پرتوی از فضایل حضرت زهراعلیهاالسلام در تفسیر روض الجنان و کشف الاسرار

[گل مريم]

بسم الله الرحمن الرحیم

فاطمه زهرا علیهاالسلام دختر پیامبر اکرم، سیمای پرفروغ ایمان، نمونه روشن تقوا، و اسوه تمام عیار زن مسلمان است. در فضیلت آن بانوی بزرگوار نویسندگان مذاهب اسلامی روایتها آورده اند که هر یک بیانگر گوشه ای از عظمت روحی آن نور مبین و گوهر ثمین است. مسلمانان نیک نهاد عموما و شیعیان شیفته جان خصوصا عشق محمد و آل محمد را پیوسته در سویدای دل نهفته داشته اند. در طول قرون با دل و جان به خاندان رسالت عشق ورزیده و جلوه های این مهرورزی را با خامه اخلاص رقم زده اند.

از جمله عالم نامور شیعه حسین بن علی بن محمد بن احمد الخزاعی در تفسیر روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن علاوه بر مطالب متنوع لغوی، فقهی، کلامی، ادبی در فضیلت خاتون دو جهان حضرت صدیقه کبری روایتها آورده است، همچنین ذکر و نقل روایت از امامان «امام علی، امام حسن، امام حسین، علی بن الحسین، ابوجعفر محمدبن علی، جعفربن محمد الصادق، علی بن موسی الرضا علیهم السلام » _⁽رکنی، محمد مهدی، جلوه های تشیع در تفسیر کشف الاسرار; یادنامه علامه امینی به اهتمام سید جعفر شهیدی، محمدرضا حکیمی، تهران، مؤسسه انجام کتاب، 1361، ص 165-230._⁾

در تفسیر گرانقدر کشف الاسرار و عدة الابرار بیانگر علاقه و گرایش ابوالفضل رشیدالدین میبدی به آن انوار پاک است. در این جا برای نشان دادن هم آوایی مفسران شیعی و سنی در ذکر مناقب و فضایل حضرت فاطمه، به عنوان نمونه شواهدی از دو تفسیر فوق ارائه می گردد.

[گل مريم]

حضرت فاطمه علیهاالسلام و توبه حضرت آدم علیه السلام



می دانیم که اندیشه جاودانگی به قدمت حیات بشر است. نخستین وسوسه شیطان نیز از همین روزنه و بدین شکل صورت می پذیرد که ابتدا شیطان با سوگند خود را خیرخواه آدم و حوا می نمایاند _⁽سوره اعراف/21._⁾ و سپس سبب نهی پروردگار را از نزدیک شدن به شجره خلد، فرشته شدن یا جاودانگی آن دو القا می کند _⁽سوره اعراف /20._⁾ چون آن دو مبتلا به ترک مندوب شدند توبه کردند و ندای «ربنا ظلمنا» از جان برآوردند تا رحمت حق در کسوت «کلمات » _⁽سوره بقره /37._⁾ و تماثیل نور متجلی شد.

در این باب صاحب تفسیر عظیم روض الجنان چنین آورده است:

«چون خدای تعالی آدم را بیافرید و حیات در او آفرید... بر ساق عرش اشباحی و تماثیلی از نور دید که بر بالای سر هر یک نوشته بود: محمد و علی و فاطمه و الحسن و الحسین. آدم گفت: بار خدایا پیش از من بر صورت من خلقی آفریدی؟

گفت: نه. گفت: اینان که اند؟

گفت: فرزندان تواند ولولاهم لما خلقتک و اگر نه ایشانندی تو را خود نیافریدی. گفت: بار خدایا گرامی بندگانند بر تو. گفت: ای آدم این نامها یاد گیر تا در وقت درماندگی مرا به این نامها بخوانی تا فریادت رسم.

آدم این نامها یاد گرفت. چون این ترک مندوب کرد و خواست تا از آن توبه کند، گفت: بار خدایا به حق محمد صلی الله علیه وآله و علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام والحسن علیه السلام والحسین علیه السلام به حق این بزرگان که توبه من قبول کنی. خدای تعالی توبه آدم قبول کرد فهذه هی الکلمات ». _⁽الخزاعی النیشابوری، حسین بن علی بن محمد بن احمد، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن به تصحیح محمد جعفر یاحقی، محمد مهدی ناصح، بیست جلد، بنیاد پژوهشهای اسلامی، مشهد، 1371، ج 1، ص 228._⁾


علمای اهل سنت همانند علمای شیعه به دوستی اهل بیت مباهات کرده و در این خصوص به روایات متعدد استناد کرده اند.

زمخشری در تفسیر کشاف ذیل آیه ای که مودت ذوی القربی را اجر رسالت شمرده، (شوری /23) حدیث مفصلی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل می کند که مطلع آن چنین است: «من مات علی حب آل محمد مات شهیدا». ^₍جارالله محمود بن عمر الزمخشری، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، ربیع الاول،1366، ج 6، ص 220._⁾ از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نیز سؤال شد محبت چه کسانی به موجب آیه «قل لا اسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی » (شوری /23) بر ما واجب شده؟ حضرت بیان فرمودند: علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام و ابناهما». _⁽ابوالفضل رشیدالدین میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، ده جلد، دانشگاه تهران، 1331-1339، ج 9، ص 23.)

[گل مريم]

<sub>حدیث کساء و حضرت فاطمه علیهاالسلام



مراد از اهل بیت در آیه تطهیر (سوره احزاب/33) پنج تن آل عباست در این خصوص قول پیامبر که از منابع اهل سنت نیز نقل شده است کافی است که فرمود: «این آیه درباره من و علی و حسن و حسین و فاطمه نازل شده است » (سید عبدالحسین شرف الدین، الکلمة الغرا فی تفضیل الزهرا، ترجمه محمد بیدارفر، انتشارات الزهرا، تهران، 1362، ص 50.)

میبدی نقل می کند که: «رب العالمین منت می نهد بر مصطفی عربی که خواست ما و حکم ما آن است که اهل بیت تو پاک باشند از هر چه آلایش خلقیت است و اوساخ بشریت تا «از خانه به کدخدای ماند همه چیز». الطیبات للطیبین والطیبون للطیبات و در همان تفسیر از قول ام سلمه آورده است: چون آیه تطهیر نازل شد «فارسل رسول الله الی فاطمة و علی والحسن والحسین فقال هؤلاء اهل بیتی » (ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج 8، ص 45.)

در تفسیر روض الجنان هم می خوانیم: «رسول -علیه السلام- حسن علیه السلام را بر دست راست خود نشاند و حسین را بر دست چپ و علی را و فاطمه را در پیش روی، آن گه گلیمی خیبری بر ایشان افکند و گفت: اللهم لکل نبی اهل و هؤلاء اهلی، در حال خدای تعالی این آیت فرستاد (.. انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ویطهرکم تطهیرا» (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 15، ص 419.)


با وجود قدر و شان عظیم ام سلمه و تایید نیک نهادی او توسط پیامبر از همراهی با پنج تن منع می شود ولی جبرئیل با حسن قبول «انت منا» (محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، یکصدوده جلد، داراحیاء التراث العربی،1403، ج 17، ص 262.) با نورانیتی مضاعف به ملکوت پرواز می نماید و در آسمانها می نازد و فخر می کرد و می گفت: «من مثلی وانا فی السماء طاووس الملائکة و فی الارض من اهل بیت محمد» یعنی چون من کیست که در آسمان رئیس فرشتگانم و در زمین از اهل بیت محمد خاتم پیغامبرانم؟» (ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج 2، ص 151</sub>.₎

[گل مريم]

مباهله و حضرت فاطمه علیهاالسلام


چون سران مسیحی شهر نجران از قبول حقیقت سرباز زدند و بر این پندار که عیسی علیه السلام فرزند خداست پای فشردند به پیامبر اکرم وحی شد تا با آنان مباهله کند، ماجرای مباهله با حضور باشکوه پیامبر و چهار نور پاک به شرح زیر صورت پذیرفت:


«حضرت پیامبر و علی و حسنین از پیش می رفتند و فاطمه -علیهاالسلام- بر اثر ایشان می رفت تا به صحرا شدند.

ترسایان بیامدند و اسقف ایشان از پیش ایستاد. اسقف گفت: اینان که اند از محمد. گفتند: آن برنا پسر عم و داماد اوست بر دخترش و آن زن دختر اوست و آن کودکان دخترزادگان اویند.

اسقف به ترسایان نگرید و گفت: بنگرید که محمد چگونه واثق است که به مباهله فرزندان و خاصگان خود را آورده است. از مباهله او حذر کنید که اگر نه مکان قیصر بودی من اسلام آوردمی، رویها دیدم که اگر از خدا بخواستندی تا کوهها را از جای برکند اجابت کردی ». (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 4، ص 363.)


رشیدالدین فضل الله میبدی در ذیل آیه مبارکه: «فقل تعالوا ندع ابنائنا وابناءکم ونسائنا ونسائکم وانفسنا وانفسکم » (آل عمران /61) ماجرای مباهله را چنین یاد می کند:


«آن روز که حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله برای مباهله به صحرا رفتند دست حسن و حسین علیهماالسلام را گرفته و فاطمه علیهاالسلام و علی علیه السلام از پس ایشان به راه افتادند «رسول ایشان را با پناه خود گرفت و گلیم بر ایشان پوشانید و گفت: اللهم ان هؤلاء اهلی، جبرئیل آمد و گفت: یا محمد و انا من اهلکم چه باشد یا محمد اگر مرا بپذیری و در شمار اهل بیت خویش آری؟ رسول صلی الله علیه وآله گفت: یا جبرئیل و انت منا.» (ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج 2، ص 147 و 151.)

[گل مريم]

پیوند ملکوتی


ازدواج سیده عالم یعنی پیوند نور با نور و انتقال زهره زهراعلیهاالسلام از بیت نبوت به منزل امامت در واقع سرآغاز ظهور انوار پاک یازده گوهر تابناک برج امامت بود که باشکوهی الهی در زمین و شوری ملکوتی در آسمان برگزار گردید. در فضیلت حضرت علی علیه السلام بر دیگر خواستگاران فاطمه علیهاالسلام پیامبر اکرم فرمود: «لولا علی لم یکن لفاطمة کفو». (محمدباقر مجلسی، همان کتاب، ج 43، ص 145.)


پیام ملکوتی همسری حضرت علی و فاطمه را فرشته ای شگرف به نام محمود به رسول اکرم رسانید. پیامبر پرسید: «یا محمود چه کار را آمده ای؟ گفت: جئتک لتزویج النور من النور. آمده ام تا نور را به نور دهی. گفتم: آن نور کدام است که او را به نور دهم. گفت: تزویج فاطمة من علی فاطمه علیهاالسلام را به علی علیه السلام دهی که خدای تعالی این عقد را در آسمان ببست.» (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 14، ص 243.)


آن گاه فرمان آمد، ای مقربان درگاه ای خاصگیان پادشاه سوره «هل اتی علی الانسان » برخوانید. ایشان همه به آوازی دلربای و الحان طرب فزای سوره «هل اتی » خواندن گرفتند و درخت طوبی بر خود بلرزید و در بهشت گوهر و مروارید و حله ها باریدن گرفت.» (ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج 7، ص 50.)


روز بعد از ازدواج وقتی زنان قریش برای تهنیت آمدند حضرت فاطمه جامه ای فاخر بر تن داشت که آنان متحیر بماندند گفتند: «یا فاطمه این حله از کجا آوردی که همانا در دنیا نباشد و ما ندیدیم و نشنیده؟ گفت: هذا من عندالله از نزد خداست.» (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 14، ص 275.)


رشیدالدین فضل الله میبدی در پیوند همسری حضرت علی علیه السلام با حضرت فاطمه علیهاالسلام سخنان زیر را نیز می افزاید: فرشته ای فصیح به نام راحیل بر منبری سپید برآمد و خدای را ثنا گفت آن گاه خداوند ذوالجلال بی واسطه ندا کرد که: ای جبرئیل و ای میکائیل شما دو گواه باشید که من فاطمه زهراعلیهاالسلام را به زنی به علی مرتضی دادم.» (ابوالفضل رشیدالدین میبدی، همان کتاب، ج 7، ص 50.) چون فرشته این بشارت را به حبیب خدا داد آن حضرت مهاجر و انصار را خواندند و روی به علی علیه السلام کردند و فرمودند: «یا علی چنین حکمی در آسمان رفت اکنون من فاطمه علیهاالسلام دخترم را به چهارصد (محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، چاپ دوم، المکتبة الاسلامیه، 1362، ج 43، ص 105. در این حدیث مهر حضرت فاطمه علیهاالسلام پانصد درهم آمده است: «.. مهر جدته فاطمه و هو خمس مائه درهم جیاد».) درم کاوین به زنی به تو دادم.» (رشیدالدین فضل الله، همان کتاب، ج 7، ص 51.)

[گل مريم]

حضرت فاطمه زهراعلیهاالسلام سیدة النساء العالمین


حضرت زهرای مرضیه در خانه نبوت و مرکز وحی تربیت شد پدری چون پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، همسری چون علی مرتضی، و فرزندانی چون حسنین داشت. روزی زنان قریش با همسران رسول صلی الله علیه وآله از حسب و نسب خویش و مفاخرت قوم خود سخن می گفتند. چون فاطمه علیهاالسلام وارد جمع شد همه ساکت شدند

یکی از ایشان گفت: «چرا حدیث رها کردی؟ گفتند: برای آن که در پیش او حدیث حسب و نسب کردن محال باشد،

دیگری گفت: ما بالکم یا بنی هاشم... چیست ای بنی هاشم که همه سیادت جمع کردی خود را و گوی سیادت از همه عالم بربودی، اما پدرت سید ولد آدم است. و اما تو سیده زنان جهانی. اما شوهرت سید عرب است و اما فرزندانت سیدان جوانان بهشتند و اما مت حمزه سید شهیدان است.» (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 5، ص 400.)

بدین جهت پاره ای از مفسران آیه «نسبا و صهرا» را در شان حضرت علی علیه السلام دانسته اند که امیرالمؤمنین جامع سبب و نسب بود «و هیچ کس را از صحابه این هر دو بیک جای نبود.» (همان، ج 14، ص 243.)

[گل مريم]

حضرت محمدصلی الله علیه وآله و فاطمه علیهاالسلام


از سخنان و شیوه رفتار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله با فاطمه زهرای مرضیه علیهاالسلام پی می بریم که علاوه بر محبت فطری پدر و فرزندی، ملکات انسانی و فضایل معنوی، دینداری و پارسایی ام الائمه حضرت فاطمه علیهاالسلام موجب اصلی جلالت و عظمت قدر آن بزرگوار نزد پدر بوده است.

محدثان و مفسران قرآن در باب عظمت کفو ولایت و مصداق روشن: «انا اعطیناک الکوثر». روایات متعددی نقل کرده اند که در این جا به ذکر چند نمونه از تفسیر روض الجنان (ابوالفتوح رازی) و تفسیر کشف الاسرار میبدی اکتفا می شود.


1 - حضرت فاطمه مادر امامان

در خبر است که رسول شبی به نزدیک خدیجه علیهاالسلام بود و او سخن می گفت: رسول گفت: یا خدیجه من تکلمین؟ با کی سخن می گویی؟ گفت: ای رسول الله با این جنین که در شکم دارم. رسول گفت: بشارت باد تو را که جبرئیل مرا بشارت داد که مادینه است و مادر امامان است.»



2 - خانه فاطمه علیهاالسلام


اتاقی گلین و کوچک با معنویتی بی کرانه است که تجلیگاه نور الهی و مصداق بارز آیت قرآنی «فی بیوت اذن الله » است. «یک روز رسول -علیه السلام- این آیت می خواند مردی برخاست و گفت: این خانه ها کدام است؟ گفت: بیوت الانبیاء، خانه های پیغامبران است. ابوبکر برخاست و گفت: یا رسول الله خانه فاطمه و علی از این جمله هست؟ گفت: هو من افاضلها، خانه ایشان فاضلترین خانه های ایشان است.» (الخزاعی النیشابوری،ج 14، ص 152.)

[گل مريم]

3 - محبت حضرت محمدصلی الله علیه وآله و اطاعت فاطمه علیهاالسلام



علاقه و احترامی که رسول الله نسبت به فاطمه علیهاالسلام اظهار می داشتند در تاریخ رابطه پدر و فرزندی بی نظیر است.

از جمله عادت های پیامبر اکرم چنان بود که در ابتدا و بازگشت از سفر به دیدار فاطمه علیهاالسلام می رفتند، روزی پیامبر اکرم به دیدار فاطمه علیهاالسلام رفتند و آن روز بر در سرای گلیمی خیبری آویخته بود، چون آن را دیدند، بازگشتند، فاطمه علیهاالسلام برخاست و به حجره رسول آمد و از سبب پرسید؟
حضرت فرمودند: «یا فاطمه من بر عادت آن جا آمدم و لکن در سرای تو بر رسم جباران دیدم پرده فروگذاشته بازگشتم [فاطمه علیهاالسلام] برفت پرده از در سرای دور کرد.» (الخزاعی النیشابوری،ج 17، ص 265.)



4 - فاطمه علیهاالسلام و سجود پیامبرصلی الله علیه وآله


در ابتدای دعوت پیامبر اکرم به اسلام کفار دندان مبارک حضرت را شکستند و خاک و پلیدی بر او می ریختند و حضرتش را ساحر و کاهن و مجنون می خواندند. در تفسیر آیه مبارکه «ان الذین یؤذون الله ورسوله ». (سوره احزاب /57) از قول عبدالله مسعود نقل شده است که گفت: «دیدم رسول خدا را در مسجدالحرام سر به سجود نهاده که کافری شکنبه شتر میان دو کتف وی فروگذاشت رسول سر از زمین برنداشت تا آن گه که فاطمه زهراعلیهاالسلام بیامد و آن از کتف وی بینداخت.» (ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب، ج 8، ص 87.)



5 - فاطمه زهراعلیهاالسلام و اندوه پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله


آن روز که جبرئیل آیه «ان جهنم لموعدهم اجمعین » (سوره حجر /43) را آورد حضرت اندوهناک شدند و بسیار گریستند و هیچ کس از صحابه زهره نداشت که از سر آن تاثر شدید جویا شود. عبدالرحمن عوف می دانست که رسول خدا به دیدار فاطمه آسایش می یابد از حضرت فاطمه درخواست نمود تا از پیامبر اکرم سبب این اندوه بزرگ را بپرسد. پیامبر در جواب به فاطمه علیهاالسلام فرمودند: چه پرسی از آنچه وهم و فهم هیچ کس بدان نرسد؟ چون حضرت اشاره ای به ابواب جهنم و چگونگی درکات دوزخ کردند «فاطمه علیهاالسلام بیفتاد و بیهوش شد چون به هوش باز آمد گفت: «الویل الویل لمن دخل النار». (همان، ج 5، ص 330.)

[گل مريم]

6 - دوستی فاطمه علیهاالسلام



چون قریش پیمان حدیبیه را شکستند ابوسفیان را برای عذرخواهی نزد پیامبر فرستادند. او خواست از علاقه پیامبر به حضرت فاطمه به نفع خود سود جوید این بود که به در خانه فاطمه علیهاالسلام رفت و ماجرا را گفت، آن حضرت به او گفتند: «این کار بزرگتر از آن است که حدیث زنان در آن گنجد.» (ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب،ص 647.)



7 - فاطمه علیهاالسلام و نوازش یتیم


مفسران قرآن کریم آیه «ویسئلونک عن الیتامی » (سوره بقره /55) را تاکیدی به «اصلاح کار و مال » (ابوالمحاسن الحسین بن الحسن الجرجانی، تفسیر گازر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان، به تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی، تهران، ناشر: مهرآیین، 1378، ج 1، ص 277.) و نیکی به یتیمان دانسته اند.

«روزی مهتر عالم یتیمی را دیدند که کودکان او را سرزنش می کنند و او می گرید و در خاک می غلتد، چون حضرت سبب درماندگی او را پرسیدند.

گفت: پدرم روز احد کشته شد، خواهرم فرمان یافت و مادرم شوهر کرد و مرا براند حضرت رسول گفتند: ای غلام اندوه مدار من که محمدم پدر توام و فاطمه خواهر تو و عایشه مادر تو... آن گاه مصطفی دست وی گرفت و به خانه فاطمه برد و گفت: یا فاطمه علیهاالسلام این فرزند ماست و برادر تو، فاطمه علیهاالسلام برخاست و او را بنواخت خرما پیش وی بنهاد...» (ابوالفضل رشیدالدین، همان کتاب، ج 1، ص 595.)

[گل مريم]

8 - حجاب حضرت زهراعلیهاالسلام



پوشیدگی زن از دید نامحرم یک فرمان قرآنی است. در گذشته برای بیان این مفهوم خصوصا در فقه واژه «ستر» (شهید مرتضی مطهری، مساله حجاب، نشریه انجمن اسلامی پزشکان، تهران، 1348، ص 73.) را به کار می بردند. سعدی شاعر خوش سخن هم در معرفی زن پارسا چنین گفته است:


«چو مستور باشد زن و خوبروی به دیدار او در بهشت است شوی » (مصلح الدین سعدی شیرازی، کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ اول، 1320، ص 355.)


و در تفسیر هم چنین می خوانیم:


«در خبر است که روزی رسول در حجره فاطمه -علیهاالسلام- بود. مردی نابینای مادرزاد در بزد. رسول گفت: درآی، او درآمد فاطمه علیهاالسلام برخاست و در خانه رفت و تا او بنرفت از خانه بیرون نیامد. رسول بر سبیل امتحان گفت: یا فاطمه چرا از او پنهان شدی و او چیزی نبیند؟ گفت: یا رسول الله اگر مرا نبیند، من او را بینم. الیس الله تعالی قال: «وقل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن ویحفظن فروجهن ». رسول -علیه السلام- گفت: الحمدلله ارانی فی اهل بیتی ما سرنی; سپاس آن خدای را که با من نمود در اهل البیت من آنچه مرا خرم بکرد.» (الخزاعی النیشابوری، همان کتاب، ج 14، ص 124.)