روش هاى ائمّه (عليهم السلام) در زنده نگهداشتن عاشورا و عاشوراييان

[ملکوت]

• 
  
  
  امامان اهل بيت(عليهم السلام) در تلاش براى زنده نگهداشتن ياد امام حسين(عليه السلام) از شيوه هاى گوناگونى استفاده مى كردند، از جمله:
  
  

  1 ـ برپايى مجالس سوگوارى
  
  ​

  علقمه حضرمى نقل مى كند كه امام باقر(عليه السلام) در روز عاشورا براى امام حسين(عليه السلام)در خانه اش اقامه عزا مى كرد.«...ثُمَّ لَيَنْدِبُ الْحُسينَ(عليه السلام) وَ يَبْكِيهِ وَ يَأْمُرُ مَنْ فِي دارِهِ مِمَّنَ لا يَتَّقِيهِ بِالْبُكاءِ عَلَيْهِ ... وَلْيَعُزِّ بَعْضُهُمْ بَعْضاً بِمُصابِهِمْ بِالْحُسَيْنِ(عليه السلام); امام باقر(عليه السلام) بر امام حسين مى گريست و به افرادى كه در خانه بودند و از آنان تقيّه نمى كرد، مى فرمود: بر آن حضرت سوگوارى كنند... و به آنان مى فرمود در مصيبت حسين(عليه السلام) به يكديگر تسليت بگويند».(1)
  
  بركاتى كه امروز از مجالس سوگوارى آن حضرت نصيب امّت اسلام شده و مى شود بر كسى پوشيده نيست. آثار فرهنگى و تربيتى وآموزشى اين سنّت ماندگارِ ائمّه اطهار(عليهم السلام) آنقدر زياد است كه قسمت اعظم فرهنگ شيعى به طور مستقيم يا غير مستقيم از آن متأثّر است.
  

  * * *​

  
  
  1 . وسائل الشيعة، ج 10، ص 398. ابواب المزار، باب 66، ح 20.

[ملکوت]

2 ـ يادآورى مصايب آن حضرت(عليه السلام)
​

در مناسبت هاى مختلف در حديثى مى خوانيم امام صادق(عليه السلام) به داود رقّى فرمود:«إِنِّي ما شَرِبْتُ ماءً بارِداً إِلاَّ وَ ذَكَرْتُ الْحُسَينَ(عليه السلام); من هرگز آب سرد ننوشيدم مگر اين كه به ياد امام حسين(عليه السلام) افتادم».(1)

در روايتى ديگر مى خوانيم وقتى كه منصور دوانيقى درِ خانه امام صادق(عليه السلام) را آتش زد، آن حضرت در منزل حضور داشت و آتش را خاموش كرده و دختران و بانوان وحشت زده اش را آرام نمود. فرداى آن روز تعدادى از شيعيان براى احوالپرسى خدمت امام(عليه السلام) شرفياب شدند. امام(عليه السلام) را گريان و اندوهگين يافتند، پرسيدند: اين همه اندوه و گريه از چيست؟ آيا به دليل گستاخى و بى حرمتى آنان نسبت به شما است؟ امام(عليه السلام) پاسخ داد:
«لا، وَ لكِنْ لَمّا أَخَذَتِ النّارُ ما فِي الدِّهْلِيزِ نَظَرْتُ إِلى نِسائِى وَ بَناتِى يَتَراكَضْنَ فِي صَحْنِ الدّارِ مِنْ حُجْرَة إِلَى حُجْرَة وَ مِنْ مَكان إِلى مَكان هذا وَ أَنَا مَعَهُنَّ فِي الدّارِ فَتَذَكَّرْتُ فِرارَ عِيالِ جَدِّىَ الْحُسَيْنِ(عليه السلام) يَوْمَ عاشُورا مِنْ خَيْمَة إلى خَيْمَة وَ مِنْ خِباء إلى خِباء;

امام فرمود: هرگز براى اين گريه نمى كنم، بلكه گريه من براى اين است كه وقتى آتش زبانه كشيد، ديدم بانوان و دختران من از اين اطاق به آن اطاق و از اين جا به آن جا پناه مى برند با اين كه (تنها نبودند و) من نزدشان حضور داشتم، با ديدن اين صحنه به ياد بانوان جدّم حسين(عليه السلام)در روز عاشورا افتادم كه از خيمه اى به خيمه ديگر و از پناهگاهى به پناهگاه ديگر فرار مى كردند (و مردان آنها همه شهيد شده بودند)».(2)

--------

1 . امالى صدوق، ص 142.
2. مأساة الحسين، ص 117 و مجمع مصائب اهل البيت، خطيب هندوبى، ج 1، ص 24 (مطابق نقلِ ره توشه راهيان نور، ويژه محرم 1421، ص 4).

[ملکوت]

3 ـ گريستن و گرياندن​

از مؤثّرترين تدابير ائمّه اطهار(عليهم السلام) براى احياى نهضت عاشورا گريه بر امام حسين(عليه السلام)است. امام سجّاد(عليه السلام)در طول دوران امامتش پيوسته سوگوار قصّه عاشورا بود و در اين مصيبت آن قدر گريست كه از «بكّائين عالم» (بسيار گريه كنندگان) لقب داده شد.(1)

آن حضرت مى فرمود:«إِنِّى لَمْ اَذْكُرْ مَصْرَعَ بَنى فاطِمَةَ إِلاّ خَنَقَتْنِى الْعَبْرَةُ ; هر زمان كه به ياد قتلگاه فرزندان فاطمه (كربلا) مى افتم، اشك گلوگيرم مى شود».(2)گريه هاى امام(عليه السلام) كه در هر مناسبتى به آن اقدام مى كردند باعث بيدارى عمومى و مانع از فراموش شدن نام و ياد شهيدان عاشورا شد.امامان بزرگوار شيعه نه تنها خود در عزاى سالار شهيدان مى گريستند، بلكه همواره مردم را به گريستن بر امام حسين(عليه السلام) تشويق و ترغيب مى كردند.

در روايتى از امام رضا(عليه السلام) آمده است:«فَعَلى مِثْلِ الْحُسَيْنِ فَلْيَبْكِ الْباكُونَ، فَإِنَّ الْبُكاءَ عَلَيْهِ يَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظامَ; پس بر همانند حسين(عليه السلام) بايد گريه كنندگان گريه كنند، چرا كه گريه بر آن حضرت گناهان بزرگ را مى ريزد».(3)به موازات ثوابهاى عظيمى كه براى گريستن در روايات آمده است، براى گرياندن و حتّى «تباكى» (حالت گريه به خود گرفتن) ثوابهاى زيادى ذكر شده است.
در روايتى در ارتباط با گريه بر مظلوميّت اهل بيت(عليهم السلام) مى خوانيم:«... مَنْ بَكى وَ أَبْكى واحِدَاً فَلَهُ الْجَنَّةُ، وَ مَنْ تَباكى فَلَهُ الْجَنَّةُ; هر كس بگريد و (حتّى) يك تن را بگرياند، پاداشش بهشت است و هر كس حالت اندوه و گريه به خود بگيرد پاداش او بهشت است».(4)

* * *​

.........

1 . وسائل الشيعة، ج 2، ص 922، باب 87، ح 7.
2 . بحارالانوار، ج 46، ص 108 .
3 . بحارالانوار، ج 44، ص 284 و وسائل الشيعة، ج 10، ص 394، ح 8 .
4 . بحارالانوار، ج 44، ص 288.

[ملکوت]

4 ـ تشويق شاعران به مرثيه سرايى​

شاعرانى كه مصايب امام حسين(عليه السلام) را به شعر درآورده و در مجالس و محافل مى خواندند، همواره مورد لطف خاصّ و عنايت ويژه ائمّه معصومين(عليهم السلام) قرار داشتند. شعراى بنامى چون «كُمَيت اسدى»، «دِعبل خُزاعى»، «سيّد حِمْيرى» و... به عنوان (شاعران اهل بيت) با تشويق ائمّه اطهار(عليهم السلام) از موقعيّت هاى اجتماعى بلندى در بين مردم برخوردار بودند.هارون مكفوف (يكى از ياران امام صادق(عليه السلام)) مى گويد: به محضر آن حضرت شرفياب شدم، فرمود: «برايم مرثيه بخوان. برايش خواندم. فرمود: «لا، كَما تَنْشِدُونَ وَ
كَما تَرْثِيهِ عِنْدَ قَبْرِهِ; اين گونه نمى خواهم، آن گونه كه در كنار قبر آن حضرت(عليه السلام)مرثيه مى خوانيد، بخوان» و من خواندم:أُمْرُرُ عَلى جَدَثِ الْحُسَيْنِ *** فَقُلْ لاََعْظُمِهِ الزَّكِيَّةِ«از كنار قبر حسين(عليه السلام) گذر كن و به آن استخوان هاى پاك او بگو...»

ديدم آن حضرت به گريه افتاد، سكوت كردم، ولى فرمود: ادامه بده، ادامه دادم. فرمود: «باز هم بخوان» خواندم تا به اين بيت رسيدم:يا مَرْيَمُ قُومي وَانْدُبِي مَوْلاكِ *** وَ عَلَى الْحُسَينِ فَاسْعَدي بِبُكاكِ«اى مريم! برخيز و بر مولاى خود ندبه كن و با گريه ات بر حسين(عليه السلام)رستگارى طلب كن».

ديدم امام صادق(عليه السلام)گريه كرد و بانوان، شيون سر دادند. وقتى آرام شدند، حضرت فرمود:«يا أَبا هارُونَ مَنْ أَنْشَدَ فِى الْحُسَيْنِ فَأَبْكى عَشْرَةً فَلَهُ الْجَنَّةُ; اى ابوهارون! هركس بر امام حسين(عليه السلام) مرثيه بخواند و ده نفر را بگرياند، پاداش او بهشت است».(1)

* * *​

1 . بحارالانوار، ج 44، ص 287.

[ملکوت]

5 ـ اهمّيّت به تربت امام حسين(عليه السلام)​

دشمنان اسلام از بنى اميّه و بنى عبّاس با تمام توان، تلاش مى كردند تا قيام امام(عليه السلام)و ياران پاكباخته اش به دست فراموشى سپرده شود و مردم از آن سخنى نگويند و حتّى اثرى از قبر آن امام همام به جاى نماند.از اين رو، برخى از خلفاى عبّاسى بارها به ويران كردن قبر آن حضرت اقدام كردند.(1) ولى از آن سو ائمّه اطهار(عليهم السلام) درهر فرصتى براى مقابله با اين جريان بپا خواستند و تربت آن حضرت را قطعه اى از خاك بهشت، مايه شفاى دردها، و موجب بركت زندگى دانسته اند.


در روايتى از امام موسى بن جعفر(عليهما السلام) مى خوانيم:«لا تَأْخُذُوا مِنْ تُرْبَتي شَيْئاً لِتَبَرَّكُوا بِهِ، فَإِنَّ كُلَّ تُرْبَة لنا مُحَرَّمَةٌ إِلاَّ تُرْبَةُ جَدِّى الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ(عليهما السلام) فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَها شِفاءً لِشِيعَتِنا وَ أَوْلِيائِنا; از تربت من چيزى براى تبرّك بر نداريد، زيرا همه تربت ها جز تربت جدّم امام حسين(عليه السلام) (خوردنش) حرام است.

خداوند ـ عزّ و جلّ ـ آن را براى شيعيان و دوستان ما شفا قرار داده است!».(2)در حالات امام سجّاد(عليه السلام) آمده است كه در پارچه اى تربت امام حسين(عليه السلام) را نگه مى داشت.«فَكانَ إِذا حَضَرَتْهُ الصَّلاةُ صَبَّهُ عَلى سَجّادَتِهِ وَ سَجَدَ عَلَيْهِ; هرگاه وقت نماز مى رسيد، آن (تربت) را روى سجّاده اش مى ريخت و بر آن سجده مى كرد».(3)

مجموع رواياتى كه در مورد تربت امام حسين(عليه السلام) وارد شده است، مى رساند كه استفاده از بركت آن تربت پاك، از نخستين روز ولادت، با بازكردن كام نوزاد با آن آغاز شده و تا واپسين لحظات حيات و قراردادن تربت در قبر، به پايان مى رسد.(4) همچنين ساختن مهر و تسبيح با تربت كربلا و همراه داشتن آن و خوردن مقدار بسيار كمى (مثلا به اندازه يك عدس در آب حل كند و بخورد) از آن به قصد شفا و باز كردن افطار در روز عيد فطر با آن مورد ترغيب و توصيه ائمّه اطهار(عليهم السلام) بوده است.(5)

.........

1. در بحارالانوار، ج 45، ص 390 بابى تحت عنوان «جور الخلفاء على قبره الشريف» درباره تلاش خلفاى جور براى تخريب قبر آن حضرت آمده است.
2. وسائل الشيعة، ج 10، ص 414، ح 2 و بحارالانوار، ج 98، ص 118.
3. بحارالانوار، ج 98، ص 135. براى اطلاع بيشتر مراجعه شود به وسائل الشيعة، ج 10، ص 420، باب 75، (باب استحباب اتّخاذ سبحة من تربة الحسين(عليه السلام)).
4.از امام صادق(عليه السلام) روايت شده است: «حَنِّكُوا أَوْلادَكُمْ بِتُرْبَةِ الْحُسَيْنِ(عليه السلام); كام نوزادانتان را با تربت امام حسين(عليه السلام) باز كنيد». (وسائل الشيعة، ج 10، ص 410، ح 8).
5. مراجعه شود به: وسائل الشيعة، ج 10، ص 414، باب 72 و ص 408، باب 70.

[ملکوت]

6 ـ اهتمام ويژه به زيارت مرقد امام حسين(عليه السلام)
​ائمّه اطهار(عليهم السلام) گذشته از آن كه خودشان به زيارت قبر امام حسين(عليه السلام) مى رفتند، با بيان پاداش هاى عظيم براى زيارت آن حضرت، شيعيان را براى رفتن به كربلا تشويق و بسيج مى كردند و خاطره آن شهيدان پرافتخار را زنده نگه داشته، ضربات سنگينى را برپيكر كفر و عناد و دشمنان اهل بيت(عليهم السلام) وارد مى كردند.

از امام صادق(عليه السلام) چنين نقل شده است:«ما مِنْ اَحَد يَوْمَ الْقِيامَةِ إِلاَّ وَ هُوَ يَتَمَنّى أَنَّهُ زارَ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلىٍّ(عليهما السلام) لِما يَرى لَما يُصْنَعُ بِزُوّارِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ(عليهما السلام)مِنْ كَرامَتِهِمْ عَلَى اللهِ; هر كسى در روز قيامت، آرزو مى كند كه از زائران قبر امام حسين(عليه السلام)باشد، از فزونى آنچه از كرامت آنان (زائران قبر آن حضرت) نزد خداوند مشاهده مى كند».(1)و نيز از امام صادق(عليه السلام) روايت شده است:«مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَكُونَ عَلى مَوائِدِ نُور يَوْمَ الْقِيامَةِ، فَلْيَكُنْ مِنْ زُوّارِ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِىٍّ(عليهما السلام); هر كس دوست دارد روز قيامت در كنار سفره هاى نور الهى بنشيند، بايد از زائران امام حسين(عليه السلام) باشد».(2)حتّى در برخى از روايات زيارت مكرّر آن حضرت توصيه شده است.

امام ششم(عليه السلام) مى فرمايد:«مَنْ سَرَّهُ أَنْ يَنْظُرَ إِلَى اللهِ يَوْمَ الْقِيمَةِ، وَ تَهَوَّنَ عَلَيْهِ سَكْرَةُ الْمَوْتِ، وَ هَوْلُ الْمُطَّلَعِ، فَلْيَكْثُرْ زِيارَةَ قَبْرِ الْحُسَينِ(عليه السلام); هر كس دوست دارد در قيامت نظر به رحمت هاى الهى كند و سختى جان كندن بر او آسان شود و هول و هراس قيامت از او برطرف گردد، مرقد امام حسين(عليه السلام)را بسيار زيارت كند».(3)
..........

1. بحارالانوار، ج 98، ص 72 ; وسائل الشيعة، ج 10، ص 330، ح 37.
2. بحارالانوار، ج 98، ص 72; وسائل الشيعة، ج 10، ص 330، ح 38.
3. بحارالانوار، ج 98، ص 77; وسائل الشيعة، ج 10، ص 331، ح 40.