جلسه هشتم.صرف(اعلال به قلب)

[تسلیمی]

دانشجویان گرامی سلام


به کلاس درس صرف خوش آمدید





این جلسه بحث ما راجع به اعلال به قلب خواهد بود.

[تسلیمی]

نکاتی مهم راجع به این درس:


*الف به واو قلب می شود،بعد از ضمه مثل "قوبِلَ" که اصل آن "قُابِلَ" بوده است. { ُ ا}


*الف به یا قلب می شود ،بعد از کسره مثل " مصابیح" که اصل آن " مصابِاح" بوده است. { ِ ا}




**در موارد زیر واو به یاء قلب می شود :

_ اگر بعد از کسره بیاید و ساکن باشد. مثل "میزان " که اصل آن " مِوزان " بوده است.

_ اگر بعد از کسره بیاید و آخر کلمه ساکن باشد. مثل "ترضِیَ " که اصل آن " رَضِوَ " بوده است.

_ اگر واو و یاء در آخر کلمه یا آنچه در حکم یک کلمه باشد جمع شوند و نخستین حرف از آن دو اصلی و ساکن باشد. مثل " ضاربَیَّ " که اصل آن " ضارِبویَ " بوده است.

_ اگر واو لام الفعل کلمه ای باشد و بعد از فتحه باشد به یاء تبدیل می شود. مثل " مُعطَیانِ " که اصل آن ها " مُعطَوانِ " بوده است.

_ اگر بین کسره و الف در مصدر اجوف ثلاثی باشد. مثل " صِیام " که اصل آن ها " صِوام " بوده است.

[تسلیمی]

حرف یاء در دو مورد به واو قلب می شود :

1- اگر بعد از ضمه بیاید و ساکن باشد. مثل " یُوقِنُ " که اصل آن " یُیقِنُ " بوده است.

2- اگر یاء لام الفعل کلمه ای بر وزن فَعلی باشد. مثل " فَتوی " که اصل آن " فَتیا " بوده است.



نکته:

واو و یاء وقتی به الف تبدیل می شوند :

_ که متحرک باشند و بعد از فتحه قرار بگیرند. مثل " قامَ " که اصلش " قَوَمَ " بوده است.


که این حکم چند شرط دارد :

1- حرکت آن ها عارضی و برای رفع التقای ساکنین نباشد. مثل ضمه واو در " إرعَوُاالعُهودَ " و کسره یاء در " اِرقَی السُلَّمَ ".

2- اگر واو و یاء عین الفعل کلمه هستند بعد از آن ها ساکن نباشد. مثل " بَیان . غَیور ".

3- اگر لام الفعل کلمه ای هستند نباید بعد از آن ها الف یا یاء مشدد آمده باشد.مثل " رَمَیا . غَزَوَا ".

4- در یک کلمه دو حرف عله نیامده باشد که به خاطر حرکت خودشان یا فتح ما قبلشان شایسته قلب به الف باشند. مثل " غَوی ".

5- آن کلمه نباید بر اضطراب دلالت کند .مثل " الجَوَلان . الهَیَجان ".

[تسلیمی]

واو و یاء در دو مکان به همزه تبدیل می شوند :

1- بعد از الف اسم فاعل.مثل " قائل و بائع "که اصل آن ها " قاولٌ و بائعٌ " بوده است.

2- بعد از الف زائدی که در آخر کلمه باشد.مثل " رِِضا "و "بقاء" که اصل آنها " رِضاوٌ . بقایٌ " بوده است.



نکته :

اگر واو و یاء فاالفعل وزن اِفتَعَلَ باشند هردو به تاء بدل می شوند و در تاء افتَعَلَ ادغام می شوند.مثل "اِتَّفَقَ " که اصل آن " اِوتَفَقَ " بوده است.

[تسلیمی]

دانشجویان محترم اگر سؤالی هست بنده درخدمتم

[فاطمه]

سلام استاد عزیزم ممنون بابت توضیحات کاملتون

_ اگر بعد از کسره بیاید و آخر کلمه ساکن باشد. مثل "ترضِیَ " که اصل آن " رَضِوَ " بوده است.

میشه یکمی بیشتر در مورد جمله بالا توضیح بدین

[تسلیمی]

سلام فاطمه عزیز.روزتون بخیر.

ببینید یکی از مواردی که در آن واو قلب به یاء می شود، زمانی است که قبل از " واو " کسره بیاید.مثل " مِوزان " که واو قبل آن کسره آمده است.و همچنین آخر کلمه ساکن باشد که میبینیم ساکن است.بنابراین "واو" قلب به "یاء" می شود.
اما در مورد "ترضی" که اصل آن رَضِوَ بوده است میبینیم که قبل از واو کسره می باشد بنابراین به رَضِیَ تَرضی تبدیل می شود.

[فاطمه]

اگر بعد از کسره بیاید و آخر کلمه ساکن باشد. مثل "ترضِیَ " که اصل آن " رَضِوَ " بوده است.

سلام ممنونم استاد مهربان
متوجه شدم ولی شما فرموده اید که اگر بعد از کسره بیاید و آخر آن ساکن باشد. ولی " رَضِوَ " قبلش کسره هست و آخرش هم فتحه هست ساکن نیست. اینو متوجه نمیشم.

[تسلیمی]

سلام خواهش می کنم.
رَضِوَ چون سه حرف اصلی است بدین شکل خوانده می شود یعنی بر وزن فَعِلَ.ولی در اصل این آخر این کلمه ساکن و بدون حرکت است.