بسم الله الرحمن الرحيم
دخان از ریشه دخن به معنای:
دخان يعنى دود ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ وَ هِيَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا (فصّلت: 11)
ظاهرا مراد از دخان همان گازهاى غليظ است كه از زمين در وقت سرد شدن برخاسته و بتدريج رقيق شده و طبقات جوّ را تشكيل داده است (آسمان كه آنوقت دخان گاز فشرده و غليظ بود و زمين كه دو دوران ديده و تازه منعقد شده بود، هر دو بيكبار از دستور خدا پيروى كردند، در اثر اين فرمان گاز فشرده و تيره، رقيق شد و طبقات جوّ را تشكيل داد و در عين حال زمين استعداد يافت و تقدير اقوات گرديد «فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا ... فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِي يَوْمَيْنِ». بطور قطع، دو دوران تشكيل آسمانها «سَبْعَ سَماواتٍ فِي يَوْمَيْنِ» با چهار دوران تقدير اقوات «أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ» متداخلاند.
و خلاصه اينكه زمين در دو روز مذاب و منعقد شد و آسمان بصورت گاز فشرده و تيره از زمين بيرون آمد و اطراف آن را فرا گرفت (اين مرحله اوّل) در مرحله دوم، بزمين و آسمان يكدفعه فرمان رسيد «فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا» اين جمله تكليف هر دو را در يك وقت اعلام ميكند، در نتيجه اين فرمان وضع ديگرى پيش آمد، و آن اينكه زمين آماده شد و تقدير اقوات گرديد، و گاز فشرده بطبقات هفت گانه جوّ مبدّل گرديد.)
فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ يَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِيمٌ. رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ. أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرى وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِينٌ. ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ إِنَّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عائِدُونَ. يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرى إِنَّا مُنْتَقِمُونَ (دخان 10- 16.)
آمدن اين دخان در ظاهر آيات پيش از قيامت است زيرا فقط در آيه اخير صحبت از قيامت است و آن بطشه كبرى است ممكن است مراد از دخان بمب اتم باشد و در آينده جنگ اتمى در گيرد دخان در آيه نكره است يعنى دودى مخصوص، نيروى اتمى و اشعّه آن پس از انفجار بصورت دود هوا را پر ميكند.
آنوقت مردم بدرگاه خدا التماس ميآورند كه ما را نجات بده ولى اين بيدارى و ناله بی اثر خواهد بود. زيرا پيامبران و مخصوصا حضرت ختمى مرتبت (ص) آمدند و مردم را بصلح و برادرى خواندند ولى مردم آنها را بی دليل دانسته و پى ماديّات رفتند تا كار بدانجا كشيد سپس بقيّه مردم كه از عذاب و مرگ رسته اند بتدريج روزهاى مصيبت را فراموش كرده بسوى طغيان ميروند إِنَّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عائِدُونَ.
بعضى دخان را بگرسنگى معنى نموده و آيات را مخصوص اهل مكّه كرده و گفته اند كه حضرت رسول صلّى الله عليه وآله بر آنها نفرين كرد بقحطى گرفتار شده و پيش آنحضرت آمده وعده كردند در صورت دفع بلايا ايمان بياورند. و بعضى آنرا از مقدمات و علائم قيامت دانسته اند و اللّه اعلم.
كلمه دخان فقط دو بار در كلام اللّه مجيد آمده است.
بخش دوم پاسخ ______
طبق آیات قرآن ، آفرینش آسمانها در چهار دوره و مرحله که خداوند در برخی آیات از آنها به یوم تعبیر میکند، صورت گرفته است. [۱] [۲]
آفرینش آسمانها از چنان عظمت و شگفتی برخوردار است که خداوند در برخی آیات به عظمت آن اشاره می‌فرماید و آفرینش انسان با تمام عظمت و پیچیدگی را در برابر آفرینش آسمانها کوچک قلمداد میکند. [۳] [۴]
بر اساس آیاتِ قرآن ، چهار مرحله بر آفرینش آسمانها گذشته است:
← مرحله ماء
مرحله‌ای که در فضای خالی جهان [۵] هیچ چیز وجود نداشت، جز مایعی که قرآن از آن به « ماء » تعبیر کرده، و عرش آفرینش خدا بر آن بوده است: «هُوَ الَّذی خَلَق السَّمـوتِ و الأرضَ فی سِتّةِ أیّام وَ کانَ عَرشُه عَلی الماءِ.» [۶]
از آیه پیش گفته، به اجمال (به کمک دانش کیهان‌شناسی) می‌توان فهمید که آسمان و زمین ، پیش از مرحله دخان که در آیه ۱۱ فصّلت : ۴۱ [۷] آمده، «ماء» و به صورت گازهای بسیار فشرده بوده که شکل موادّ مذاب را داشته است. [۸] [۹] [۱۰]
←← منظور از ماء
دانشمندان نیز مادّه نخستین آفرینش جهان مادّی را که قرآن از آن به ماء تعبیر کرده، موادّ مذاب دارای حرارت بسیار و فوق العاده می‌دانند، نه آب معمولی که ترکیب «H۲O» دارد؛ زیرا آب، در حرارت بیش از صد درجه، به طور کلّی به بخار تبدیل میشود.
افزون بر آن، آب در حالت غلیان ، آتش و زبانه تولید نمی‌کند؛ چه رسد به این‌که دود (دخان) ایجاد کند. [۱۱]
←← ماده آفرینش آسمانها
برخی برآنند که پیدایش و تکامل جهان، از فضایی مملو از مادّه‌ای بسیار گرم آغاز شده و تحت تأثیر فشار شگرف آن، گسترش یافته و در این مدّت، انبساط جهان و درجه حرارت مادّه به کندی در حال تنزّل است، و در مرحله معیّنی از این گسترش، گازِ پیوسته، بریدگی یافته و به پاره ابرهای منظم گِردی که همان ستارگان است، مبدل گشته است. [۱۲]
این حقیقت را می‌توان از روایات امامان (علیهم‌السلام) نیز استفاده کرد.
امام باقر (علیه‌السلام) درباره آغاز آفرینش می‌گوید: همه چیز آب بود و عرش الهی بر آن قرار داشت؛ سپس خداوند ، اشتعال و انفجاری در آب پدید آورد و پس از آن، شعله و زبانه‌اش را خاموش کرد و در پی آن، گازی پدید آمد که مادّه آفرینش آسمانها شد. [۱۳]
حضرت، در روایتی دیگر، مادّه نخستین آفرینش را «ماء» و ویژگی آن را سابقه و نَسَب نداشتن دانسته است [۱۴] و از آن به دست می‌آید که «ماء» آب معمولیِ دارای سابقه و ترکیب نبوده است. [۱۵]
برخی نیز معتقدند «ماء» در این روایت ، استعاره از عقل یا نور است که نخستین آفریده خدا به شمار می‌رود؛ بنابراین منظور از آن آب جسمانی نیست. [۱۶] [۱۷]
← مرحله دخانی
دومین مرحله آفرینش آسمانها، مرحله دخانی می‌باشد. این دوره، پس از دوره موادِّ مذابِ یک‌نواخت است.
←← بیان قرآن
قرآن، پس از بیان آفرینش زمین ، به دوره دخانِ آسمان تصریح میکند: «ثُمَّ استوَی إلَی السَّماءِ وَ هِی دُخانٌ فَقالَ لَها و لِلأرضِ ائتِیا طَوعًا أو کَرهًا قالَتا أَتینا طائِعینَ». [۱۸]
←← معنای دخان در لغت
لغویان ، دخان را به دود معنا کرده‌اند. راغب ، دخان را چیزی می‌داند که به همراه زبانه آتش متصاعد میشود. [۱۹]
←← چگونگی پیدایش دخان
چگونگی پیدایش دخان، در روایت پیشین از امام باقر (علیه‌السلام) آمده است.
به نظر بیشتر کیهان‌شناسان نیز فرضیه انفجار بزرگ (Bigbang) در مادّه نخستین آفرینش، به حقیقت پیوسته. [۲۰]
←← شکل و ترکیب دخان
درباره شکل و ترکیب دخان باید گفت: همان‌گونه که مقصود از ماء، آب معمولی نیست، دخان نیز نباید دود ساده و معمولی باشد.
«ژرژ گاموف» می‌نویسد: ادلّه نجومی، ما را به این حقیقت رهنمون می‌سازد که این ستارگان بی‌شمار آسمان، آغازی دارند و تمام آنها از گازهای بسیار داغ پدید آمده‌اند. [۲۱]
«بوکای» در ذیل آیه پیشین، واژه دخان را چنین ترجمه کرده است: بنیانی گازیِ ساخته شده که در آن، بخش‌چه‌های ریزی به حالت کمابیش پایدار معلّقند و ممکن است دارای حالت جامد یا مایع و درجه گرمای بالا باشد. [۲۲]
←← روایات درباره دخان
در روایات امامان (علیهم‌السلام) از این مرحله، گاهی به بخار (خلقت السموات... من بخار الماء) [۲۳] [۲۴] و گاهی به دخان: (ثمّ امر النار فخمدت فارتفع من خمودها دخان فخلق الله السموت من ذلک الدخان) [۲۵] تعبیر شده است.
و دومین مطلب در مورد آفرینش آسمان ها بود که فقط دو قسمت آن مربوط به سؤال مسابقه میشد، که نوشته شد.
پيوست ___________________________________________
۱. ↑ غافر/سوره۴۰، آیه۵۷.
۲. ↑ نازعات/سوره۷۹، آیه۲۷۲۸.
۳. ↑ آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۴۰.
۴. ↑ یونس/سوره۱۰، آیه۱۰۲.
۵. ↑ نهج‌البلاغه، خطبه ۱، ص۱۵.
۶. ↑ هود/سوره۱۱، آیه۷.
۷. ↑ فصلت/سوره۴۱، آیه۱۱.
۸. ↑ الفرقان، ج۱۶.
۹. ↑ الفرقان، ۱۷، ص۲۸۵.
۱۰. ↑ تفسیر نمونه، ج۹، ص۲۶.
۱۱. ↑ زمین و آسمان و ستارگان از نظر قرآن، ص۱۸.
۱۲. ↑ پیدایش و مرگ خورشید، ص۲۰۳.
۱۳. ↑ نورالثقلین، ج۴، ص۵۴۰.
۱۴. ↑ نورالثقلین، ج۴، ص۵۴۰.
۱۵. ↑ زمین و آسمان و ستارگان از نظر قرآن، ص۲۱.
۱۶. ↑ توحید صدوق، ص۶۴.
۱۷. ↑ شرح توحید صدوق، ج۱، ص۵۱۸.
۱۸. ↑ فصلت/سوره۴۱، آیه۱۱.
۱۹. ↑ مفردات، ص۳۱۰، «دخن».
۲۰. ↑ من علم الفلک القرآنی، ص۳۰.
۲۱. ↑ پیدایش و مرگ خورشید، ص۲۰۳.
۲۲. ↑ مقایسه‌ای میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ص۱۹۶.
۲۳. ↑ بحارالانوار، ج۵۴، ص۷۳.
۲۴. ↑ بحارالانوار، ج۵۵، ص۸۸.
۲۵. ↑ نورالثقلین، ج۴، ص۵۴۱.
منابع : کتاب قاموس قرآن آیه الله سید علی اکبر قرشی
و سایت ویکی فقه, دانشنامه حوزوی
پاسخگو : سركار گل مريم
//
مجموعه مقالات در رابطه با " الدخان " در قرآن كريم
نقل قول
شبکه های اجتماعی
لینک های مهم
درباره ما
پست الکترونیکی مدیریت سایت : info@shahrequran.ir