احتجاج شاعران غدیر

[بانوی سرخ]

مرحوم آیت الله امینی در کتاب شریف "الغدیر" بحث مفصلی را درباره شاعران «حادثه غدیر» ارائه کردند که اشاره به برخی از مطالب آن در آستانه این عید بزرگ خالی از لطف نیست.[1]

یکی از راه های اثبات تاریخی یک موضوع، بررسی بازتاب آن در آیینه شعر و هنر است و از همین رو علمای ما تلاش کرده‌اند تا از این سند تاریخی نیز برای اثبات حقانیت ولایت امیرالمومنین علیه السلام استفاده کنند.
در اینجا با نام شعرای قرن اول و دوم هجرت آشنا می‌شویم. گفتنی است که برای دیدن متن اشعار آنان در این زمینه باید به خود کتاب مراجعه نمایید چون نقل و ترجمه آنها به طول میانجامد.

[بانوی سرخ]

شاعران غدیر در قرن اول


1) علی بن ابی طالب علیه السلام:
ایشان پس از نبی اعظم صلی الله علیه و آله، فصیح ترین فرد عرب و آشناترین آن ها به خصوصیات و مضامین کلام عربی می باشد. بزرگان اهل سنت، شعری از امام علی علیه السلام در کتاب های خود نقل می کنند که حضرت از واژه مولی در سخن پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه» چنین فهمیده است که "مولا" یعنی کسی که امامت مطلقه دارد و اطاعت از او همانند اطاعت از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله واجب است.
امیرالمومنین علیه السلام این ابیات را در ردّ پاسخ به نامه معاویه سروده است. در نامه معاویه، آمده بود: من دارای فضائلی هستم! پدرم در دوران جاهلیت، سرور عرب بود، من خویشاوند رسول خدا و دایی مومنان و نگارنده وحی الهی هستم.
امیرالمومنین علیه السلام پس از خواندن این نامه فرمود: آیا پسر هند جگر خوار با این فضائل بر من ستم می کند؟ آن گاه به جوانی که نزد حضرت بود، فرمود: ای جوان! بنویس: محمد النبی اخی و صنوی ... و ابیات مورد بحث را سرود و این گونه نامه وی را پاسخ گفت.
هنگامی که معاویه این نامه را خواند، به اطرافیانش دستور داد: که آن را مخفی کنند تا کسی از اهل شام آن را نخواند، زیرا با خواندن آن به سوی امیرالمومنین علیه السلام متمایل خواهند گشت. این روایت از جمله روایات مشهوری است که بسیاری از بزرگان چه شیعه و چه سنی آن را نقل نموده اند. از شیعه، شیخ مفید و کراجکی و ابن شهرآشوب را می‌توان بر شمرد و از اهل سنت به نام 26 نفر اشاره شده که ما تنها به ذکر 7 تن از ایشان اکتفا می کنیم:

1 – حافظ بیهقی.
2 – ابو حجاج، یوسف بن محمد بلوی مالکی.
3 – حافظ، ابو حسین تاج الدین کندی حنفی.
4 – یاقوت حموی.
5 – سبط ابن جوزی حنفی.
6 – ابن ابی الحدید معتزلی.
7 – ابن حجر هیتمی.

توجه و اهمیتی که اهل بیت علیهم السلام به شاعران می‌دادند یکی از اسباب گسترش فرهنگ ولایت مداری را در امت اسلامی فراهم نمود

[بانوی سرخ]

2) حسان بن ثابت:

به لحاظ تاریخی او اولین کسی بود که قصیده ای درباره واقعه غدیر سرود. حسان، در حضور انبوهی از جمعیت مسلمین، که صد هزار نفر یا بیشتر بودند، این شعر را قرائت کرد. در میان این افراد، غیر از وجود مقدس پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که از فصیح ترین عرب بود؛ سخنوران و خطبای قبائل اقوام عرب و شاعران نامدار و بزرگان قریش و ادبای به نام حضور داشتند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز، مطالبی را که حسان از کلام ایشان به صورت شعر سرود، تایید کرد و او را ستایش نمود و فرمود: «لا تزال یا حسان مویدا بروح القدس ما نصرتنا بلسانک»؛ ای حسان، تا زمانی که با زبانت ما اهل بیت را یاری می کنی موید به روح القدس باشی.
علامه امینی نام 12 نفر از بزرگان اهل سنت که این روایت را نقل نموده اند، ذکر می کند. که ما تنها به نام 4 تن از ایشان اشاره می نماییم:
1 – حاف1 ابوسعید خرکوشی.
2 – حاف1 ابونعیم اصفهانی.
3 – اخطب الخطباء خوارزمی مکی.
4 – حاف1 جلال الدین سیوطی.
در میان علمای شیعه نیز بزرگانی همچون شیخ صدوق، شیخ مفید و سید مرتضی به اشعار حسان اشاره کرده‌اند.

[بانوی سرخ]

) قیس بن سعد انصاری: ابیات شعرش را صحابی بزرگ و رییس قبیله خزرج، قیس بن سعد بن عباده، در جنگ صفین و در پیشگاه امیرالمومنین علیه السلام سروده است. او از اشراف، روسا، سیاستمداران، جنگ آوران، سخاوتمندان، زاهدان و نیز از دانشمندان عرب، و از استوانه های دین و پایه های مذهب به شمار می رفت. همچنین او رئیس طایفه خزرج و از بزرگان این قوم بود. شیخ مفید، این ابیات را در کتاب «الفضول المختاره» روایت نموده و آن گاه می گوید: این اشعار علاوه بر اینکه اعتراف بر پیشوایی و امامت امیرالمومنین علیه السلام است، دلیلی بر سابقه و گذشته شیعه بوده و ادعای معتزله را که از روی لجاجت، وجود شیعه را در آن زمان، انکار می کند، باطل می سازد. این روایت را ابومظفر، سبط بن جوزی حنفی نیز در کتاب « تذکرة الخواص » خود ذکر می کنند.

4) عمرو بن عاص:
ابن ابی الحدید بخشهایی از قصیده او را در شرح نهج البلاغه روایت کرده است. عمرو این اشعار را در پاسخ به نامه معاویه درباره دادن خراج مصر نگاشت و برایش فرستاد. عمرو از چهره های معروف تاریخ اسلام است و نیازی به معرفی او نیست. اعتراف عمرو به فضائل امام علی علیه السلام از آنجا که در اردوگاه امامت نبوده است ارزش خاص خود را دارد.
5) محمد بن عبدالله حمیری:
شیخ الاسلام جموئی در "فرائد السمطین" و عمادالدین طبری در "بشارة المصطفی" آن قصیده مورد نظر را از حمیری روایت کرده‌اند.

یکی از راه های اثبات تاریخی یک موضوع، بررسی بازتاب آن در آیینه شعر و هنر است و از همین رو علمای ما تلاش کرده‌اند تا از این سند تاریخی نیز برای اثبات حقانیت ولایت امیرالمومنین علیه السلام استفاده کنند

[بانوی سرخ]

شاعران غدیر در قرن دوم


1) کمیت بن زید:

کمیت از شاعران فصیح عرب و از ارادتمندان اهل بیت علیهم السلام است. او در سال 60 هجری متولد و در سال 126 در دوران خلافت مروان –با دعای امام سجاد علیه السلام- به شهادت رسید.
2) سید اسماعیل حمیری:
ایشان اشعار فراوانی در مدح اهل بیت علیه السلام دارد و از این جهت مورد احترام شیعه می‌باشد. شیخ مفید نوشته که او در ابتدا به مذهب کیسانیه[3] بود و سپس با دعوت امام صادق علیه السلام به مذهب اهل بیت علیهم السلام گروید.
3) عبدی سفیان بن مصعب کوفی:
عبدی از شاعران اهل بیت علیهم السلام است که شعرش دربرگیرنده فضائل این خاندان است. در برخی روایات اشاره شده که امام صادق علیه السلام از راوی خواستند تا اشعار عبدی درباره امام حسین علیه السلام را برایشان بخواند.
توجه و اهمیتی که اهل بیت علیهم السلام به شاعران می‌دادند یکی از اسباب گسترش فرهنگ ولایت مداری را در امت اسلامی فراهم نمود. ان شاء الله شاعران و هنرمندان ما هم با تأسی به شاعران و هنرمندان غدیر دین خود را به ساحت مقدس ولایت مولا امیرالمومنین علیه السلام ادا کنند.

[بانوی سرخ]

پی نوشت:
[1] - الغدیر جلد دوم
[2] - مرحوم امینی در ادامه برخی از اشعار دیگر حسان را که در مدح امام امیرالمومنین علیه السلام سروده شده است گردآورده است.
[3] - کیسانیه به طرفداران امامت محمد بن حنفیه گفته می‌شود