نگاهی به وصایای امام علی(عليه السلام) به جوانان [بایگانی]

مشعشع

2013_07_23, 03:48 PM

منبع اصلی این نوشتار نامه سی ویکم نهج البلاغه است که حاوی رهنمود های پدری نمونه به جوانی نمونه ودر حال رشد است. این نامه که از مشهورترین وصایای امیرالمومنین (عليه السلام) است و به قول سید رضی (علیه السلام) پس از مراجعت از « صفین» در محلی به نام «حاضرین » به فرزندشان حسن بن علی(عليه السلام) مرقوم داشته اند، شیعه وسنی به آن توجه کرده اند به طوری که دانشمند معروف اهل سنت، ابواحمد حسن بن عبدالله بن سعید عسکری درباره آن گفته است : « اگر از حکمت عملی چیزی یافت شود که لازم باشد با طلا نوشته شود، همین رساله است که امام علی(عليه السلام) در آن جمیع ابواب علم وطرق سلوک وتمام منجیات ومهلکات وراه های هدایت ومکارم اخلاق واسباب سعادت وطرق رهایی از این مهلکه ها ووصول به بالاترین درجات کمال انسانی را با بهترین عبارت بیان فرموده است.»(1) مخاطب امام علی(عليه السلام) در این رساله تنها فرزندش امام حسن(عليه السلام) نیست بلکه آن حضرت با سخنان حکیمانه خود به همه جوانان حقیقت جو توجه کرده است. گر چه غور در دریای بی کران معارف نهج البلاغه با بضاعت اندک ما سازگار نیست ولکن:

آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید

مشعشع

2013_07_23, 03:50 PM

1. تقوا وپاک دامنی:
مهم ترین سفارش امام(عليه السلام) به فرزند دلبندش ، تقوای الهی است ، آن جا که می فرماید: واعلم یا بنی ان احب ما انت اخذ به الی من وصیتی تقوی الله (2) پسرم، بدان محبوبترین چیزی که از میان گفته هایم در این وصیت نامه به آن تمسک می جویی، تقوای الهی وپرهیز کاری است
حصار مستحکم:اهمیت وجایگاه تقوا برای جوانان آن وقت معلوم می شود که تمایلات واحساسات دوره جوانی مد نظر قرار گیرد. برای جوانی که در معرض طغیان غرایز واحساسات تند وشکوفایی خواهش های نفسانی وغریزه جنسی وتخیلات موهوم به سر می برد، تقوا به منزله قلعه وحصار مستحکمی است که او را از تاخت وتاز دشمنان مصون می دارد ومانند سپری است که ازاصابت تیرهای زهرآگین شیاطین باز می دارد. امام علی(عليه السلام) می فرماید: اعلموا عبادالله ان التقوی دار حصن عزیز(3) بدانید ای بند گان خدا، تقوا دژی مستحکم وغیر قابل نفوذ است استاد مطهری(ره) می گوید: « نباید تصور کرد که تقوا از مختصات دین داری است، از قبیل نماز وروزه ، بلکه تقوا لازمه انسانیت است. انسان اگر بخواهد از طرز زندگی حیوانی وجنگلی خارج شود ناچار است که تقوا داشته باشد. »(4)

مشعشع

2013_07_23, 03:52 PM

جوان همواره بین دوراهی قرار دارد وبه سوی دو نقطه متضاد کشیده می شود. از یک طرف، ندای وجدان اخلاقی والهام اورا به سوی خوبی ها سوق می دهد واز طرف دیگر غرایز درونی ونفس اماره و وسا وس شیطانی اورا به ارضای خواهش های نفسانی فرمان می دهد. در این جنگ وگریزتنها جوانی می تواند از این صحنه کشمکش ونزاع بین عقل وشهوت، خیر وفساد وپاکی وآلودگی به سلامت خارج شود که خود را به سلاح ایمان وتقوا مجهز کرده واز ابتدای جوانی به خود سازی وجهاد با نفس بپردازد.
حضرت یوسف(عليه السلام) در سایه همین تقوا بود که توانست با اراده ای قوی از آزمون سخت الهی سربلند بیرون آید وبه اوج عزت نایل شود. قرآن مجید رمز پیروزی یوسف(عليه السلام) درعرصه مبارزه با نفس را رعایت دو اصل مهم واساسی « تقوا» و« خویشتن داری» می داند ومی فرماید: انه من یتق ویصبر فان الله لا یضیع اجر المحسنین (5) کسی که پرهیزگاری کند وشکیبایی ورزد، خداوند پاداش نیکو کاران را ضایع نمی کند تقویت اراده:
بسیاری از جوانان از ضعف اراده وفقدان قدرت تصمیم گیری شکایت می کنند وبرای درمان آن چاره جویی می کنند. آنان می گویند: برای ترک عادات زشت وناپسند بارها تصمیم گرفته ایم اما کم تر موفق شده ایم. امام علی (عليه السلام) از تقوا به عنوان عامل تقویت اراده ومالکیت نفس که نقش عمده ای در ترک گناه وعادات ناپسند دارد، یاد می کند ومی فرماید: آگاه باشید! خطاها وگناهان مانند اسب های سرکش ولجام گسیخته ای هستند که گناه کاران بر آن ها سوارند وآنان رادر قعر دوزخ سرنگون خواهند ساخت وتقوا همانند مرکب های راهوار وآرامی است که صاحبانشان بر آن ها سوارند وزمامشان را به دست دارند وآنان راتا بهشت پیش می برند.(6) باید در نظر داشت که این کار شدنی است. افرادی که در این وادی قدم بنهند، مشمول الطاف خفیه الهی خواهند بود. چنان که قرآن کریم می فرماید:
والذین جاهدوا فینا لنهد ینهم سبلنا(7) آنان که درراه ما جهاد وکوشش می کنند، راه های خود را به آن ها نشان می دهیم

ادامه دارد.....

مشعشع

2013_07_25, 11:08 AM

2. فرصت جوانی: بدون تردید یکی از عوامل مهم موفقیت وکام یابی، بهره برداری صحیح واصولی از شرایط وفرصت های مناسب است، که فرصت جوانی از اساسی ترین آن ها به شمار می رود. نیروی معنوی وقوای جسمانی، گوهر گران سنگی است که خداوند متعال در اختیار نسل جوان قرار داده است. بر این اساس پیشوایان دین همواره بر اغتنام فرصت جوانی تاکید کرده اند. امام علی(عليه السلام) در این باره می فرماید: بادرالفرصه قبل ان تکون غصه (8) پیش از آن که فرصت از دست رود ومایه اندوهت گردد، آن را غنیمت شمار سعدی با الهام از سخنان بزرگان می گوید: جوانا ره طاعت امروز گیر که فردا جوانی نیاید زپیر
قضا روزگاری زمن در ربود که هر روزش از پی شب قدر بود
من آن روز را قدر نشناختم بدانستم اکنون که در باختم
امام علی(عليه السلام) در تفسیر آیه شریفه لا تنس نصیبک من الدنیا(9) بهره ات را از دنیا فراموش مکن

مشعشع

2013_07_25, 11:12 AM

می فرماید: لا تنس صحتک وقوتک وفراغک وشبابک ونشاطک ان تطلب بها الاخره(10) سلامتی وقدرت وفراغ بال وجوانی ونشاط خود را فراموش مکن، از آن ها در راه آخرت استفاده کن آن حضرت درباره کسانی که از نعمت جوانی بهره صحیح وکافی نبرده اند می فرماید: « آن ها در ایام سلامت بدن سرمایه ای مهیا نکردند ودر اولین فرصت ها زندگی درس عبرتی نگرفتند، آیا کسی که جوان است جز پیری انتظار دارد.» (11) سوال از جوانی : جوانی ونشاط وبالندگی، نعمت بزرگی است که در روز قیامت از آن سوال می شود. در روایتی از رسول اکرم(صلي الله عليه و اله و سلم) نقل است که فرمود : در قیامت هیچ یک از بندگان، قدم از قدم بر نمی دارند تا از وی چهار سوال شود؛ از عمرش که آن را در چه راه بکارانداخته وچگونه فانی کرده است، ازجوانیش که آن را در چه راهی پایان داده است، از اموالش سوال می شود که از چه راهی به دست آورده ودر چه راهی خرج کرده است واز حب ودوستی با اهل بیت از وی سوال می شود.(12)
رسول گرامی اسلام (صلي الله عليه و اله و سلم) در کنار ایام عمر به طور جداگانه ای از جوانی نام برده اند که ارزش اختصاصی جوانی را می رساند. متاسفانه شرایط فوق العاده وفرصت استثنایی دوران جوانی کوتاه وزود گذر است وبلبل جوانی روزی از شاخسارعمر خواهد پرید. تا هست قدرش را بدانیم وآن را یک سرمایه شماریم. امام علی(عليه السلام) می فرماید: شیئان لا یعرف فضلهما الا من فقدهما: الشباب والعافیه (13) دو چیز است که قدر وقیمتشان را نمی شناسد مگر کسی که آن دو را از دست داده باشد: یکی جوانی ودیگری تندرستی

مشعشع

2013_07_25, 11:14 AM

3. خود سازی : بهترین زمان برای تربیت وخود سازی، دوره جوانی است، زیرا صفحه دل جوان با زشتی ها وخصلتهای ناپسند شکل نگرفته و چراغ فطرت در دلش خاموش نگشته است . امام علی(عليه السلام) به فرزندش امام حسن(عليه السلام) چنین می فرماید: انما قلب الحدث الارض الخالیه ما القی فیها من شیء قبلته فبادرتک بالادب قبل ان یقسوا قلبک ویشتغل لبک (14) قلب نوجوان مانند زمین خالی است که هر چه در آن بیفشانی آن را می پذیرد، پس پیش از این که قلبت سخت شود وفکرت به امور دیگر مشغول گردد، به تعلیم وتربیت تو مبادرت کردم وهمت خود را بر تربیت تو گذاشتم عادات ناپسند در دوران جوانی ریشه دار نشده است، از این رو مبارزه با آن سهل وآسان است. جوانان باید از این امتیاز بزرگ به شایستگی استفاده کنند. امام خمینی(ره) بر ضرورت اصلاح در ایام جوانی تاکید می کردند. ایشان در یکی از سخنرانی های خود فرمودند: « جهاد اکبر، جهادی است که انسان با نفس طاغوتی خودش انجام می دهد. شما جوان ها از حالا باید شروع کنید به این جهاد. نگذارید که قوای جوانی از دستتان برود. هر چه قوای جوانی از دست برود، ریشه های اخلاق فاسد در انسان زیاد تر می شود وجهاد مشکل تر. جوان زود می تواند در این جهاد پیروز شود. پیر به این زودی نمی تواند. نگذارید اصلاح حال خودتان را از زمان جوانی به زمان پیری بیفتد.»(15)

مشعشع

2013_07_25, 11:21 AM

خاربن وخارکن:
استاد مطهری(ره) می گوید: « مولوی مثلی می آورد راجع به این که هر چه انسان بزرگ تر می شود صفات او قوی تر وریشه دار تر می گردد. می گوید: مردی خاری را در معبر کاشت ومردم از این بوته خار در رنج بودند. او قول داد که سال دیگر آن را بکند وسال دیگر نیز کار را به سال بعد موکول کرد وسال های بعد نیز به همین ترتیب عمل کرد. از طرفی درخت، سال به سال ریشه دارتر می شد واز طرف دیگر خود او سال به سال ضعیف تر میگردید؛ یعنی میان رشد درخت وقوت او نسبت معکوس برقرار بود. حالات انسان نیز مانند خاربن وخارکن است. روز به روز صفات در انسان ریشه های عمیق تری پیدا می کند واراده انسان را ضعیف تر می کند. قدرت یک جوان در اصلاح نفس خود از یک پیر بیش تر است.» خاربن در قوت وبرخاستن خارکن در سستی ودر کاستن(16)باید جوانان عزیز این هشدار امام علی(عليه السلام) را جدی بگیرند که می فرماید:غالب الشهوه قبل قوه ضراوتها فانها ان قویت ملکتک واستفادتک ولم تقدر علی مقاومتها (17) پیش از آن که تمایلات نفسانی به تجری وتندروی عادت کنند با آن ها مقابله کن، زیرا اگر تمایلات درتجاوزوخود سری نیرومند شوند، فرمانروای تو خواهند شد وتو را به هر سو که بخواهند می برند وقدرت مقاومت در برابر آن ها را از دست خواهی داد
مولوی می گوید:
زان که خوی بد بگشته ست استوار مور شهوت شد زعادت هم چو مار مار شهوت را بکش در ابتدا ورنه اینک گشت مارت اژدها(18)

ادامه دارد....!!!

مشعشع

2013_07_28, 04:08 PM

4. بزرگ منشی: يکی دیگر از وصایای امام علی(عليه السلام) به جوانان ، پرورش عزت نفس وبزرگ منشی است، آن جا که می فرماید: اکرم نفسک عن کل دنیه وان ساقتک الی الرغائب فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا ولا تکن عبد غیرک وقد جعلک الله حرا (19) بزرگوارتر از آن باش که به پستی تن دهی هر چند تورا به مقصود رساند، زیرا نمی توانی در برابر آن چه از آبرو وشخصیت در این راه از دست می دهی بهایی به دست آوری، وبنده دیگری مباش که خداوند تو را آزاد آفریده است حس عزت طلبی یکی از نیازهای اساسی است که خوش بختانه دست آفرینش بذر آن را در نهاد آدمی افشانده است. بدیهی است که این بذر نیازبه مراقبت ورشد وشکوفایی دارد. عزت نفس موجب بهره وری فرد از نیروی خرد وبه کارگیری آن در امور زندگی ومنشا تکوین شخصیت در انسان است. بی دلیل نیست که نظام سلطه فرعونی در طول تاریخ برای استثمار دیگران، در گام نخست روح مکرمت انسانی را نشانه گرفته وشخصیت آنان را تحقیر می کند.قرآن مجید در این باره می فرماید:
فاستخف قومه فاطاعوه انهم کانوا قوما فاسقینذ(20) فرعون قومش را تحقیر کرد، پس آن ها از او اطاعت کردند، چون آن ها قومی فاسق بودند

مشعشع

2013_07_28, 04:10 PM

عزت وبزرگواری نفس در گرو اموری است که بدان اشاره می شود:
ترک گناه: از مواردی که به عزت نفس آدمی آسیب فراوانی می رساند، ارتکاب به گناه وناپاکی است. پرهیز واجتناب از آلودگی به گناه از عوامل دست یابی به شرافت نفس است. امام علی(عليه السلام) می فرماید: من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیه (21) کسی که برای نفس خود کرامت قائل است، آن را با گناه پست وخوار نمی سازد گناهان بزرگ هم چون زنا، دروغ، غیبت، فحش وناسزا با بزرگ منشی وکرامت نفس تضاد آشکار دارد.
روح بی نیازی: چشم طمع داشتن به مال دیگران ودرخواست کمک کردن درغیر موارد اضطرار، شرافت وعزت نفس را مخدوش می کند. امام علی(عليه السلام) می فرماید: المسئله طوق المذله تسلب العزیزعزه والحسیب حسبه (22) درخواست از مردم، طوق ذلتی است که عزت را از عزیزان وشرافت را از شریفان سلب می کند

مشعشع

2013_07_28, 04:11 PM

نگرش صحیح:
عزت وکرامت نفس تا حد زیادی بستگی به نگرش انسان به خود دارد. کسی که خود را ناتوان جلوه دهد، مردم نیز او را ذلیل وخوارمی بینند. از این روامام علی(عليه السلام) میفرماید: الرجل حیث اختار لنفسه ان صانها ارتفعت وان ابتذلها اتضعت (23) ارزش وشخصیت هر فردی وابسته به روشی است که اتخاذ می کند. اگر نفس خود را از پستی وذلت بر کنار نگاه داشت، به مقام رفیع انسانی نایل می شود واگر عزت معنوی خویش را ترک گفت، به پستی وذلت می گراید. اگر در جهان بایدت برتری نیاید که خود پست ودون بشمری چو خود، خویشتن پست بینی وخوار دگر از کس امید عزت مدار
پرهیز از گفتار ورفتار ذلت آمیز: کسی که خواهان کرامت وعزت نفس است از هر سخن یا عملی که نشانه ضعف وناتوانی است، اجتناب کند، اسلام به منظور تحقق این امر، از تملق وچاپلوسی، شکایت ازروزگار وطرح مشکلات زندگی برای مردم بلند پروازی های بی جا وحتی تواضع بی مورد نهی کرده است. هیچ مسلمانی حق ندارد با چاپلوسی که منافی با شرافت وآزادگی است، خویشتن را آلوده کند. امام علی(عليه السلام) می فرماید: کثره الثناء ملق یحدث الزهو ویدنی من العزه (24) زیاده روی در ستایش تحسین، تملق وچاپلوسی است که از یک سو در مخاطب نخوت وتکبر پدید می آورد از سوی دیگر عزت نفس را دور می کند شکایت از زندگی وطرح مشکلات با مردم به عزت نفس آسیب جدی می رساند. امام علی(عليه السلام) می فرماید: رضی بالذل من کشف لغیره (25) کسی که مشکلات زندگی اش را برای دیگران آشکار کند، در حقیقت به خفت وذلت رضایت داده است

مشعشع

2013_07_30, 11:21 AM

5. وجدان اخلاقی:
یکی از وصایای امام علی(عليه السلام) به جوانان، میزان قرار دادن وجدان اخلاقی معاشرت اجتماعی است. آن حضرت خطاب به فرزندش چنین می فرماید: یا بنی اجعل نفسک میزانا فیما بینک وبین غیرک (26) پسرم، خود را معیار ومقیاس قضاوت بین خود ودیگران قرار ده
نادیده گرفتن این اصل مهم اخلاقی نتیجه ای جز تیرگی روابط دوستانه نخواهد داشت؛ همان گونه که التزام به وجدان اخلاقی تضمین کننده دوستی پایدار وروابط اجتماعی است. اگر در جامعه، تمام افراد بر اساس وجدان با یک دیگر معاشرت کنند وبه حقوق ومنافع وحیثیت دیگران احترام بگذارند، روابط اجتماعی مستحکم، آرامش وامنیت جامعه تقویت خواهد شد. وجدان اخلاقی، آدمی را چون طبیب به درد ودرمان خویش متوجه وسلامت روان را اعلام می کند. در روایتی آمده است که مردی خدمت رسول خدا(صلي الله عليه و اله و سلم) رسید وعرض کرد: همه وظایف خود را به خوبی انجام می دهم ولی یک گناه را نمی توانم ترک کنم وآن رابطه نامشروع است. اصحاب از این سخن درآشفتند. حضرت فرمود: شما کاری نداشته باشید، من می دانم چگونه با او بحث کنم. آن گاه فرمود: شما مادر، خواهر، وبه طور کلی ناموس دارید؟ جوان عرض کرد: آری . رسول خدا(صلي الله عليه و اله و سلم) فرمود : آیا می پسندی دیگران با ناموس ومحارم تو چنین روابط مشروع داشته باشند؟ عرض کرد : خیر. حضرت فرمود : پس چگونه حاضر می شوی دست به چنین کار نادرستی بزنی؟ جوان سر به زیر افکند وعرض کرد : دیگر تعهد می کنم دنبال چنین گناهی نروم.(27)

مشعشع

2013_07_30, 11:23 AM

هر انسان مسلمانی وظیفه دارد در برخورد با مردم از ندای درونی خود پیروی وبه رضای وجدان عمل کند . امام سجاد(عليه السلام) می فرماید: حق مردم آن است که از آزار آن ها خود داری کنی وچیزی را برای آنان دوست بداری که برای خود دوست می داری وترک کنی آن چه را برای خود نمی پسندی.(28)
اسلام با توجه دادن به وجدان اخلاقی می کوشد تا افراد بشر در باطن خود مراقبی بگمارند تا آن ها را از تجاوز وآزار به دیگران حتی در حالت خشم و دشمنی باز دارد. بر اساس قرآن مجید به نفس لوامه که همان وجدان است، قسم یاد کرده و می فرماید: لا ا قسم بیوم القیامه ولا اقسم بالنفس اللوامه (29) سوگند به روز رستاخیز وسوگند به جانی که نفس را در مورد عصیان وارتکاب گناه سرزنش وملامت می کند روان شناسان این حس سرزنش کننده باطنی را وجدان اخلاقی می نامند. اندرون من خسته دل ندانم کیست که من خموشم واو در فغان ودر غوغاست

مشعشع

2013_07_30, 11:26 AM

تجربه اندوزی:
استفاده ازتجارب دیگران ازجمله مواردی است که دروصایای امام علی(عليه السلام) دیده می شود. آن حضرت می فرماید: اعرض علیه اخبار الماضین وذکره بما اصاب من کان قبلک الاولین وسرفی دیارهم وآثارهم فانظر فیما فعلوا وعما انتقلوا واین حلوا ونزلوا (30) اخبار گذشتگان را بر قلبت عرضه کن وآن چه را که به پیشینیان رسیده به یاد آر، در دیار وآثار مخروبه آن ها گردش کن ودرست بنگر آن ها چه کرده اند. ببین از کجا منتقل شده اند ودر کجا فرود آمده اند
هر چند آحاد جامعه به راهنمایی افراد آزموده واستفاده از تجارب به دست آمده از سرگذشت پیشینیان دارد، زیرا : اولا، جوان به مقتضای سن کم خود، دارای ذهنی خام وعاری از تجربه است. او سرد وگرم روزگار را نچشیده وبا مشکلات ودشواری های کم تری در زندگی روبه رو شده است، که گفته اند:« آن چه را که جوان در آیینه می بیند پیر در خشت خام بیند». از این رو بعضی مواقع فشار ومشکلات، آرامش درونی جوان را مختل می کند واو را به افسردگی یا تند خویی می کشاند. ثانیا، تخیلات موهوم که ازویژگی های دوران جوانی است، چه بسا جوان را از شناخت حقیقت باز دارد. تجربه، پرده های وهم وپندار را پاره می کند وانسان را به واقع رهنمون می سازد. امام علی(عليه السلام) می فرماید: التجارب علم مستفاد (31) تجارب بشر، دانش سود مندی است

مشعشع

2013_07_30, 11:26 AM

ثالثا، جوان با وجود برخورداری از منبع سرشار هوش علمی وفنی وقابلیت کسب مهارت های گوناگون، به دلیل نداشتن تجارب زندگی فاقد هوش اجتماعی است. از این رو در معرض تصمیم های نسنجیده وزیان بار وافتادن در دام دیگران قرار دارد . امام علی(عليه السلام) می فرماید:
من قلت تجربته خدع (32) کسی که تجربه اش کم و ناچیز باشد ، فریب می خورد در سایه تجربه، اشتباه به حداقل می رسد. امام علی(عليه السلام) می فرماید: من کثرت تجربته قلت غرته (33) کسی که تجربه اش زیاد باشد، کم تر فریب می خورد آن چه می تواند مدد کار جوان در ایام سخت وعبور از مراحل دشوار زندگی باشد، بهره برداری از تجارب کسانی است که خود در طول زندگی این منازل پر خطر را طی کرده و به سلامت از آن ها گذشته است . امام علی (عليه السلام) می فرماید:« با مردان آزموده هم نشین باش که آن ها متاع پر ارج تجربه های خود را به گران ترین بها یعنی فدا کردن عمر خود تهیه کرده اند وتو آن متاع گران قدر را با ارزان ترین قیمت (با صرف چند دقیقه) به دست می آوری.(34)

مشعشع

2013_07_30, 11:28 AM

6. عبرت از تاریخ: یکی از مصادیق بارز تجربه اندوزی، مطالعه سرگذشت پیشینیان وتاریخ امم سابق است. تاریخ آیینه ای است که گذشته را نشان می دهد وحلقه رابط بین حال وگذشته وچراغ راه آینده است. استاد مطهری(ره) می گوید:« انسان همان طور که از مردم هم زمان خود ادب وراه ورسم زندگی می آموزد واحیانا لقمان وار از بی ادبان ادب می آموزد که مانند آن ها نباشد، به حکم همین قانون از سرگذشت مردم گذشته نیز بهره می گیرد. تاریخ مانند فیلم زنده ای است که گذشته را تبدیل به حال می نماید.»(35) مشابهت سرنوشت ملت ها، همگان به ویژه نسل جوان را به مطالعه تاریخ فرا می خواند. امام علی (عليه السلام) می فرماید: برای شما در تاریخ قرون گذشته درس های عبرت فراوانی وجود دارد. کجایند عمالقه؟ کجایند فرزندان آن ها؟ کجایند فرعون ها وفرزندانشان؟ (36)
ادامه دارد!

مشعشع

2013_08_01, 10:32 AM

7. آداب معاشرت ودوستی:
شکی نیست که بقا ودوام دوستی منوط به رعایت حدود دوستی وآداب معاشرت است. دوست گرفتن آسان است اما نگه داری آن مشکل تر است. امام علی(عليه السلام) در قسمتی دیگر از نامه مبارک خود به نکات ظریفی که موجب پایداری پیوند دوستی است، اشاره می کند ومی فرماید: ناتوان ترین مردم کسی است که از دوست گرفتن عاجز باشد وناتوان ترازاو فردی است که دوست را از دست بدهد. (37) بعضی جوانان از عدم ثبات وناپایداری روابط دوستانه شکایت می کنند، که دلیل عمده آن رعایت نکردن حدود دوستی وافراط وتفریط در رفاقت است. به طور یقین عمل به دستورات ونصایح سود مند امام علی(عليه السلام) می تواند در حل این مشکل کارساز باشد.

مشعشع

2013_08_01, 10:33 AM

محورهای کلی سخنان امام علی(عليه السلام) در این قسمت عبارت است از:

اعتدال در دوستی:افراط در دوستی وتجاوز از حریم اعتدال در دوران جوانی کم وبیش دیده می شود، ودلیل آن انگیزه عاطفی واحساسات دوران جوانی است. این عده از جوانان در ایام دوستی به رفیق خود بیش از حد ابراز علاقه ومحبت می کنند ودر ایام جدایی بیش از حد ابراز مخالفت ودشمنی می کنند تا جایی که ممکن است به کارهای خطرناکی دست بزنند. توصیه امام علی(عليه السلام) میانه روی در رفاقت است. آن حضرت می فرماید: با دوست مورد علاقه ات به مدارا اظهار دوستی کن، شاید روزی دشمنت گرددودراظهاربی مهری به کسی که براوخشم گرفته ای مدارا کن، چه بسا ممکن است دوستت گردد.(38) دراین نامه نیزآن حضرت می فرماید: اگر خواستی رابطه ات را با برادرت قطع کنی راهی را برایش بگذار که اگر روزی خواست برگردد، راه بازگشت داشته باشد. سعدی در این باره می گوید: «هر آن سری که داری با دوست در میانه منه، چه دانی که وقتی دشمن گردد وهرگزندی که توانی به دشمن مرسان، باشد که وقتی دوست شود.» (39)

مشعشع

2013_08_01, 10:34 AM

محبت متقابل:
دوستی ورفاقت بر اساس محبت متقابل است. اگر یکی از دو طرف خواهان برقراری رابطه ودیگری بی میل باشد، نتیجه ای جز ذلت وخواری مشتاق دوستی نخواهد داشت. از این رو امام علی(عليه السلام) در نامه مبارک می فرماید: لا ترغبن فیمن زهد عنک (40) به کسی که به تو علاقه ندارد، ابراز علاقه مکن شاعر می گوید: چه خوش بی مهربانی هر دو سر بی وگر نه مهربانی درد سر بی

مشعشع

2013_08_01, 10:36 AM

حفظ رابطه دوستی:
امام علی (عليه السلام) به حفظ رابطه دوستی تاکید می ورزد و از عواملی که موجب تحکیم آن می شود ، یاد می کند و می فرماید: اگررفیقت امساک ورزید، تو بذل وبخشش داشته باش وهنگام فاصله گرفتن او، عذرش را بپذیر. اما از آن جا که بعضی ظرفیت کمی داشته وبزرگواری واحسان را حمل برحقارت دیگری وزرنگی خود می کنند، آن حضرت می فرماید: در همه این موارد موقع شناس باش وبر حذر باش از این که آن چه گفته شد در غیر محلش قرار دهی یا درباره کسی که اهلیت ندارد به انجام برسانی.
نکته دیگر نصیحت کردن به رفیق وخیر خواهی برای او است. آن حضرت می فرماید: خیر خواهی ات را به دوستت خالص کن، خواه خوش آینده دوستت باشد وخواه خوش آیند او نباشد.(41)

سبحانی نیا

فصلنامه معارف اسلامی شماره 46

پی نوشت ها: 1- زین العابدین قربانی، اخلاق وتعلیم تربیت اسلامی، ص58 . 2- نهج البلاغه فیض الاسلام، نامه31 . 3- همان، خطبه156 . 4- ده گفتار، ص14 . 5- یوسف(12) آیه90 . 6- نهج البلاغه، خطبه16 . 7- عنکبوت(29) آیه69 . 8-نهج البلاغه، نامه31 . 9- قصص(28) آیه77 . 10- بحارالانوار(چاپ بیروت) ج68، ص177 . 11- نهج البلاغه، خطبه82 . 12- بحارالانوار،ج74، ص160 . 13- غررالحکم ودررالکلم،ج4،ص183 . 14- نهج البلاغه، نامه31 . 15- آیین انقلاب اسلامی، ص3 20. 16- نقل از: استاد مطهری، تعلیم وتربیت در اسلام، ص79 . 17- غررالحکم ودررالکلم، همان،ص392 . 18- مثنوی معنوی، دفتر دوم،ص327 . 19- نهج البلاغه، همان. 20- زخرف(43) آیه54 . 21- غررالحکم ودررالکلم،ج5،ص357 . 22- همان،ج2، ص145 . 23- همان، ص77 . 24- همان، ج4،ص595 . 25- همان،ص93 . 26- نهج البلاغه، همان. 27- زین العابدین قربانی، همان،ص274 . 28- بحارالانوار، ج71،ص9 . 29- قیامه(75) آیه1و2 . 30- نهج البلاغه،همان. 31- غررالحکم ودررالکلم،ج1، ص260 . 32- همان، ج5، ص185 . 33- همان، ص214 . 34- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید،(قم، منشورات مکتبه آیه الله العظمی مرعشی نجفی، چاپ دوم) ج20، ص335 . 35- مجموعه آثار، ج2، ص372 . 36- نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه181 . 37- بحارالانوار، ج74، ص278 . 38- نهج البلاغه، قصار260 . 39- گلستان سعدی،باب8 . 40- نهج البلاغه، نامه31 . 41- همان .