موضوع: وظايف منتظران در آينه دعاي مهدوي(عجل الله تعالی فرجه الشریف)

بزرگ‌ترين معلّم انتظار راستين، امام موجود منتظر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است. سخنان نوراني و ادعيه مأثورِ آن امام پنهان از ديده، درسنامه بزرگ تربيتي است كه از سالكان كوي يار و راهروان راه انتظار دستگيري و تا رسيدن به مقصد و نيل به مقصود همراهي مي‌كند. دعاي دلنشين «اللهمّ ارزقنا توفيق الطاعة»،1 كه از ادعيه ارزشمند آن امام همام(عجل الله تعالی فرجه الشریف) است، بيانگر مجموعه وظايف فرد وجامعه منتظر است.
وظايف شخصي منتظران

امور شخصي

1. هر منتظري بايد اهل پيوند با خداوند بزرگ باشد و ضمن درخواست روزي در ابعاد ذيل، براي دروني كردن و استقرار اين صفات در خويش تلاش كند:

أ. توفيق طاعت:‌ منتظر راستين هم اهل اطاعت خدا، پيامبر(صل الله علیه و اله و سلم) و امام معصوم(علیهم السلام) است و هم توفيق چنين فرمانبري را همواره از خداي سبحان مي‌خواهد: اللهّمَ ارزقنا توفيق الطاعة.

ب. دوري از معصيت: گناهان، موانع مسير حركت به سوي خدا و مهم‌ترين عامل سقوط انسان‌اند، از همين‌رو منتظر حقيقي امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بايد ضمن درخواست توفيق الهي در ترك گناهان، سعي بليغ خويش را در تحقق چنين صفتي به‌كار گيرد. گفتني است گناهان، هرچند به كوچك و بزرگ (صغيره و كبيره) قسمت شده‌اند، هر نافرماني خداي متعالي گناهي بزرگ است: و بُعد المَعصية.

ج. نيت خالصانه: اصلاح انگيزة اعمال (نيت) و خلوص هرچه بيشتر از هر شائبه شرك و ريا در جميع مراتبش، به گونه‌اي كه چيزي جز اطاعت امر الهي و انجام دادن آنچه موجب رضاي حق است در نيّت انسان سهم نداشته باشد، از وظايف اهل انتظار است: و صدْق النيّة.

د. شناخت محرّمات الهي: ترك معاصي، شدني نيست مگر با شناخت چيزهايي كه خداوند سبحان با حكمت بالغه‌اش بر بندگانش حرام كرده است. و چون حرام يعني آنچه دريدن پرده آن روا نيست خواه آن چيز، حق باشد يا دين و يا قانون و يا... منتظري كه محرمات الهي را نشناسد و حريم آن را پاس ندارد، چه بسا به شكستن حريم‌آن‌ها گرفتار آيد، از اين‌رو شناختن محرمات الهي ضروري است: و عرفان الحُرمة.

.2. انساني كه در انتظار كريم‌ترين انسان‌هاي عصرش به سر مي‌برد، بايسته است كه از خداوند كريم اعطا و ازدياد و حفظ كرامت خود را در اسباب كرامت طلب كند و خويش هم در تحقق آن خواسته‌ از پاي ننشيند.

أ. درخواست هدايت تكويني خاص: آنچه مايه كرامت جان آدمي است، هدايت يافتن به نور دين الهي و حفظ تقوا است. آنان‌كه به مسير اطاعت او هدايت نشوند، در سياهي جهالت‌ها و انحراف‌ها سرگردان و از كرامت الهي انسان محروم خواهند شد. بر انسان منتظر است كه با تلاش علمي و جهد عملي، زمينة افاضه هدايت تكوين را در خويش هر لحظه پرورش دهد: و اكرمنا بالهُدي.

ب. درخواست استقامت در مسير هدايت: با كساني كه از هدايت الهي بهره‌مندند؛ امّا پس از اندك زماني با غفلت از حق و روي آوردن به اهوا و اميال خويش از جاده هدايت به بيراهه ضلالت افتادند و نور هدايتشان را در شب ديجور گمراهي خاموش كردند، پس بر منتظران راستين بايسته است كه در مسير هدايتي كه خداي سبحان آن‌ها را به آن رهنمون شده است استقامت ورزند و با تمّسك به علم و ايمان ازهر اعوجاجي دوري جويند تا مشمول هدايت‌هاي برتر كه محصول استقامت در مسير هدايت است باشند: والاستقامة.

3. زبان، ترجمان عقل و انديشه انسان است، از اين‌رو توفيق نيك‌گفتاري زبان صيانت از آن براي اهل انتظار ضروري است. طبق آموزه‌هاي اين دعاي شريف، منتظران راستين مي‌بايد با توجّه به آنچه در پي مي‌آيد در صيانت زبان خويش كوشا باشند:

أ. سخن صائب گفتن: منتظر راستين آن حضرت مي‌بايد جز از سر راستي سخن نگويد و گفتار غيرصائب را (به جدّ يا به هزل) وا نهد: وسددّ ألسنتنا بالصواب.

ب. حكيمانه سخن گفتن: گفتن سخنان بي‌محتوا و بي‌فايده كه نه در امر دين سودي مي‌بخشد و نه در كار دنيا، كاري حكيمانه نيست. آنچه حكيمانه نيست لغو است و اهل ايمان از لغو اعراض مي‌كنند. بر همين اساس بر اهل انتظار شايسته است كه حكيمانه سخن بگويند و زبان را از سخنان لغو صيانت كنند: والحكمة.

4. قلب انسان منتظر، ظرف مباركي است كه هر مظروفي شايسته آن نيست. در اين دعاي شريف هم مظروف شايسته قلب مؤمن معرفي و هم وظيفه منتظران راستين در اين موضوع بازگو شده است:
أ. كسب نور علم: اكتساب علم و خروج از سياهي ناداني، وظيفه منتظران ظهور امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)است و چون علوم اكتسابي بي‌تعليم و تعلّم به دست نمي‌آيند، از اين‌رو تعليم و تعلم و تلاش در جهت كسب علم حصولي و نيز تهذيب دل براي ادارك حقايق علم حضوري، وظيفه هر مسلمان منتظري شمرده شده است.

ب. كسب نور معرفت: معرفت اخصّ از علم است و به علمي اطلاق مي‌شود كه با تمييز كامل معروف از غير خود و ادراك خصوصيات آن همراه است. بر منتظران راستين است كه به اكتساب علم بسنده نكنند و با عمق بخشيدن به گستره علوم به كسب معرفت نايل آيند، كه هر معرفتي علم هست؛ اما هر علمي معرفت نيست.

امور اجتماعي و سياسي

حوزه امنيت اقتصادي

داشتن فعاليت اقتصادي سالم و مشروعي كه زمينة درآمد و ارتزاق انسان باشد از وظايف اهل انتظار است. فعاليت‌هاي اقتصادي مشروع، افزون بر اينكه فرد و جامعه را از محصول آن بهره‌مند مي‌سازد، زمينه درآمدهاي نامشروع را نيز ضعيف مي‌‌كند و در نتيجه امنيت اقتصادي را به ارمغان مي‌آورد.
اين مهم جز با اهتمام به مفاد اين دعاي شريف به دست نخواهد آمد:

أ. دوري از اموال و درآمدهاي ناسالم و نامشروع كه عادتاً محصول گذشتن از خطوط احكام الهي و ظلم و اجحاف در حق ديگران است: وطهّر بطوننا من الحرام.

ب. پرهيز از درآمدهايي كه حلال يا حرام بودن آن‌ها مبهم و نامشخص است: والشبهة.

حوزه امنيّت اجتماعي

تأمين امنيت اجتماعي و اخلاقي جامعه اسلامي برآيند عمل به شش وظيفه ذيل است:

1. رعايت حقوق ديگران كه با دو عنوان كلّي در اين دعاي شريف بيان گرديده است:

أ. ضايع كردن يا ادا نكردن حقوق صاحبان حق، معناي حقيقي ظلم است؛ خواه در حق خويش باشد يا ديگران؛ از حقوق الهي باشد يا حقوق مخلوقات؛ مادي باشد يا معنوي. دوري از ظلم در جميع مراتبش از وظايف منتظر است: واكفف أيدينا عن الظلم.

ب. اگر انسان با قصد و دانايي چيزي مادي يا غيرمادي را كه ديگري نسبت به آن حقي دارد مخفيانه و بدون دليل موجّه شرعي از او بگيرد، چنين فردي را سارق مي‌نامند. اهل انتظار راستين نه تنها حقوق ديگران را محترم مي‌شمارند، هرگز هيچ حقي را از صاحب حقي به سرقت نمي‌برند: والسرقة.

2. چشم‌هاي پاك، لايق نظاره بر جلوه‌هاي گوناگون جمال حق‌اند و ديدگان ناپاك سبب آلوده شدن قلب و محروم ماندن از رؤيت‌ جلوه‌هاي نوراني حق، از اين‌رو صيانت چشم با دو عامل اساسي سفارش شده است:

أ. وقتي به مقتضاي تقوا و اعتدال اخلاق انساني عمل نشود و فسق و گناه آشكار گردد، فجور رخ مي‌نمايد. فجور در خصوص هر شيء به حسب همان چيز معنا مي‌شود و فجور چشم آن است كه بينندة مناظري باشد كه رؤيت‌ آن‌ها خلاف اقتضاي تقواست. دوري از چنين عملي، اولين وظيفه كساني است كه دل به ديدار آخرين ذخيره الهي بسته‌اند: واغضض أبصارنا عن الفجور.

ب. خيانت آن است كه بر خلاف عهدي كه تكويناً يا تشريعاً از كسي توقع مي‌رود يا به آن موظف شده است، كاري كند يا نيّتي در دل بپرورد. اين وصف نيز چون فجور، مناسب حال هر شيء معنا مي‌شود. بر اين اساس، خيانت چشم آن است كه انسان چشم را برخلاف اراده يا دستور آفريننده‌اش به كار گيرد. پرهيز از خيانت چشم نيز وظيفه‌اي ديگر از وظايف اهل انتظار است: والخيانة.

3. حرف حق و سخن الهي، اگرچه در مقام فاعليّت تام‌ّاند؛ ولي اگر گوش قابلي نباشد، در دل به ثمر نخواهند نشست. فرد و جامعه‌اي كه در انتظار وليّ الله زمانش به سر مي‌برد، مي‌‌بايد هماره گوش را منزّه بدارد تا در قابليّت نيز تاّم باشد و اين مهم نيز با عمل به دو دستور شدني است:

أ. هر سخن يا عملي كه بي‌‌ثمر بوده و از پشتوانه فكري برخودار نباشد لغو است و انسان را به بيهودگي مي‌كشاند وخدا را از خاطر مي‌برد. بر منتظران راستين امام عصر بايسته آن است كه با گوش نسپردن به لغو در صيانت آن بكوشند: واسدد أسماعنا عن اللغو.

ب. غيبت آن است كه پشت سر مسلماني سخني گفته شود كه اگر بشنود، ناراحت شود. اين گناه بزرگ، در كدورت روح انسان و تضييع قابليت هدايتي، نقش عمده‌ دارد، پس رواست كه مؤمنان منتظر از گوش سپردن به چنين سخناني بپرهيزند: والغيبة.

وظايف گروه‌ها

در فقرات آتي وظيفه اصناف و گروه‌هاي مختلف اجتماعي، از چندين جهت بازگو گرديده است. اين فقرات گاهي اجتماع را بر اساس دانش و زماني بر پايه سطح توانايي اقتصادي و هنگامي طبق موقعيت‌هاي سياسي و وقتي برابر گروه سنّي يا جنسي قسمت كرده و وظيفه هريك را جداگانه برشمرده است.

1. وظايف علما:

علما به ويژه عالمان علوم الهي و پاسداران حريم دين، پيشگامان صلاح و سداد امّت‌اند، از اين‌رو نقش مؤثري در زمينه‌سازي ظهور آخرين حجّت الهي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر عهده دارند كه پرداختن به وظايف اين گروه فرهيخته، در آغاز بخش‌هاي مرتبط با وظايف گروه‌ها، حاكي از اهميت وظيفه آنان و نقش مؤثرشان در اصلاح فرهنگ انتظار و هدايت منتظران است. دو وظيفة عمدة دانشمندان عبارت است از:

أ. زهد: دنياطلبي و رغبت باطني به آنچه وابسته به دنياست بزرگ‌ترين آفت دانشمندان است،2 از همين‌رو بايسته است دانشمندان بكوشند تا ملكة زهد و بي‌رغبتي به زينت‌هاي حقيقي و اعتباري دنيا را در خويش تقويت كنند، به گونه‌اي كه در باطن به دنيا و متعلقاتش بي‌ميل شوند و زندگي دنيا را جز براي آباد ساختن آخرت نخواهند و بدين وسيله زمينه‌ساز اصلاح خويش و تصحيح رفتار امّت منتظر گردند: و تفضّل علي علمائنا بالزهد.

ب. نصيحت: واژه «نُصح» به معني خلوص تمام و نزاهت از هر شائبه‌ و ناخالصي است. از اين بخش نوراني چنين برمي‌آيد كه دانشمندان بايد هم در انديشه و قول و فعل خويش از هر شائبه آلوده كننده‌اي پيراسته باشند و هم با يكرنگي و خلوص خيرخواه امّت باشند و جز به خير و صلاح آنان نينديشند، سخن نگويند و كار نكنند. چنين عالماني از انتظار راستين برخوردارند، زيرا امام منتظر آنان در زهد و نصحيت برترين انسان عصر خويش است و آن‌كه با امامتش سنخيّت ندارد، منتظر او نيست: والنصيحة.