تربيت ديني جوان

[مشعشع]

ابزارهاى مهم تربيت ديني



الف- زمينه درونى جوان

جوانان بيش از ساير انسان ها ،زمينه پذيرش ايمان ومعنويت را دارند.
حضرت محمد(صلي الله عليه واله) در همين رابطه فرموده است: «شما را به نيكى درباره جوانان سفارش مى‏كنم. به درستى كه قلوب آنان نرمتر ومهربانتر است. (براى پذيرش فضيلتها آماده‏تر است) (وقتى)خداوند مرا، بشارت دهنده و انذاركننده بر انگيخت، جوانان بامن پيمان بستند و پيران به مخالفت‏برخاستند...»
از امام باقر(عليه السلام) درباره تفاوت حضرت يعقوب و يوسف سوال شد. فرمود: «هنگامى كه فرزندان يعقوب(عليه السلام) به او گفتند: اى پدر! بر تقصيراتمان آمرزش طلب كه ما درباره‏يوسف گناه كرديم. يعقوب(ع) فرمود: بزودى از درگاه خدا براى‏شما آمرزش مى طلبم; (1) ولى هنگامى كه به يوسف(ع) گفتند: خداوند شما را بر ما مقدم داشت و ما خطا كرديم، يوسف(عليه السلام) فرمود: امروز شرمنده نباشيد، من عفو كردم، خداوند گناه شما را ببخشد كه او مهربانترين مهربانان است. (2)
امام(عليه السلام) فرمود: علت اينكه يوسف‏ بى‏درنگ بخشيد ، آن است كه قلب جوان نرمتر و مهربانتر ازكهنسال است.

[مشعشع]

ب- قرآن

قرآن كتاب هدايت براي انسان است و هر انسان ، به فراخور ظرفيت‏ خود، از آن بهره مى‏گيرد. جوانان، به دليل ويژگي هاى خاص خود ، بيشتر به انس با قرآن نياز دارند تا در پرتو آن براى پيمودن مسير دشوار زندگى ،توشه‏اى مطمئن فراهم آورند.
امام صادق(عليه السلام) مي فرمايد: كسى كه قرآن تلاوت مى‏كند ، اگر جوان مؤمن باشد ، قرآن باگوشت و خونش آميخته مى‏شود. (3)

ج- عبوديت و بندگي

عبادت و پرستش لازمه بندگى و اوج ارتباط بنده و معبود است و جوانى دوره حساس و پرمخاطره زندگى .
اضطرابها ، نگراني ها ، شكست ها و... همگي در سايه بندگى خدا ، از زندگى جوان رخت ‏بر مى‏بندد و سرشار از اطمينان و اميد مي سازد.
پيامبر خدا(ص)فرمود: «خداوند به سبب جوان عبادت كننده بر فرشتگان مباهات‏ مى‏كند و مى‏فرمايد: «بنده‏ام را بنگريد كه چگونه به خاطر من ازخواهش نفسانى‏اش گذشت.» (4)

[مشعشع]

د- معرفت

آگاهى جوان از دين ، نقش مهمي در تربيت او دارد و آشنايي با علوم ديني و احكام و كسب معرفت الهي بر هر مسلمان واجب است.
امام محمد باقر(عليه السلام) فرموده: «اگر جوان شيعه‏اى را نزد من آورند كه تفقه در دين نمى‏كند، او را با مجازاتى دردناك‏كيفر خواهم داد.» (5)
اهميت شناخت دين و احكام آن تا حدي است كه در روايات، مرحله‏اى از مراحل تربيت‏ عنوان شده است.

ه- توبه
جوان، همواره در معرض لغزش و خطاست و دام هاى شيطان براى فريب او مهيا. به همين خاطر به ارتباط با خداوند و حضور در مجالس‏ و محافل ديني و مذهبي نياز بيشتري دارد تا ‏روح و جان غبار گرفته‏اش را شتسشو داده و خود را براى پيمودن ‏سريعتر مسير تكامل آماده سازد.
فراهم كردن زمينه توبه و توجه دادن جوان به اين عنصر سازنده مي تواند بخشى از تربيت دينى ومعنوى او به شمار آيد. رسول اكرم (صلي الله عليه واله) مى‏فرمايد:«هيچ كس نزد خداوند از جوان توبه كننده محبوبتر نيست، و هيچ كس نزد خداوند ازكهنسالى كه بر گناهانش باقى است، مبغوض‏تر نيست.» (6)

[مشعشع]

شيوه‏هاى تربيتي



1- درك واقعيات دوره جوانى
دوره جوانى ، دوره پرمخاطره و حساس زندگى است و عدم درك و بى‏توجهى به واقعيات طبيعى ‏او چه بسا، به جاى تربيت، موجب گمراهى‏ وي ‏شود. واقعياتى كه اشاره به برخى از آنها مفيد است:
دست يابي تدريجي به اطلاعات و آگاهي ها و تكميل دانستني هاي ناقص ، لزوم توجه بيشتر ‏والدين و مربيان را در اين مسير مي طلبد كه تجربيات مفيد و علمي خود را در اختيار جوانان بگذارند و سطح توقعات او را كاهش دهند.
هم چنين جوان در مسير تكامل تدريجي عقلى است . بدين سبب بايد در حد معقول از جوان انتظار داشت ‏و اين ويژگى را در رفتار و موضعگيري هايش مورد توجه قرار داد.
يكي ديگر از ويژگي هاى جوان ، نوگرايي و علاقه به تنوع و شيك پوشي است چرا كه دوست دارد خود را به ديگران نشان داده و مورد توجه واقع شود. والدين نيز بايد با قبول اين ‏واقعيت و در حد امكان به خواسته ‏هاى معقول او پاسخ‏ مثبت دهند و از سختگيرى و نه گفتن‏ هاى غير ضرورى، كه به كدورت‏ مى‏انجامد، بپرهيزند.
روايت شده كه حضرت على(عليه السلام) همراه قنبر به بازار رفت واز فروشنده‏اى پرسيد: آيا دو لباس به قيمت پنج درهم داريد؟مرد پاسخ داد: آرى، اى اميرمومنان. با اين پاسخ حضرت دريافت‏كه فروشنده وى را شناخته است.
پس آنجا را ترك گفت، نزد ديگرى رفت و همين پرسش را تكراركرد. فروشنده دوم جواب داد: آرى، دولباس دارم، يكى بهتر است وسه درهم مى‏ارزد و ديگرى دو درهم. حضرت آنها را خريد و لباس سه ‏درهمى را به قنبر داد. قنبر گفت: شما به آن سزاوارتريد:شما بالاى منبر مى‏رويد و خطبه مى‏خوانيد.
حضرت فرمود: «انت‏شاب و لك شره الشباب ...؛تو جوانى و ميل‏جوانى دارى. من از پروردگارم شرم دارم و خود را بر تو ترجيح‏دهم.» طبق اين روايت، امام (ع) به خاطر جوانى قنبر و ميل جوان ‏به نوپوشى، لباس بهتر و گرانتر را به او داد.

[مشعشع]

2 ) مسئوليت دادن به جوان



احترام به شخصيت جوان و سپردن مسئوليت به او از ديگر شيوه‏ هاى ‏تربيتى است. جوان، براى ايفاى نقش و انجام مسئوليت هاى مختلف ، تواناست و عدم اعتماد و بى‏توجهى به توانايي هاى او مانع از شكوفايى استعدادها و در نتيجه به عدم رشد مطلوب جوان‏ مى‏انجامد.
سيره رسول مكرم اسلام (ص) در مسير تربيت ، بهترين‏سرمشق براي ماست. آن حضرت به جوانان اعتماد مى‏كرد وكارهايى بس مهم به آنان مى‏سپرد:
- رسول اكرم عتاب بن اسيد را كه ‏بيست و يك ساله بود ، والى مكه ساخت و امر فرمود با مردم نمازبگزارد. عتاب بن اسيد اولين اميرى بود كه پس از فتح مكه در مكه ‏نماز جماعت اقامه كرد. (7)
- نمايندگان قبيله خزرج در مكه خدمت رسول خدا (ص)رسيده و پس از پذيرش اسلام، از آن حضرت خواستند كسى را با آنها به مدينه بفرستد تا به مردم قرآن بياموزد و آنان را به آئين‏اسلام دعوت كند. پيغمبر اكرم(ص) به مصعب بن عمير، كه جوان بود و بيشتر قرآن را فراگرفته بود، امر فرمود همراه‏آنان به سوى مدينه حركت كند. مصعب به مدينه رفت و ماموريتش ‏را به خوبى انجام داد. او اولين كسى بود كه در مدينه نماز جمعه ‏و جماعت ‏برگزار كرد. او در جنگ بدر در ركاب پيامبر اسلام بود و درجنگ احد پرچم مخصوص پيامبر را در دست داشت و در همان جنگ به ‏شهادت رسيد. (8)
- پيامبر اكرم(صلي الله عليه واله) در روزهاى ‏پايانى عمر شريفش، مسلمانان را براى جنگ با روم بسيج كرد. افسران ‏ارشد ، بزرگان مهاجر و انصار و شيوخ عرب در آن سپاه حاضر بودند. پيامبر براى مشاهده سپاه به خارج شهر رفت و با آنكه‏ بزرگان حضور داشتند، اسامه ‏بن زيد را به فرماندهى برگزيد. برخى ‏بر اين انتخاب اعتراض كرده و ناخشنود شدند. رسول اكرم (ص) ازشنيدن سخنان آنان خشمگين شد.منبر رفت و پس از ستايش خداوند فرمود: مردم، اين چه سخنى است‏كه بعضى شما درباره فرماندهى اسامه مى‏گوييد؟ اگر شما امروز به فرماندهى اسامه معترضيد ، پيش تر درباره فرماندهى پدرش نيز اعتراض كرديد. به خداوند سوگند، ديروز زيد بن حارثه براى ‏فرماندهى لشكر شايسته بود و امروز فرزندش اسامه شايستگى دارد. بايد همه شما از او اطاعت كنيد. (9)

[مشعشع]

3 ) محبت و رفاقت



محبت، داروى بى ‏نظير و درمان بسياري از دردها و از بين برنده مشكلات‏ عاطفى و اجتماعى است.

محبت مؤثرترين شيوه تربيتى‏است و جوان كانون عاطفه و احساس . در طريق تربيت ، تندى، سختگيرى و فشارهاى روانى نه تنها مفيد نيست، بلكه سبب رنجش جوان و لجاجت ‏بيشتر او مى‏شود. به ويژه آغاز دوره جواني ، زمان دوستى و دوست ‏يابى است و جوان شديداً از دوستان خود تاثير پذير است.
اين ويژگى ايجاب مى‏كند كه والدين‏ ، فرزندان خود را در انتخاب دوست يارى كنند و مهم تر اينكه خود، براى او دوستى صميمى باشند. آن ها بايد ضمن انجام ‏وظيفه پدرى و مادرى، دوستانى خوب و صميمى براى جوانشان ‏باشند.
محبت و رفاقت صميمانه با فرزند چنان مهم است كه امام‏ صادق(ع) آن را راه درست تربيت در هفت‏ساله سوم زندگى مى‏داند.آن حضرت مى‏فرمايد: بگذار فرزندت هفت ‏سال بازى كند، هفت ‏سال دوم او را با آداب و روش هاى مفيد تربيت كن و در هفت ‏سال سوم مانند دوستي صميمى با وى همراه باش.» (10)

[مشعشع]

4) موعظه



يكي ديگر از شيوه‏هاى تربيتي جوان ،‌موعظه همراه با منطق و عطوفت است . ائمه اطهار (عليهم السلام) از اين شيوه بسيار بهره مى‏بردند. براى‏مثال امام سجاد(عليه السلام) به فرزندش اندرز مى‏دهد: «فرزندم، آگاه باش. با پنج گروه همنشين نشوى، سخن نگويى و درمسافرت دوستى نكنى. فرزند عرض كرد: پدرجان، آنان كيانند؟
حضرت فرمود: از همنشينى با دروغگو بپرهيز؛ زيرا او مانند سراب‏است، دور را نزديك و نزديك را دور جلوه مى‏دهد. از رفاقت ‏باگناهكار ولاابالى اجتناب كن؛ زيرا او تو را به يك لقمه يا كمتر از آن مى‏فروشد. از دوستى با بخيل بپرهيز؛ زيرا او درضرورى ‏ترين وقت ها از يارى‏ات سرباز مى‏زند. از رفاقت ‏با احمق‏اجتناب كن؛ چون در پى ‏سود رسانى به تو است ولى به خاطر نادانى ‏زيان مى‏رساند. از مصاحبت ‏با آن كه قطع رحم كرده بپرهيز؛ زيرا در كتاب آسمانى مورد لعن و نفرين قرار گرفته است. »
امام على(عليه السلام) ، فرزندش امام حسين(عليه السلام) را چنين موعظه كرده است: «فرزندم، تو را به تقواى الهى، در نيازمندى و بى‏نيازى، و سخن حق، هنگام‏خشنودى وخشم، و ميانه روى، در فقر و بى‏نيازى، و عدالت، دررفتار با دوست و دشمن، و كار و تلاش، هنگام نشاط و بى‏حالى، وخشنود بودن از خداوند، در سختى و گشايش و... سفارش مى‏كنم.» (11)

[مشعشع]

5) احترام به شخصيت جوان
با توجه به اينكه جوان براى شخصيت ‏خود اهميت ‏بسياري قائل است، هر نوع كم توجهى ‏را بى‏احترامى به ‏خود مى‏داند و چه بسا واكنش نشان ‏‏دهد. احترام به شخصيت جوان در تربيت او بسيار موثر است. اگرجوان احساس كند در نظر ديگران ‏اعتبار و جايگاهى ندارد و از احترام و ارزش برخوردار نيست، تلاش در جهت رشد و پيشرفت‏ خود را بى‏ثمر مى‏داند و چه‏ بسا رفتارهاى نابهنجار بروز ‏دهد.

بنابراين احترام به جوان و ارزش قايل شدن براي او ، موجب احساس‏ مسئوليت بيشتر از سوي او و كوشش در مسير تعالي خودش خواهد بود.
پيامبر خدا (صلي الله عليه واله) مى‏فرمايد: فرزند آدمى در هفت‏سال اول آقا و سرور والدين است ، در هفت‏سال دوم بنده فرمانبردار و در هفت‏سال سوم ‏وزير و مشاور آنان شمرده مى‏شود.

پي نوشت :
1- قرآن كريم ، سوره يوسف،‌آيات 98 و 97
2- سوره يوسف ، آيه 92
3- بحار الانوار ، ج 7، ص 305، ح 78
4- كنز العمال، ج 15، ص 776
5- بحار الانوار ، ج 1، ص 214، ح 16
6- ميزان الحكمه، ج 5، ص 8
7- بحار، ج 100، ص 94- 92
8- همان، ص 89
9- همان، ص 345 و 344
10- وسائل الشيعه، ج 15، ص 194 و 195
11- تحف العقول، ص 64

صديقه مقدس پور ،‌كارشناس آموزش و پژوهش

سازمان تبلیغات اسلامی