آداب قرائت قرآن

[عزیزانی]

بعضى از شرايط و آداب تلاوت قرآن بدان كه: ثواب تلاوت قرآن، از حد بيرون، و قدر فضيلت آن از حدبيان افزون است. از حضرت پيغمبر - صلى الله عليه و آله - مروى است كه: «هيچ شفيعى در روزقيامت‏بلند مرتبه‏تر از قرآن نيست، نه پيغمبرى و نه ملكى و نه غير اينها» . (1) و فرمود كه: «خداى - تعالى - هزار سال پيش از آنكه عالم را خلق كند سوره طه ويس را خواند، چون ملائكه آن را شنيدند گفتند: خوشا به حال امتى كه اين بر ايشان‏نازل شود.و خوشا به حال سينه‏هايى كه اينها را حفظ كند.و خوشا به حال زبانهايى كه‏اينها را بخواند» . (2) و فرمود كه: «هرگاه قرآن در پوستى باشد آتش به آن نمى‏رسد» . (3) يعنى: هر كس قرآن را حفظ نموده باشد آتش پوست‏بدن او را مس نمى‏كند. و نيز از آن حضرت مروى است كه: «دلها زنگ مى‏گيرد همچنان كه آهن زنگ‏مى‏گيرد.شخصى عرض كرد: يا رسول الله! جلاى آن از چه چيز است؟ فرمود: تلاوت‏قرآن و ياد مرگ‏» . (4) و احاديث در خصوص ثواب آن بى‏حد و حصر است.و چگونه چنين نباشد؟ وحال اينكه آن كلام پروردگار است كه حضرت روح الامين حامل آن، و برسيد المرسلين نازل شده است. و تامل كن كلامى كه بلا واسطه از خدا صادر شده باشد، و لفظ آن از غايت فصاحت‏به حد اعجاز رسيده باشد.و معنى آن به نحوى باشد كه: مشتمل بر اصول‏حقايق معارف و مواعظ و احكام، و متضمن بيان دقايق صنع پروردگار - متعال - ومغيبات احوال تاثير او در دلها چگونه است و نفس را از آن، چقدر صفا حاصل‏مى‏شود؟ ! پس بر كسى كه از اهل ايمان باشد مواظبت‏بر تلاوت آن لازم، و ملاحظه‏آداب و شرايط تلاوت، متحتم است.و از براى آن، آداب ظاهريه‏اى و آداب باطنيه است.

[عزیزانی]

آداب ظاهريه قرائت قرآن


اما آداب ظاهريه آن، آن است كه: با وضو باشد.و به طريق ادب، با سكون و وقارنشسته باشد، يا ايستاده رو به قبله و سر پيش افكنده و تكيه نزده و چهار زانو ننشسته‏باشد، و پاى خود را نكشيده باشد.بلكه مانند كسى باشد كه: در نزد جليل الشان‏مى‏نشيند، يا مى‏ايستد.و شمرده و به تانى بخواند.
و از اين جهت است كه: در احاديث رسيده است كه: «هرگاه كسى در كمتر از سه‏روز، قرآن را ختم كند دانا نيست‏» . ⁽⁵⁾
در حديث ديگر است كه: «خوش ندارم كه كسى در كمتر از يك ماه، يك ختم قرآن‏كند» . ⁽⁶⁾
بلى در ماه مبارك رمضان، احاديث وارد است كه: «در هر سه روز، يك ختم‏بكند» . ⁽⁷⁾
و از جمله آداب، آن است كه: گريه كند.و اگر او را گريه نيامد خود را به گريه‏بدارد.و اندكى بلند بخواند، اگر از ريا كردن ايمن باشد.و اگر تواند صداى خود را زينت‏دهد، اما نه به نحوى كه: مشتمل بر ترجيع باشد.و حق آيات را مراعات كند، بدين نحوكه: چون به آيه سجده رسد سجده كند.و چون به آيه عذاب رسد پناه به خدا گيرد.وچون به آيه رحمت و ذكر نعيم بهشت رسد، آن را از خدا مسئلت نمايد.و چون به‏آيه‏اى رسد كه: مشتمل بر تسبيح يا تكبير پروردگار باشد تسبيح و تكبير او كند.و چون‏به آيه دعا و استغفار رسد دعا و استغفار كند.
و در ابتداى قرائت‏بگويد:
«اعوذ بالله السميع العليم من الشيطان الرجيم‏».
و از هرسوره كه فارغ شود بگويد:
«صدق الله العلى العظيم و بلغ رسوله الكريم اللهم انفعنا به و بارك لنا فيه الحمد لله رب العالمين‏
معراج السعاده

[عزیزانی]

آداب باطنيه قرائت قرآن


و اما آداب باطنيه آن پس چند چيز است:
اول: تذكر عظمت كلام و علو مرتبه آن و ياد آوردن فضل الهى و لطف او را برخلق خود،

كه چنين كلامى را از عرش جلال، امر به نزول اجلال فرموده و آن را به فهم‏ بندگان خود نزديك ساخته

و كلام خود را لباس حروف پوشانيده تا مخلوقان را طاقت ‏شنيدن آنها باشد

.و اگر حقيقت جمال كمال كلام خود را به لباس حروف نپوشانيدى نه عرش را توانايى شنيدن آن بودى و نه ما تحت الثرى را.

بلكه اجزاء ايشان متلاشى شدى.

«لو انزلنا هذا القرآن على جبل لرايته خاشعا متصدعا من خشية الله‏».

يعنى: «اگر ما اين ‏قرآن را بر كوهى فرو مى‏فرستاديم مى‏ديدى آن را كه ذليل مى‏شد و از هم‏ شكافته مى‏گرديد» . ⁽⁸⁾

بلى: مخلوق ضعيف را كجا طاقت عظمت كلام الهى و ياراى تحمل تلالؤ ودرخشندگى نور اوست؟ !

و رسانيدن خداى - تعالى - كلام را با وجود علو درجه آن به‏ فهم قاصر انسانى

به واسطه بيان آن را از براى ايشان به كسوت حروف و الفاظ، شبيه ‏است‏ به صدا كردن انسان از براى بهايم و مرغان،

زيرا انسان چون بخواهد چهارپا يامرغى را تفهيم كند كه بيايد يا برود

نظر به اينكه فهم آنها از فهميدن كلام انسانى كه ازروى شعور و عقل صادر است

و با ترتيب تمام در غايت انتظام به آن تكلم مى‏شودقاصر است،

لهذا آدمى در سخن گفتن از مرتبه انسانيت تنزل مى‏كند و در تكلم با آن‏حيوانات به آنچه لايق آنهاست صدا مى‏كند.

پس همچنين انسان چون از حمل كلام الهى قاصر و عاجز بود،

لهذا سلطان كلام اواز عرش عظمت و جلال به درجه فهم انسان نزول كرد.

و در مظاهر حروف و اصوات ‏تجلى نمود.و صورت حروف به واسطه آن مشرف گرديد

.همچنان كه بدن انسانى به ‏واسطه تعلق روح مجرد به آن به مرتبه شرافت رسيد.

[گل مريم]

سلام و ممنون مسافر عزيز
كاش اين مطلب زيبا رو در چند پست ارسال مينموديد.

[عزیزانی]

دوم: در وقت قرآن خواندن، متذكر تعظيم صاحب كلام گردد و ياد آورد كه:

آنچه مى‏خواند كلام بشر نيست‏ بلكه كلام خداوند علام و خالق شمس و قمر است.ودر خواندن كلام او نهايت ‏خطر است

.و همچنان كه سزاوار نيست كه بى‏ طهارت دست‏ بر جلد و ورق و كلمات آن مالند، همچنين زبانهاى ناپاك را كه به كلمات ناشايست‏ متكلم مى‏گردند

سزاوار نيست كه آن را بخوانند.و دلهاى ملوث به رذايل اخلاق را نمى‏شايد كه به حول معانى آن بگردند.


و بالجمله بايد در آن وقت، متذكر تعظيم كلام و متكلم باشد.و اگر به جهت غفلت‏ دل، در آن وقت، تعظيم متكلم را مستحضر نباشد

ساعتى قبل از تلاوت، تفكر درصفات و افعال الهى نمايد

و مستحضر گردد كه: اين كلام كسى است كه به مجرد اراده‏ مقدسه و محض مشيت كامله،

جميع آنچه مى‏بيند و مى‏شنود از عرش و كرسى وآسمان و زمين

و آنچه در ميان آنها و در زير و بالاى نه است‏ به وجود آمده و خالق ورزاق كل اوست.

و همه موجودات، و كافه مخلوقات از ثرى تا به ثريا در قبضه قدرت اومسخر و اسيرند.

برخى غريق فضل و رحمت او و بعضى گرفتار سخط و سطوت او.وجميع اينها را هيچ قدر نيست

در نزد آنچه محسوس نيست از عوالم مجردات.و چون‏ در امثال اينها تفكر كند قلب او مستغرق [مستشعر] عظمت الهى مى‏گردد.


و يكى از اكابر دين، چون قرآن را از براى تلاوت گشودى گفتى:


«هذا كلام ربى هذا كلام ربى‏».


يعنى: اين كلام پروردگار من است.اين كلام پروردگار من است، وبيهوش گشتى.

[عزیزانی]

سوم: با حزن و رقت قلب تلاوت نمايد.
و از حضرت امام جعفر صادق - عليه السلام - مروى است كه: «قارى قرآن، محتاج‏به سه چيز است: دلى خاشع، و بدنى فارغ، و مكانى خلوت،

زيرا هرگاه دل او خاشع‏ باشد شيطان از او مى‏گريزد.

و چون بدن او از مشاغل فارغ باشد دل او متوجه قرآن‏ خواندن مى‏شود و عارضه‏اى عارضش نمى‏شود

كه او را از نور قرآن و فوايد آن‏محروم سازد.

و چون در مكان خلوتى باشد و از خلق كناره گرفته باشد، باطن او با خداانس مى‏گيرد

و حلاوت خطابهاى الهى را كه با بندگان صالحين خود كرده مى‏يابد،

ولطف او را به ايشان مى‏داند.و چون از اين مشرب جامى نوشيد هيچ حالى را بر اين‏اختيار نمى‏كند

.و هيچ وقتى را از اين خوشتر نمى‏دارد، زيرا در آن وقت‏ بى‏واسطه درمناجات با پروردگار است‏» . ⁽⁹⁾


چهارم: حضور قلب و ترك افكار دنيويه و وساوس باطله در آن وقت.

[عزیزانی]

پنجم: تدبر در معانى قرآن.و آن امرى است غير از حضور قلب.


خداى - تعالى - مى‏فرمايد:«افلا يتدبرون القرآن ام على قلوب اقفالها».


يعنى: «آياتفكر و تدبر در معانى قرآن نمى‏كنند يا بر دلهاى ايشان قفلها زده‏اند؟ !» . ⁽¹⁰⁾


و اگر نتواند تدبر كند مگر اينكه آيه را مكرر كند سزاوار آن است كه: مكرر نمايد.


و به اين سبب بسيار بوده است كه اكابر دين آيات را تكرار مى‏كرده‏ اند.بسا بوده كه: دريك آيه، مدتى توقف میكرده‏ اند.

[عزیزانی]

ششم: به محض تدبر در فهم معنى ظاهر اكتفا نكند، بلكه سعى كند تا حقيقت معنى‏بر او روشن شود

.پس چون به آيه‏ اى رسد كه مشتمل بر صفات الهى است مثل: «و هو السميع البصير». ⁽


مثل: «هو الله الذى لا اله الا هو الملك القدوس السلام المؤمن المهيمن العزيز الجبار المتكبر». ⁽¹²⁾


در معانى اين اسماء و صفات نيكو تامل كند و شايد كه اسرار آنها بر اومنكشف گردد.


و چون به آياتى رسد كه: ذكر افعال الهى در آنها شده از: خلقت آسمانها و زمينها وملائكه

و ستارگان و كوهها و حيوانات و نباتات و ابر و باد و باران و غير اينها پس ازاينها عظمت و جلال الهى را ياد آورد.

و در هر فعلى، فاعل آن را ملاحظه كند.


و چون به آيه ‏اى رسد كه: مشتمل بر وصف بهشت‏ يا دوزخ يا غير اينها از احول‏ آ خرت است،

متذكر اين گردد كه: آنچه در اين عالم است از نعمتها و بلاها در پيش‏ نعمت و بلاى آخرت قدر محسوسى ندارد

.پس از آن به عظمت‏ خدا پى ‏برد.و در دل،منقطع به او شود، كه او را از عقوبات آن عالم نجات بخشد.و به نعيم ولذات آن برساند.


و چون به احوال انبيا، و آنچه بر ايشان وارد شده از ايذاى امت و قتل و ضرب‏ايشان، رسد متذكر بى‏نيازى و استغناى الهى گردد

.و مستشعر اين گردد كه: اگر همه‏ ايشان با امتهايشان هلاك مى‏شدند به قدر ذره ‏اى در ملك او اثرى ظاهر نمى‏شد.


و چون به آيه ‏اى رسد كه: بيان نصرت و يارى اهل حق در آن است متذكر قدرت‏ ا لهى و علو حق او گردد.


و همچنين در جميع آيات وعده و وعيد و امر و نهى.

[عزیزانی]

هفتم: خود را از آنچه مانع فهم معانى قرآن است نگاهدارد.و آن چند امر است:


از آن جمله: تقليد و تعصب از براى مذهبى بدون اينكه طالب حق باشد در آن،

زيراآن به منزله پرده‏ اى است از براى آئينه دل، كه منع مى‏كند از تابيدن آنچه غير اعتقاد اواست در آن.


و از آن جمله: جمود بر تفسير ظاهر قرآن به اعتقاداتى كه غير از اين تفسيرى براى‏آن نيست.

و از اين روست كه در اخبار از آن منع شده است.


و از آن جمله: صرف همت و ذهن و فهم خود را در تحقيق حروف و مخارج آن‏ و ساير امورى كه متداول ميان قاريان است،

زيرا همه تامل را مقصور بر اين كردن، مانع ‏از فهميدن معانى آن است.


و از آن جمله: اصرار بر گناهان ظاهريه و باطنيه و پيروى شهوات،

كه باعث تاريكى ‏دل و محرومى از كشف اسرار حقايق و تابيدن انوار معارف حقه است در آن.




هشتم: هر خطابى كه در قرآن ملاحظه كند چنان تصور كند كه: خطاب به اوست و او مقصود از آن خطاب است.

و هر قصه از قصص انبياى سابقين را مشاهده نمايد جزم‏ كند كه: مقصود از آن، عبرت گرفتن اوست نه محض قصه خوانى و حكايات،

زيرا كه: جميع قرآن، هدايت و ارشاد و رحمت و شفا و موعظه و نور و راهنمايى عالميان است.


پس هر كه آن را بخواند بايد كه خواندن او به نحوى باشد كه:

بنده، فرمان آقاى خود راكه به او نوشته كه آن را بفهمد و به مقتضاى آن عمل كند بخواند

[عزیزانی]

نهم: دل او متاثر شود به آثار آيات مختلفه.پس در هنگام تلاوت قرآن، حالات‏ متفاوته از براى او حاصل شود به حسب هر آيه،

از: خوف و حزن و شادى و بهجت وبيم و اميد و دلتنگى و گشادگى.

به اين نحو كه: چون به آيه‏اى رسد كه مشتمل بر تهديد وو عيد است، دل او مضطرب گردد و از خوف مرتعش شود

و صيحه زند كه گويا ازشدت بيم، قالب تهى مى‏كند.


و چون به آيه‏اى رسد كه دلالت‏ بر وسعت رحمت و وعده مغفرت كند شاد وفرحناك گردد و شكفتگى و انبساط در او به هم رسد.


و چون به وصف بهشت رسد اثر شوق به آن در دل او ظاهر شود.


و چون به شرح دوزخ رسد علامات خوف در او پيدا گردد.


و چون به ذكر صفات جلال و نعوت جمال و اسماى خداوند - متعال - رسد تخضع‏ و فروتنى كند

و به ياد عظمت و كبرياى او افتد و امثال اينها.

و مقصود كلى از تلاوت‏ قرآن، حصول اين حالات است در دل و عمل به آن، و الا مجرد جنبانيدن زبان، امرسهلى است.