«انّ‏ الّذين يأكلون اموال‏ اليتامى‏ ظلماً»

كسانى كه دارايى يتيمان را ظالمانه و بناروا مى‏ خورند، در حقيقت با اين بهره ‏ورى بيدادگرانه از حقوق آنان، آتش شعله ‏ورى را در شكم خويش فرو مى‏ برند.

روشن است كه منظور از خوردن مال يتيم، تنها بلعيدن و خوردن آن نيست، بلكه هر نوع بهره ‏ورى و تصرّف غاصبانه را شامل مى‏ شود. و بدان دليل از آن به بلعيدن و خوردن تعبير شده كه بهره‏ وريهاى ديگر تابع آن است و مهمترين راه سودبردن از ثروت، هزينه كردن و خوردن آن بشمار مى‏ رود.

نظير اين تعبير درمورد هشدار از پيمودن راههاى نامشروع اقتصادى در قرآن شريف بكار رفته است، از جمله آيه 188 از سوره بقره و آيه 130 از سوره آل عمران كه در آيه نخست هرگونه حرام خوارگى و در آيه دوّم رباخوارگى نهى مى ‏شود و در هر دو مورد، تعبير به همان صورت است.

پرسش: چرا خوردن مال يتيم و حرمت آن را، به ظالمانه بودن آن قيد زده است؟ آيا اين بدان مفهوم نيست كه مى‏ توان مال يتيم را بصورت عادلانه نيز بلعيد و خورد؟

پاسخ: آيه شريفه اعلام مى ‏دارد كه خوردن مال يتيم همواره ظالمانه و ناروا نيست، بلكه گاه عادلانه است؛ براى نمونه، اگر كسى سرپرست يتيم و نگاهدارنده مال او باشد و آنگاه بعنوان اجرت يا وام، چيزى از آن بردارد، نه‏ تنها ظالمانه نيست كه حلال است. و اين سخن كه در اين دو صورت حقّ خود را گرفته است، نه مال يتيم را، درست نيست؛ بلكه حقّ خويش را از مال يتيم گرفته است، امّا نه از راهِ حرام و ظالمانه، بلكه از راهِ حلال. و اگر اين سخن درست هم باشد، باز هم مى‏ توان گفت كه اين قيد به ‏جهت بيان و تأكيد بكار رفته و روشنگر آن است كه خوردن و بردن مال يتيم ستمى آشكار است و بس.

از هشتمين امام نور پرسيدند كه: كمترين مقدار خوردن و بردن مال يتيم كه انسان را درخور كيفر اين آيه شريفه خواهد ساخت، چه اندازه است؟

آن حضرت فرمود: كم و زيادِ آن ملاك نيست؛ بلكه اگر كسى با اين نيّت از مال يتيم چيزى بردارد كه آن را بازنگرداند، از خورندگان چنين مالى بشمار خواهد آمد: «فقال قليله و كثيره واحد اذا كان من نيّته اَن لايردّه اليهم».

«انّما يأكلون فى بطونهم ناراً»

همانا آتش شعله ‏ورى در شكم خويش فرو مى ‏برند.

در تفسير اين جمله، دو نظر آمده است:
1. بعضى گفته ‏اند: در روز رستاخيز، آتش شعله‏ ور از دهان، بينى و گوش خورندگان مال يتيم زبانه مى‏ كشد، تا شناخته شوند.

دراين باره، حضرت باقر علیه السلام از پيامبر گرامى روايت كرده است كه:
«يبعث ناس من قبورهم يوم‏ القيامه تأجّج افواههم ناراً، فقيل من هؤلاء؟ فَقَرَءَ هذه الآيه.»
روز رستاخيز، مردمى از گورهاى خويش برمى‏ خيزند درحاليكه آتش از دهانشان زبانه مى ‏كشد!

پرسيدند: اى پيامبر خدا! اينان كيانند!
آن حضرت به تلاوت اين آيه پرداخت كه: ان الّذين يأكلون‏ اموال اليتامى‏ ظلماً...

2. و برخى ديگر گفته‏ اند: اين بيان در مقام مثال آمده و روشنگر اين واقعيت است كه خورنده بيدادگرِ مال يتيمان وارد دوزخ مى‏ شود و آتش همه وجودش را فرا مى گيرد.
«و سيصلون سعيراً»
و بزودى در آتش برافروخته وارد مى‏ شوند.

گفتنى است كه واژه «بطون» در آيه شريفه و اين تعبير كه «آتش در شكم هاى خويش فرو مى ‏برند»، همه براى تأكيد است؛ و اين‏گونه گفتار درميانِ مردم بسيار است، از جمله مى ‏گويند: «خودم با چشم ديدم» يا «با گوش خود شنيدم» و يا «با پاى خود رفتم» و...

از ششمين امام نور آورده ‏اند كه در كتاب اميرمؤمنان علیه السلام در اين مورد آمده است كه:

كيفر خوردن بيدادگرانه و نارواى مال يتيم، در دنيا زودرس و در آخرت سهمگين خواهد بود؛ و آنگاه درمورد كيفر دنيوى آن، به تلاوت آيه «و ليخش ‏الّذين لوتركوا...» و درمورد كيفر اخروى آن به تلاوت آيه «انّ‏ الّذين يأكلون اموال‏ اليتامى ظلماً...» پرداخت.