر زشت زر و زور و تزوير، و پيروزى حق و حق‏ طلبان و نيز نويد از حكومت جهانى حق، همه و همه براى ايجاد اميد به آينده روشن در دل هاى مردم تازه مسلمان و گرفتار در چنگال استبداد «مكه» است،
و به آنان نويد مى ‏دهد كه زورمداران و فريبكاران و برده ‏داران و خودكامگان عرب نيز بسان فرعون و قارون و ديگر بيدادپيشگان و فريبكاران قرون و اعصار دير يا زود به كيفر بيدادشان خواهند رسيد و آينده از آن عدالتخواهان و آزادانديشان و مبارزان راه آزادى و حقوق انسانى است.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

به باور همه مفسّران اين سوره از 88 آيه و 1441 واژه و 5800 حرف تشكيل شده است و قاريان كوفه حروف مقطّعه آن را يك آيه به شمار آورده ‏اند.


4 - فضيلت تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه در اين مورد فرمود:

من قرأ طسم القصص اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من صدّق بموسى و كذّب به، و لم يبق ملك فى السّماوات و الارض الاّ شهد له يوم القيامة انّه كان صادقا.

كسى كه سوره قصص را تلاوت كند به شمار هر كدام از مردمى كه به موسى ايمان آورده و رسالتش را گواهى نمودند و يا آن حضرت را تكذيب كردند، ده حسنه به او پاداش داده مى‏شود، و فرشته ‏اى در آسمان‏ها و زمين نخواهد بود، جز اينكه در روز رستاخيز بر راستگويى او گواهى خواهد داد.

گفتنى است كه منظور نه تلاوت تنها كه همراه با دريافت مفاهيم و درس‏هاى آن و آن‏گاه عمل شايسته و بايسته و آزادمنشانه است.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از محتواى آن‏

اين سوره، با حروف اسرارآميز مقطّعه آغاز و با نويد حكومت جهانى شايستگان و شايسته‏ كرداران ادامه مى بابد.

از پى آن به سرگذشت عبرت ‏انگيز ولادت موسى،
مراحل گوناگون رشد و تكامل او،
هجرتش به مدين،
ازدواج و تشكيل خانواده،
بازگشت او به مصر،
انگيزش او از جانب خدا، پيكار او با فرعون و فرعونيان خودكامه و برترى‏ جو و تجاوزكار و عوامل نجات و رهايى بنى اسرائيل مى‏ پردازد.

آن‏گاه مبارزه او را با قارون، مظهر زرپرستى و زراندوزى و دجالگرى را ترسيم نموده و در لابلاى اين دو داستان طولانى صدها نكته انسان‏ساز و درس ‏آموز و الهام بخش را، در ابعاد گوناگون عقيدتى، اخلاقى، انسانى، حقوقى، اجتماعى، و سياسى به تابلو مى ‏برد.

[گل مريم]

اگر بخواهيم از روزنه‏ اى كوچك منظره اين بوستان عطرآگين و روح پرور را بنگريم، از جمله با اين گلها و گل بوته‏ ها روبرو مى ‏گرديم:

وعده خدا و سنّت او بر پيروزى حق‏ طلبان،
قدرت نمايى شگفت ‏آور خدا،
شاهكارى ديگر،
و ما او را به مادرش باز گردانديم،
هجرت تاريخى موسى!
انگيزش موسى،
در كاخ فرعون،
دجّالگرى و حق‏ ستيزى فرعون،
اراده تاريخ ساز خدا،
آخرين اميد،
و صدها نكته و اندرز و ده‏ها موضوع ديگرى كه در تفسیر خواهد آمد.