اهميت نماز شب از ديدگاه قرآن

[گل مريم]

نام كتاب : نماز شب يا تهجد

نام مولف : موسى خسروى

اهميت نماز شب از ديدگاه قرآن

با اينكه آيات متعددى در اهميت نافله شب در قرآن كريم آمده است اما جهت اختصار به دو آيه اكتفا مى كنيم .

آيه اول :
و من الليل فتهجد به نافلة لك عسى ان يبعثك ربك مقاما محمودا (سوره اسرى آيه 79)

آيه دوم : ان ربك يعلم انك تقوم ادنى من ثلثى الليل و نصفه و ثلثه و طائفة من الذين معك و الله يقدر الليل و النهار... (سوره مزمل آيه 20)

در آيه اول خداوند ((مقام محمود)) كه تفسير به مقام شفاعت شده محصول نافله شب پيامبر مى شمارد و آينده اى اين چنين با ارزش ‍ را براى نافله شب بيان مى كند.
مى فرمايد: مقدارى از شب را به بيدارى بگذران در حالى كه به نافله پرداخته اى اميد است پروردگارت به تو مقام محمود عنايت كند.

در آيه دوم : نافله شب را بر پيامبر صلى الله عليه و آله واجب مى كند مى فرمايد: يا ايها المزمل قم الليل الا قليلا. اى گليم به خود پيچيده ! شب را به پاخيز مگر مقدار كمى .

قطب راوندى در فقه القرآن معتقد است كه اين آيه وجوب نماز شب را بر پيامبر مسلم مى كند. كه امام صادق عليه السلام به اين وجوب تصريح دارد عمار ساباطى گفت ما در منى خدمت امام صادق عليه السلام نشسته بوديم يك نفر از حاضران پرسيد شما درباره نافله چه مى فرماييد؟

فرمود: واجب است (از شنيدن اين جواب هم ما و هم سوال كننده تعجب كرديم ) امام كه متوجه وحشت و تعجب ما بود فرمود منظورم نماز شب است كه بر پيامبر صلى الله عليه و آله واجب است خداوند در اين آيه مى فرمايد:

و من الليل فتهجد به نافلة لك
بعضى از علما مى گويند از باب تاءسى به پيامبر صلى الله عليه و آله بر مومنين نيز واجب بوده ولى آيه سوره اسرى ((نافله لك )) كه خطاب به شخص پيامبر مى نمايد مومنين را از حكم وجوب خارج مى كند.

[گل مريم]

بالاخره از آيات قبل مخصوصا آيه سوره مزمل استفاده مى شود كه گروهى از مومنين به شب زنده دارى اهتمام داشته اند كه مى فرمايد:

ان ربك يعلم انك تقوم ادنى من ثلثى الليل و نصفه و ثلثه و طائفه من الذين معك .
پروردگارت مى داند تو و گروهى از كسانى كه با تو هستند نزديك دو ثلث از شب يا نصف و يا ثلث شب را به پا مى خيزند.

بر عشرت سلمان چه خورى حسرت و راهش
	بپذير و تو خود بوذر و سلمان دگر باش

گرچه ما از جهت تشويق ، پيوسته رفتار و كردار پاك مردان صدر اسلام را به عنوان الگو ياد مى كنيم ، اما بالاخره در اين ميان ما خود چه كرده ايم و چه بايد بكنيم .

نماز شب بسيار با اهميت و كارساز است ، غفلت از آن همراه با يك محروميت غير قابل جبران خواهد بود: غوغاى زندگى روزانه از جهات مختلف انسان را به خود جلب مى كند و فكر آدمى را به واديهاى گوناگون مى كشاند كه جمعيت خاطر حضور قلب كامل در آن بسيار مشكل است اما در دل شب به هنگام سحر و فرو نشستن غوغاى زندگى مادى و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقدارى خواب ، حالت توجه و نشاط خاصى به انسان دست مى دهد كه بى نظير است .

آرى در اين محيط آرام دور از هرگونه ريا و تظاهر و خودنمايى تواءم با حضور قلب حالت توجهى به انسان دست مى دهد كه فوق العاده روح پرور و تكامل آفرين است .

به همين دليل دوستان خدا هميشه از عبادتهاى آخر شب براى تصفيه روح و حيات قلب و تقويت اراده و تكميل اخلاص نيرو مى گرفته اند در آغاز اسلام نيز پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با استفاده از همين برنامه روحانى مسلمانان را پرورش داد و شخصيت آنها را آنقدر بالا برد كه گويى آن انسان سابق نيستند، از آنها انسان تازه اى آفريد. مصمم ، شجاع ، با ايمان ، پاك ، با اخلاص و شايد مقام محمود كه در آيات قبلى به عنوان نتيجه نافله شب آمده است اشاره به همين حقيقت باشد اين عبادت تاءثير فوق العاده اى در صفاى روح و تهذيب نفس و تربيت معنوى انسان و پاكى قلب و بيدارى دل و تقويت ايمان و اراده و تحكيم پايه هاى تقوى در دل و جان دارد كه حتى با يك مرتبه آزمايش انسان آثار آن را به روشنى در خود احساس مى كند.^{(بحارالانوار ج 87 ص 152)}

با اينكه نماز شب از نمازهاى مستحبى است ولى كرارا در قرآن مجيد به آن اشاره شده ، اين نشانه اهميت فوق العاده آن است تا اينجا كه قرآن آن را وسيله وصول به مقام محمود و مايه روشنى چشم شمرده است . در روايات اسلامى نيز فوق العاده روى اين نوع راز و نياز شبانه و بيدارى در سحر گاهان تكيه شده است .

در يك جا پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آن را كفاره گناهان مى شمرد و مى فرمايد: يا على ثلاث كفارات منها التهجد بالليل و الناس نيام . سه چيز موجب كفاره گناهان است كه يكى از آنها شب زنده دارى است در حالى كه مردم خوابند.

از امام صادق عليه السلام در تفسير آيه كانوا قليلا من الليل ما يهجعون چنين نقل شده كانوا اقل الليالى تفوتهم لا يقومون منها كمتر شبى بر آنها مى گذشت كه بيدار نشوند و عبادت نكنند.

[گل مريم]

با اينكه نماز شب از نمازهاى مستحبى است ولى كرارا در قرآن مجيد به آن اشاره شده ، اين نشانه اهميت فوق العاده آن است تا اينجا كه قرآن آن را وسيله وصول به مقام محمود و مايه روشنى چشم شمرده است . در روايات اسلامى نيز فوق العاده روى اين نوع راز و نياز شبانه و بيدارى در سحر گاهان تكيه شده است .

در يك جا پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله آن را كفاره گناهان مى شمرد و مى فرمايد:
يا على ثلاث كفارات منها التهجد بالليل و الناس نيام . سه چيز موجب كفاره گناهان است كه يكى از آنها شب زنده دارى است در حالى كه مردم خوابند.

از امام صادق عليه السلام در تفسير آيه كانوا قليلا من الليل ما يهجعون چنين نقل شده كانوا اقل الليالى تفوتهم لا يقومون منها كمتر شبى بر آنها مى گذشت كه بيدار نشوند و عبادت نكنند.

باز در حديث ديگرى آمده كه پيامبر مى فرمايد: الركعتان فى جوف الليل احب الى من الدنيا و ما فيها.^{(بحارالانوار ج 87 ص 122 از لفظ امر و دستور در قرآن استفاده وجوب مى شود)}
دو ركعت در دل شب محبوبتر است نزد من از دنيا و آنچه در دنيا است .

بالاخره در حديثى از امام صادق عليه السلام مى بينيم كه به سليمان ديلمى (يكى از يارانش ) مى فرمايد:
لا تدع قيام الليل فان المغبون من حرم من قيام الليل . مبادا شب زنده دارى را رها كنى زيرا زيانكار كسى است كه از شب زنده دارى محروم باشد.

در واقع بايد گفت : زندگى بدون شب زنده دارى پوچ و بى مايه و بى نمك است . دل دادن به خدا در دل شب آنچنان لطيف و پرمايه و لذت بخش است كه مى توان گفت ((يدرك و لا يوصف )) نمى توان گفت چگونه است ، بايد خود شب زنده دار باشى تا بفهمى چقدر عالى و عظيم است .

در داستان زندگى امام حسين عليه السلام پيشتاز ميدان جان بازى مى خوانيد كه در عصر تاسوعا سپاه عمر سعد عازم حمله شده بود امام حسين عليه السلام برادرش ابوالفضل را فرستاد تا از عمر سعد آن شب را مهلت بخواهد تا به شب زنده دارى مشغول شوند. فرمود خدا مى داند من به نماز و قرآن علاقه دارم ، امشب از قرآن و نماز وداع كنم .

سيد بن طاووس در لهوف مى نويسد: و لهم دوى كدوى النحل ما بين راكع و ساجد و قائم آن شب چنان زمزمه اى از خيمه هاى امام بلند بود همانند لانه زنبوران . يكى در ركوع ، ديگرى در سجده و يكى در حال قيام ! فضاى كربلا را چنان عطر آگين كرده بودند كه گروهى از سپاه عمر سعد از همين زمزمه ها بخود آمدند و به امام حسين عليه السلام پيوستند.