امام حسين عليه السلام و تربيت فرزند

[گل مريم]

تـربـيت صحـيح فرزندان از ضرورى تـرين وظايف والدين بـه شـمار مى آيد. انجـام دادن اين وظيفـه مهم, حـسـاس و ظريف بـدون تـكيه برديدگاههاى صاحب نظران آگاه و مطمئن ممكن نيست.
ما معتقديم كه معصومان(عليهم السلام)در همه ابعاد هدايتى و تـربـيتـى الگوهايى كامل و مطمئن بـه شمار مى آيند و تـكيه بـرديدگاهها و رفتـارهاى تربيتى آنان در مسير تحقق وظيفه خطير تربيت فرزندان, بهترين ره توشه است.
معصومان( عليهم السلام)همه نور واحد بـوده, هدف مشترك داشتند; ولى به اقتضاى گوناگونى موقعيتها در سيره تربـيتى آنان ديدگاهها و رفتارهاى تـربـيتـى گوناگون بـه چشم مى خورد. كنار هم نهادن مجموعه ديدگاهها و رفتارهاى تربـيتى آنان الگويى كامل از نظام تربيتى اسلام عرضه مى كند.

در ميان معصومان(عليهم السلام)امام حسين(ع)از موقعيت ويژه اى برخوردار است و اين موقعيت به زندگى و سيره تربـيتـى آن حضرت بـرجستـگى خاصى بـخشيده است.
اين مقاله بـرآن است تا نكاتى از سيره تربـيتى آن حضرت را در دو بخش ارائه كند.

بخش اول برخى نكات تربيتى است كه تا پيش از حادثه كربـلا تحقق يافته و به ما رسيده است و بخش دوم نگاهى مستقل بـه حادثه عظيم كربلا و بيان نكات تربـيتى آن.
ذكر اين نكته مفيد مى نمايد كه از بـخش پـايانى عمر شريف حضرت يعنى زمان تـحقق حادثـه كربـلا نكات تربيتى بيشتـرى در دستـرس داريم. سبـب اين امر دو چيز مى تـواند باشد:

نخست آنكه حـادثـه كربـلا بـه خـاطر بـى نظير بـودن آن بـيش از سـاير حـوادث مورد تـوجـه سـيره نويسـان و مورخـان واقـع گرديد و بنابراين, اسناد بيشترى از آن در دسترس است كه مى توان از لابـلاى آن نكات تربيتـى بـيشتـرى كشف كرد;
و ديگر آنكه در اين مقطع از عمر شريف حـضرت, فرزندان و اهل بـيت او بـه طور مسـتـقيم همراهش بودند و در نتيجه زمينه بروز نكات تربـيتى بـيشترى فراهم بـوده است;
و شايد اين امر, يكى از اسـرار پـافشارى امام بـر حـضور اهل بـيت در كربـلا بـوده است.

از اين رو, شايسته است پـژوهشگران عرصه تربيت اسلامى فرصت را غنيمت شمرده, حادثه كربلا را بـاتوجهى عميق تر از منظر تربـيت بـنگرند و نكات تربـيتى سودمندى را از آن استخراج كنند.

[گل مريم]

زمينه سازى تربيت

در مكتب اهل بـيت(عليهم السلام)نه تنها تربـيت فرزندان از لحظه تولد مورد توجه بوده بلكه بـه زمينه هاى تربـيت و شرايط قبـل از تولد و بلكه حتى قبـل از انعقاد نطفه نيز توجه خاص شده است.

از اين رو در روايات معصومان(عليهم السـلام) زمينه ها و شرايط مطلوب و نامطلوب انعـقاد نطفه بـيان گرديد.

از جـمله اين نكات پـرهيز كردن از همبـستـرى در شبـى است كه انسان قصد مسافرت دارد.

امام حسين(ع)خطاب به اصحابش فرمود:

(اجتنبوا الغشيان فى الليله التـى تـريدون فيها السفر فان من فعل ذالك ثم رزق ولدا كان احولا)

از همبـستـر شدن بـا همسرانتـان در شبـى كه قصد مسافرت داريد بپرهيزيد; (زيرا) اگر در اثر آن فرزندى روزى شود احول(لوچ) خواهد بود.)

[گل مريم]

اظهار محبت به فرزندان

محـبـت بـه فـرزندان امرى درونى اسـت كه خـداوند آن را در دل والدين بـه وديعت نهاده است.
اما آنچه در اين ميان مهم مى نمايد و آثار تربيتى در پى دارد ابـراز آن است. اين امرى اختيارى است و والدين و مربـيان مى توانند در پـرتو آن زمينه تربـيت صحيح را فراهم آورند.

چه بـسيارند والدينى كه در بـرابـر فرزندان خود محبـت فراوان دارند اما آن را ابراز نمى كنند در حالى كه محبـت وقتى سازنده و تـاءثير گذار خواهد بـود كه فرد مورد محبـت از آن آگاهى يابـد.

امام حسين(ع)بـه عنوان الگوى تـربـيتـى مطمئن و كامل محبـت بـه فرزندان را از نيازهاى ضرورى آنان دانسته, در قالبـهاى گوناگون بـه ابـراز آن مى پـرداخـت. گاه بـا در آغوش گرفتـن و بـه سـينه چسبانيدن خردسالان, زمانى بـا بـوسيدن آنان و گاه بـا بـه زبـان آوردن كلمات شيرين و محبت آميز.

عبيدالله بن عتبه چنين مى گويد:

(كنت عندالحسين بـن على(عليهماالسلام)اذ دخل على بـن الحـسين الاصغر فدعاه الحـسين(ع)و ضمه اليه ضما و قبـل مابـين عينيه ثـم قال: بابى انت اطيب ريحك و احسن خلقك...)

(نزد حـسـين بـن على(ع) بـودم كه على بـن حـسـين(ع) وارد شـد. حسين(ع) (امام سجـاد(ع) را صدا زد, در آغوش گرفت و بـه سينه چسبـانيد, ميان دو چشمش را بـوسيد و سپس فرمود:

پدرم بـه فدايت باد, چقدر خوشبو و زيبايى!)

[گل مريم]

تشويق فرزندان در برابر كار خوب آنان

يكى از شيوه هاى تربيتى مورد اتـفاق صاحب نظران عرصه تـعليم و تربيت, شيوه كارآمد تشويق است. تشويق به جا و متناسب با فعاليت انجام شده, به ايجاد انگيزه در فرد منجر شده, به تكرار و تقويت رفتار مى انجامد.

چـه بـسا فرزندان از ارزش و اعتـبـار صفات مثـبـت خـود آگاهى نداشتـه, در نتـيجه بـه شخصيت حقيقى و تـوانمنديهاى مثبـت خويش پى نبرده, خود را در مقايسه با ديگران ناچيز بـه شمار آورند. از اين رو والدين و مربيان بـايد ويژگيهاى مثبـت فرزندان را كشف و برجسته سازند; مورد ستايش و تشويق قرار دهند.

در فرهنگ اسلامى ـ كه تربيت دينى و اخلاقى فرزندان در كانون تـوجه است.ـ بـر تـشويق فرزندان هنگام بروز رفتارهاى دينى و بـرجسته كردن صفات اخلاقى و معنوى آنان بـسيار تـاءكيد شده است.

امام سجاد(ع) فرمود: من بـه بيمارى شديدى مبتلا شدم. پدرم بربالينم آمد و فرمود:

ماتشـتـهى؟ فقلت: اشـتـهى ان اكون ممن لااقتـرح على الله ربـى
مايدبره لى, فقال لى:
احـسـنت ضـاهيت ابـراهيم الخـليل صـلوات الله عـليه حـيث قال جبرئيل(ع): هل من حاجه؟
فـقال: لا اقتـرح عـلى ربـى بـل حـسـبـى الله و نعـم الوكيل.)

چـه خـواستـه اى دارى؟
عرض كردم: دوست دارم از كسانى بـاشم كه درباره آنچه خداوند بـرايم تدبـير كرده, نپرسم؟
پدرم در مقابـل اين جمله به من آفرين گفت و فرمود: تو مانند ابراهيم خليلى; به هنگام گرفتارى جبرئيل نزدش آمد و پرسيد: از ما كمك مى خواهى؟ او در جواب فرموددربـاره آنچه پـيش آمده)از خداوند سوال نمى كنم. خداوند مرا كافى است و او بهترين وكيل است.

در اين حديث ملاحظه مى شود كه امام حسـين(ع)در مقابـل پـاسـخ عارفانه و دلنشين فرزندش ـ كه بـراساس ظاهر حديث, سن و سال چندانى هم نداشت.ـ جمله (احسنت) را بـه كار بـرد و او را بـه (ابـراهيم خـليل) تـشـبـيه كرد.

اهميت آموزشـهاى دينى فرزندان و قدردانى از معلمان و مربـيان در اسـلام دانش آموزى مورد اهتـمام شديد بـوده و رهبـران دينى پيروان خود را بـه آموزش و اندوختن دانش, بـه ويژه معارف دينى, تشويق كرده اند.

بـراساس سخـنان معصومان(عليهم السلام), معلمان و مربـيان, بـه خـصـوص آنان كه در تـعـليم آموزه هاى دينى مى كوشـند, حـق بـزرگى برجامعه دارند و بايد تلاش صادقانه شان مورد قدردانى و سپاسگزارى قرارگيرد تا رغبت و انگيزه بـيشترى بـيابـند.

مرحوم بـحرانى در حـليه الابـرار از شيخ فخرالدين نجـفى ـ كه از فضلا و زهاد بـود.ـ چنان نقل كرده كه شخصى به نام عبدالرحمان در مدينه معلم كودكان بود و يكى از فرزندان امام حسين(ع)بـه نام (جعفر) نزدش آموزش مى ديد.
معلم جمله (الحمدلله رب العالمين) را بـه جعفر تـعليم داد. هنگامى كه جـعفر اين جـمله را بـراى پـدر قرائت كرد, حضرت معـلم فرزندش را فراخـواند و هزار دينار و هزار حـله... بـه او هديه داد. وقتى حضرت به خاطر پـاداش زياد مورد پـرسش قرار گرفت, در جواب فرمود:

(و انى تساوى عطيتى هذا بـتـعليمه الحمدلله رب العالمين).
هديه من بـرابـر بـا تـعليم (الحـمدلله رب العالمين) اسـت.

[گل مريم]

احترام به انتخاب جوان در امر ازدواج

جوانان به سبب كمى تجربه به استفاده از تجارب و نصايح والدين نيازمندند, امـا آنان ديگـر دوران كـودكـى و نوجـوانى را پـشـت سرگذاشته و بـه حدى از رشد رسيده اند كه خود حق انتـخاب داشتـه, براى خود تصميم بـگيرند.
از اين رو, شايسته است والدين در دوران كودكى و نوجوانى زمينه استقلال و قدرت تـصميم گيرى آنها را فراهم آورده, آنان را چـنان تـربـيت كنند كه سمت انتـخابـهاى معقول و تصميمهايى منطقى پيش روند و مصالح واقعيشان را بـر منافع آنى و زودگذر تـرجـيح دهند.
اگر فرزندان بـه اين حد از رشد و استـقلال رسيدند, بايد به آنان اعتماد كرد و بـه تصميمها و انتخابـهاشان احترام نهاد.
جوان در طول زندگى بـا انتخابـهاى گوناگون رو بـه روست و يكى از مهمتـرين آنها گزينش همسـر اسـت. در اين مسـاءله, چنانچه فرزند از قدرت انتخاب صحيح و معقول برخوردار است, بـايد به وى حق انتـخاب داد و از ازدواجهاى تـحميلى پـرهيز كرد.

حسن, فرزند امام حـسـن مجـتـبـى(ع) يكى از دخـتـران امام حـسـين(ع) را خواستگارى كرد. امام حسين(ع) به او فرمود:
(اختر يا بنى اجتهما اليك.)
فرزندم! هر كدام را بيشتر دوست دارى انتخاب كن.

فرزند امام مجتبى(ع)شرم كرد و جوابى نداد.

آنگاه امام حسين(ع) فرمود: من دختـرم فاطمه را بـرايت انتـخاب كرده ام; زيرا او به مادرم فاطمه دختر رسول خدا(ص)شبيه تر است.)

ملاحظه مى شود با اين كه فرزند امام مجتبـى(ع) بـه احترام عمو و دخترانش به طور مشخص از دختر خاصى خواستگارى نكرد و امر را بـه عمويش وانهاد; امام حسين(ع)به انتخاب و علاقه فرزند برادرش اهميت داد و از او خواست خـودش آن را كه بـيشتـر دوست دارد بـه همسرى برگزيند.

[گل مريم]

تربيت عملى

بـى تـرديد موثـرتـرين عامل در تـربـيت اخـلاقى و دينى فرزندان رفتارهاى درست والدين است. پرواضح است كه زبـان رفتار از زبـان گفتـار بـسى نافذتـر است و در عمل آثـارى نهفتـه است كه هرگز از گفتـار بـرنمى آيد.
كودك و نوجوانى كه پـيوستـه شاهد اعمال نيك والدين است, بـطور غير مستقيم سرمشق مى گيرد و بـه انجام كارهاى نيك تشويق مى گردد.

در سيره تربيتى ائمه اطهار(عليهم السلام) تربيت با رفتار و عمل بارزترين بـعد تربـيت است.

فرزندان ائمه(عـليهم السـلام) بـا ديدن رفتـار آنان سـرمشـق گرفتـه, عـمل مى كردند.

شـعيب بـن عبـدالرحـمن خـزائى مى گويد: هنگامى كه امام حسين(ع)در كربـلا بـه شهادت رسيد بـر دوشش نشانه اى وجود داشت. از امام سجاد(ع)دربـاره آن پـرسيدند, امام سجـاد(ع)بـسيار گريست و فرمود: (اين, اثر بارهاى غذايى است كه پدرم بـر دوشش حمل مى كرد و به خانه هاى تهيدستان مى برد.)

آرى, امام سجاد(ع) پيوسته اين رفتار را از پـدرش مشاهده كرد و سرمشق گرفت و عمل كرد. بدين سبب, امام باقر(ع) فرمود:

((پدرم)على بن الحسين عليه السلام شبها كيسه نان بـردوش حمل مى كرد و(بـه مستمندان)صدقه مى داد.)



على همت بنارى از سایت تربیت