چرا امام صادق(ع) را پایه گذار مذهب شیعه می نامند

[مهاجر]

.: سوال:




چرا امام جعفر صادق (علیه ‎السلام) را پایه گذار مذهب شیعه می نامند؟



.: پاسخ:


اشیعه در اصطلاح به پیروان حضرت علی (علیه السلام) و خاندانش، و كسانی كه معتقد به جانشینی بلا فصل آن حضرت بعد از پیامبر(ص)، و نصّ ولایت او در غدیرخم از طرف پیغمبر(ص) می‎باشند گفته می‎شود. این واژه در كلمات حضرت رسول(ص) و حضرت علی (علیه السلام) و دیگر امامان ـ علیهم‎السلام ـ به كار رفته است. جابر بن عبد الله انصاری گوید:
«نزد پیغمبر بودم كه علی از دور نمایان شد. پیغمبر(ص) فرمودند: سوگند به كسی كه جانم در دست اوست این شخص و شیعیانش در قیامت رستگار خواهند بود.» و نیز از ابن عباس نقل است كه گوید: وقتی آیة «انّ الذّین آمنوا و عملوا الصالحات اولئك هُم خیر البریّه» نازل شد، پیامبر(ص) به علی (علیه السلام) فرمود: مصداق این آیه تو و شیعیان تو می‎باشید كه در قیامت خشنود خواهید بود و خداهم از شما راضی است»
در كتاب «تأسیس الشیعه» آمده است: «لفظ شیعه در روزگار پیامبر(ص) بوده است، چنانكه ابوحاتم در كتاب الزینة خود می‎نویسد: نخستین نامی كه در اسلام به روزگار رسول خدا(ص) آشكار گردید شیعه بود و آن لقب چهار تن از صحابه بود: ابوذر غفاری، سلمان فارسی، مقداد بنی اسود كندی و عمار بنی یاسر،‌تا اینكه هنگام صفین این اصطلاح در میان هواخواهان علی (علیه السلام) منتشر گردید» و در نهایت اینكه انس بن مالك گوید: رسول خدا(ص) فرمود: «خدای متعال در روز قیامت بندگانی را بر می‎انگیزد كه از چهره‎هایشان نوری از راست به چپ عرش پرتو افكنی می كند و به منزلة پیامبران هستند ولی پیامبر نیستند و به منزله شهیدان هستند و لی شهید نیستند ابوبكر برخاسته گفت: من از آنان هستم ای پیامبر خدا؟ فرمود: نه سهل بن حنیف برخاسته گفت: من از آنان هستم ای پیامبر خدا؟ فرمود: نه پس رسول خدا(ص ) دستش را بر سر علی (علیه السلام) گذاشته فرمود: این است و شیعه‎اش»[1]

[مهاجر]

طبق مطالب مطرح شده واضح و روشن است كه تشیّع و شكل‎گیری آن در زمان خود حضرت رسول اكرم(ص) بوده و آنحضرت این واژه را درباره پیروان علی (علیه السلام) بكار برده‎اند امّا چرا این مذهب را منسوب به امام صادق ـ‎علیه‎السلام‎ـ نموده و از آن به «مذهب جعفری» تعبیر كرده‎اند بدین علت بود كه در فاصله انقراض امویان و قدرت یافتن عباسیان و نیز در دوران شكل‎گیری سلسلة اخیر، امام صادق امكان و فرصت آن را یافت كه به گسترش علم و رونق احكام الهی دست زند وی در شرایطی كه از سانسور و كنترل امویان و فاصله‎ای كه بین اهل بیت و مردم پدید آورده بودند آزاد می‎شد، كوشید تا آموزشهایی كه از طریق پدرش و او از جدش و او از رسول خدا(ص) آموخته بود، انتشار دهد در چنین اوضاع و احوالی بود كه امام صادق (علیه السلام) به شهرت رسید و امكان اظهار نظر پیدا كرد. و توانست از یك‎سو آزادانه به نقد و بررسی مسائل دینی بپردازد و از سوی دیگر چهرة‌ سنّت را از گرد و غبار و زنگارها و آراء نادرست و شبهه‎ناك پاك كند. بدین گونه بود كه طالبان علم از جای جای جهان اسلام به مدینه هجرت كرده و در حوزة درس او گرد آمدند و در روزگار شكوفائی علم، مذهب اهل بیت بدو منسوب شد. چرا كه هر شیوه‎ای را امام می‎پسندید و هر نظری كه او تأیید می‎كرد لاجرم به او نسبت داده می‎شد و گفته می‎شد «مذهب جعفر صادق (علیه السلام)»[2]


در این دوران مبارك و فرخنده حوزة درسی امام صادق شهرتی عظیم یافت. وی رهبر فكری نهضت فرهنگی آن روزگار بود. در واقع نخستین كسی بود كه مكتب فلسفی جهان اسلام را پدید آورد. نه تنها كسانی كه بعدها مذاهب فقهی را تأسیس كردند در حوزة امام شركت می‎كردند بلكه دانش پژوهان فلسفه و فیلسوفان نیز از راههای دور به مكتب علمی او روی آوردند.
در دوران یاد شده خانه امام صادق (علیه السلام) دانشگاهی بود، كه به حضور عالمان بزرگ در حدیث‌،‌ تفسیر،‌حكمت و كلام و... زینت یافته بود و در حوزة درسی وی غالباً دو هزار تن و گاه چهار هزار نفر شركت می‎كردند.[3]


ابن ابوالعوجاء اشاره به امام صادق ـ علیه ‎السلام ـ می‎گوید: «این شخص از جنس بشر نیست، اگر در جهان روحانی‎‌ای، وجود داشته باشد كه هر گاه اراده كند جهانی و یا روحانی باشد اوست.[4]

[مهاجر]

ذكر این مطلب بی‎مورد نیست كه موسسین مذاهب فقهی، خود از اهل بیت علم می‎آموختند و این امر برای آنان فخر و سبب پیروزی و موّفقیت بود. ابو حنیفه از آراء امام علی (علیه السلام) استفاده كرده، تا آنجا كه یكی از امتیازات مذهبش عمل به سخن مشهور نبی اكرم(ص) است كه فرمود: «إنا مدنیة‌ العلم و علی بابها»

و هموست ‌كه به خاطر استفادة علمی از امام صادق (علیه السلام) افتخار و مباهات می‎كند. مالك بن انس یكی از شاگردان امام صادق (علیه السلام) بود. شافعی از او علم آموخت و احمد بن جنبل از شافعی، شافعی جزاز علی (علیه السلام) از كس دیگری روایت نكرد از اینرو به تشیع متهم گردید. یحیی بن معین، شافعی را به رافضی بودن متهم كرده و می‎گوید: كتابش را در سیره مطالعه كردم و در آن جز یاد علی چیزی نیافتم. خود شافعی در ضمن ابیاتی شیعه بودن خود را اینگونه بیان می‎كند:‌كه اگر دوستی آل محمد رفض است. ای دو عالم شهادت دهید كه من رافضی هستم.

و نیز از احمد بن حنبل از بهترین صحابی پیامبر(ص) سؤال شد او گفت اول ابوبكر بعد عمر و بعد عثمان، كسی پرسید پس علی؟ احمد گفت: شما از اصحاب پیامبر(ص) پرسیدید و حال آنكه علی خود محمد است.[5] با مطالعه در این زمینه‎ها رگه‎هایی از اندیشه تشیّع را در همه مذاهب اهل سنّت می‎توان یافت.

و حال به چه دلیل امام صادق (علیه السلام) مذهب تشیع را دوباره احیاء كرد (مورد قید شده در سؤال) در جمله ‎ای كوتاه باید گفت كه: در روایتی ابوصباح كنانی گوید: «امام باقر ـ علیه‎ السلام ـ به حضرت امام صادق ـ علیه‎ السلام ـ كه راه می‎رفت نگاه كرد و گفت: این را می‎بینی؟ این از جمله كسانی است كه خدای عزّوجل دربارة آنها می‎فرماید: ما می‎خواهیم بر آن كسان كه در زمین ناتوان شمرده شده‎اند منّت نهیم و پیشوایشان نموده و وارث زمینشان سازیم.»

با مطالعه در مورد آیة مذكور معلوم می‎شود كه امام صادق (علیه السلام) بر طبق وظایف و موازین امامت مأمور بوده تا ضعفا را بحّد قدرت رسانده و اختیار انسانی ایشان را از دست اقویای بنی‎امیه به حیطه خودشان انتقال دهد و در رأس آنان به رهبری اسلامی كه شایسته مقام وارثان زمین است بپردازد.[6]

و این امر یعنی رهبری شایسته اسلامی و هدایت مردمان به سوی سعادت در هر عصری بر عهده امام همان عصر است كه طبق شرایط زمانی و مكانی بدان عمل می‎كند و شرایط امام صادق (علیه السلام) برای اجرای این امور مناسب‎تر بوده است.


معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امام جعفر صادق(ع) - عقیقی بخشایشی.
2. ارشاد شیخ مفید - ترجمه رسولی محلاتی.
3. منتهی الآمال - شیخ عباس قمی.
4. سیره پیشوایان- مهدی پیشوایی.
5. اصحاب امام صادق(ع) علی محدث زاده.