موضوع: آثار اخروی عفو

آثار اخروی عفو

محمد سبحانی یامچی

سخن در نمودهای مردم داری بود كه به اولین آن، یعنی «حسن خلق» اشاره شد. دومین اصل مهم اخلاقی در معاشرتهای اجتماعی كه در مردم داری دارای جایگاه ویژه‌ای است، «عفو و گذشت» است.
در معاشرتهای اجتماعی بسیار اتفاق می ‌افتد كه به خاطر برخی مسائل، در شرائطی نسبت به حقوق فردی تعدّی یا بی احترامی می‌شود. اگر بنا باشد در خصوص هر تحقیر و بی ملایمتی، سخت گیری شود و هیچ گونه چشم پوشی و اغماضی صورت نگیرد، جامعه شاهد منازعات و خصومتهای اعضای خود شده، زندگی را برای همگان تلخ و تیره و غیرقابل تحمل خواهد ساخت. علاوه بر آن، حساسیت بیش از اندازه و درگیری در مسائل جزئی، از ارزش و منزلت مبلّغ در چشم مخاطبین می‌كاهد. چه زیبا فرمود امیر بیان، علی علیه السلام : «... لاتُداقُّوا النّاسَ وَزْنا بِوَزْنٍ وَعَظِّمُوا اَقْدارَكُمْ بِالتَّغافُلِ عَنِ الدَّنِی مِنَ الاْمُورِ...؛ ¹
... با مردم موی به مو خرده مگیرید (مته به خشخاش نگذارید) و با بی توجهی به كارهای پست و مسائل جزئی قدر خود را بالا برید....‌»
«ما صاحب آن اخلاق والا و روح ملكوتی نیستیم كه بتوانیم دشمن خود را دوست بداریم؛ ولی برای خاطر سلامت و خوشی باید آنها را ببخشیم و فراموششان كنیم. اگر كسی بدی بكند یا مال شما را بدزدد، اهمیتی ندارد؛ بلكه فراموش نكردن و دائما به خاطر آوردن آن شما را ناراحت می‌كند.‌» ² پس چه بهتر كه به عنوان داعی الی اللّه با چشم پوشی از تلخیها و ناخوشیها، زندگی را برای خود و خانواده خود، تیره نكنیم. امام علی علیه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ یتَغافَلْ وَلایغُضَّ عَنْ كَثیرٍ مِنَ الاْمُورِ تَنَغَّصَتْ عیشَتُهُ؛ ³ كسی كه تغافل نكند و از بسیاری از امور چشم پوشی نكند، زندگیش تیره خواهد شد.‌»

جایگاه عفو و گذشت

نكته مهمی كه باید در موضوع عفو و گذشت مورد توجه قرار گیرد، این است كه بدانیم موضع و جایگاه عفو و گذشت كجاست؟ در چه مواردی و در برابر چه كسانی می‌توان عفو و گذشت داشت و در كجا نباید عفو كرد؟ آنچه از بیانات پیشوایان دین به دست می‌آید، این است كه عفو و گذشت در مسائل شخصی، امری پسندیده است؛ اما در خصوص مسائل و حقوق عمومی و الهی، این امر مورد نكوهش واقع شده است. به دیگر سخن، ما می‌توانیم در مسائلی كه به خودمان برمی گردد، گذشت كنیم؛ اما در حقوق الهی و یا حق الناس، چنین اجازه‌ای نداریم. كسی را كه به حقوق جامعه تعدّی كرده، نمی‌توان مورد بخشش قرار داد، مگر اینكه عفو او به نحوی به سود جامعه باشد.
در سیره امام علی علیه السلام است كه حضرت وقتی خبردار شد كه یكی از فرمانداران او از بیت المال سوء استفاده كرده است، در نامه‌ای شدید اللحن خطاب به او نوشت:«از خدا بترس! و اموال این مردم را به آنها بازگردان! اگر این كار را نكنی و خداوند به من امكان دهد كه بر تو دست یابم، وظیفه‌ام را در حق تو انجام خواهم داد و با شمشیرم كه هیچ كس را با آن نزده‌ام، مگر اینكه به جهنم وارد شده است، تو را می‌زنم.‌» بعد فرمودند: «وَوَاللّه ِ لَوْ اَنّ الحَسَن والحسینَ فَعَلا مِثْلَ الَّذی فَعَلْتَ ما كانَتْ لَهُما عِندی هَوادَةٌ وَلاظَفِرا مِنّی بِاِرادَةٍ حَتّی آخُذَ الحَقَّ مِنْهُما وَاُزیحَ الْباطِلَ عَنْ مَظْلَمتِهِما؛ ⁴ و به خدا قسم! اگر حسن و حسین مثل كاری را كه تو كرده‌ای، مرتكب شوند، هیچ پشتیبانی از من نخواهند داشت و از جانب من به مقصود خود نمی‌رسند تا اینكه حق را از آنها باز ستانم و كار ناپسند و ستمی را كه روا داشته اند، دور سازم.‌»

1. عفو الهی
قرآن كریم عفو و گذشت بندگان خدا از یكدیگر را زمینه ساز عفو و گذشت خداوند می‌داند و می‌فرماید: «وَلْیعفُوا وَلْیصْفَحُوا اَلاَ تُحِبُّونَ اَنْ یغْفِرَاللّه ُ لَكُم»؛ ⁵ «و باید عفو كنند و درگذرند! آیا دوست نمی‌دارید كه خداوند شما را ببخشاید؟»
«وَاِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِروُا فَاِنَّ اللّه َ غَفُورٌ رَحیمٌ»؛ ⁶ «و اگر ببخشایید و درگذرید و بیامرزید، به راستی خدا آمرزنده مهربان است.‌»

2. عزت آخرت
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ عَفا عَنْ مَظْلِمَةٍ اَبْدَلَهُ اللّه ُ بِها عِزّا فِی الدُّنْیا وَالآخِرَةِ؛ ⁷ هر كه از لغزشی درگذرد، خداوند به سبب این گذشت، عزّت دنیا و آخرت را به او عطا می‌كند.‌»

3. سپر عذاب الهی
علی علیه السلام عفو را موجب نجات از عذاب جهنم دانسته و فرموده است: «اَلْعَفْوُ مَعَ الْقُدْرَةِ جُنَّةٌ مِنْ عَذابِ اللّه ِ سُبْحانَه؛ ⁸ گذشت در هنگام توانایی، سپری در برابر عذاب خداوند است.‌»

4. جواز بهشت
پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «ثَلاثَةٌ ینْزِلُونَ الجَنَّةَ حَیثُ یشائُونَ... وَرَجُلٌ عَفا عَنْ مَظْلِمَةٍ؛ ⁹ سه گروه هستند كه هر جا بخواهند، وارد بهشت می‌شوند... و مردی كه از لغزشی درگذرد.‌»

5. پاداش بسیار
امام علی علیه السلام پاداش انسان با گذشت را غیرقابل سنجش می‌دانند و می‌فرمایند: «شَیئَانِ لایوزَنُ ثَوابُهُما. اَلْعَفْوُ وَ الْعَدْلُ؛ ¹⁰ دو چیز است كه پاداششان را نمی‌توان سنجید: عفو و عدل.‌»

---

پی نوشت:

1) تحف العقول، حسن بن علی بن شعبه حرانی، مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ دوم، 1404 هجری، ص224.
2) آیین زندگی، دیل كارنگی، ترجمه محسن علی مددی، نشر چكاوك، چ سوم، 1375، ص148.
3) تصنیف غررالحكم، عبدالواحد بن محمد تمیمی آمدی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چ اول، 1366، ص451، حدیث 10375.
4) نهج البلاغه، نامه 41.
5) نور/22.
6) تغابن/14.
7) بحارالانوار، ج68، ص419، باب 93، حدیث 51.
8) غررالحكم، ص342، حدیث 7826.
9) مستدرك الوسائل، محدث نوری، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چ اول، 1408 هجری، ج9، ص8، حدیث 14.

منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره57.

ذی طوی