موضوع: مساءله غيبت

مرحوم خواجه نصيرالدين طوسى مى نويسد: غيبت حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف نه از خداى سبحان است و نه از آن حضرت ، پس از مكلفين و مردم است ، و آن غلبه خوف و تمكين نداشتن مردم از امام است ، موقعى كه سبب غيبت زايل گردد، ظهور واقع مى شود.^{(رساله امامت ، فصل سوم ، ص 25.)}

البته غيبت بر اساس حكمت الهى صورت گرفت و ما به همه اسرار آن واقف نيستيم ، ولى ممكن است رمز اساسى غيبت همين نكته باشد.

سرپيچى و طغيان جوامع در طول امامت يازده معصوم به تجربه رسيد، و تخلف و حمايت نكردن مرد از آنان در اين مدت كاملا روشن شد و جاى هيچ ابهامى باقى نماند كه مردم نمى خواهند زير بار حكومت عدل اسلامى بروند؛ در چنين وضعيتى ، غيبت يك مساءله طبيعى است و ظهور و حضور او در جامعه محتاج سؤ ال است ، و بايد گفت با اين وضع چرا امام در جامعه ظاهر باشد، امام غيب خواهد بود و پنهانى به وظايف خويش عمل مى كند تا زمينه ظهورش فراهم آيد، آنگاه ظاهر مى شود و خيل مشتاقان را به زيارت و حمايتش موفق مى سازد:

انّ الله لا يغيرّ ما بقوم حتّى يغيِّروا ما باءنفسهم

اين رمز تا هنگام ظهور پنهان است و در آن وقت مردم جهان درمى يابند كه علت غيبت در وجود خودشان نهفته بوده و از آن غافل بوده اند و چنانچه پيشتر خود را آماده مى ساختند امام بر آنان ظاهر مى شد، اما درصدد اصلاح و آمادگى خود برنيامدند و به طاغوت ها دل بستند.

مرحوم كلينى در كتاب كافى و شيخ طوسى در كتاب غيبت از زراره نقل كرده اند كه گفت : خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم و از آن گرامى شنيدم كه فرمود: براى قائم عليه السلام پيش از قيام ، غيبتى است .
عرض كردم : چرا؟
امام عليه السلام به شكم خويش اشاره فرمود^{( كافى ، ج 1، ص 337.)} (كنايه از آنكه از كشته شدن بيم دارد).

غيبت صغرى و كبرى

پس از شهادت امام يازدهم عليه السلام از سال 260 قمرى تا 329 يعنى حدود 69 سال ، دوره غيبت صغرى بود^{(صاحب اعيان الشيعة مدت غيبت صغرى را 74 سال دانسته و مبداء آن را از ميلاد امام قائم عليه السلام قرار داده است .)} و از آن پس تاكنون و تا آنگاه كه امام قائم عليه السلام ظهور فرمايد دوره غيبت كبرى است .

در غيبت صغرى ، رابطه مردم با امام عليه السلام به كلى قطع نشد؛ اما محدود بود و هر فردى از شيعه مى توانست به وسيله "نوّاب خاص"، كه از بزرگان شيعه بودند، مشكلات و مسائل خود را به عرض ‍ امام برساند و توسط آنان پاسخ دريافت دارد و حتى در صورت امكان به حضور امام شرفياب شود.

اين دوره را مى توان دوران آمادگى براى غيبت كبرى دانست كه در آن ارتباط قطع شد و مردم موظف شدند در امور خود به نواب عام يعنى فقيهان و آگاهان به احكام شرع مراجعه كنند.

اگر غيبت كبرى ، يك باره و ناگهان رخ مى داد، ممكن بود موجب انحراف افكار شود و ذهن ها آماده پذيرش آن نباشد، اما به تدريج و در طول مدت غيبت صغرى ، ذهن ها آماده شد و بعد غيبت كامل آغاز گرديد. همچنين ارتباط با امام توسط نواب خاص در دوران غيبت صغرى و همچنين شرفيابى برخى از شيعيان به خدمت امام قائم عجل الله تعالى فرجه الشريف در آن دوره ، مساءله ولادت و حيات آن گرامى را بيشتر تثبيت كرد، و اگر غيبت كبرى بودن اين مقدمات شروع مى شد شايد اين مسائل تا اين حد روشن نمى بود و ممكن بود براى برخى ايجاد ترديد و اشكال نمايد؛ خداى متعال به حكمت خويش ، غيبت امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف را به دو گونه قرار داد، غيبتى خفيف تر طى مدتى كوتاه تر، به نام غيبت صغرى ، جهت آمادگى براى غيبت كامل و پس از آن غيبت بزرگ و طولانى كه آن غيبت كبرى است ؛ تا بدين ترتيب پيروان اهل بيت عليهم السلام بر ايمان و پيروى خويش استوار و ثابت قدم بمانند و اعتقاد قلبى خود را نسبت به امام خويش از دست ندهند و در انتظار او و فرج الهى بر سر برند و در مدت غيبت به دين الهى تمسك جويند و خودسازى كنند و به وظايف مذهبى خود عمل نمايند تا فرمان الهى در مورد ظهور و قيام امام عصر در رسد و به سعادت و نجات كامل نايل آيند.