آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان

فهرست سوره ها:

ردیف	نام سوره		ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره	ردیف	نام سوره
1	الفاتحة		10	یونس	19	مریم	28	قصص	37	صافات	46	احقاف	55	رحمن
2	البقرة		11	هود	20	طه	29	عنکبوت	38	ص	47	محمد(ص)	56	واقعه
3	آل عمران		12	یوسف	21	انبیاء	30	روم	39	زمر	48	فتح	57	الحدید
4	نساء		13	رعد	22	حج	31	لقمان	40	غافر	49	حجرات	58	مجادله
5	مائدة		14	ابراهیم	23	مؤمنون	32	سحده	41	فصلت	50	ق	59	حشر
6	انعام		15	حجر	24	نور	33	احزاب	42	شوری	51	ذاریات	60	ممتحنه
7	اعراف		16	نحل	25	فرقان	34	سبأ	43	زخرف	52	طور
8	انفال		17	اسراء	26	شعراء	35	فاطر	44	دخان	53	نجم
9	توبه		18	کهف	27	نمل	36	یس	45	حاثیه	54	قمر

[گل مريم]

آشنايى با سوره مباركه‏ الفاتحه:

الف - محل فرود اين سوره‏

اين سوره به اعتقاد ابن عبّاس و قتاده، در مكه، به عقيده مجاهد در مدينه، و از ديدگاه برخى ديگر، يك بار در مكه و يك بار در مدينه بر قلب مصفاى پيامبر(ص) فرود آمده است.


ب - نامهاى آن‏


1. فاتحة الكتاب‏

بدان دليل كه نخستين سوره قرآن شريف و نيز آغاز قرائت نماز است.

2. حمد

بدان علّت كه سراسر آن ستايش خداست.

[گل مريم]

3. امّ الكتاب‏

بدان جهت كه بر ديگر سوره‏ هاى قرآن مقدم است.

در فرهنگ عرب، به هر پديده‏ اى كه جامع و يا مقدم بر پديده ‏هاى ديگر باشد، «امّ» گفته شده است؛ مانند: «امّ ‏الرّأس» به ‏معناى «پوستى كه در بردارنده مغز است» يا «امّ ‏القرى» كه به مكه اطلاق مى‏ شود؛ چرا كه زمين از آن نقطه پرشرافت گسترش داده شده است، و يا از نظر شكوه معنوى و شرافت، برترين مكان است.

برخى بر اين انديشه ‏اند كه اين سوره بدان دليل به اين نام خوانده شده كه عصاره و چكيده پيام قرآن، يعنى توحيدگرايى و يكتاپرستى كه برترين هدف دعوت هاى توحيدى است و ديگر اصول و فروع پيامهاى آسمانى به آن برمى‏ گردد، به سبكى جالب در آن آمده است.

4. السّبع‏

بدان سبب كه هفت آيه دارد.

[گل مريم]

5. مثانى‏

درمورد اين نام، دو ديدگاه مطرح است: نخست اينكه در هر نماز واجب و مستحب دوبار خوانده مى‏شود؛ و ديگر بدان جهت كه دوبار بر قلب مصفاى پيامبر(ص) فرود آمده است.


آنچه آمد، نامهاى مشهور اين سوره است.

امّا نامهاى ديگر آن كه چندان معروف نيست:

6. وافيه‏

بدان دليل كه بايد تمامى آن را در نماز قرائت كرد.

[گل مريم]

7. كافيه‏

بدان جهت كه خود به ‏تنهايى مى‏ تواند جاى سوره ديگرى را بگيرد؛ درحالي كه هيچ سوره ‏اى نمى ‏تواند جاى آن را در نماز بگيرد.

در اين مورد، از پيامبر گرامى (ص) نقل شده است كه فرمود:

«امّ ‏القرآن عوض عن غيرها و ليس غيرها عوضاً عنها.»

سوره «حمد» در نماز مى ‏تواند جاى ديگر سوره‏ ها را بگيرد امّا هيچ سوره ديگرى نمى ‏تواند جايگزين آن شود و نقش آن را داشته باشد.

8. اساس‏

از ابن عبّاس آورده‏ اند كه: براى هر پديده، پايه و اساسى است. اساس قرآن، سوره فاتحه و اساس اين سوره، «بسم ‏اللَّه ‏الرّحمن ‏الرّحيم» است.

[گل مريم]

9. شفاء

بدان دليل به آن «شفاء» گفته شده است كه پيامبر گرامى (ص) فرمود:

«فاتحةالكتاب شفاء من كلّ داء.»
اين سوره، شفابخش هر درد و بيمارى است.


10. صلوة
بدان علّت نام صلوة يا نماز بر قرآن نهاده ‏اند كه پيامبر گرامى(ص) فرمود:

«قال‏ اللَّه تعالى: قسمت‏ الصّلوة بينى و بين عبدى نصفين نصفها لى و نصفها لعبدى...»
خداى پرمهر پيام داد كه:
نماز - يعنى اين سوره - را ميان خود و بندگان نمازگزارم بطور شايسته و بايسته و برابر تقسيم كرده‏ ام. نيمى از آنِ من است و نيمى از آنِ هر بنده نمازگزار؛ چرا كه وقتى بنده نمازگزار شروع به خواندن مى ‏كند و مى ‏گويد: «الحمد للَّه ربّ ‏العالمين»، خدا مى‏ فرمايد: بنده ‏ام مرا خالصانه ستايش كرد.

هنگامى كه مى‏ خواند: «الرّحمن ‏الرّحيم مالك يوم‏ الدّين»، خدا مى ‏فرمايد: بنده ‏ام به گونه ‏اى شايسته مرا ثنا گفت و باشكوه وصف ‏ناپذيرى مرا ياد كرد.

و زمانى كه مى‏ خواند: «ايّاك نعبد و ايّاك...»، خدا مى‏ فرمايد: اين پيوند عاشقانه‏ اى است ميان من و بنده ‏ام؛ آنچه او مى‏ خواهد، بايد به او ارزانى شود.


آنچه آمد، ده نام براى اين سوره مباركه بود.

[گل مريم]

ج - فضيلت اين سوره‏

1. از پيامبر گرامى(ص) آورده ‏اند كه:

هر كس سوره فاتحه را تلاوت كند، پاداش تلاوت دو سوّم قرآن به او ارزانى مى ‏شود، و از چنان پاداشى بهره ‏مند مى ‏شود كه گويى به هر زن و مرد باايمانى، انفاق خالصانه كرده است.

قال رسول‏ اللَّه(ص): «ايّما مسلم قرأ فاتحةالكتاب اعطى من‏ الأجر كانّما قرأ ثلثى ‏القرآن...»


2. و نيز در روايت ديگرى آمد كه گويى همه قرآن را تلاوت كرده است:

«... كانّما قرأالقرآن.»


3. ابىّ بن كعب آورده است كه اين سوره را بر پيامبر گرامى (ص) تلاوت كردم. آن حضرت فرمود:

«والّذى نفسى بيده ماانزل ‏اللَّه فى‏ التّوراة و لا فى‏ الأنجيل و لا فى‏ الزّبور و لا فى القرآن مثلها...»

به خدايى كه جان من در كف قدرت اوست، چنين سوره ‏اى را خداوند نه در تورات فرو فرستاده است، نه در انجيل، نه در زبور و نه در ديگر سوره‏ هاى قرآن. اين سوره مباركه، «امّ ‏الكتاب» و «سبع مثانى» است كه ميان خدا و بندگان نمازگزارش تقسيم شده است، آن هم با حقوق برابر و متقابل؛ و براى بنده در آن است هر آنچه بخواهد.

[گل مريم]

4. محمّدبن مسعود از پيامبر گرامى(ص) نقل كرده است كه به جابر فرمود:

«ألا اعُلّمك افضل سورة انزلهااللَّه فى كتابه؟»
آيا نمى‏ خواهى برترين سوره ‏اى را كه خدا در كتاب خويش فرو فرستاده است، به تو بياموزم؟
جابر پاسخ داد: چرا اى پيامبر خدا! بياموز!

فرمود: دوست دارى از فضيلت آن براى تو بگويم؟
پاسخ داد: آرى؛ پدر و مادرم به قربانت.

فرمود: اين سوره، شفاى هر درد و بيمارى است جز مرگ.

5. از امام صادق(ع) آورده ‏اند كه فرمود:

«من لم يبرءه الحمد لم يبرءه شى‏ء.»
كسى كه به بركت سوره «حمد» شفا نيابد، هيچ چيز او را بهبود نخواهد بخشيد.

[گل مريم]

6. اميرمؤمنان(ع) از پيامبر گرامى(ص) نقل كرده است كه فرمود:

«اِنّ ‏اللَّه تعالى قال لى «وَ لَقَدْ آ تَيْناكَ سَبْعَاً مِنَ ‏الْمَثانى‏ والْقُرْآنَ ‏الْعَظيمَ.»
خداى جهان ‏آفرين به من پيام داد كه هان اى پيامبر! ما هفت آيه مباركه كه دربردارنده پرمحتواترين ثنا و ستايش است، و نيز قرآن شكوهمند را بر تو فرو فرستاديم.

و بدينسان، سوره حمد را دربرابر همه قرآن شريف قرار داد و با فرود آن بر من منّت نهاد.

آنگاه پيامبر گرامى(ص) افزود: سوره حمد، شريف‏ ترين گنجينه ‏هاى عرش است.

و خداوند اين سوره را به محمّد(ص) اختصاص داد، و با آن، شكوه و شرافتى وصف ‏ناپذير به پيامبر(ص) ارزانى داشت؛ و از پيام ‏آوران خويش، جز سليمان كه «بسم ‏اللَّه‏ الرَّحمن ‏الرَّحيم» آن را به او عطا فرمود، هيچيك را در اين شرافت و سند برترى شركت نداد. تنها سليمان(ع) بود كه در اين شكوه و شرافت شركت داشت؛ و قرآن سرگذشت وى را اينگونه آورده است كه: «اِنَّهُ مِنْ سُلَيْمانَ وَ اِنَّهُ بِسْمِ ‏اللَّهِ‏ الرَّحمنِ الرَّحيمِ».

آنگاه افزود كه:هركس آن را با تدبّر تلاوت كند و در همانحال دوستى محمّد(ص) و خاندان او را در گستره دل جاى دهد و به ظاهر و محتواى اين كتاب آسمانى ايمان داشته و فرمانبردار آن باشد، دربرابر هر حرفى از آن، پاداشى ارزشمند به او ارزانى مى ‏شود كه هر يك از اين پاداشها برتر از اين جهان و نعمتهاى مادى آن است؛

و اگر كسى به ‏هنگام تلاوت اين سوره به آن گوش جان سپارد، به اندازه يك سوّم پاداش تلاوت آن را دريافت خواهد داشت. از اين رو در كسب اين خير فراوان و نجات‏ بخش بكوشيد؛ آن را غنيمت شماريد و اجر بيشترى فراهم آوريد؛ زيرا ممكن است فرصت ازدست برود و حسرت و اندوه در دل بماند كه چرا بهره نگرفتيد.

[گل مريم]

د - پناه بردن به خدا يا «استعاذه»

همه تلاوت كنندگان و قاريان مشهور برآنند كه پيش از «بسم ‏اللَّه ‏الرَّحمن الرَّحيم»، «استعاذه» يا «پناه‏ بردن به خدا» زيبنده است؛ امّا در ويژگي هاى آن، ديدگاه ها گوناگون است:

1. برخى چون ابن كثير، عاصم و ابوعمرو، اينگونه پناه ‏بردن را پسنديده ‏اند: «اعوذ باللّه من‏ الشّيطان ‏الرّجيم».

2. امّا نافع، كسايى و ابن عامر، اين عبارت را ترجيح داده ‏اند: «اعُوذ باللَّه من الشّيطان الرّجيم انّه هوالسّميع ‏البصير».

3. و حمزه، اين عبارت را پيشنهاد كرده است: «نستعيذ باللَّه ‏السّميع ‏العليم من الشّيطان‏ الرّجيم».