محاسبه نفس به چه معنا می باشد ؟
محاسبه نفس یعنی از نفس حساب کشیدن که چه کار کردی و چه کار نکردی. چرا فلان جا اینطور کردی و چرا فلان وقت اینطور نکردی؟
مانند یک نفر بازرس و رئیس که مأموری را تحت بازرسی و بازپرسی و تحقیق قرار می دهد، اگر عامل احیاناً خوب جواب داد و خوب عمل کرده بود پاداش می گیرد و اگر نه، توبیخ می شود و احیاناً جریمه می شود و به زندان می افتد و کیفر می بیند .
قرآن کریم و همچنین اولیاء دین، این دستور را مخصوص یک دسته معین نکرده اند. به عبارتی اگر کسی ایمان دارد به حساب و کتابی در جهان و به اینکه عمل گم نمی شود ، باید محاسبه نفس داشته باشد.
علی علیه السلام می فرماید : " از نفس خود حساب بکشید قبل از آنکه از نفس شما حساب بکشند ".
در جهان دیگر از همه مردم حساب می کشند. پس هر کس که ذره ای ایمان به عدالت حق و روز جزا و تأثیر اعمال در سرنوشت و سرانجام دارد باید از نفس خود مراقبت کند و آن را وانگذارد و از آن حساب بکشد.
عمل حساب کشیدن از خود قبل از آنکه یک وظیفه شرعی و دینی باشد یک وظیفه عقلانی و همگانی است.
یک نفر دانشجو باید توجه به اعمال خود داشته باشد و از خود حساب بکشد و ببیند آیا درسهای خود را خوب حاضر کرده و از وقت خود خوب استفاده کرده و می تواند از عهده امتحانات بر آید یا نه؟
یک نفر سیاستمدار که احیاناً در کار خود پیشرفتی نمی بیند و یا در موردی شکست می خورد باید قبل از آنکه دیگران را مسئول بشناسد به فرمانها و دستورها و کارهای خود رسیدگی کند ، شاید علت شکست را در خطاهای خود بیابد.