فلسفه غيبت امام زمان علیه السلام چه بوده است؟

[یا علی ابن الحسین]

پاسخ :
بیان علت حقیقی و اصلی غیبت امری دشوار و شاید دور از دسترس باشد. درباره غیبت می توان، هم نگاه تاریخی داشت و هم نگاه روایی:
1- نگاه تاریخی : وقتی به تاریخ صدر اسلام و حتی قبل از آن می نگریم، به خوبی می بینیم که جبهه کفر و باطل برای مقابله با جبهه حق و نابودی آن، از هیچ اقدامی فروگذاری نکرده و در این راه حتی از کشتن پیشوایان دین نیز ابایی نداشته است. آنان به خوبی می دانستند ادامه حکومت دنیایی و سیطره بر مردم

[یا علی ابن الحسین]

و کسب منافع نامشروع، زمانی امکان پذیر خواهد بود که پیشوایان دین و هادیان حق را از سر راه خود بردارند لذا شهادت ائمه(علیهم السلام) در دستور کار خلفای جور قرار گرفت. آنچه وحشت و اضطراب حاکمان خودکامه را بیشتر می کرد، وعده ظهور حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به عنوان منجی و مصلح بود. از این رو خلفای معاصر امام حسن عسکری(علیه السلام) ایشان را به شدت تحت نظر داشتند تا وقتی فرزند ایشان به دنیا می آید، او را در همان ابتدای زندگی به شهادت برسانند. بنابراین بسیار طبیعی است که خداوند آخرین حجت خود را در پرده غیبت قرار دهد تا جان او حفظ شود و در موعد مقرر و زمانی که مردم آمادگی ظهور داشتند ظهور کرده و جهان را پر از عدل و داد نماید.
2- نگاه روایی : در روایات به علت و حکمت های متعددی اشاره شده است؛ از جمله:

[یا علی ابن الحسین]

الف. غیبت سری از اسرار الهی :
پیامبر(صل الله علیه واله وسلّم) فرمود: "ان هذا لامر من امر الله و سر من سر الله" ؛ "این امر الهی و سری از اسرار خداوند است". (بحار الانوار ، ج 51، ص73).
ب. آزمایش مردم :
امام علی(علیه السلام) فرمود: "به خدا قسم من و دو فرزندم شهید می شویم. خداوند در آخر الزمان مردی از فرزندانم را به خون خواهی ما بر خواهد انگیخت و او مدتی غایب می شود تا مردم آزمایش شوند و گمراهان جدا گردند تا جایی که افراد نادان می گویند: خداوند دیگر به آل محمد کاری ندارد". (غیبت نعمامی، ب10).
ج. ستم پیشه بودن انسان ها :
امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود: "زمین از حجت خدا خالی نمی ماند، ولی خداوند به دلیل ستم پیشه بودن و زیاده روی انسان ها، آنان را از وجود (ظاهری) حجت خود محروم می سازد"(غیبت نعمانی، ب10).

[یا علی ابن الحسین]

د. حفظ جان امام :
امام باقر(علیه السلام) فرمود: "برای قائم ما قبل از آنکه به پا خیزد غیبتی است. راوی پرسید چرا، حضرت فرمود: می ترسد(از قتل)".
برخی بر اساس روایت اول می گویند: "علت اصلی غیبت، روشن نیست و آنچه از علت ها گفته شده(مانند حفظ جان) از آثار غیبت است، نه علت اصلی(فصلنامه انتظار، ش4، مقاله استاد طبسی).
برخی دیگر با توجه به تاریخ و روایات، علت اصلی غیبت را حفظ جان و بقیه موارد را از آثار آن می دانند.
پس غیبت امری است که سیر حرکت انسان ها، آن را ناگزیر کرده و در این فرایند باید به گونه ای برنامه ریزی شود تا جامعه شیعه، با کمترین مشکل بتواند پذیرای آن باشد. از این رو ائمه (علیهم السلام) از یک سو راه های فهم احکام را به شاگردان می آموختند تا بتوانند احکام دین را در حد توان از منابع شرع استنباط و استخراج کنند و مردم را نیز به آموختن از علما و رجوع به آنها فرا می خواندند و از سوی دیگر با برقراری نهاد وکالت، مردم را به رجوع به وکیلان دعوت کردند. در همین راستا از زمان امام هادی و عسکری(علیهما السلام) ارتباط مستقیم را کمتر کردند و در مواردی از پشت پرده جواب سؤالات را می دادند تا مردم به ندیدن امام عادت کنند. به دنبال آن غیبت کوتاه مدتی(صغری)، پیش بینی شد تا مردم به واسطه نواب خاص، برخی مسائل مورد نیاز را بپرسند و در ضمن رجوع دائمی به نایبان را فرا بگیرند.
منابع :
(ر.ک. غیبة طوسی؛ تاریخ عصر غیبت پورسید آقایی، اصول عقاید، مصباح؛ دادگستر جهان . امینی).

منبع سایت :بناد فرهنگی امامت