فرهنگ ناب اسلامی در کلام امام پنجم

[بانوی سرخ]

---

مسلمانان در دوران معاصر بیش از هر دوران دیگر به شناخت صحیح از فرهنگ غنی اسلامی نیازمندند. برای این منظور در میان علمای و بزرگانی که واقف به حقایق اسلامی باشند هیچ گروهی همانند اهل بیت رسول اعظم اسلام علیهم السلام نیست. در میان اهل بیت علیهم السلام نیز یکی از ایشان که فرصت یافت تا تعالیم بی کران دین را مطرح کند امام پنجم شیعیان، حضرت محمد بن علی الباقر علیهماالسلام است.

---

بخشى از دوره امامت آن حضرت، مقارن با تبلیغات سرّى بنى عبّاس و درگیرى آنان با بنى امیّه بود. این امر به همراه آزادسازى رسمى كتابت حدیث در آغاز سده دوم هجرت، فرصتى مناسب براى نشر دین و تعلیم و تربیت در اختیار ایشان گذارد تا با موشكافى‏ هاى عالمانه، تمدّن بشرى را براى همیشه مرهون خویش كند و دوران بیست ساله امامتش بر تارك تابناك دوره طلایى اسلام بدرخشد.

مطلوب بودن یاد خدا در هر حال

مهمترین و ریشه ای ترین موضوع دین مسئله خداست. اینکه خدا باید همیشه و در همه امور زندگی در نظر گرفته شود. خدا تنها مختص به مسجد و سجاده نیست. کلام امام در این باره چنین است:
«عن أبی جعفر علیه السلام قال‏: مكتوب فی التوراة التى لم تغیّر: إنّ موسى سأل ربّه فقال: إلهی و سیّدی، إنّه یأتی علیّ مجالس أعزّك و أجلّك أن أذكرك فیها، فقال: یا موسى، إنّ ذكری حسن على كلّ حال.»(1)
از امام باقر علیه السلام روایت شده كه فرمود: در توراتى كه همیشه ماندگار است، نوشته شده كه، موسى به خداوند عرض كرد: اى خداوند و مولاى من، براى من مجالسى پیش مى‏آید كه در آن نام تو را با عزت و جلال یاد كنم، آیا خوب است؟ خطاب آمد: اى موسى، ذكر نام من در همه احوال خوب و نیك است.(2)

شرط توجه خاص خداوند به بندگان

خداوند به همه مخلوقاتش توجه دارد اما نسبت به بندگان صالح خود توجه و عنایت ویژه ای می نماید. این توجه که در برخی روایات به عنوان یاد کردن خدا تعبیر شده است و در برخی دیگر به عنوان دوست داشتن خداوند به چه حاصل می شود؟ جواب این پرسش در کلام حضرت آمده است:

بخشى از دوره امامت آن حضرت، مقارن با تبلیغات سرّى بنى عبّاس و درگیرى آنان با بنى امیّه بود. این امر به همراه آزادسازى رسمى كتابت حدیث در آغاز سده دوم هجرت، فرصتى مناسب براى نشر دین و تعلیم و تربیت در اختیار ایشان گذارد تا با موشكافى‏ هاى عالمانه، تمدّن بشرى را براى همیشه مرهون خویش كند و دوران بیست ساله امامتش بر تارك تابناك دوره طلایى اسلام بدرخشد

«ابو حمزه ثمالى از امام‏ باقر علیه السلام نقل كرده كه حضرت فرمود: در تورات نوشته شده، موسى به خداوند عرض كرد: خداوندا، آیا به من نزدیك هستى كه با صداى آهسته تو را صدا كنم و یا دورى كه با صداى بلند تو را بخوانم؟ خطاب آمد: اى موسى، من همنشین كسى هستم كه مرا یاد كند.
موسى عرض كرد: پس به من با پوشاندن عیبهایم منت بگذار، در روزى كه فقط تو مى‏توانى روى عیبهاى مردم پرده بكشى. و به من بگو چه كسانى در روز قیامت عیبهایشان مستور مى‏باشد؟
خطاب آمد: كسانى كه مرا یاد مى‏كنند، من هم آنها را یاد مى‏كنم. آنان كه مرا دوست دارند، من هم آنها را دوست دارم. اینها هستند كه اگر بخواهم براى اهل زمین بلایى نازل كنم، به خاطر آنها بلا را نازل نمى‏كنم.(3)

گران قدرترین مردم

به امام باقر علیه السّلام گفته شد: گران قدرترین مردم كیست؟ فرمود: آن كه دنیا را بهاى خود نبیند.(4)


حکمت های الهی در عمل بندگان

خداوند سه چیز را در سه چیز پنهان كرده است: خشنودى ‏اش را در اطاعتش پنهان كرده، پس هیچ طاعتى را كوچك مشمار كه شاید خشنودیش در آن باشد و ناخشنودى ‏اش را در معصیتش پنهان كرده، پس هیچ معصیتى را كوچك مشمار كه شاید ناخشنودى‏ اش در آن باشد و اولیایش را در خلقش پنهان كرده، پس هیچ كس را كوچك مشمار كه شاید ولىّ خدا باشد.(5)

نتیجه ترک فریضه امر به معروف و نهی از منکر

ابى عصمت (قاضى مرو) از حضرت ابا جعفر امام‏ باقر علیه السلام نقل كرده كه: حضرت در ضمن بیان حدیث طولانى كه متضمن تهدید و وعده و وعید براى كسانى كه امر به معروف و نهى از منكر را ترك مى‏كنند بوده، حضرت بعد از آن مطالب فرموده: خداوند عز و جل به شعیب علیه السلام وحى كرد كه: من از قوم تو چهار صد هزار نفر از بدان آنها و شصت هزار نفر از نیكان آن را عذاب خواهم داد. شعیب عرض كرد: خداوندا، بدان را عذاب مى‏دهى مانعى ندارد، اشرار مستحق كیفرند. ولى اخیار را چرا معذب مى‏سازى؟ وحى آمد كه: چون آنها از اهل معصیت تملق مى‏گویند و از اعمال آنها اظهار خشم نمى‏كنند.(6)

خداوند به همه مخلوقاتش توجه دارد اما نسبت به بندگان صالح خود توجه و عنایت ویژه ای می نماید. این توجه که در برخی روایات به عنوان یاد کردن خدا تعبیر شده است و در برخی دیگر به عنوان دوست داشتن خداوند به چه حاصل می شود؟ جواب این پرسش در کلام حضرت آمده است

نتیجه بی انصافی در معامله

النّبیّ صلی الله علیه وآله: فیما رواه الامام الباقر علیه السلام: ... و لم ینقصوا المكیال و المیزان إلّا أخذوا بالسّنین و شدّة المئونة و جور السّلطان؛ و لم یمنعوا الزّكاة إلّا منعوا القطر من السّماء؛ و لو لا البهائم لم یمطروا ...(7)
پیامبر صلی الله علیه وآله به روایت امام‏ باقر علیه السلام: ... در پیمایش و وزن كردن اجناس، حقّ مردمان را تضییع نكنند، مگر اینكه گرفتار قحطى و سنگین شدن هزینه ‏ها و ستم صاحبان قدرت شوند؛ و از دادن زكات خوددارى نورزند، مگر اینكه فرو ریختن آب از آسمان كاسته شود؛ و اگر به خاطر چارپایان نباشد از باران محروم مانند ... (8)

ثواب صبر بر بیماری

از ابو على اشعرى از محمد بن سالم از احمد بن نصر از عمرو بن شهر از جابر از امام‏ باقر علیه السلام از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله از خداوند متعال، نقل كرده كه حضرت حق فرمود: هر كس سه روز بیمار شود و از بیماریش براى عیادت‏كنندگان شكایت نكند، من گوشتهاى بدن او را به گوشتهاى خوب و خون بدنش را به خون بهتر تبدیل مى‏كنم. اگر او را شفا دادم پس گناهى در نزد من ندارد و اگر او را قبض روح كردم، داخل رحمت خود مى‏كنم.(9)

پی نوشت:
1) كلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الكافی (ط - الإسلامیة)، 8جلد، دار الكتب الإسلامیة - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق، ج‏2 ؛ ص497
2) شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة (كلیات حدیث قدسى)، 1جلد، انتشارات دهقان - تهران، چاپ: سوم، 1380ش، ص83
3) شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة (كلیات حدیث قدسى)، 1جلد، انتشارات دهقان - تهران، چاپ: سوم، 1380ش، همان، ص82-83
4) شهید اول، محمد بن مكى، الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهرة (ط - القدیمة مع الترجمة )، 1جلد، انتشارات زائر - قم، چاپ: اول، 1379 ش، ص28
5) شهید اول، محمد بن مكى، ص27
6) شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة (كلیات حدیث قدسى)، ص61
7) اصول كافى 2/ 373.
8) حكیمى، محمدرضا و حكیمى، محمد و حكیمى، على، الحیاة / ترجمه احمد آرام، 6جلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامى - تهران، چاپ: اول، 1380ش، ج‏4 ؛ ص541
9) شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة (كلیات حدیث قدسى)، ص261

سید روح الله علوی

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان