عالم برزخ

[گل مريم]

نام كتاب : سفر به عالم برزخ
نام نويسنده : على رضا اسداللهى فرد

پيش گفتار در رابطه با برزخ

در اين قسمت از كتاب مساله ((برزخ از نظر اسلام )) پرداخته و ادله اى كه در خصوص اين امر مهم آمده است از ديدگاه عقل و قرآن و سنت و سخنان گهربار ائمه معصومين (عليه السلام ) در سه بخش به استحضار مى رسانيم :

1- برزخ از ديدگاه عقل

2- برزخ از ديدگاه قرآن

3- برزخ از ديدگاه معصومين (عليهم السلام )

[گل مريم]

بخش اول : برزخ از ديدگاه عقل

انسان وقتى در رابطه با مرگ فكر مى كند دو سوال از مغز او خطور مى كند. اول اينكه ، انسان بعد از مرگ آيا زندگى خواهد داشت يا نه ؟
دوم اينكه ، آيا قبل از اينكه قيامت به پا شود (چون مى دانيم قيامت با وقوع حوادثى به پا خواهد شد و ما به عيان مى بينيم هنوز از آن حوادث چيزى اتفاق نيافتاده ) در حالى كه عده اى از دنيا رفته اند و در ميان ما نيستند اين انسانها بعد از مرگ چه نوع زندگى را دارند؟

از روزگار قديم انسان در مواجهه با مرگ اين سوال را از خود مى پرسيده كه آيا در وراى اين زندگى كوتاه ، حيات جاويدى وجود دارد يا نه ؟
او براى پاسخ به اين سوال اساسى ، در بعضى مواقع درمانده مى ماند و چون نحوه خلقت خود را فراموش مى كرد، راه فكر را كه بايد بيانديشد و بگويد آن قادر و توانايى كه او را خلق كرده در حالى كه نبوده ، مى تواند او را دوباره زندگى ببخشد و حيات جاويد دهد، مى بست .

در اين ميان عده اى بيراهه رفتند و منكر معاد و زندگى جاويد شدند و گفتند: انسان غير از اين ديگر حيات ندارد و لذا براى رسيدن به دنيا از هيچ گونه جنايتى بر همنوعان خود دريغ نكردند. و عده اى ديگر راه صواب پيش گرفتند و قوه تعقل را بكار بستند و با ديدن آيات ديگر راه مرگ و بعث از قبيل تغيير فصلها و رشد و نمو گياهان و سپس از بين رفت آنها و باز به وجود آمدن آنها و ساير نشانه هاى مرگ و حيات ، به اين نتيجه رسيدند كه انسان با اين عظمت و امتيازى كه از ساير موجودات دارد، ممكن نيست براى مدتى كه بعد از آن فنا و نابودى است خلق شده باشد و اصولا امكان تصادف و اتفاق را به طور كلى ، غير قابل قبول مى دانند چرا كه وجود نظم يا وجود اتفاقى بودن خلقت محال است البته بحث را رابطه با اثبات صانع و معاد در كتب فلسفى به طور مفصل آمده و اين از حوصله بحث ما خارج است اما اشاره اى در اينجا نموديم تا يادآورى آن ما را در فهم صحيح مطالب ، يارى نمايد.

و اما در مورد حيات بعد از مرگ ، شواهدى زنده و قابل قبول بدست آوردند كه همگى ، حاكى از وجود زندگى بعد از مرگ مى باشد مثلا خواب ديدن عده اى از اشخاصى را كه از دنيا رفته اند و صحبت با آنها در رابطه با زندگى آنان در عالم برزخ ^{( مراجعه شود به كتاب معاد حضرت آيت الله مكارم شيرازى و همچنين كتاب عالم ارواح ، تاليف عطاء الله بيان الحق كه نمونه هايى از صحبتها و كيفيت زندگى مرده ها را در آن عالم و همچنين شادى و غم آنها مفصلا بحث كرده است .)} و اتفاق افتادن وقايعى كه از سوى آن اشخاص به زنده ها بازگو شده و موارد بسيارى كه همگى اثبات وجود دنيائى است كه آن را ((برزخ )) مى ناميم .

قرآن مجيد در سوره نباء براى اينكه راه عقل منكرين معاد را باز كند، آنها را دعوت به تعقل در رابطه با نظام آفرينش مى كند.

مرحوم علامه طباطبايى مفسر كبير در ذيل آيات شريفه ((عم يتسائلون عن النباء العظيم ...)) مى گويد در اين آيات از طريق فكر در نظام آفرينش ‍ مشركين را به زندگى پس از مرگ رهنمون مى سازد.^{(تفسير الميزان ، ج 20، ص 158)}

[گل مريم]

بخش دوم : برزخ از ديدگاه قرآن

از نظر قرآن مجيد ((عالم برزخ )) وجود دارد و انسانها بعد از مرگ تا قيامت در آنجا خواهند بود و هر كس در قبال اعمال دنيوى اش در آنجا از نعمتهاى الهى يا از عذاب الهى برخوردار خواهد بود.

مرحوم علامه طباطبائى ، مفسر بزرگ اسلام ، در ذيل آيه شريفه 99 و 100 سوره مؤ منون ^{( حتى اذا جاء اءحدهم الموت قال رب ارجعون لعلى اءعمل صالحا فيما تركت كلا انها كلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الى يوم يبعثون .)} در تفسير شريف الميزان مى فرمايد:

((مراد از برزخ طبق آنچه كه سياق آيات مى رساند عالم قبر است و عالم قبر همان ((عالم مثالى )) است كه انسان در آن بعد از مرگش تا روز قيامت زندگى مى كند و بر اين واقعيت آيات ديگرى نيز دلالت مى كند)).^{( الميزان ، ج 15، ص 67)}

مرحوم ((علامه شهيد مطهرى )) در كتاب ((زندگى جاويد يا حيات اخروى )) مى فرمايد:

((آيا انسان پس از مرگ يكباره وارد عالم قيامت مى شود و كارش يكسره مى گردد، و يا انسان در فاصله مرگ و قيامت يك علل حاصل را طى مى كند و هنگامى كه قيامت كبرى به پا شد وارد عالم قيامت مى گردد؟
مطابق آنچه از نصوص قرآن كريم و اخبار و روايات متواتر و غير قابل انكارى كه از رسول اكرم (صلى الله عليه و آله ) و ائمه اطهار (عليهم السلام ) رسيده است استفاده مى شود هيچ كس بلافاصله پس از مرگ وارد عالم قيامت كبرى نمى شود، زيرا قيامت كبرى مقارن است با يك سلسله انقلابها و دگرگونيهاى كلى در همه موجودات زمينى و آسمانى كه ما سراغ داريم يعنى كوهها و درياها، ماه ، خورشيد، ستارگان و كهكشانها.

هنگام قيامت كبرى هيچ چيزى در وضع موجود باقى نمى ماند.

- بعلاوه در قيامت كبرى اولين و آخرين جمع مى شوند، و ما مى بينيم كه هنوز نظام جهان برقرار است و شايد ميليونها و بلكه ميلياردها سال ديگر نيز برقرار باشد و ميلياردها، ميليارد انسان ديگر بعد از اين بيايند.

همچنين از نظر قرآن كريم همانطور كه از آيات استفاده مى شود هيچكس ‍ در فاصله مرگ و قيامت كبرى در خاموشى و بى حسى فرو نمى رود يعنى چنين نيست كه انسان پس از مردن در حالى شبيه بيهوشى فرو رود و هيچ چيزى را احساس نكند، نه لذتى داشته باشد، نه درد و رنجى ، نه سرورى داشته باشد و نه اندوهى ، بلكه انسان بلافاصله پس از مرگ وارد مرحله اى ديگر از حيات مى گردد كه همه چيز را حس مى كند...

اين مرحله ادامه دارد آنگاه كه قيامت كبرى به پا شود.

پس از نظر قرآن كريم عالم پس از مرگ در دو مرحله صورت مى گيرد: عالمى كه مانند عالم دنيا پايان مى پذيرد و عالم برزخ ناميده مى شود، ديگر عالم قيامت كبرى كه به هيچ وجه پايان نمى پذيرد.^{( زندگى جاويد يا حيات آخروى ، نوشته شهيد آيت الله مطهرى ، ص 20، نشر صدرا، تاريخ نشر 1369.)}))
در كتاب شريف ((تفسير قمى )) در ذيل آيه شريفه و من ورائهم برزخ الى يوم يبعثون ^{(سوره مومنون ، آيه 100)} مى فرمايد:

اين مساله (برزخ ) امرى است بين دو امر و آن ، ثواب و عقاب بين دنيا و آخرت است ، و همين آيه ، منكرين عذاب قبر و ثواب و عقاب قبل از قيامت را مردود مى شمارد.^{( تفسير قمى ، جلد 2، ص 93)}

[گل مريم]

بخش سوم : برزخ از ديدگاه معصومين (عليه السلام )

در مورد برزخ از نظر ائمه معصومين (عليه السلام ) اكتفا مى كنيم به چند روايت :

اول روايتى است كه در خطبه 83 نهج البلاغه آمده و آن عبارت است از اينكه حضرت در يادآورى مرگ و مصيبتهايى كه در راه است مى فرمايند:

آيا كسى كه باقى است جز فنا را منتظر است ؟ با اينكه هنگام فراق و جدايى و لرزه اضطراب و ناراحتى مصيبت نزديك شده كه حتى فرو بردن آب دهان براى او مشكل شود و از فرزندان و بستگان يارى جويد، آيا مى توانند مرگ را از او دفع كنند و يا ناله هاى آنان و فريادشان براى او سودى دارد، نه او به سرزمين مردگان سپرده مى شود و در تنگناى قبر مى ماند، حشرات پوستش را از هم مى شكافند و سختيهاى گور او را مى پوساند و از پاى در مى آورد، تندبادهاى سخت اثر او را نابود مى كند و گذشت شب و روز نشانه هاى او را از ميان مى برد، اجساد پس از طراوت و تازگى تغيير مى پذيرند و استخوانها بعد از تواناى پوسيده مى گردند، ارواح گروگان اعمال مسئوليت خويشند و در آنجا به اسرار نهانى يقين حاصل مى كنند نه بر اعمال صالحشان چيزى افزوده مى شود^{(منظور حضرت از بيان اينكه نه چيزى بر اعمال صالحشان افزوده مى شود اين است كه خودشان ديگر نمى توانند به عمل خود اضافه كنند چون آنجا ديگر عمل نيست و همانطور كه بعدا خواهد آمد با صدقه جاريه و يا اولاد صالح از جمله وسائط ازدياد عمل صالح محسوب مى شوند.)} و نه از اعمال زشتشان مى توانند توبه كنند.^{( شرح نهج البلاغه بن ابى الحديد،، ج 6، ص 260، باب 82: و اهل مده البقا الا اونه الفناء مع قرب الزيال و ازوف الانتقال ....)}

همان گونه كه در خطبه شريفه ملاحظه مى فرماييد، حضرت اشتغال ارواح را به جزا ديدن به خاطر اعمالى كه در دنيا مرتكب شدند يادآورى مى فرمايند و اينكه بلافاصله بعد از مرگ مصيبتها، براى بدكاران و رفاه و آسايش و متنعم شدن از نعمتهاى الهى براى صالحان در انتظار روح است .

دوم روايت كه تصريح دارد بهشت و جهنم خلق شده پيامبر اكرم ، به بهشت رفته و از جهنم ديدن كرده و اين بهشت و جهنم ، همان بهشت و برزخى است و اگر وجود بهشت و جهنم را قبول كنيم كه حق نيز همين است بايد بپذيريم كه بعد از رحلت از اين جهان در عالم برزخ در يكى از دو مكان يعنى بهشت و يا جهنم بر اساس اعتقاد و عمل مقيم خواهند شد و آن روايت ، روايت هروى از امام رضا (عليه السلام ) است كه از امام پرسيد

آيا بهشت و جهنم را خدا خلق فرموده ؟
حضرت در پاسخ فرمودند: بله ، رسول خدا (صلى الله عليه و آله ) وقتى به معراج رفتند به داخل بهشت رفته و از جهنم ديدن كردند.^{( بحارالانوار، ج 4، ص 3، روايه 4، باب 1: الهمدانى عن على عن ابيه عن الهروى قال : قلت لعلى بن موسى الرضا (عليه السلام ) يابن رسول الله فاخبرنى عن الجنه و النار اهما اليوم مخلوقتان ؟ فقال : نعم و ان رسول الله (صلى الله عليه و آله ) قد دخل الجنه و راى النار لما عرج به الى السماء.)}

سوم روايتى كه در تفسير قمّى در ذيل آيه شريفه ((و من ورائهم برزخ )) آورده و آن فرمايش اين است :
- به خدا قسم من نمى ترسم براى شما مگر از بابت برزخ پس آنگاه كه امور به دست ما سپرده شد، ما اولى هستيم بر شما (يعنى اينكه پيروان را از لرز و ترس قيامت نجات دهيم ).^{( تفسير قمى ، جلد 2، ص 93: قال الصادق (عليه السلام ): و الله ما اخاف عليكم الا البرزخ فاما اذا صار الامر الينافنحن اولى بكم .)}

در اين روايت حضرت صادق (عليه السلام )، وجود برزخ و خطراتى كه در آن وجود دارد را تصريح مى فرمايد.

و همچنين رواياتى كه در طول داستان اين كتاب بدان استناد می کنیم ، همه حاكى از وجود حيات و زندگى بعد از مرگ است و روايات نورانى ديگرى داريم كه ذكر آنها را به علت انگيزه ديگرى كه از نوشتن اين كتاب داريم نمى آوريم ، لذا خوانندگان گرامى را به كتب روايى و همچنين كتب استدلالى در رابطه با برزخ و معاد ارجاع مى دهيم .^{(مراجعه شود به جلد 76 بحارالانوار مرحوم مجلسى و معاد مرحوم علامه طهرانى و معاد آيت الله مكارم شيرازى و ساير كتب روائى ....)}