موضوع: تجزیه ی افعال سوره ی مبارکه نساء

سلام قرآن پژوهان گرامی

عزاداری های شما قبول حق إن شاءالله
و تبریک به مناسب ماه ربیع،

در این تاپیک با کمک هم
فعل های سوره ی نساء را تجزیه می کنیم

إن شاءالله

يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَ‌بَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِ‌جَالًا كَثِيرً‌ا وَنِسَاءً ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْ‌حَامَ ۚ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَ‌قِيبًا ﴿١﴾

اتَّقُوا:
فعل امر مبنی بر حذف نون، جمع مذکر مخاطب،(و ق ی) لفیف مفروق، ثلاثی مزید باب افتعال؛ واو فاعل، مفعول به: ربّ؛ محلی از اعراب ندارد و جواب ندا است.


خَلَقَكُم:
فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، ( خ ل ق) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: ضمیر مستتر هو، مفعول به: ضمیر کم؛ محلی از اعراب ندارد و صله ی موصول الذی است.

خَلَقَ:
مثل خلقکم؛ فاعل: ضمیر مستتر هو، مفعول به: زوج؛ محلی از اعراب ندارد و معطوف بر جمله ی صله است.

بَثَّ:
فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، ( ب ث ث) صحیح مضاعف، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: ضمیر مستتر هو، مفعول به: رجالاَ؛ محلی از اعراب ندارد و معطوف بر جمله ی خلق است.

اتَّقُوا: مثل اتقوا در ابتدای آیه؛ واو فاعل و لفظ جلاله الله مفعول به؛ محلی از اعراب ندارد و معطوف بر جمله ی اتقوا ربکم می باشد.

تَسَاءَلُونَ:
فعل مضارع مرفوع، جمع مذکر مخاطب، ( س أ ل) صحیح مهموز العین، ثلاثی مزید باب تفاعل، معلوم، ؛ واو فاعل.

"تَسَاءَلُونَ" در اصل تَتَسَاءَلُونَ بوده که قاعده ی باب تفاعل به کار رفته و یکی از دو "تاء" بخاطر سبک شدن کلمه، حذف شده است.

منبع: ترجمه ی سوره نساء توسط قرآن پژوهان و یادگیری نکات قواعدی آیات نورانی این سوره

وَآتُوا الْيَتَامَىٰ أَمْوَالَهُمْ ۖ وَلَا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِيثَ بِالطَّيِّبِ ۖ وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَهُمْ إِلَىٰ أَمْوَالِكُمْ ۚ إِنَّهُ كَانَ حُوبًا كَبِيرً‌ا ﴿٢﴾

آتُوا:
فعل امر حاضر مبنی بر حذف نون،جمع مذکر مخاطب، ( أ ت ی) مهموز الفاء و ناقص یایی، ثلاثی مزید باب افعال، متعدی؛ واو فاعل، الیتمی مفعول به اول، اموال مفعول به دوم،هم مضاف الیه

لَا تَتَبَدَّلُوا:
فعل نهی(لا حرف نهی جازم، تتبدلوا: مضارع مجزوم و علامت جزم حذف نون)، جمع مذکر مخاطب،( ب د ل) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب تفعل، واو فاعل، الخبیث مفعول به

لَا تَأْكُلُوا:
فعل نهی(لا حرف نهی جازم، تأکلوا: مضارع مجزوم و علامت جزم حذف نون)، جمع مذکر مخاطب،( أ ک ل) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مجرد باب تفعل؛ واو فاعل، اموال مفعول به ،هم مضاف الیه

وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتَامَىٰ فَانكِحُوا مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاءِ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُ‌بَاعَ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَلَّا تَعُولُوا ﴿٣﴾

خِفْتُمْ:
فعل ماضی مبنی بر سکون در محل جزم فعل شرط، جمع مذکر مخاطب، ( خ و ف) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، لازم، معلوم؛ تم فاعل. محلی از اعراب ندارد و جمله ی استینافیه است

(خَوَفَ اعلال قلب خافَ خافا خافوا خافت خافتا خافن در ثلاثی مجرد طبق قاعده از این صیغه به بعد به علت ساکن بودن دو حرفِ الف مدی و فاء، حرف عله (الف مدی) حذف می شود و فاء الفعل علامت کسره می گیرد. خِفْتَ خِفْتُما خِفْتُم)

ألَّا تُقْسِطُوا:
أن: حرف مصدری و نصب؛ لا: حرف نفی؛ تقسطوا: مضارع منصوب و علامت نصب حذف نون، حمع مذکر مخاطب، ( ق س ط) صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم؛ واو فاعل؛ محلی از اعراب ندارد و جمله صله ی موصول حرفی أن است.

انكِحُوا:
فعل امر مبنی بر حذف نون، جمع مذکر مخاطب، ( ن ک ح) صحیح سالم، ثلاثی مجرد ( به علت همزه ی وصل)، واو فاعل، ما مفعول به مبنی در محل نصب؛ در محل جزم، جواب شرط

طَابَ:
فعل ماضی مفرد مذکر غایب، ( ط ی ب) معتل اجوف یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل هو مستتر؛ محلی از اعراب ندارد و صله ی موصول ما است و عاید آن هو

خِفْتُمْ:
مثلا خفتم اول؛ محلی از اعراب ندارد و معطوف بر جمله ی إن خفتم اولی

ألَّا تَعْدِلُوا:
أن: حرف مصدری و نصب؛ لا: حرف نفی؛ تعدلوا: مضارع منصوب و علامت نصب حذف نون، حمع مذکر مخاطب، ( ع د ل) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم؛ واو فاعل؛ مصدر مؤوّل ألّا تعدلوا در محل جر ( حرف جر محذوف در تقدیر الی یا لِ )
ألا تَعُولُوا:
أن: حرف مصدری و نصب؛ لا: حرف نفی؛ تعولوا: مضارع منصوب و علامت نصب حذف نون، حمع مذکر مخاطب، ( ع و ل) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم؛ واو فاعل؛ محلی از اعراب ندارد و جمله صله ی موصول حرفی أن است.

وَآتُوا النِّسَاءَ صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً ۚ فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَيْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيئًا مَّرِ‌يئًا ﴿٤﴾

آتُوا:
فعل امر حاضر مبنی بر حذف نون،جمع مذکر مخاطب، ( أ ت ی) مهموز الفاء و ناقص یایی، ثلاثی مزید باب افعال، متعدی؛ واو فاعل، النساء مفعول به اول، صدقات مفعول به دوم منصوب و علامت نصب کسره

منبع: تجزیه ی افعال سوره ی مبارکه نساء

طِبْنَ:

فعل ماضی جمع مؤنث غایب، ( ط ی ب) معتل اجوف یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل نون ضمیر جمع مؤنث؛ فعل ماضی طبن مبنی بر سکون در محل جزم، فعل شرط، طریقه ی ساخت مثل فعل خفتم

(طَیَبَ اعلال قلب طاب طابا طابوا طابت طابتا طابْنَ در ثلاثی مجرد طبق قاعده از این صیغه به بعد به علت ساکن بودن دو حرفِ الف مدی و باء، حرف عله (الف مدی) حذف می شود و فاء الفعل علامت کسره می گیرد. طِبْتَ طِبْتُما طِبْتُم طِبْتِ طِبْتُما طِبْتُنَطِبْتُطِبْنا)


كُلُوهُ:
فعل امر مبنی بر حذف نون، جمع مذکر مخاطب، ( أ ک ل) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مجرد ( حذف همزه به شکل استثنا)، واو فاعل، ضمیر ه مفعول به؛ جمله در محل جزم جواب شرط

وَلَا تُؤْتُوا السُّفَهَاءَ أَمْوَالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللَّـهُ لَكُمْ قِيَامًا وَارْ‌زُقُوهُمْ فِيهَا وَاكْسُوهُمْ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُ‌وفًا ﴿٥﴾

نوشته اصلی توسط مسافر

لا توتوا:فعل نهی باب افعال /جمع مذکر مخاطب/مهموز الفاء .ناقص یایی .اعلال به حذف/ //فعل وفاعل واو .لفظا مجزوم /علامت جزم حذف حرف عله

ارزقوا:امر حاضر /ثلاثی مجرد/جمع مذکر مخاطب/ //فعل .واو فاعل /مبنی برسکون

اکسوا:امر حاضر /ثلاثی مجرد /ناقص یایی(ک س و) جمع مذکر مخاطب// //فعل .واو فاعل /مبنی بر سکون

قُولُوا: امر حاضر مبنی بر حذف نون، جمع مذکر مخاطب، ( ق و ل) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، واو فاعل

ممنونم مسافر عزیز
عالی بود

فقط فعل های
اکسوا و ارزقوا مبنی بر حذف نون هستند چون امرند.
و فعل لاتؤتوا مضارع مجزوم و علامت جزم حذف نون است.

جمله ی لا تؤتوا: محلی از اعراب ندارد و معطوف بر جمله ی آتوا النساء در آیه ی قبل است
جمله ی ارزقوهم: محلی از اعراب ندارد و معطوف بر جمله ی لا تؤتوا
و جمله ی اکسوهم: هم همینطور و معطوف بر جمله ی ارزقوهم
و جمله ی قولوا: هم معطوف بر جمله ی ارزقوهم

وَابْتَلُوا الْيَتَامَىٰ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُ‌شْدًا فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ ۖ وَلَا تَأْكُلُوهَا إِسْرَ‌افًا وَبِدَارً‌ا أَن يَكْبَرُ‌وا ۚ وَمَن كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ ۖ وَمَن كَانَ فَقِيرً‌ا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُ‌وفِ ۚ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّـهِ حَسِيبًا ﴿٦﴾


ابْتَلُوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب، (ب ل و) معتل ناقص واوی، ثلاثی مزید باب افتعال، معلوم، متعدی؛ فاعل: واو، مفعول: الیتامی

بَلَغُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ب ل غ) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: واو، مفعول: النکاح

آنَسْتُم: فعل ماضی، جمع مذکر مخاطب، (ء ن س) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: تم، مفعول: رشدا

ادْفَعُوا: فعل امر، جمع مذکر مخاطب، (د ف ع) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: واو، مفعول: اموال

لَا تَأْكُلُوهَا: لا ی نهی؛ تأکلوا: مضارع مجزوم، جمع مذکر مخاطب، (أ ک ل) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: واو، مفعول: ها

أَن يَكْبَرُ‌وا: أن حرف مصدری و نصب؛ یکبروا: مضارع منصوب، جمع مذکر غایب، ( ک ب ر) صحیح سالم، معلوم، لازم؛ فاعل: واو

كَانَ: فعل ماضی ناقص، مفرد مذکر غایب، (ک و ن) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل: هو مستتر

فَلْيَسْتَعْفِفْ: فاء حرف رابطه برای جواب شرط؛ لیستعفف: فعل امر مفرد مذکر غایب، ( ع ف ف) صحیح مضاعف، ثلاثی مزید باب استفعال، معلوم ؛ فاعل: هو مستتر

كَانَ: مثل کان بالا

فَلْيَأْكُلْ: فاء رابطه برای جواب شرط؛ لیأکل: فعل امر، مفرد مذکر غایب، (أ ک ل) صحیح مهموز الفاء، ثلاثی مجرد، معلوم؛ فاعل: هو مستتر

دَفَعْتُمْ: فعل ماضی، جمع مذکر مخاطب، ( د ف ع) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم؛ قاعل: تم

فَأَشْهِدُوا: فاء رابطه برای جواب شرط، فعل امر، جمع مذکر مخاطب، (ش ه د)صحیح سالم، ثلاثی مزید باب افعال، معلوم، ؛ فاعل: واو

كَفَىٰ: فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، ( ک ف ی) معتل ناقص یایی، ثلاثی مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل: لفظ جلاله الله (از نظر مفهوم فاعله ولی از نظر لفظ مجرور به حرف جر)

لِّلرِّ‌جَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَ‌كَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَ‌بُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَ‌كَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَ‌بُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ‌ ۚ نَصِيبًا مَّفْرُ‌وضًا ﴿٧﴾ وَإِذَا حَضَرَ‌ الْقِسْمَةَ أُولُو الْقُرْ‌بَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينُ فَارْ‌زُقُوهُم مِّنْهُ وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلًا مَّعْرُ‌وفًا ﴿٨﴾


آیه 7:

تَرَ‌كَ: فعل ماضى، مفرد مذكر غايب، ( ت ر ك) صحيح، سالم، ثلاثى مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل: " والدان"

تَرَ‌كَ: مثل بالا

قَلَّ: فعل ماضى، مفرد مذكر غايب، ( ق ل ل) صحيح مضاعف، ثلاثى مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل: "هو" مستتر

كَثُرَ‌: فعل ماضى، مفرد مذكر غايب، ( ك ث ر) صحيح، سالم، ثلاثى مجرد، معلوم، لازم؛ فاعل: "هو" مستتر


آیه 8

حَضَرَ‌: فعل ماضى، مفرد مذكر غايب، ( ح ض ر) صحيح سالم، ثلاثى مجرد، معلوم، متعدى؛ فاعل: أولوا، مفعول: القسمة

فَارْ‌زُقُوهُم: فاء رابطه براى جواب شرط؛ ارزقوا: فعل امر، جمع مذكر مخاطب، ( ر ز ق) صحيح سالم، ثلاثي مجرد، معلوم، متعدي؛ فاعل: "واو"، مفعول: هم ضمير متصل نصبي

قُولُوا: فعل امر، جمع مذكر مخاطب، ( ق و ل) معتل أجوف واوى، ثلاثي مجرد، معلوم، متعدي؛ فاعل: واو، مفعول: قولاً

وَلْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَ‌كُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّ‌يَّةً ضِعَافًا خَافُوا عَلَيْهِمْ فَلْيَتَّقُوا اللَّـهَ وَلْيَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا ﴿٩﴾ إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَىٰ ظُلْمًا إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَارً‌ا ۖ وَسَيَصْلَوْنَ سَعِيرً‌ا ﴿١٠﴾

آیه ی 9
وَلْيَخْشَ: واو استیناف؛ لیخش: فعل امر، مفرد مذکر غایب، ( خ ش ی) معتل ناقص یایی، ثلاثی مجرد، معلوم؛ لِيَخْشَيْ اعلال حذف لِيَخْشَ


تَرَ‌كُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (ت ر ک) صحیح سالم، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی

خَافُوا: فعل ماضی، جمع مذکر غایب، (خ و ف) معتل اجوف واوی، ثلاثی مجرد، معلوم

فَلْيَتَّقُوا:فاء رابطه برای جواب شرط؛ لیتقوا: فعل امر، جمع مذکر غایب، ( و ق ی) لفیف مفروق، ثلاثی مزید باب افتعال، معلوم، متعدی

آیه ی 10

يَأْكُلُونَ: مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، ریشه (أ ک ل) صحیح،مهموز الفاء، ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ "واو" فاعل

يَأْكُلُونَ:مثل بالا

سَيَصْلَوْنَ: مضارع مرفوع، جمع مذکر غایب، ریشه (ص ل ی) ناقص یایی،ثلاثی مجرد، معلوم، متعدی؛ "واو" فاعل

---

سيصلَيُونَ اعلال قلب سيصلاوْنَ دو ساكن كنار هم، حذف حرف عله ي ساكن سيصلَوْن

يُوصِيكُمُ اللَّـهُ فِي أَوْلَادِكُمْ ۖ لِلذَّكَرِ‌ مِثْلُ حَظِّ الْأُنثَيَيْنِ ۚ فَإِن كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَ‌كَ ۖ وَإِن كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ ۚ وَلِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَ‌كَ إِن كَانَ لَهُ وَلَدٌ ۚ فَإِن لَّمْ يَكُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِ‌ثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ ۚ فَإِن كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ ۚ مِن بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ ۗ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لَا تَدْرُ‌ونَ أَيُّهُمْ أَقْرَ‌بُ لَكُمْ نَفْعًا ۚ فَرِ‌يضَةً مِّنَ اللَّـهِ ۗ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا ﴿١١﴾


يوصيكم: فعل مضارع، مفرد مذكر غايب، ( و ص ى) لفيف مفروق، ثلاثي مزيد باب افعال، معلوم، متعدى؛ فاعل: لفظ جلاله الله، مفعول به: كم صمير متصل نصبى

كُنّ: فعل ماضى ناقص، جمع مؤنث غايب، ( ك و ن) أجوف واوى، ثلاثى مجرد، معلوم، لازم؛" نون" اسم كن، نساء خبر كن

ترك: فعل ماضى، مفرد مذكر غايب، ( ت ر ك) صحيح، سالم، ثلاثى مجرد، معلوم، متعدی؛ فاعل: ضمير مستتر هو،صله ی موصول "ما"، عاید: مفعول به محذوف " ه "
كانت: فعل ماضى ناقص، مفرد مؤنث غايب، ( ك و ن) أجوف واوى، ثلاثى مجرد، معلوم، لازم؛ ضمير مستتر هى اسم كانت، واحدة خبر كانت منصوب

ترك: مثل بالا

كان: فعل ماضى ناقص، مفرد مذكر غايب، ( ك و ن) أجوف واوى، ثلاثى مجرد، معلوم، لازم؛ ولد اسم يكن، متعلّق محذوف جارومجرور " له" خبر لم يكن

لم يكن: فعل جحد( فعل مضارع ناقص مجزوم به لم)، مفرد مذكر غايب، ( ك و ن) أجوف واوى، ثلاثى مجرد، معلوم، لازم؛ ولد اسم يكن، متعلّق محذوف جارومجرور " له" خبر لم يكن

كان: مثل كان اول

يوصى: فعل مضارع، مفرد مذكر غايب، ( و ص ى) لفيف مفروق، ثلاثي مزيد باب افعال، معلوم، متعدى؛ فاعل: ضمير مستتر هو( يعني: ميت)

لاتدرون: فعل مضارع نفى، جمع مذكر مخاطب، ( د ر ى) معتل ناقص يايى، ثلاثى مجرد، معلوم، متعدى؛ فاعل: واو، مفعول: اىُّ مبنى در محل نصب

كان: مثل بالا