إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً

[گل مريم]

إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَـذَا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيراً وَيَهْدِي بِهِ كَثِيراً وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِينَ


خدا از اينكه به پشه و يا كوچكتر از آن مثل بزند شرم نمى‏ كند مؤمنان چون آن را بشنوند ميدانند كه درست است و از ناحيه پروردگارشان است، ولى كافران گويند خدا از اين مثل چه منظور داشت بسيارى را با آن هدايت و بسيارى را بوسيله آن گمراه مى ‏كند ولى جز گروه بدكاران كسى را بدان گمراه نمى‏ كند

سوره بقره آیه 26

[گل مريم]

(إِنَّ اللَّهَ لا يَسْتَحْيِي أَنْ يَضْرِبَ) الخ، كلمه (بعوضة) بمعناى پشه است، كه يكى از حشرات معروف و از كوچكترين حيواناتى است كه بچشم ديده ميشوند، و اين آيه و آيه بعديش نظير آيه سوره رعدند، كه مى‏ فرمايد:

(أَ فَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ، كَمَنْ هُوَ أَعْمى‏؟ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ لا يَنْقُضُونَ الْمِيثاقَ وَ الَّذِينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ، آيا كسى كه علم دارد به اينكه آنچه از ناحيه پروردگارت بتو نازل شده حق است، مثل كسى است كه كور است؟ نه، ولى اين تفاوت را متوجه نيستند، مگر آنها كه داراى عقلند همانهايى كه بعهد خدا وفا نموده، آن پيمان را نمى‏ شكنند و آنهايى كه پيوندهايى را كه خدا دستور پيوستنش را داده پيوسته ميدارند) الخ. «سوره رعد آيه 21»

[يك مرحله از ضلالت و كورى از باب مجازات زشت كارى و فسق آدمى است‏]

و بهر حال، آيه شهادت ميدهد بر اينكه يك مرحله از ضلالت و كورى دنبال كارهاى زشت انسان بعنوان مجازات در انسان گنه كار پيدا ميشود، و اين غير آن ضلالت و كورى اولى است كه گنه‏كار را بگناه وا داشت، چون در آيه مورد بحث مى‏ فرمايد: (وَ ما يُضِلُّ بِهِ إِلَّا الْفاسِقِينَ، خدا با اين مثل گمراه نميكند مگر فاسقان را)

اضلال را اثر و دنباله فسق معرفى كرده، نه جلوتر از فسق، معلوم ميشود اين مرحله از ضلالت غير از آن مرحله‏ ايست كه قبل از فسق بوده، و فاسق را بفسق كشانيده (دقت بفرمائيد).

[گل مريم]

[پاره ‏اى از احوال و اوصاف دو طائفه" هدايت شدگان و گمراهان"]

اين را نيز بايد دانست كه هدايت و اضلال دو كلمه جامعه هستند كه تمامى انواع كرامت و خذلانى كه از سوى خدا بسوى بندگان سعيد و شقى مى ‏رسد شامل ميشود،
آرى خدا در قرآن كريم بيان كرده كه براى بندگان نيك بخت خود كرامتهايى دارد، و در كلام مجيدش آنها را بر شمرده مى‏ فرمايد:

(ايشان را بحياتى طيب زنده مى‏ كند)، و (ايشان را بروح ايمان تاييد مى‏ كند)، و (از ظلمت‏ها به سوى نور بيرونشان مى ‏آورد)، و (براى آنان نورى درست مى ‏كند كه با آن نور راه زندگى را طى مى‏ كنند)، و (او ولى و سرپرست ايشان است)، و (ايشان نه خوفى دارند، و نه دچار اندوه مى‏ گردند) و (او همواره با ايشان است)، (اگر او را بخوانند دعايشان را مستجاب مي كند)، و (چون بياد او بيفتند او نيز بياد ايشان خواهد بود)، و (فرشتگان همواره به بشارت و سلام بر آنان نازل ميشوند)، و از اين قبيل كرامت‏هايى ديگر.

[گل مريم]

و براى بندگان شقى و بدبخت خود نيز خذلانها دارد، كه در قرآن عزيزش آنها را بر شمرده، مى‏ فرمايد:

(ايشان را گمراه مى‏ كند)، (و از نور بسوى ظلمت‏ها بيرون مى ‏برد)، (و بر دلهاشان مهر مى ‏زند)، (و بر گوش و چشمشان پرده مى‏ افكند)، (و رويشان را بعقب بر مى‏ گرداند)، (و بر گردنهاشان غلها مى ‏افكند)، (غلهايشان را طورى بگردن مى ‏اندازد كه ديگر نميتوانند رو بدين سو و آن سو كنند)، (از پيش رو و از پشت سرشان سدى و راه‏بندى مى‏ گذارد، تا راه پس و پيش نداشته باشند)، (شيطانها را قرين و دمساز آنان مى‏ كند)،

(تا گمراهشان كنند، بطورى كه از گمراهيشان خرسند باشند، و به پندارند كه راه همان است كه ايشان دارند)، (و شيطانها كارهاى زشت و بى ثمر آنان را در نظرشان زينت ميدهند)، (و شيطانها سرپرست ايشان مى‏گردند)، (خداوند ايشان را از طريقى كه خودشان هم نفهمند استدراج مى ‏كند، يعنى سر گرم لذائذ و زينت‏هاى ظاهرى دنياشان ميسازد، تا از اصلاح خود غافل بمانند)، (و بهمين منظور ايشان را مهلت ميدهد كه كيد خدا بس متين است) (و با ايشان نيرنگ مى‏ كند)، (آنان را بادامه طغيان وا ميدارد، تا بكلى سرگردان شوند).

اينها پاره ‏اى از اوصافى بود كه خدا در قرآن كريمش از آن دو طائفه نام برده است، و از ظاهر آن بر مى‏ آيد كه انسان در ما وراى زندگى اين دنيا حيات ديگرى قرين سعادت و يا شقاوت دارد، كه آن زندگى نيز اصولى و شاخه‏ هايى دارد، كه وسيله زندگى اويند، و انسان بزودى يعنى هنگامى كه همه سبب‏ها از كار افتاد، و حجاب برداشته شد، مشرف بان زندگى ميشود، و بدان آگاه مى‏ گردد.

[گل مريم]

[حيات و زندگى سه گانه انسان و تاثر زندگى متاخر از زندگى متقدم‏]

و نيز از كلام خداى تعالى بر مى ‏آيد كه براى آدميان حياة و زندگى ديگرى قبل از زندگى دنيا بوده، كه هر يك از اين سه زندگى از زندگى قبليش الگو مى‏ گيرد،

واضح‏تر اينكه انسان قبل از زندگى دنيا زندگى ديگرى داشته، و بعد از آن نيز زندگى ديگرى خواهد داشت، و زندگى سومش تابع حكم زندگى دوم او، و زندگى دومش تابع حكم زندگى اولش است، پس انسانى كه در دنيا است در بين دو زندگى قرار دارد، يكى سابق، و يكى لا حق، اين آن معنايى است كه از ظاهر قرآن استفاده ميشود.
و لكن بسيارى از مفسرين، آياتى را كه متعرض زندگى اول انسان است حمل بر زبان حال و اقتضاى استعداد كرده ‏اند، هم چنان كه آياتى را كه متعرض زندگى لا حق بشر است، حمل بر نوعى مجاز و استعاره كرده‏ اند، (اينجا دقت بفرمائيد).

[گل مريم]

[استشهاد به چند آيه براى اثبات تبعيت حكم حيات اخروى از حيات دنيوى‏]

اما ظواهر بسيارى از آيات اين حمل آقايان را تخطئه مى‏ كند، اما قسم اول كه عبارتند از آيات ذر و ميثاق، بزودى هر يك در مورد خودش خواهد آمد، كه خدا از بشر قبل از آنكه بدنيا بيايد، پيمان‏هايى گرفته، و معلوم ميشود كه قبل از زندگى دنيا يك نحوه زندگى داشته است.

و اما در آيات قسم دوم كه بسيار زيادند، چند آيه را بعنوان نمونه در اينجا مى‏ آوريم، تا خواننده خودش داورى كند، كه از ظاهر آن چه استفاده ميشود؟

آيا همانطور كه ما فهميده‏ ايم زندگى آخرت تابع حكم زندگى دنيا هست، يا نه؟ و آيا از آنها بر نمى ‏آيد كه جزاى در آن زندگى عين اعمال دنيا است؟

(لا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ، امروز ديگر عذر خواهى مكنيد، چون بغير كرده ‏هاى خود پاداشى داده نميشويد)، «سوره تحريم آيه 7»

(ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ، سپس به هر كس آنچه را كه خود انجام داده، بتمام و كمال داده ميشود)، «سوره بقره آيه 281»

(فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ، پس بترسيد از آتشى كه آتش‏گيرانه‏ اش مردم و سنگند)، «سوره بقره آيه 24»

(فَلْيَدْعُ نادِيَهُ سَنَدْعُ الزَّبانِيَةَ پس باشگاه خود را صدا بزند و ما بزودى مامورين دوزخ را صدا مى‏زنيم)، «سوره علق آيه 18»

(يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً، وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ، روزى كه هر كس آنچه را كه از خير و شر انجام داده حاضر مى‏ يابد)، «سوره آل عمران آيه 30»

(ما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ إِلَّا النَّارَ، آنها كه مال يتيم را ميخورند جز آتش در درون خود نمى‏ كنند)، «سوره بقره آيه 174»

(إِنَّما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً، آنها كه ربا مى‏ خورند در شكم خود آتش فرو مى ‏كنند). «سوره نساء آيه 10»

[گل مريم]

و بجان خودم اگر در قرآن كريم در اين باره هيچ آيه‏ اى نبود بجز آيه: (لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا، فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ، فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ، تو از اين زندگى غافل بودى، ما پرده ‏ات را كنار زديم، اينك ديدگانت خيره شده است) «سوره ق آیه 23» كافى بود، چون لغت غفلت در موردى استعمال ميشود كه آدمى از چيزى كه پيش روى او و حاضر نزد او است بى خبر بماند، نه در مورد چيزى كه اصلا وجود ندارد، و بعدها موجود ميشود، پس معلوم ميشود زندگى آخرت در دنيا نيز هست، لكن پرده ‏اى ميانه ما و آن حائل شده، ديگر اينكه كشف غطاء و پرده بردارى از چيزى ميشود كه موجود و در پس پرده است، اگر آنچه در قيامت آدمى مى ‏بيند، در دنيا نباشد، صحيح نيست در آن روز بانسانها بگويند: تو از اين زندگى در غفلت بودى، و اين زندگى برايت مستور و در پرده بود، ما پرده ‏ات را بر داشتيم، و در نتيجه غفلت مبدل بمشاهده گشت.

و بجان خودم سوگند، اگر شما خواننده عزيز از نفس خود خواهش كنيد كه شما را به بيان و عبارتى راهنمايى كند، كه اين معانى را برساند، بدون اينكه پاى مجازگويى در كار داشته باشد، نفس شما خواهش شما را اجابت نمى‏ كند، مگر بعين همين بيانات، و اوصافى كه قرآن كريم بدان نازل شده.

[گل مريم]

و حاصل كلام اينست كه: گفتار خداى تعالى در باره مسئله قيامت و زندگى آخرت بر دو وجه است:

يكى وجه مجازات، كه پاداش و كيفر انسانها را بيان مى‏ كند، و در اين باره آيات بسيارى از قرآن دلالت بر اين دارد، كه آنچه بشر در آينده با آن روبرو ميشود، چه بهشت، و چه دوزخ، جزاء اعمالى است كه در دنيا كرده.

دوم وجه تجسم اعمال است، كه آيات بسيارى ديگر دلالت بر آن دارد، يعنى مى‏ رساند كه خود اعمال، و يا لوازم و آثار آن سرنوشت سازند، و امورى گوارا يا ناگوار، خير يا شر، براى صاحبش درست مى ‏كنند، كه بزودى در روزى كه بساط خلقت بر چيده ميشود، بان امور مى‏ رسند، و ميان اين دو دسته از آيات هيچ منافاتى هم نيست (براى اينكه دسته اول مى ‏رساند كه خداوند براى پاداش و كيفر بندگانش بهشت و دوزخى آفريده، كه همين الان آماده و مهيا است، و تنها پرده ‏اى ميان ما و آن حائل است، كه آن را نمى‏ بينيم، و چون با تمام شدن عمر، آن پرده برداشته شد، با آن روبرو مى‏ شويم،

و دسته دوم از آيات ميرساند كه اعمال ما در روز قيامت بصورت نعمت‏هاى بهشتى، و يا عذابهاى دوزخى مجسم ميشود، پس ممكن است يك انسان كه خدا سهمى از بهشت را براى او آفريده، بخاطر كاهلى و انجام ندادن خيراتى كه بصورت نعمتهاى آن بهشت مجسم ميشود، بهشتى خالى از نعمت داشته باشد، پس اگر آيات دسته اول بما خبر داد، از اينكه بهشت و دوزخ هست،
و آيات دسته دوم فرمود: بهشت و دوزخ مخلوق و مولود عمل خود شما است، نبايد توهم كنيم كه ميان اين دو تعبير منافاتى است (مترجم).