موارد تجزيه ی اسم

[گل مريم]

مباحث تجزيه ی اسم:


در تجزيه ی اسم معمولا نه چيز را مشخص مى كنيم:

١- عدد: مفرد، مثنى، جمع
٢- جنس: مذكر، مؤنث
٣- جامد يا مشتق

مشتقات صرفى عبارتند از:
اسم فاعل، اسم مفعول، صفت مشبهه، صيغه ى مبالغه، افعل التفضيل، اسم مكان، اسم زمان و اسم آلت

٤- تعريف يا تنكير

اسم هاى معرفه عبارتند از: ضمير، اسم مضاف، اسم علم، اسم ال دار، اسم موصول، اسم اشاره

٥- معرب يا مبنى بودن
٦- منصرف يا غير منصرف بودن

[گل مريم]

٧- صحيح الآخر، مقصور، منقوص يا ممدود بودن

اسم مقصور: اسمى است كه به الف لازمه ختم شود؛ مثل: كبرىٰ
اسم منقوص: اسمى است كه به ياء لازمه ى ما قبل مكسور ختم شود؛ مثل: قاضى
اسم ممدود: اسمى است كه به همزه ختم شود و پيش از همزه، الف زائد باشد؛ مانند: حمراء
اسم صحيح الآخر: اسمى است كه مقصور، منقوص و ممدود نباشد؛ مثل: كتاب
اسم شبه صحيح الآخر: اسمى است كه به واو يا ياء ماقبل ساكن ختم شود؛ مثل: دلْو، ظبْى

٨- متصرف يا غير متصرف بودن
٩- نوع اعراب
انواع اعراب: محلى، تقديرى و ظاهرى

[گل مريم]

اسم جامد
اسم جامد آن است که برگرفته از فعل نباشد و آن خود به دو نوع تقسیم می‌شود:
۱. اسم ذات که بر اشیاء محسوس و مجسم دلالت دارد مانند حَجَر، سَقْف، رَجُل، فَرَس، عَیْن.
۲. اسم معنی که بر اشیاء عقلی محض دلالت دارد مانند فهم، نبوغ ، ذکاء ، بخل ، ثلاثة، عشرة، و....
در این تقسیم‌بندی همۀ مصادر فعلهای ۳ حرفی در ردیف جامدها نهاده شده‌اند.
مصدر میمی از فعلهای ۳ حرفی (ثلاثی مجرد) را برخی اسمِ جامد، و برخی دیگر مشتق شمرده‌اند و مصدر صناعی مانند حریّة و انسانیّة را جامدِ مؤوّل به مشتق دانسته‌اند.

← اسم مشتق
اسمِ مشتق برگرفته از فعل است و از نظر عمل و معنا بدان شباهت دارد و در ساختارِ جمله می‌تواند دارای نقشی همانند فعل باشد، مانند عالِم، متعلِّم، کاتِب، قَتیل، فارِس، و....

اقسام اسم مشتق
اسمهای مشتق به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱. صفتها، شاملِ صفتهای فاعلی ( اسم فاعل ، صفت مشبهه ، صیغه مبالغه )، صفت مفعولی، و صفت تفضیلی .
۲. موصوفها، شاملِ اسم زمان و مکان، مصدر میمی (اگر آن را مشتق به شمار آوریم) و مصدر فعلهای بیش از ۳ حرفی ( ثلاثی مزید ، رباعی ، و رباعی مزید ) و نیز اسم ابزارهای برگرفته از فعل.