نذر و قسم و احکام آن

[از خاک تا افلاک]

نذر
نـذر يـعـنـى چـيـز غـيـرواجب را بر خود واجب كردن . (1) منظور از نذر آن است كه انـسـان بر خود واجب كند كه كار خيرى را براى خدا به جا آورد، يا كارى را كه نكردن آن بهتر است ، براى خدا ترك كند. (م 2640)


انواع نذر

الف ـ نذرهاى صحيح

⌫ نذرمعيّن مانند:

1 ـ روزه ، صدقه ونمازاول ماه و ... .
2 ـ صدقه به فقير معين و ... .
3 ـ زيارت يكى از امامان بطور معيّن .

⌫ نذر غير معيّن مانند:

1 ـ نـمـاز، روزه ، صـدقـه و يـا كـارى بـراى خدا در صورتى كه وقت و مقدار آنها را معين نكند.
2 ـ نذر بر ترك كردن كارى و ... .

ب ـ نذرهاى باطل

1 ـ نذر كسى كه مجبورش كرده اند.
2 ـ نذر كسى كه به واسطه عصبانى شدن بى اختيار نذر كند. (م 2642)
3 ـ نذر زن بدون اجازه شوهر. (م 2644)
4 ـ نـذر بـركـار غـيـرمـمـكـن (مـثـل كـسـى كـه نـمى تواند پياده كربلابرود نذركند پياده برود.)(م 2647)
5 ـ نذر بر انجام كار حرام يا مكروه ، يا ترك واجب يا مستحب . (م 2648)
6 ـ نذر بچه اگر چه مميّز و ده ساله باشد.(2) (ت ، ج 2، ص 117، م 2)

---

1 ـ المنجد ، واژه نذر .
2 ـ برخى ديگر از نذرهاى باطل در بحث احكام نذر بيان شده است

[از خاک تا افلاک]

احكام نذر



⌫1 ـ در نذر بايد صيغه خوانده شود و لازم نيست آن را به عربى بخوانند. پس اگربـگـويد چنانچه مريض من خوب شود، براى خدا بر من است كه ده تومان به فقير بدهم ، نذر او صحيح است . (م 2641)
⌫2 ـ مـتـعـلَّق نـذر اعـم از فعل و ترك بايد از حيث دين و يا دنيا رجحان داشته و مقدور باشد وگرنه الزام آور نخواهد بود. بنابراين اگر نذر بر انجام كار حرام يا مكروه و يا نذر بـر تـرك كـار واجـب يـا مستحب كند، صحيح نيست . و نيز انجام و ترك كار مباح كه به جا آوردن و تـركـش از هـر جـهـت مـسـاوى بـاشـد، صحيح نيست . چنان كه نذر كار غير ممكن نيز صحيح نيست . (م 2647 ـ 2649)

⌫3 ـ اگـر نـذر كند روز معيّنى را روزه بگيرد، بايد همان روز را روزه بگيرد و چنانچه در آن روز مسافرت كند، قضاى آن روز بر او واجب است . (م 2653)
⌫4 ـ اگـر انسان از روى اختيار به نذر خود عمل نكند، بايد كفّاره بدهد؛ يعنى يك بنده آزاد كند، يا به شصت فقير غذا دهد، يا دو ماه پى در پى روزه بگيرد. (م 2654)
⌫5 ـ اگـر بـراى حـرم يكى از امامان يا امام زادگان چيزى نذر كند، بايد آن را به مصارف حرم برساند از قبيل فرش ، پرده و روشنايى و اگر براى امام عليه السلام يا امام زاده نـذر كـنـد مـى تواند به خدّامى كه مشغول خدمت هستند بدهد، چنانچه مى تواند به مصارف حرم يا ساير كارهاى خير نموده و ثواب آن را به آن امام يا امام زاده هديه كند. (م 2662)

⌫6 ـ اگـر بـراى خـود امام عليه السلام چيزى نذر كند، چنانچه مصرف معيّنى را قصدكرده بـايـد بـه هـمان مصرف برساند و اگر مصرف معيّنى را قصد نكرده ، بايد به فقرا و زوّار بـدهـد، يا مسجد و مانند آن بسازد و ثواب آن را هديه آن امام نمايد و همچنين است اگر چيزى را براى امام زاده اى نذر كند. (م 2663)
⌫7 ـ گـوسـفـنـدى را كـه بـراى صـدقـه ، يـا بـراى يكى از امامان نذر كرده اند پشم آن و مـقـدارى كـه چاق مى شود جزء نذر است ، و اگر پيش از آنكه به مصرف نذر برسد شير بدهد، يا بچه بياورد بايد به مصرف نذر برسانند. (م 2664)

[از خاک تا افلاک]

چند نكته درباره عهد و قسم


1ⓛ ـهر گاه با خدا عهد كند كه اگر به حاجت شرعى خود برسد كار خيرى را انجام بدهد، بـعـد از آنـكه حاجتش برآورده شد، بايد آن كار را انجام دهد و نيز اگر بدون آنكه حاجتى داشـتـه بـاشـد، عـهـد كـنـد كـه عـمـل خـيـرى را انـجـام دهـد، آن عمل براو واجب مى شود. (م 2667)
2ⓛ ـ در عـهـد هـم مـثـل نذر بايد صيغه خوانده شود و نيز كارى را كه عهد مى كند انجام دهد، بايد نكردنش بهتر از انجام آن نباشد. (م 2668)
3ⓛ ـ اگـر بـه عـهـد خود عمل نكند، بايد كفاره بدهد يعنى شصت فقير را سير كند يا دو ماه روزه بگيرد يا يك بنده آزاد كند. (م 2669)

4ⓛ ـ قَسم سه نوع است :

〤الف ـ قـسـم در جـهـت تـاءكـيـد و تـحـقـيـق نـسبت به خبر دادن به وقوع چيزى در گذشته ، حـال يـا آيـنده . اين نوع قَسم منعقد نمى شود و در صورتى كه شخص بعمد در خبردادنش دروغ بگويد، جز گناه چيزى بر آن (قسم) بار نمى شود.
〤ب ـ قـَسـم مـُنـاشـده ؛ يـعـنـى قـسـمـى كـه مـقـرون بـه طـلب و درخـواسـت بـاشـد، مثل اينكه بگويد: (از تو مى خواهم به خدا كه فلان كار را انجام دهى .)
〤ج ـ قَسمِ عقد و آن قسمى است كه واقع مى شود به جهت تاءكيد و تحقيق آنچه كه بنابرآن گـذاشـتـه و بـه آن مـلتـزم شـده ، از قـبـيـل انـجـام دادن يـا تـرك كـردن كـارى در آيـنده ، مثل اينكه بگويد: (قسم به خدا روزه مى گيرم ، يا كشيدن دخانيات را ترك مى كنم .)
ايـن نـوع قـسـم با اجتماع شرايط، منعقد مى شود و اطاعت و وفا به آن واجب است و مخالفت بـر آن حـرام مـى باشد و بر مخالفت آن كفاره (1) بار مى شود. (ت ، ج 2، ص 111)

---

1.يـعـنـى اگـر از روى عـمد مخالفت كند بايد يك بنده آزاد كند، يا ده فقير را سير كند، يا آنان را بپوشاند و اگر اينها را نتواند بايد سه روز ، روزه بگيرد . (م 2670)

[از خاک تا افلاک]

شرايط قسم

⌫1 ـ قسم خورنده بالغ و عاقل باشد، از روى قصد و اختيار قسم بخورد.
⌫2 ـ كـارى را كه قسم خورده انجام دهد، بايد حرام و مكروه نباشد و كارى را كه قسم خورده ترك كند، بايد واجب و مستحب نباشد.
⌫3 ـ به يكى از اسامى خداوند عالم قسم بخورد كه به غير ذات مقدس او گفته نمى شود، مانند (خدا) و (اللّه) .
⌫4 ـ قسم را به زبان بياورد، ولى آدم لال اگر با اشاره قسم بخورد صحيح است .
⌫5 ـ عمل كردن به قسم براى او ممكن باشد. (م 2671)

تـذكـّر : قـسـم به سوگند خوردن به پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السـلام و بـقيه نفوس مقدّس و معظّم ، به قرآن كريم ، كعبه شريف و بقيه مكانهاى محترم منعقد نمى شود. (ت ، ج 2، ص 112، م 5)