چگونه به خداوند بيشتر علاقه پيدا كنيم؟

[مهدی]

اولا اگر انسان معرفت پيدا كند محبّت هم پيدا مي شود و وقتى محبّت پيدا شد انسان نمى‏تواند به ياد محبوبش نباشد. لذا كوشش كنيد معرفتتان را به ذات مقدّس پروردگار از طريق فكر در آيات آفاقيه و انفسيه زياد كنيد. مقدارى در خودتان فكر كنيد، در نعمتهاى پروردگار فكر كنيد، يك مقدارى هم از روايات و گفته هاى دانشمندان كمك بگيريد چون وقتى معرفت زياد شود خواهى‏نخواهى محبّت هم زياد مي شود.
اينها كه عشق مجازى دارند همين طور كه نشسته اند دائم به فكر معشوقشان هستند و حتّى يك لحظه هم مخصوصا اگر دور از هم افتاده باشند از ياد يكديگر غافل نمي شوند. چنين حالتى اگر پيدا شود انسان هميشه ياد خدا هست و او را فراموش نمي كند. يكى از صفات مؤمن و علائم مؤمن اين است كه خداوند را بيشتر از همه چيز دوست داشته باشد.
كسانى كه ايمان به خداوند دارند حبّشان به خداى تعالى شديدتر است تا ديگر افراد و نقطه ي حسّاس محبّتشان تعلّق به ذات اقدس متعال دارد و هر چيزى كه تعلّقش به خداوند بيشتر باشد آن چيز را بيشتر دوست دارند. اگر محبّت انسان حساب شده باشد طبعا محبّت و علاقه به متعلّقات محبوب هم دارد. يعنى هر چيزى كه تعلّقش به محبوب بيشتر باشد بيشتر دوست دارد و هر چيزى كه تعلّقش به محبوب كمتر باشد كمتر دوست دارد.
ثانيا بايد بدانيم كه محبت به خداوند بدون اطاعت و عبادت خدا امكان پذير نيست. البته عبادت دو مرحله دارد انجام واجبات و ترك محرمات و انجام مستحبات و ترك مكروهات.

[مهدی]

مرحله دوم همان مرحله عشق عرفاني است. مستحب از حب است، يعني اعمالي كه انسان از روي محبت انجام مي دهد. انجام مستحبات در حقيقت عشق ورزي با محبوب هستي است و راه نهايي رابطه عاشقانه با خداوند و تقويت محبت به او است.
ما مي گوييم خدا را دوست داريم در حالى كه در عمل شايد خداوند در صف آخر باشد! به جهت اينكه ما محبّتمان به هر چيزى بيشتر باشد به همان چيز بيشتر اهميت مى‏دهيم. مثلاً گاهى انسان به خاطر زن و فرزند و زندگى و حتّى رفيق به معصيت مي افتد و گاه گاهى هم متوجّه معصيتش مي شود و بعد هم مي گويد: خدا چه كار كند فلانى را كه مرا به معصيت انداخت!
خداى تعالى در آيه اى از قول بندگانش در روز قيامت مي فرمايد: اى كاش من با فلانى دوست نمي شدم چرا كه مرا از خداوند دور كرد. البتّه درست است كه رفيق بد انسان را از خدا غافل مي كند ولى اگر انسان قوى باشد و داراى قدرت روحى باشد او بايد رفيقش را به خدا نزديك كند و در آن شخص تأثير بگذارد.
خيلى از افراد بودند كه با داشتن رفيق خوب به خداوند عزّوجل نزديك شدند. كسى كه ضعيف است تحت تأثير شخص قوى قرار مي گيرد و اگر انسان قوى باشد بايد محيط را تحت تأثير خودش قرار دهد و يا لااقل آن قدر محكم باشد كه ديگران در او اثر نگذارند. محبّت زن و فرزند و مال و ثروت نبايد انسان را از خداوند دور كند بلكه اينها بايد وسيله اى باشند كه انسان را به خداوند نزديك كنند.

[مهدی]

خداى تعالى در قرآن شريف مي فرمايد: بگو آيا پدران و يا فرزندانتان و يا اموالتان نزد شما محبوب ترند يا خدا؟ اگر كسى محبّت به خدا نداشته باشد آن طورى كه بايد داشته باشد و در اين مرحله بماند مثل مرده اى است متحرّك كه در مادّيت و محبّت به غير خدا مرده است، در حالى كه انسان بايد به خداوند و بعد به متعلّقاتش عشق بورزد. متعلّقات خداوند كه هستند؟ اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام .
اينها تعلّقشان به خداوند از هر موجودى بيشتر است چرا كه اينها يد اللّه هستند، اُذُن اللّه هستند، وجه اللّه هستند، لسان اللّه هستند، عين اللّه هستند و بالاخره نفس اللّه هستند وقتى ما به فرزندان پيامبر صلي الله عليه وآله اظهار محبّت كرديم و اجر رسالت رسول اللّه صلي الله عليه وآله را ادا كرديم يك راهش اين است كه قبرشان را زيارت كنيم .
كسى كه مي خواهد به سوى ربّش راهى پيدا كند، راه واقعى توحيد را پيدا كند بايد اظهار محبّت به فرزندان پيامبر صلي الله عليه وآله بكند. مهمترين راه رسيدن به محبت خدا اظهار محبّت به خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام.
تقويت محبت خداوند در حديث معراج:
«يا اَحْمَدُ؛ لَيْسَ كُلُّ مَنْ قالَ اُحِبُّ اللّهَ اَحَبَّنى، حَتّى يَأْخُذَ قُوتاً وَ يَلْبِسَ دُوناً وَ يَنامَ سُجُوداً وَ يُطيلَ قِياماً وَ يَلْزَمَ صَمْتاً وَ يَتَوَكَّلَ عَلَىَّ وَ يَبْكِىَ كَثيراً وَ يُقِلَّ ضِحْكاً وَ يُخالِفَ هَواهُ وَ يَتَّخِذَ الْمَسْجِدَ بَيْتاً وَ الْعِلْمَ صاحِباً وَ الزُّهْدَ جَليساً وَالْعُلَماءَ اَحِبّاءً والْفُقراءَ رُفَقاءً وَ يَطْلُبَ رِضاىَ وَ يَفِرَّ مِنَ الْعاصينَ فِراراً وَ يَشْتَغِلَ بِذِكْرى اِشْتِغالا وَ يُكْثِرَ التَّسْبيحَ دائِماً وَ يَكُونَ بِالْعَهْدِ صادِقاً وَ بِالوَعْدِ وافِياً وَ يَكُونَ قَلْبُهُ طاهِراً وَ فى الصَّلوةِ ذاكِياً وَ فىِ الْفَرائِضِ مُجْتَهِداً وَ فيما عِنْدى مِنَ الثَّوابِ راغِباً وَ مِنْ عَذابى راهِباً وَ لاَِحِبّائى قَريباً وَ جَليساً.
يا اَحْمَدُ؛ لَوْ صَلّى الْعَبْدُ صَلوةَ اَهْلِ السَّماءِ وَ الاَْرْضِ وَ صامَ صِيامَ اَهْلِ السَّماءِ وَالاَْرْضِ وَ طَوى مِنَ الطَّعامِ مِثْلَ الْمَلائِكَةِ وَ لَبِسَ لِباسَ الْعارى، ثُمَ اَرى فى قَلْبِهِ مِنْ حُبِّ الدُّنْيا ذَرَّةً اَوْ سُمْعَتِها اَوْ رِياسَتِها اَوْ حُلِيِّها اَوْ زينَتِها لا يُجاوِرُنى فى دارى وَ لاََنْزِعَنَّ مِنْ قَلْبِهِ مَحَبَّتى وَ عَلَيْكَ سَلامى وَ رَحْمَتى وَالْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ»

[مهدی]

در يك جمع بندى مى‌توان مطالبى را كه در حديث معراج ذكر شده، به دو بخش كلى تقسيم كرد: بخش اول مربوط به حركت انسان به سوى خداست كه اين حركت از آغاز با جديت، تلاش و كوشش انسان شروع مى‌گردد و به جايى مى‌انجامد كه قلب انسان را لايق دريافت محبت الهى مى‌سازد. و در صدد بيان اين است كه انسان چه كند تا موانع را كنار زده، به مقام محبت الهى دست يابد.
اما بخش دوم مربوط به اين است كه بعد از رسيدن به محبت خدا و رسوخ آن در دل، چگونه خداوند انسان را به پيش مى‌برد و بالاخره سرانجام و عاقبت انسان چه خواهد شد؟ به تعبير ديگر مى‌توان گفت محور گفتگوها در اين حديث، محبت خداست: بخشى درباره مقدمات تحصيل محبت و بخش ديگر مربوط به آثار و نتايج محبت خداوند.
نيز مطرح گرديد كه محبت خدا با محبت دنيا جمع نمى‌شود. در بخش پايانى حديث در مورد چگونگى محبت به خدا و رفتارى كه شايسته محب خداست، بحث مى‌گردد.
رابطه عبادت با محبت خدا
«يا اَحْمَدُ؛ لَيْسَ كُلُّ مَنْ قالَ اُحِبُّ اللّهَ اَحَبَّنى، حَتّى يَأْخُذَ قُوتاً وَ يَلْبِسَ دُوناً وَ يَنامَ سُجُوداً وَ يُطيلَ قِياماً وَ يَلْزَمَ صَمْتاً» اى محمد؛ چنان نيست كه هر كس گفت خدا را دوست مى‌دارم، دوستدار من است، مگر اينكه به اندكى غذا اكتفا كند و به مختصر لباسى قناعت جويد و خوابش به سجده باشد و قيام نماز را طول دهد و به سكوت روى آورد.

[مهدی]

مدعيان محبت خدا فراوانند، چرا كه هر كالاى نفيسى مدعى فراوان دارد و چه كالايى نفيس‌تر از محبت خداست؟ همه پيروان اديان و مكتبهاى الهى دم از محبت خدا مى‌زنند، اما چنان نيست كه همه به واقع، دوستدار خدا باشند.
محبت خدا آثار و فرايندهاى خاص خود را دارد و ظهور آنها در رفتار، اعمال و حالات افراد نشانه محبت به خداست. از جمله آن آثار كه در اين حديث ذكر شده، اكتفا به غذاى اندك است. خداوند مى‌فرمايد: كسى مرا دوست مى‌دارد كه در دنيا به غذا و قوتى كه براى ادامه حيات و زندگى او ضرورى است، بسنده كند و توجهى به لذايذ و عيش و نوش دنيا نداشته، تنها در انديشه انجام وظايف خود باشد و نيز براى خود لباس ارزان قيمت برگزيند، نه لباس فاخر و گران قيمت.
نيز آن قدر در سجده بماند كه خوابش ببرد و نمازش را طولانى گرداند و پيوسته با سكوت ملازم گردد. ارتباط برخى از آن رفتارها با محبت خدا روشن است، ولى برخى ديگر نياز به توضيح دارد: اينكه سفارش شده، زندگى محب خدا ساده باشد و به اندازه‌اى غذا تناول كند كه براى سلامتى و توان مندى او ضرورى است و در گزينش لباس مقتصدانه رفتار كند و به دنبال لباسهاى فاخر و گران قيمت نباشد، بدين جهت است كه براى تحصيل و به دست آوردن آنها بايد وقت و سرمايه و نيرو صرف گردد.
براى تهيه غذا و لباس بهتر بايد پول بيشترى به دست آورد و شكى نيست كه زياده طلبى در اين امور بدين معناست كه گوشه دلش به دنيا بند است و غير از خدا به امور ديگر نيز علاقه دارد. از اينكه دوست دارد ظاهرش آراسته باشد و غذاى لذيذى تناول كند، معلوم مى‌گردد دلش متوجه لذايذ دنيا، خوراك و پوشاك است و مسلماً چنين دلى جايگاه محبت خدا نيست.

[مهدی]

رابطه سجده و قيام طولانى با محبت خدا خيلى روشن است، وقتى انسان محبوبى دارد، دوست مى‌دارد هر چه بيشتر با او انس گيرد و انس گرفتن با خدا به عبادت و نماز است. هر چه انسان خدا را بيشتر دوست داشته باشد، سعى مى‌كند بيشتر در حضور او باشد و از نماز و مناجات خسته نمى‌گردد.
اگر انسان از طولانى گشتن نماز خسته مى‌شود و مى‌خواهد هر چه زودتر نمازش تمام شود، معلوم مى‌شود محبت خدا در دلش رسوخ نكرده است و با خدا انس ندارد والا از نماز خسته نمى‌شد؛ مگر عاشق از مجالست و گفتگو و انس با معشوق خود خسته مى‌شود؟! در حالات پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) آمده است كه آن قدر قيام نماز را طول مى‌دادند كه پاهاى مباركشان ورم مى‌كرد و آن قدر سجده ايشان طول مى‌كشيد كه از حال مى‌رفتند!
در احوال اويس قرنى، صحابى پاكباخته رسول اللّه(صلى الله عليه وآله وسلم) نيز آمده است كه گاهى شبها را تا صبح به سجده مى‌گذراند و مى‌گفت: «هذِهِ لَيْلَةُ السُّجُودِ» و گاهى شب را تا صبح به ركوع مى‌گذراند و مى‌فرمود: «هذِهِ لَيْلَةُ الرُّكُوعِ» و نيز گاهى شبها را به قيام مى گذراند.
در داستان مرحوم شيخ حسنعلى اصفهانى(رحمه الله) آمده كه چگونه شبها كنار بارگاه رضوى، به مناجات مى‌پرداخت و از خود بى خود مى‌گشت. برخى از بزرگان، علما و مراجع در حرم امام حسين(عليه السلام) و مشهد رضوى و در ساير مزار شريف بزرگان دين، از شب تا صبح قرآن را ختم مى‌كردند.

[مهدی]

پس وقتى عشق و محبت زياد باشد، خستگى معنا ندارد و هر چه انسان بيشتر با خدا انس گيرد بيشتر لذت مى‌برد. از جمله سفارش هاى خداوند، در اين بخش پايانى حديث، رعايت سكوت است: طبيعى است وقتى انسان كسى را دوست مى‌دارد، پيوسته مى‌خواهد دلش متوجه او باشد و سعى مى‌كند در حضور او توجه‌اش بدو متمركز گردد، در غياب او نيز ياد او بر دلش حاكم است. بديهى است براى رسيدن به اين منظور بايد سكوت پيشه سازد، چون حرف زدن برجسته ترين عاملى است كه موجب پراكندگى خاطر و حواس مى‌گردد.
يكى از فضلا از مرحوم علامه طباطبايى(رضي الله عنه)سؤال كرد: چه كنم تا در نماز حضور قلب داشته باشم؟ مرحوم علامه در جواب فرمودند: كم حرف بزن. پس اگر انسان بخواهد حواسش تمركز يابد و دلش تنها متوجه خدا و محبوبش باشد، بايد كم حرف بزند، وقتى زياد حرف مى‌زند توجه‌اش به اين سو و آن سو جلب مى‌گردد و پراكنده خاطر گشته، نمى‌تواند توجه‌اش را متمركز سازد.
پس دوستان خدا با سكوت ملازمند، چرا كه دلشان پيوسته متوجه اوست و اگر بخواهند حرف بزنند توجه شان پراكنده مى‌گردد. «وَ يَتَوَكَّلَ عَلَىَّ وَ يَبْكِىَ كَثيراً وَ يُقِلَّ ضِحْكاً وَ يُخالِفَ هواهُ» (دوستدار من كسى است كه) بر من توكل نمايد و زياد بگريد و كم بخندد و با هواى خود مخالفت كند.

[مهدی]

رابطه گريه با محبت خدا:
كسى كه در آغاز راه است و مى‌خواهد در مسير خدا قرار گيرد و محبت او را به سوى خود جلب كند، بايد از خوف خدا گريه كند، چون هنوز پاك نگرديده است و به گناه آلوده است. تا از خوف خدا نگريد و توبه كامل نكند، دلش از آلودگى ها و گناه پاك نمى‌گردد ـ گريه از خوف خدا چونان آب زلال گناهان را مى‌شويد ـ و پس از پاك گشتن ازگناهان ورسيدن به محبوب،از شوق وصول ورسيدن به محبوب زيادمى گريد.
درباره حضرت شعيب، على نبينا و آله و عليه السلام، آمده است كه ايشان صد سال گريست تا چشمانش نابينا گشت، خداى متعال به او وحى كرد:‌اى شعيب؛ چرا اينقدر گريه مى‌كنى؟ اگر از ترس عذاب من مى‌گريى، من جهنم را بر تو حرام كردم و اگر از شوق بهشت مى‌گريى، من بهشت را در اختيار تو گذاشتم.
حضرت شعيب عرض كرد: خدايا؛ تو مى‌دانى كه گريه من، نه از ترس جهنم است و نه از شوق بهشت، بلكه به جهت شوق لقاى توست (شكى نيست كه خدا از نهان شعيب آگاه بود و نيازى به پاسخ شعيب نبود، بلكه اين گفتگو از جمله گفتگوهاى عاشق و معشوق است).
خدا فرمود: راست گفتى، از اين پس كليم خود را خادم تو قرار مى‌دهم! از سوئى حضرت موسى از مصر فرار كرد و به مَدين نزد شعيب رفت و در مقابل ازدواج با يكى از دختران شعيب، قرار داد بست كه ده سال در آنجا بماند و به شعيب خدمت كند و چوپانى گوسفندانش را به عهده گيرد.

[مهدی]

پس از نابينا گشتن شعيب و ناتوانى از انجام كارها، خداى متعال كليم خود، حضرت موسى بن عمران را ـ كه گرچه در آن زمان پيامبر نبود، ولى پس از آن از جمله پيامبران اولى العزم گشت ـ براى خدمت او گماشت. شعيب به پاس عشق و محبت به خدا چنين لياقتى يافت كه پيامبرى چون موسى، ده سال به او خدمت كند، شايد همين خدمتهاى موسى به شعيب باعث گرديد به مقام رسالت نايل گردد.
پس كسى كه زياد گريه مى‌كند، مجال خنديدن ندارد، لذا خنده دوستان خدا اندك است، آن هم براى خوشحال كردن ديگران. چنان شوق ديدار خدا بر دلشان مستولى است كه در اين دنيا به هيچ چيز دل خوش نمى‌شوند و روى گشاده و خنده آنان براى شادمان ساختن اطرافيان و براى اين است كه ديگران را اندوهگين نسازند والا در دلشان چنان حزن و اندوهى است كه با شادى هاى دنيا محو نمى‌گردد و تنها آن حزن با رسيدن به لقاى خداوند، برطرف مى‌شود.
همچنين كسى كه خدا را دوست دارد با خواهش دل مخالفت مى‌كند، چون محبت خدا با خودخواهى و خودپرستى جمع نمى‌شود. پس براى رسيدن به خدا بايد پا روى هواى نفس و خواست او نهاد و تا انسان تابع هواى نفس و مطيع اوست، نمى‌تواند دوستدار خدا گردد.