تجزیه و ترکیب آیات قرآن همراه با بیان نکات

[دژدان]

بزرگواران شهرنورانی قرآن سلام

با اجازه استاد هندیانی عزیز, ان شاء الله قصد داریم در این تاپیک آیات وحی را از ابتدای قرآن مطالعه کرده و نکاتی را که در آیه هست با طرح سوالاتی مورد بررسی قرار بدهیم, این کار زیر نظر خادم قرآن خانم اکبرپور عزیز و همکاری قرآن پژوهان صورت خواهد گرفت.

ان شاء الله مورد استفاده قرآن پژوهان و دوستداران تدبر در آيات قرآن قرار گيرد.

لطفا براى نشر مطالب منبع فراموش نشود.

[دژدان]

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ

[سوره الفاتحة 1]

بسم : باء (حرف جر)+اسم ،باء استعانت (بوسیله) یا باء الصاق
⬅️جار و مجرور ،نقش خبر برای مبتدای محذوف(اِبتِداء=آغاز کردن،شروع کردن)،یا،متعلق آن فعل محذوف (اَبدَءُ =آغاز میکنم ،اَقرَءُ =قرائت میکنمُ )

---

الله :اسم علم ،کلمه ای که معادل ندارد.
⬅️مضاف الیه

---

الرحمن :ال +رحمن
⬅️به معنای مبالغه ،صفت اول برای الله

---

الرحیم : ال +رحیم
⬅️به معنای مبالغه یا صفت مشبهه ،صفت دوم برای الله

---

جمله ابتدائیه ،محلی از اعراب ندارد.

آغاز میکنم با نام الله که هم رحمت عام دارد و هم رحمت خاص.

[دژدان]

الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ(۲)

الْحَمْدُ : ال + حمد
ال:اصلی،جنس،استغراق ،به معنای کُلّ و همه
حمد :اسم،مصدر
⬅️الحمد: مبتدا،لفظا مرفوع

---

لِِلَّهِ : اسم عَلَم،کلمه ای که معادل ندارد

حرف لام به معنای اختصاص و ویژه +اسم علم و لفظ جلاله

⬅️جارومجرور متعلق به خبر محذوف/حرف لام در لله، لام اختصاص است

---

رَبِّ : اسم عَلَم،کلمه ای که معادل ندارد
⬅️صفت یا بدل الله و لفظاً مجرور

⬅️بدل ،کلمه ای ست که جانشین کلمه ی قبل خود شده و از آن ،در اعراب تبعیت میکند و مقصود اصلی از حکمی ست که در آیه آمده .مثلا در این آیه، حکمِ ستایش کردن به الله نسبت داده شده ،در حالیکه مقصود اصلی ستایش کردن اللهی ست که پروردگار جهان و پرورش دهنده ی آن است.گفتیم :ربّ ،بدل و تابع است ،دراینصورت چون از الله در اعراب تبعیت کرده و کسره گرفته ،پس الله⬅️مبدل منه و متبوع میباشد.

---

الْعَالَمِين : ال + عالمین
⬅️مضاف الیه و مجرور به یاء

همه ی سپاس و ستایش مخصوص الله میباشد که پروردگار جهانیان (جن و انس و همه ی موجودات)است.

[دژدان]

الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ(۳)

مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ(۴)

الرحمن : ال +معنای مبالغه
⬅️صفت دوم برای الله

---

الرحیم : ال +،اسم ،صفت مشبهه (صفتی که در کسی یا چیزی ثابت و همیشگی ست)
⬅️صفت سوم برای الله

---

مالک :اسم
⬅️صفت چهارم برای الله

---

یوم :اسم ،ظرف (سخن از زمان دارد)
⬅️مضاف الیه برای مالک

---

الدین :ال + اسم
⬅️مضاف الیه برای یوم
↩یوم الدین :معرفه به اضافه

همان الله که هم رحمت عام دارد و هم رحمت خاص

الله که مالک است همه ی کارها را در روز جزا

[دژدان]

إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ(۵)

ایّاکَ :ضمیر منفصل منصوبی ،مفرد مذکر مخاطب ،محلا منصوب(ضمایر محلی هستند)
⬅️مفعول به
یا
⬅️ایّا :ضمیر منفصل منصوبی + کَ :حرف خطاب و متصل به ضمیر منفصل

ضمیر منفصل منصوبی عبارتند از:  ایّاهُ (اورا) - ایّاهُما ( آن دو را) - ایّاهم (آنها - مذکر)

ایّاها  (اورا) - ایّاهُما ( آن دو را) - ایّاهنَّ (آنها - مؤنث)

ایّاکَ (تورا) - ایّاکُما ( شما دو مرد را) - ایّاکُم (شما چند مرد را - مذکر)

ایّاکِ (تورا) - ایّاکُما ( شما دو زن را) - ایّاکُنَّ (شما چند زن را - مؤنث)

ایّایَ= مرا      ایّانا= ما را

به این ضمایر منفصل، منصوبی می گویند چون همیشه نقششان مفعول است چرا که در معنا (را) می پذیرند.

این ضمایر اگر قبل از فعل ذکر شوند با قید تأکید (فقط- تنها) ترجمه می شوند. ایّاکَ نعبُدُ = تنها تورا می پرستیم.

این ضمایر [فاعل- مبتدا- خبر- مجرور به حرف جر] نمی شوند.

↩کاف
به پنج صورت می آید و یکی از آن پنج صورت⬅️حرف خطاب است:
الف)ملحق به اسم اشاره:ذاک
ب)ملحق به ضمیر منفصل←ایّاک
ج)به بعضی از اسم فعلها و فعلها ： هاک - أرأیتکَ

---

نعبد : ع_ب_د ،صحیح ،سالم ،ثلاثی مجرد ،مضارع ،ص 14،معلوم ،متعدی
⬅️فعل +فاعل (نحن مستتر،محلا مرفوع)

---

و :حرف
⬅️عطف

---

ایاک :توضیح داده شد

---

نستعین :.ع_و_ن ،معتل،اجوف واوی ،ثلاثی مجرد ،ص14،معلوم ،متعدی
⬅️فعل +فاعل (نحن مستتر)
↩ایاک نستعین :جمله معطوف

---

صرف نستعین:
نَستَعوِنُ ⬅️ نستعِونُ ⬅️ نستعِینُ
اعلال به سکون⬅️اعلال به قلب

---

ایَّاک نعبد و ایَّاک نستعین
مطابق دستور ادبیات عرب، مقدّم شدن ایّاک بر دو فعل پس از خود، نشانگر انحصار و به این معناست که:

بارخدایا تنها تو را میپرستیم (نه غیر تو را)؛ و تنها از تو یاری میطلبیم (نه از دیگری).

[دژدان]

اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ(6)

---

اهْدِنَا⬅️فعل امر و فاعل ضمیر مستتر انت + ضمیر متصل منصوبی

---

الصِّرَاطَ⬅️مفعول ثانی یا اسم منصوب به نزع خافض

---

الْمُسْتَقِيمَ⬅️صفت صراط

ﺭﺍﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻦ ﻣﺎ ﺭﺍ [ﺑﻪ] ﺭﺍﻩِ ﺭﺍﺳﺖ .(٦)

[دژدان]

صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّالِّينَ(7)

صِرَاطَ⬅️بدل از صراط آیه قبل

---

الَّذِينَ⬅️مضافالیه و محلاً مجرور

---

أَنْعَمْتَ⬅️فعلماضی و ضمیر بارز تَ فاعل

---

عَلَيْهِمْ⬅️جارومجرور متعلق انعمتَ

---

غَيْرِ⬅️بدل یا نعت از الذین

---

الْمَغْضُوبِ⬅️مضاف الیه

---

عَلَيْهِمْ⬅️جارومجرور متعلق به مغضوب

---

وَ⬅️حرف عطف

---

لَا⬅️لام زائد برای تاکید

---

الضَّالِّين⬅️معطوف به مغضوب

ﺭﺍﻩ ﻛﺴﺎﻧﻲ [ ﭼﻮﻥ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺍﻥ ، ﺻﺪّﻳﻘﺎﻥ ، ﺷﻬﻴﺪﺍﻥ ﻭ ﺻﺎﻟﺤﺎﻥ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻟﻴﺎﻗﺘﺸﺎﻥ ] ﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﻧﻌﻤﺖِ [ ﺍﻳﻤﺎﻥ ، ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻭ ﺍﺧﻠﺎﻕ ﺣﺴﻨﻪ] ﻋﻄﺎﻛﺮﺩﻱ ، ﻫﻢ ﺁﻧﺎﻥ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻮﺭﺩ ﺧﺸﻢ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﻭ ﻧﻪ ﮔﻤﺮﺍﻩ ﺍﻧﺪ .(٧)

[دژدان]

الم
ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ ۛ فِيهِ ۛ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ
[بقره, آیات ۱و ۲]

⬅️الم: حروف مقطعه

---

ذَٰلِكَ: ذا + لِـ + کَ ⬅ اسم اشاره،معرفه،مبنی + استفاده برای دور + حرف خطاب
⬅️مبتدا و محلاً مرفوع

---

الْكِتَابُ: ال + کتاب⬅ال{حضوری} + اسم،معرفه به ال
⬅️خبر اول ذلک

---

لَا: لای نفی جنس،عامل،مبنی بر سکون

---

رَيْبَ: اسم،مبنی بر فتح
⬅️اسم لا

---

فِيهِ: فی + ه⬅حرف جر + ضمیر متصل جری،مبنی،معرفه،مفرد مذکر
⬅️جارومجرور + متعلق محذوفش : خبر لا

↩جمله اسمیه {لَا رَيْبَ ۛ فِيهِ}: در محل رفع خبر دوم ذلک

---

هُدًى: اسم،نکره
⬅️خبر سوم ذلک

---

لِلْمُتَّقِين: لـ + متقین⬅موصول اسمی + اسم فاعل،جمع مذکر سالم،ثلاثی مزید_باب افتعال،مشتق
⬅️مُتَّقِين: جمله صله

الف، لام، میم (۱)
ﺍﻳﻦ کتاب ،ِ در حالى ست که نیست ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ در آن؛ هدایتی است برای کسانی که تقوا پیشه می کنند(٢)

[دژدان]

الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ(٣)

---

الَّذِينَ: کسانی که
⬅️اسم موصول، جمع مذکر، معرفه، مبنی بر فتح
★ صفت برای متقین در آيه قبل★

---

يُؤْمِنُونَ: ايمان می آورند
⬅️فعل مضارع، جمع مذکر غایب، (ء م ن)، مهموز الفاء، ثلاثی مزید_باب افعال، لازم، معلوم، معرب، جمله صله
★فعل و فاعل ضمیر بارز واو★

---

بِالْغَيْبِ: به اسرار
⬅️حرف جر، عامل، مبنی بر کسر + اسم،مجرور
★ جارومجرور متعلق به يُؤْمِنُونَ★

---

وَ: و
⬅️حرف، غیر عامل، مبنی بر فتح
★ واو عطف★

---

يُقِيمُونَ: به پا می دارند
⬅️فعل مضارع، جمع مذکر غایب، (ق و م)، معتل_اجوف واوی، ثلاثی مزید_باب افعال، متعدی، معلوم، معرب
★ فعل و فاعل ضمیر بارز واو★

---

الصَّلَاةَ: نماز
⬅️ال + صلاة: اسم،معرفه به ال
★مفعول به و لفظاً منصوب★

---

وَ: و
★واو عطف★

---

مِمَّا: از آنچه
⬅️مِن + ما ⬅حرف جر، عامل، مبنی بر سکون + اسم موصول، مبنی، معرفه
★جارومجرور متعلق به رَزَقْنَا★

---

رَزَقْنَا: روزی دادیم
⬅️فعل ماضی، متکلم مع الغیر، (ر ز ق)، صحیح_سالم، ثلاثی مجرد، متعدی، معلوم، مبنی، جمله صله
★ فعل و فاعل ضمیر بارز نا★

---

هُمْ: آنان، ایشان
⬅️ضمیر، جمع مذکر غایب، اسم، معرفه، مبنی بر سکون
★ مفعول به و محلاً منصوب ★

---

يُنفِقُونَ: انفاق می کنند
⬅️فعل مضارع،جمع مذکر غایب،(ن ف ق)،صحیح_سالم،ثلاثی مزید_باب افعال،متعدی،معلوم،معرب
★ فعل و فاعل ضمیر بارز واو

---

كسانى كه ايمان می آورند به اسرار و به پا می دارند نماز را و از آنچه روزی دادیم ایشان را انفاق می کنند.

[دژدان]

وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ(4)

وَ: حرف، غیر عامل، مبنی بر فتح
_واو عطف

---

_الَّذِينَ: اسم موصول، جمع مذکر، معرفه، مبنی بر فتح
_معطوف به الذین در آيه قبل

---

_يُؤْمِنُونَ: فعل مضارع، جمع مذکر غایب، (ء م ن)، مهموز الفاء،ثلاثی مزید_باب افعال، لازم، معلوم، معرب
_فعل و فاعل ضمیر بارز واو
★ جمله فعلیه {يُؤْمِنُونَ}←جمله صله و محلی از اعراب ندارد★

---

_بِمَا: حرف جر (بِـ) + اسم موصول (ما)
_حرف جر، عامل، مبنی بر کسر + اسم موصول، مبنی بر سکون، معرفه
_جارومجرور متعلق به يُؤْمِنُونَ

---

_أُنزِلَ: فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (ن ز ل)، صحیح_سالم، ثلاثی مزید_باب افعال، مجهول، مبنی
_فعل و نائب فاعل ضمیر مستتر هو
★ جمله فعلیه {أُنزِلَ}←جمله صله و محلی از اعراب ندارد★

---

_إِلَيْكَ : حرف جر (الى) + ضمیر (ک)
_حرف جر، عامل، مبنی بر سکون + ضمیر، مفرد مذکر مخاطب، اسم، معرفه، مبنی بر فتح
_جارومجرور متعلق به أُنزِلَ

---

_وَ: حرف عطف

---

_مَا: معطوف

---

_أُنزِلَ:فعل ماضی، مفرد مذکر غایب، (ن ز ل)، صحیح_سالم، ثلاثی مزید_باب افعال، مجهول، مبنی
_فعل و نائب فاعل ضمیر مستتر هو
★ جمله فعلیه {أُنزِلَ}←جمله صله و محلی از اعراب ندارد★

---

_مِن قَبْلِكَ: حرف جر (مِنْ) + اسم (قبل) + ضمیر (ک)
_حرف جر،عامل، مبنی بر سکون + اسم،مجرور، ظرف، معرفه به اضافه + ضمیر، مفرد مذکر مخاطب،اسم،معرفه،مبنی بر فتح
_جارومجرور متعلق به أُنزِل + مضاف الیه و محلاً مجرور

---

_وَ: حرف عطف

---

_بِالْآخِرَةِ: حرف جر (بـِ) + اسم (آخرت)
_حرف جر، عامل، مبنی بر کسر + اسم،مجرور،معرب
_جارومجرور متعلق به يُوقِنُون

---

_هُمْ: ضمیر،جمع مذکر غایب،اسم،معرفه،مبنی بر سکون
_مبتدا و محلاً مرفوع

---

_يُوقِنُون: فعل مضارع،جمع مذکر غایب،(و ق ن)، معتل_مثال واوی،ثلاثی مزید_باب افعال،لازم،معلوم،معرب
_فعل و فاعل ضمیر بارز واو
★جمله فعلیه {يُوقِنُون}←در محل رفع خبر (هُم)

---

و کسانی که ایمان می آورند به آنچه نازل شد به سویت و آنچه نازل شده از قبل تو و به آخرت آنان یقین دارند

1.میتوانیم ،ماضی مجهول را بصورت ماضی نقلی ترجمه کنیم
اُنزِلَ :نازل شد =نازل شده است

2.هر گاه حرف جاره ی مِن بر سر ظرف بیاید ،میتوانیم آنرا ترجمه نکنیم .
مِن قَبلِکَ :از قبل تو =قبل تو

3. هرگاه اسم موصول الذین بعد از اسمی بیاید که اشاره به آن داشته و هدف و مقصود، توضیح از اوصاف اورا دارد ،صفت واقع میشود ،و غالبا بین این دو ،توسط آیه فاصله می افتد.

هدی لِلمُتّقین (آیه 2)الّذین (آیه 3):الذین در وصف کسانی که تقوا پیشه می کنند آمده ،پس صفت برای للمتقین است.

4.اسم فاعل و اسم مفعول میتوانند صفت واقع شوند،مانند: المُتّقین ،در آیه ی 2