آشنایی با سوره های قرآن مجید

[گل مريم]

besmellah5

آشنایی با سوره های قرآن مجید
تفسیر مجمع البیان




فهرست سوره ها:






ردیف

نام سوره


ردیف
نام سوره


ردیف
نام سوره
ردیف
نام سوره
ردیف
نام سوره
ردیف
نام سوره
ردیف
نام سوره



1



(http://www.shahrequran.ir/thread730-3.html#post5250)الفاتحة (http://www.shahrequran.ir/thread730.html#post5250)



10

یونس (http://www.shahrequran.ir/thread730-5.html#post6606)

19

مریم (http://www.shahrequran.ir/thread730-9.html#post6871)


28

قصص (http://www.shahrequran.ir/thread730-13.html#post7195)


37



صافات (http://www.shahrequran.ir/thread730-17.html#post8118)




46

(http://www.shahrequran.ir/thread730-21.html#post8949)احقاف (http://www.shahrequran.ir/thread730-20.html#post8882)


55




رحمن (http://www.shahrequran.ir/thread730-24.html#post13743)


2

البقرة (http://www.shahrequran.ir/thread730-2.html#post5482)

11

هود (http://www.shahrequran.ir/thread730-5.html#post6631)

20

طه (http://www.shahrequran.ir/thread730-9.html#post6927)
29

عنکبوت (http://www.shahrequran.ir/thread730-14.html#post7223)
38

ص (http://www.shahrequran.ir/thread730-17.html#post8210)

47


محمد(ص) (http://www.shahrequran.ir/thread730-21.html#post8949)
56
واقعه (http://www.shahrequran.ir/thread730-24.html#post14895)


3

آل عمران (http://www.shahrequran.ir/thread730-2.html#post5517)

12

یوسف (http://www.shahrequran.ir/thread730-6.html#post6653)
21

انبیاء (http://www.shahrequran.ir/thread730-10.html#post6931)
30

روم (http://www.shahrequran.ir/thread730-14.html#post7232)
39

زمر (http://www.shahrequran.ir/thread730-18.html#post8213)

48

فتح (http://www.shahrequran.ir/thread730-21.html#post9033)
57

الحدید (http://www.shahrequran.ir/thread730-25.html#post16519)


4


نساء (http://www.shahrequran.ir/thread730-2.html#post5649)

13

رعد (http://www.shahrequran.ir/thread730-6.html#post6736)
22

حج (http://www.shahrequran.ir/thread730-10.html#post6970)
31

لقمان (http://www.shahrequran.ir/thread730-14.html#post7433)
40

غافر (http://www.shahrequran.ir/thread730-18.html#post8528)
49

حجرات (http://www.shahrequran.ir/thread730-22.html#post11473)
58
مجادله (http://www.shahrequran.ir/thread730-25.html#post16523)


5

مائدة
(http://www.shahrequran.ir/thread730-3.html#post6132)

14


ابراهیم (http://www.shahrequran.ir/thread730-7.html#post6756)
23

مؤمنون (http://www.shahrequran.ir/thread730-11.html#post7151)
32

سحده (http://www.shahrequran.ir/thread730-15.html#post7511)
41

فصلت (http://www.shahrequran.ir/thread730-23.html#post11993)
50

ق (http://www.shahrequran.ir/thread730-22.html#post11979)
59

حشر (http://www.shahrequran.ir/thread730-26.html#post16649)



6

انعام (http://www.shahrequran.ir/thread730-3.html#post6432)



15

حجر (http://www.shahrequran.ir/thread730-7.html#post6760)
24

نور (http://www.shahrequran.ir/thread730-11.html#post7156)
33

احزاب (http://www.shahrequran.ir/thread730-15.html#post7671)
42

شوری (http://www.shahrequran.ir/thread730-19.html#post8661)
51

ذاریات (http://www.shahrequran.ir/thread730-22.html#post11982)
60

ممتحنه (http://www.shahrequran.ir/thread730-26.html#post16651)



7

اعراف

(http://www.shahrequran.ir/thread730-4.html#post6486)

16

نحل (http://www.shahrequran.ir/thread730-7.html#post6789)
25

فرقان (http://www.shahrequran.ir/thread730-12.html#post7161)
34

سبأ (http://www.shahrequran.ir/thread730-16.html#post7675)
43

زخرف (http://www.shahrequran.ir/thread730-19.html#post8665)
52

طور (http://www.shahrequran.ir/thread730-23.html#post11985)




8

انفال

(http://www.shahrequran.ir/thread730-4.html#post6575)

17

اسراء (http://www.shahrequran.ir/thread730-8.html#post6842)
26

شعراء (http://www.shahrequran.ir/thread730-12.html#post7165)
35

فاطر (http://www.shahrequran.ir/thread730-16.html#post7679)
44

دخان (http://www.shahrequran.ir/thread730-19.html#post8722)
53

نجم (http://www.shahrequran.ir/thread730-23.html#post11989)




9

توبه (http://www.shahrequran.ir/thread730-4.html#post6580)

18

کهف (http://www.shahrequran.ir/thread730-8.html#post6850)
27

نمل (http://www.shahrequran.ir/thread730-13.html#post7190)
36

یس (http://www.shahrequran.ir/thread730-16.html#post7772)
45

حاثیه (http://www.shahrequran.ir/thread730-20.html#post8774)
54

قمر (http://www.shahrequran.ir/thread730-24.html#post11996)








(http://www.shahrequran.ir/thread730-3.html#post5250)

[گل مريم]

آشنايى با سوره مباركه‏ الفاتحه:

الف - محل فرود اين سوره‏

اين سوره به اعتقاد ابن عبّاس و قتاده، در مكه، به عقيده مجاهد در مدينه، و از ديدگاه برخى ديگر، يك بار در مكه و يك بار در مدينه بر قلب مصفاى پيامبر(ص) فرود آمده است.


ب - نامهاى آن‏


1. فاتحة الكتاب‏

بدان دليل كه نخستين سوره قرآن شريف و نيز آغاز قرائت نماز است.

2. حمد

بدان علّت كه سراسر آن ستايش خداست.

[گل مريم]

3. امّ الكتاب‏

بدان جهت كه بر ديگر سوره‏ هاى قرآن مقدم است.

در فرهنگ عرب، به هر پديده‏ اى كه جامع و يا مقدم بر پديده ‏هاى ديگر باشد، «امّ» گفته شده است؛ مانند: «امّ ‏الرّأس» به ‏معناى «پوستى كه در بردارنده مغز است» يا «امّ ‏القرى» كه به مكه اطلاق مى‏ شود؛ چرا كه زمين از آن نقطه پرشرافت گسترش داده شده است، و يا از نظر شكوه معنوى و شرافت، برترين مكان است.

برخى بر اين انديشه ‏اند كه اين سوره بدان دليل به اين نام خوانده شده كه عصاره و چكيده پيام قرآن، يعنى توحيدگرايى و يكتاپرستى كه برترين هدف دعوت هاى توحيدى است و ديگر اصول و فروع پيامهاى آسمانى به آن برمى‏ گردد، به سبكى جالب در آن آمده است.

4. السّبع‏

بدان سبب كه هفت آيه دارد.

[گل مريم]

5. مثانى‏

درمورد اين نام، دو ديدگاه مطرح است: نخست اينكه در هر نماز واجب و مستحب دوبار خوانده مى‏شود؛ و ديگر بدان جهت كه دوبار بر قلب مصفاى پيامبر(ص) فرود آمده است.


آنچه آمد، نامهاى مشهور اين سوره است.

امّا نامهاى ديگر آن كه چندان معروف نيست:

6. وافيه‏

بدان دليل كه بايد تمامى آن را در نماز قرائت كرد.

[گل مريم]

7. كافيه‏

بدان جهت كه خود به ‏تنهايى مى‏ تواند جاى سوره ديگرى را بگيرد؛ درحالي كه هيچ سوره ‏اى نمى ‏تواند جاى آن را در نماز بگيرد.

در اين مورد، از پيامبر گرامى (ص) نقل شده است كه فرمود:

«امّ ‏القرآن عوض عن غيرها و ليس غيرها عوضاً عنها.»

سوره «حمد» در نماز مى ‏تواند جاى ديگر سوره‏ ها را بگيرد امّا هيچ سوره ديگرى نمى ‏تواند جايگزين آن شود و نقش آن را داشته باشد.

8. اساس‏

از ابن عبّاس آورده‏ اند كه: براى هر پديده، پايه و اساسى است. اساس قرآن، سوره فاتحه و اساس اين سوره، «بسم ‏اللَّه ‏الرّحمن ‏الرّحيم» است.

[گل مريم]

9. شفاء

بدان دليل به آن «شفاء» گفته شده است كه پيامبر گرامى (ص) فرمود:

«فاتحةالكتاب شفاء من كلّ داء.»
اين سوره، شفابخش هر درد و بيمارى است.


10. صلوة
بدان علّت نام صلوة يا نماز بر قرآن نهاده ‏اند كه پيامبر گرامى(ص) فرمود:

«قال‏ اللَّه تعالى: قسمت‏ الصّلوة بينى و بين عبدى نصفين نصفها لى و نصفها لعبدى...»
خداى پرمهر پيام داد كه:
نماز - يعنى اين سوره - را ميان خود و بندگان نمازگزارم بطور شايسته و بايسته و برابر تقسيم كرده‏ ام. نيمى از آنِ من است و نيمى از آنِ هر بنده نمازگزار؛ چرا كه وقتى بنده نمازگزار شروع به خواندن مى ‏كند و مى ‏گويد: «الحمد للَّه ربّ ‏العالمين»، خدا مى‏ فرمايد: بنده ‏ام مرا خالصانه ستايش كرد.

هنگامى كه مى‏ خواند: «الرّحمن ‏الرّحيم مالك يوم‏ الدّين»، خدا مى ‏فرمايد: بنده ‏ام به گونه ‏اى شايسته مرا ثنا گفت و باشكوه وصف ‏ناپذيرى مرا ياد كرد.

و زمانى كه مى‏ خواند: «ايّاك نعبد و ايّاك...»، خدا مى‏ فرمايد: اين پيوند عاشقانه‏ اى است ميان من و بنده ‏ام؛ آنچه او مى‏ خواهد، بايد به او ارزانى شود.


آنچه آمد، ده نام براى اين سوره مباركه بود.

[گل مريم]

ج - فضيلت اين سوره‏

1. از پيامبر گرامى(ص) آورده ‏اند كه:

هر كس سوره فاتحه را تلاوت كند، پاداش تلاوت دو سوّم قرآن به او ارزانى مى ‏شود، و از چنان پاداشى بهره ‏مند مى ‏شود كه گويى به هر زن و مرد باايمانى، انفاق خالصانه كرده است.

قال رسول‏ اللَّه(ص): «ايّما مسلم قرأ فاتحةالكتاب اعطى من‏ الأجر كانّما قرأ ثلثى ‏القرآن...»


2. و نيز در روايت ديگرى آمد كه گويى همه قرآن را تلاوت كرده است:

«... كانّما قرأالقرآن.»


3. ابىّ بن كعب آورده است كه اين سوره را بر پيامبر گرامى (ص) تلاوت كردم. آن حضرت فرمود:

«والّذى نفسى بيده ماانزل ‏اللَّه فى‏ التّوراة و لا فى‏ الأنجيل و لا فى‏ الزّبور و لا فى القرآن مثلها...»

به خدايى كه جان من در كف قدرت اوست، چنين سوره ‏اى را خداوند نه در تورات فرو فرستاده است، نه در انجيل، نه در زبور و نه در ديگر سوره‏ هاى قرآن. اين سوره مباركه، «امّ ‏الكتاب» و «سبع مثانى» است كه ميان خدا و بندگان نمازگزارش تقسيم شده است، آن هم با حقوق برابر و متقابل؛ و براى بنده در آن است هر آنچه بخواهد.

[گل مريم]

4. محمّدبن مسعود از پيامبر گرامى(ص) نقل كرده است كه به جابر فرمود:

«ألا اعُلّمك افضل سورة انزلهااللَّه فى كتابه؟»
آيا نمى‏ خواهى برترين سوره ‏اى را كه خدا در كتاب خويش فرو فرستاده است، به تو بياموزم؟
جابر پاسخ داد: چرا اى پيامبر خدا! بياموز!

فرمود: دوست دارى از فضيلت آن براى تو بگويم؟
پاسخ داد: آرى؛ پدر و مادرم به قربانت.

فرمود: اين سوره، شفاى هر درد و بيمارى است جز مرگ.

5. از امام صادق(ع) آورده ‏اند كه فرمود:

«من لم يبرءه الحمد لم يبرءه شى‏ء.»
كسى كه به بركت سوره «حمد» شفا نيابد، هيچ چيز او را بهبود نخواهد بخشيد.

[گل مريم]

6. اميرمؤمنان(ع) از پيامبر گرامى(ص) نقل كرده است كه فرمود:

«اِنّ ‏اللَّه تعالى قال لى «وَ لَقَدْ آ تَيْناكَ سَبْعَاً مِنَ ‏الْمَثانى‏ والْقُرْآنَ ‏الْعَظيمَ.»
خداى جهان ‏آفرين به من پيام داد كه هان اى پيامبر! ما هفت آيه مباركه كه دربردارنده پرمحتواترين ثنا و ستايش است، و نيز قرآن شكوهمند را بر تو فرو فرستاديم.

و بدينسان، سوره حمد را دربرابر همه قرآن شريف قرار داد و با فرود آن بر من منّت نهاد.

آنگاه پيامبر گرامى(ص) افزود: سوره حمد، شريف‏ ترين گنجينه ‏هاى عرش است.

و خداوند اين سوره را به محمّد(ص) اختصاص داد، و با آن، شكوه و شرافتى وصف ‏ناپذير به پيامبر(ص) ارزانى داشت؛ و از پيام ‏آوران خويش، جز سليمان كه «بسم ‏اللَّه‏ الرَّحمن ‏الرَّحيم» آن را به او عطا فرمود، هيچيك را در اين شرافت و سند برترى شركت نداد. تنها سليمان(ع) بود كه در اين شكوه و شرافت شركت داشت؛ و قرآن سرگذشت وى را اينگونه آورده است كه: «اِنَّهُ مِنْ سُلَيْمانَ وَ اِنَّهُ بِسْمِ ‏اللَّهِ‏ الرَّحمنِ الرَّحيمِ».

آنگاه افزود كه: هركس آن را با تدبّر تلاوت كند و در همانحال دوستى محمّد(ص) و خاندان او را در گستره دل جاى دهد و به ظاهر و محتواى اين كتاب آسمانى ايمان داشته و فرمانبردار آن باشد، دربرابر هر حرفى از آن، پاداشى ارزشمند به او ارزانى مى ‏شود كه هر يك از اين پاداشها برتر از اين جهان و نعمتهاى مادى آن است؛

و اگر كسى به ‏هنگام تلاوت اين سوره به آن گوش جان سپارد، به اندازه يك سوّم پاداش تلاوت آن را دريافت خواهد داشت. از اين رو در كسب اين خير فراوان و نجات‏ بخش بكوشيد؛ آن را غنيمت شماريد و اجر بيشترى فراهم آوريد؛ زيرا ممكن است فرصت ازدست برود و حسرت و اندوه در دل بماند كه چرا بهره نگرفتيد.

[گل مريم]

د - پناه بردن به خدا يا «استعاذه»

همه تلاوت كنندگان و قاريان مشهور برآنند كه پيش از «بسم ‏اللَّه ‏الرَّحمن الرَّحيم»، «استعاذه» يا «پناه‏ بردن به خدا» زيبنده است؛ امّا در ويژگي هاى آن، ديدگاه ها گوناگون است:

1. برخى چون ابن كثير، عاصم و ابوعمرو، اينگونه پناه ‏بردن را پسنديده ‏اند: «اعوذ باللّه من‏ الشّيطان ‏الرّجيم».

2. امّا نافع، كسايى و ابن عامر، اين عبارت را ترجيح داده ‏اند: «اعُوذ باللَّه من الشّيطان الرّجيم انّه هوالسّميع ‏البصير».

3. و حمزه، اين عبارت را پيشنهاد كرده است: «نستعيذ باللَّه ‏السّميع ‏العليم من الشّيطان‏ الرّجيم».

[گل مريم]

ه - نگرشى بر واژه ‏ها

واژه «اعوذ» به‏ معناى «پناه مى ‏برم»، و «استعاذه» به‏ معناى «پناه ‏بردن» است.

واژه «شيطان» در فرهنگ عرب، به هر سركش و حق ‏ستيزى - خواه انسان، خواه حيوان و يا جن - اطلاق مى‏ شود؛ به همين جهت در قرآن شريف «شياطين‏ الجنّ والانس» آمده است.

برخى، شيطان را بر وزن فيعال و مأخوذ از «شطن» به ‏معناى «دورشده» دانسته‏ اند؛ و بعضى ديگر آن را بر وزن «فعلان» و از فعل «شاطه» به‏ مفهوم «باطل شد» گرفته ‏اند.

به ‏نظر نگارنده، ديدگاه نخست صحيح است؛ چرا كه در فرهنگ عرب، «شاطن» به‏ معناى «سركش و نافرمان» آمده است: «ايّما شاطن عصاه عكاه» (هر گردن كشى را كه نافرمانى او كند، در غل و زنجير مى ‏كشد و به زندان مى‏ افكند).

واژه «رجيم» بر وزن «فعيل» از «رجم» به‏ مفهوم «دورشده» است.

و دو واژه «سميع» و «عليم»، به‏ معناى «شنوا» و «دانا» است.

[گل مريم]

و - تفسير

خداوند دستور مى ‏دهد كه از شرارت شيطان به او پناه بريم؛ چرا كه هيچ انسانى از وسوسه ‏هاى گمراه گرانه آن موجود پليد بركنار نيست. به همين جهت است كه قرآن مى ‏فرمايد:

«فَاِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ‏ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ.»
و هنگامى كه قرآن مى‏ خوانى، از شر شيطان رانده شده به خدا پناه ببر.

معناى جملاتى كه بعنوان استعاذه ترسيم شد، اين است كه: من از شرارت و وسوسه‏ هاى شيطان رانده ‏شده و دور از رحمت خدا، به آفريدگار تواناى هستى پناه مى‏ برم؛ به خدايى كه همه شنيدني ها را مى‏ شنود و همه دانستني ها را مى‏ داند و بر تمامى امور دانا است.

[گل مريم]

besmellah1




آشنايى با سوره مباركه‏ بقره:

الف - محل فرود اين سوره‏

تمامى آيات اين سوره مباركه، جز يك آيه آن، در مدينه منّوره بر قلب مصفاى پيامبر مهر و ايمان فرود آمده است؛ و آن يك آيه كه به سال حجةالوداع، در سرزمين «منى» نازل شده، اين آيه شريفه است كه مى‏ فرمايد: «وَاتَّقُوا يَوْمَاً تُرْجَعُونَ فيهِ اَلَى اللَّهِ ...»

ب - تعداد آيه ‏هاى اين سوره‏

اين سوره 286 آيه دارد. و اين مطلب را از اميرمؤمنان (ع) نقل كرده ‏اند. برخى تعداد آيات آن را، تفاوت يكى دو آيه نيز گفته ‏اند؛ كه پرداختن به آنها در اينجا مفيد بنظر نمى‏ رسد.

[گل مريم]

ج - فضيلت اين سوره‏

در فضيلت اين سوره، رواياتى رسيده است كه به نمونه ‏هايى از آن نظر مى‏ افكنيم:

1. از پيامبر گرامى (ص) نقل كرده ‏اند كه فرمود:
«مَن قرأها فصلوات‏ اللَّه عليه و رحمته و اعطى من ‏الاجر كالمرابط فى سبيل‏ اللَّه.»
هر كه اين سوره را با جان و دل تلاوت كند، درود و رحمت خدا بر اوست و پاداش مرزبانان و فداكاران در راه خدا به او ارزانى مى‏ شود.

2. همچنين آورده‏ اند كه:
«يا اُبّى مرالمسلمين اَنْ يتعلّموا سوة البقرة، فانّ تعلّمها بركة و تركها حسرة.»
هان اى «ابّى»! به مردم بگو سوره بقره را بياموزند و تلاوت كنند؛ چرا كه فرا گرفتن آن، مايه بركت است و ترك آن، حسرت و ندامت درپى دارد.

[گل مريم]

3. و نيز آورده‏ اند كه فرمود:
«انّ لكلّ شى‏ء سناماً و سنام ‏القرآن سورةالبقره. من قرأها فى بيته نهاراً لم‏يدخل بيته شيطان ثلاثه ايّام...»
براى هر چيزى، اوج و قلّه ‏اى است؛ و اوج قرآن، سوره بقره است. هر كه آن را در روز در خانه خود بخواند، تا سه روز شيطان نمى‏ تواند در آن سرا داخل شود و اگر شبانگاه آن را در خانه ‏اش تلاوت كند، تا سه شب از ورود شيطان به آنجا در امان خواهد بود.


4. همچنين نقل كرده ‏اند كه آن فرزانه عصرها و نسل ها، گروهى را براى انجام كارى گسيل داشت و خود از پى آنان رفت تا در نقطه ‏اى به آنها رسيد. پس از رسيدن به آنان، از يك يك پرسيد كه چه اندازه از قرآن شريف را حفظ دارد و كدام سوره را حفظ كرده است. هر كدام پاسخى دادند؛ تا نوبت به جوانترين فرد آن گروه رسيد و او در پاسخ گفت كه بخشى از سوره مباركه بقره را حفظ كرده است.
در اينجا بود كه پيامبر(ص) خطاب به افراد گروه، فرمود: هان اى مردم! هذا عليكم امير. قالوا: يا رسول‏ اللَّه! هو احدثنا سنّاً. قال: معه سورةالبقره

(اين جوان فرمانده شماست؛ گفتند: اى پيامبر خدا! او از همه ما جوان تر و كم‏ سنّ و سال‏ تر است! فرمود: آرى؛ امّا سوره مباركه بقره را از حفظ دارد [و از آن درسها و پندها و عبرت ها مى ‏تواند بگيرد]).

[گل مريم]

5. و نيز آورده‏ اند كه از آن پيشواى بزرگ پرسيدند: كدامين سوره قرآن از همه برتر است؟
فرمود: سوره بقره.
پرسيدند: كدامين آيه از آيات آن؟
فرمود: آيةالكرسى.
و سئل‏ النّبى(ص) اى سورالقرآن افضل؟ قال ‏البقره. قيل اىُّ آى ‏البقره افضل؟ قال آية الكرسى.


6. و ششمين امام نور (ع) فرمود:
«من قرأالبقره و آل عمران جاء يوم‏ القيامه تظلّانه على رأسه‏الغمامتين.»
هر كه دو سوره بقره و آل عمران را با شناخت و ايمان تلاوت كند، روز رستاخيز آن دو سوره بسان دو ابر سايه ‏افكن بر سرش سايه خواهند افكند.


تفسیر مجمع البیان

[فاطمه]

سوره آل عمران

آشنايى با اين سوره مباركه‏

اين سوره مباركه در مدينه بر قلب مصفّاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده و داراى دويست آيه است.

فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

درمورد فضيلت و پاداش تلاوت اين سوره مباركه، رواياتى اميدبخش نقل شده است؛ كه براى نمونه، به برخى از آنها نظر مى‏افكنيم:

1. از پيامبر گرامى(ص) آورده‏اند كه فرمود:
«مَنْ قرأَ سورة آل عمران اُعْطى بكلٍّ آيةٍ منها اماناً على جسر جهنّم.»
هر كه سوره «آل عمران» را تلاوت كند، خداوند دربرابر هر آيه‏اى از آن، امان‏نامه‏اى براى گذشتن بدون لغزش و خطر از پل دوزخ به او ارزانى خواهد فرمود.

2. و نيز فرمود: «مَنْ قرأَ سورة آل عمران يوم‏الجمعه صلّى‏اللّه عليه و ملائكته حتّى تَجبَ‏الشّمس.»
هر كه در روز جمعه سوره آل عمران را تلاوت كند، تا غروب آن روز خدا و فرشتگان بر او درود مى‏فرستند.

3. و فرمود: «تعلّموا سورةالبقره و سورة آل عمران فانّهماالزّهراوان و انّهما تظلاّن صاحبهما يوم‏القيامه كأنّهما غمامتان او فرقان من طير صواف.»

دو سوره مباركه بقره و آل عمران را بياموزيد؛ زيرا آنها دو نور روشنگر جان و راه‏اند و در روز رستاخيز بسان دو توده ابر يا دو پرده و پوشش و يا دو صف بهم‏فشرده از پرندگان، بر كسى كه آنها را آموخته و تلاوت كرده و به پيامهاى آنها عمل كرده باشد، سايه خواهند افكند.

[فاطمه]

شأن نزول‏

در شأن نزول بخشى از اين سوره مباركه گفته‏اند: از آيه اوّل اين سوره تا بيش از هشتاد آيه آن، درباره گروهى از مسيحيان نجران فرود آمده است؛ كه سرگذشت آنان را مفسّران اينگونه روايت كرده‏اند:
اين گروه، شصت نفر بودند كه جهت تحقيق پيرامون اسلام و آورنده آن، وارد مدينه شدند و به نمايندگى از مردم خود به خدمت پيامبر گرامى اسلام رسيدند.
چهارده تن در اين گروه سرشناس بودند؛ و سه تن كارگزار و سرآمد همه آنان. يكى، نامش «عبدالمسيح» بود كه شخصيت و اعتبارى والا داشت؛ بدون مشورت با او، كارى نمى‏كردند؛ به نظرش احترام مى‏گذاشتند و سفارشهاى او را مى‏پذيرفتند؛ و او درواقع رهبر سياسى آنان بود. ديگرى، «سيّد» نام داشت كه مديريت كاروان را عهده‏دار بود. و نفر سوّم، پيشواى مذهبى و چهره مورد احترام و شريف آنان بود كه آگاهيهاى دينى خود را از او دريافت مى‏داشتند. او سردمدار فرهنگ و انديشه جامعه نجران بود. زمامداران روم او را بزرگ مى‏داشتند و در گراميداشت مقام علمى و تلاشهاى بسيار فرهنگى‏اش، معبدها و كليساها براى او بنياد كرده بودند.
بعد از اقامه نماز عصرِ پيامبر بود كه اين گروه با شكوه و تشريفات بسيار و آراسته به بهترين و فاخرترين لباسها و زينتها وارد مسجد مدينه شدند؛ آنچنانكه وقتى چشم ياران پيامبر به آنان افتاد، شگفت‏زده گفتند: «تاكنون درميانِ همه هيئتهاى سياسى و مذهبى كه به مدينه آمده‏اند، گروهى را به شكوه و تشريفات هيئت نجران نديده‏ايم».
آنگاه كه موعد نمازشان رسيد، ناقوس خود را نواختند و به‏سوى شرق، به نماز ايستادند. برخى از ياران پيامبر گفتند: «اى پيامبر خدا! آيا به آنان اجازه مى‏دهيد كه در مسجد و مقدّس‏ترين پايگاه توحيد و تقوا چنين كنند؟» پيامبر فرمود: «آنان را آزاد بگذاريد تا نمازشان را بخوانند».

[فاطمه]

مناظره‏اى سرنوشت‏ساز

بعد از نماز، سردمداران سياسى و دينى و مورد احترام آنان به نمايندگى از آنها، گفت و شنود خود را با پيشواى بزرگ توحيد آغاز كردند و پيامبر آنان را به فرمانبردارى از يكتا آفريدگار هستى فراخواند.
آنان گفتند: ما پيش از شما اسلام آورده و فرمان پروردگار را گردن نهاده‏ايم.
پيامبر فرمود: پس چرا به يكتايى او ايمان نمى‏آوريد و عيسى را پسر او مى‏پنداريد و گوشت خوك مى‏خوريد؟ مگر نه اينكه اسلام اينها را مردود اعلام كرده است؟
پاسخ دادند: اى پيامبر خدا! اگر براستى «عيسى» پسر خدا نيست، پس پدرش كيست؟
پيامبر فرمود: آيا نه اين است كه آفريدگار هستى زنده و جاويد و برپادارنده و تدبيرگر هماره جهان هستى است، و عيسى روزى جهان را بدرود خواهد گفت؟
پاسخ دادند: چرا!
فرمود: آيا نه اين است كه خداوند، فرمانرواى كران‏تا كران هستى است، امور جهان را تدبير مى‏كند، هستى را برپا مى‏دارد و روزى‏رسان همه موجودات زنده و انسانها است؟
پاسخ دادند: چرا!
پيامبر فرمود: و آيا «عيسى» فرمانروا و تدبيرگر يكى از اين امور است؟
پاسخ دادند: نه.
پيامبر فرمود: مگر نه اينكه سراسر هستى و تمامى پديده‏ها، از ناچيزترين ذرّات تا عظيم‏ترين كهكشانها، براى خدا آشكار و هويدا است و چيزى بر او پوشيده نيست!
پاسخ دادند: چرا؟
فرمود: آيا «مسيح» نيز بسان اوست؟ همه چيز برايش آشكار است و چيزى بر او پوشيده نيست؟
پاسخ دادند: نه؛ هرگز بسان آفريدگار هستى نيست.
فرمود: آيا جز اين است كه خدا عيسى را همانند ديگر بندگانش در شكم مام پاك و پاكيزه‏اش شكل داد و آفريد؟
پاسخ دادند: چرا!
فرمود: آيا او همچون ديگر كودكان از مادر ولادت نيافت و آب و غذا نخورد و از هواى پاك تنفّس نكرد؟
پاسخ دادند: چرا!
فرمود: پس چگونه او را خدا مى‏پنداريد، بااينكه صفات و ويژگيهاى انحصارى خدا را ندارد و صفات انسانها در ولادت و زندگى او آشكار و هويدا است؟
آنان كه اين مناظره علمى و عقيدتى و روشنگرانه را گام به گام پى مى‏گرفتند، ديدند كه هيئت مسيحيان نجران چاره‏اى جز سكوت نيافتند؛ چرا كه چه پاسخى براى اين منطق روشن مى‏توانستند داشته باشند. و درست در اينجا بود كه خداوند بخش نخست اين سوره را در اين مورد بر قلب پاك پيامبر(ص) فرو فرستاد.

مجمع البیان

[گل مريم]

besm22



سوره نساء
آشنايى با اين سوره مباركه‏

اين سوره مباركه پس از دوّمين سوره، طولانى‏ ترين سوره قرآن است، كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن، به نكاتى از ويژگي هاى آن اشاره مى‏ رود:

1. فرودگاه اين سوره‏

به اعتقاد بيشتر مفسّران، اين سوره مباركه «مدنى» است، و آيات آن در «مدينه» بر قلب مصفّاى پيامبر فرود آمده است؛ امّا برخى نيز برآنند كه دو آيه 59 و 176 آن در مكّه نازل شده است.

شمار آيات اين سوره، مطابق ديدگاه مشهور، 177 آيه است؛ امّا جمعى نيز تعداد آيات آن را 176 و برخى هم 175 آيه عنوان ساخته ‏اند.

دليل اين اختلاف آن است كه عبارت «اَنْ تَضِلُّوا السَّبيلَ» در آيه 44 اين سوره را عدّه‏ اى يك آيه بحساب آورده؛ همچنين در آيه 173 آن، جمله «فَيُعَذِّبُهُمْ عَذابَاً اَليمَاً» را بعضى آيه جداگانه ‏اى شمرده ‏اند.

[گل مريم]

2. پاداش تلاوت شايسته آن‏

از پيشواى بزرگ توحيد آورده ‏اند كه فرمود:

«من قرأها فكانّما تصدّق على كلّ مؤمنٍ ورث ميراثاً و اعطى من ‏الاجر كمن اشترى محرّراً و برى‏ء من‏ الشّرك و كان فى مشيّةاللّه من‏ الّذين يتجاوز عنهم.»

هركس اين سوره مباركه را با ايمان و اخلاص و به قصد آگاهى از مقرّرات آن و براى عمل به آنها تلاوت كند، چنان است كه گويى به هر انسان باايمانى كه بعد از او ولادت يابد، ميراثى بعنوان صدقه جاريه داده است. و پاداش وى بسان پاداش كسى است كه برده ‏اى را خريده و در راهِ خدا آزاد كرده باشد. چنين كسى از آفت شرك پاك مى‏ شود، و به خواست خدا در رديف كسانى قرار مى‏ گيرد كه از لغزشهايشان در روز رستاخيز خواهند گذشت.


و از امير مؤمنان(ع) آورده ‏اند كه فرمود:
«من قرأ سورةالنّساء فى كلّ جمعه أو مِنَ ضغطةالقبر اذا اُدْخِلَ فى قبره»
هر كه در هر روز جمعه سوره «نساء» را تلاوت كند، به‏ هنگام قرار گرفتن در قبر خويش، از فشار قبر درامان خواهد بود.

از «عمر» روايت كرده ‏اند كه گفت:
«تعلّموا سورةالبقرة...»
هان اى مردم! سوره‏ هاى بقره، مائده، حج و نور را بياموزيد كه بسيارى از مقرّرات خدا در آنهاست.

[گل مريم]

3. دورنمايى از اين سوره‏

چنانكه اشاره شد، اين سوره مباركه در مدينه فرود آمده و از 177 آيه، 2745 واژه، و 16030 حرف تشكيل شده است.

اين سوره مباركه، زمانى بتدريج بر قلب مصفّاى پيامبر فرود آمد كه آن پيشواى بزرگ عدالت در انديشه بنياد جامعه ‏اى نوين و دنيايى تازه بود و قصد داشت ضدّ ارزشهاى فردى و خانوادگى و اجتماعى و اخلاقى و اوهام و خرافات را از كران‏ تا كرانِ انديشه‏ ها و ذهن‏ ها و خانواده ‏ها و جامعه نوين خود كه درحال شكل بخشيدن به آن بود، بزدايد و دنيايى آراسته به عدالت ها، برابري ها، قداست ها، پرواپيشگي ها، درستى ‏ها، صفاها، صله رحم ها، پيوندها و برادري ها بى‏ افكند؛ از اين روست كه بحث‏ هاى اين سوره مباركه، گام به گام آن حضرت را در اين راه يارى مى‏ كند و به‏ پيش مى‏ برد.
اگر بخواهيم دورنمايى از بحث هاى اين سوره مباركه را ترسيم كنيم، با موضوعات زير روبرو مى‏ شويم:

خودسازى درپرتو ايمان و تقوا؛
صله رحم، يا ساختن نزديكان؛
عدالت اجتماعى؛
رعايت حقوق گروه هاى آسيب ‏پذير جامعه، بويژه يتيمان؛
موضوع تشكيل خانواده و حقوق آن،
انحلال خانواده به هنگام رسيدن به بن ‏بست بصورت شرافتمندانه و انسانى؛
تأمين حقوق و كرامت و امنيّت زن؛
موضوع ارث و احكام آن؛
اصل برابرى انسانها و پيكار با تبعيضات نژادى و فاصله‏ هاى هولناك طبقاتى؛
داورى براساس عدالت و انصاف؛
حكومت براساس مهر و دادگرى و تأمين حقوق انسان ها؛
ترسيم حقوق و وظايف متقابل افراد و گروههاى اجتماعى دربرابر يكديگر؛
اصل جهاد عادلانه و انسانى؛
اصل هجرت يا آخرين راه مبارزه با تباهى و بيداد؛
و دهها بحث سازنده فكرى، عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، خانوادگى و معنوى ديگر.


تفسیر مجمع البیان

[گل مريم]

besm22



آشنايى با سوره مائده‏

اين سوره مباركه پنجمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن، به نكاتى از ويژگى‏ هاى آن اشاره مى‏ رود:

1 - نام اين سوره‏
نام اين سوره مباركه از يكصد و دوازدهمين آيه آن، كه داستان فرود مائده بر حواريّون مسيح را ترسيم مى‏ كند، برگرفته شده است.

2 - فرودگاه آن‏
به باور گروهى، از جمله «ابن عباس»، اين سوره در «مدينه» منوّره بر قلب پاك پيامبر فرود آمد، و تنها سوّمين آيه آن، در آخرين سفر پيامبر به خانه خدا كه به «حجةالوداع» شهرت دارد، به هنگامى كه پيامبر ميان راه مكّه و مدينه بر شتر خود سوار بود، بر آن حضرت نازل شد.

3 - شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏
اين سوره مباركه داراى 120 آيه، 2804 دو هزار و هشتصد و چهار واژه، و يازده هزار و نهصد و سى و سه حرف مى‏ باشد.

يادآورى مى ‏گردد كه شمار آيات بنا بر عدد كوفى، 120 آيه و بنا بر شمار بصرى، 123 آيه است، و ديگران 122 آيه عنوان ساخته ‏اند. اين اختلاف در شمار آيات به آن جا برمى‏ گردد كه برخى، از آغاز سوره مباركه تا واژه «بالعقود» را آيه ‏اى مستقل شناخته‏ اند. نيز در آيه پانزدهم، جمله «و يعفوا عن كثير» را يك آيه شمرده ‏اند. پاره‏ اى هم افزون بر اين دو مورد، آيه 23 را دو آيه شمرده و گفته‏ اند: تا «فانكم غالبون» يك آيه است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت شايسته آن‏

1 - از پيامبر گرامى در مورد پاداش تلاوت شايسته آن آورده ‏اند كه فرمود:

«من قرأ سورة المائدة اعطى من الاجر بعدد كلّ يهودىّ و نصرانىّ يتنفّس فى دار الدّنيا عشر حسنات و محى عنه عشر سيئات و رفع له عشر درجات.»
هر كس سوره مائده را آن گونه كه شايسته است تلاوت كند، خدا به شمار همه يهوديان و مسيحيانى كه در دنيا زندگى مى ‏كنند به او پاداش ارزانى مى‏ دارد و افزون بر آن، ده پاداش پرشكوه در پرونده عمل او ثبت، و ده گناه از پرونده ‏اش زدوده مى ‏شود و ده درجه به موقعيت و مقام معنوى او افزون مى‏ گردد.

2 - در مورد فرود آن، از امير مؤمنان عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود: تا هنگام فرود اين سوره، برخى از آيات، حكم برخى ديگر را نسخ مى‏ كرد، از اين رو تمسّك به آيات تنها با رهنمود پيامبر ممكن بود؛ امّا پس از فرود اين سوره كه پاره ‏اى از احكام پيشين را نسخ نمود، همه مقررات و احكام آن ماندگار شد.
اين سوره هنگامى فرود آمد كه پيامبر گرامى سوار بر مركب بود و عظمت و گرانى وحى به گونه ‏اى بود كه مركب نخست از حركت باز ماند و آن گاه زمين‏ گير گرديد و پيامبر به حالت خاصِّ دريافت وحى فرو رفت و دست مبارك را بر سر يكى از ياران نهاد؛ سپس پس از دريافت وحى و بازگشت از آن حالتِ خاصّ معنوى به حالت عادى، به تلاوت سوره مائده پرداخت و ما به تلاوت و عمل به آن فرمان يافتيم.

3 - و نيز از پنجمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:
«من قرأ سورة المائدة فى كلّ يوم خميس لم يلبس ايمانه بظلم و لا يشرك ابدا.»
هر كس سوره مائده را در روز پنجشنبه تلاوت كند، ايمان او به شرك و بيداد آلوده نشده و به خدا شرك نخواهد ورزيد.

4 - و نيز از «ابو حمزه ثمالى» آورده است كه سوره مائده يكجا بر قلب پاك پيامبر فرود آمد و به همراه فرودش، هفتادهزار فرشته آن را بدرقه و همراهى نمودند.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم انسان ساز اين سوره‏

در اين سوره مباركه روى سخن به ترتيب با پيامبر گرامى، مردم با ايمان و آن گاه با ستيزه ‏جويان و بدانديشانى است كه از بيرون جامعه اسلامى به طور آشكار و اعلان شده، و يا از درون آن، به طور پيچيده، به كشمكش و ستيزه ‏جويى بر ضدّ مسلمانان مى ‏پرداختند.
اگر بخواهيم دورنمايى از بحث‏هاى گوناگون اين سوره مباركه را ترسيم كنيم و آنها را در بخش‏هاى كلّى به تابلو ببريم، با اين عناوين و موضوعات متنوع روب ه‏رو مى‏ گرديم: با موضوعاتى چون:

اهميّت عهدها پيمان‏ها،
اصل تقوا و تقواپيشگى،
تعاون در شايستگى ‏ها،
عدالت اجتماعى،
قيام به عدل و داد،
گواهى و داورى بر اساس حقّ و عدالت،
تضمين و تأمين حقوقِ اساسى انسان‏ها از جمله حقّ حيات،
اصل احساس مسئوليت و مسئوليت ‏پذيرى،
اصل هجرت و نخستين مهاجران مسلمان،
ولايت امامان راستين پس از پيامبر گرامى،
معرفى دين خداپسندانه و كامل،
اصل اعتدال در زندگى،
شيوه تدريجى در تربيت و سازندگى فرد و جامعه،
اهميت كعبه و نقش دگرگون ساز آن،

[گل مريم]

و نيز با احكام و مقرراتى چون:

بخشى از مقررات ازدواج و تشكيل خانواده،
غسل، وضو، تيمّم و يا پاكسازى جسم و جان،
كيفر تجاوز به دارايى ديگران،
تحريم شراب و قمار...
پاره ‏اى از غذاهاى حلال و حرام،
تحريم دوستى‏ هاى نابجا،
تحريم شكار حيوانات و پرندگان در حال احرام و در حريم حرم،
آداب وصيّت و گواه گرفتن بر آن،
سوگند و كفّاره آن،
توسّل و حكم آن‏
اذان يا اعلان هنگامه نماز،

[گل مريم]

و با سرگذشت‏ هاى درس ‏آموزى چون:

سرگذشت برگزيدگان بنى ‏اسرائيل،
گفت‏گوى موسى با خدا،
فرزندان آدم،
سرگذشت مسيح،
معجزات آن حضرت،
توحيدگرايى مسيح و نفرت او از شرك‏ گرايى و بيدادگرى،

و ده‏ها موضوع سازنده و الهام‏ بخش فكرى، عقيدتى، اخلاقى، اجتماعى، اقتصادى، خانوادگى، معنوى و تربيتى ديگرى كه خواهد آمد.


مجمع البیان

[گل مريم]

آشنايى با سوره مباركه‏ انعام

اين سوره مباركه، ششمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن به نكاتى از ويژگي هايش اشاره مى‏ رود.

1 - نام اين سوره‏

نام اين سوره مباركه از خود آيات آن برگرفته شده است، چرا كه از آيات 136 تا 145 آن، قرآن با اشاره به آداب و رسوم خرافى و احمقانه مردم نادان و بى فرهنگ درباره حيوانات سودمند و سودبخشى چون: شتر، گاو، گوسفند، بُز و موضوع قربانى و گوشت قربانى، به نفى سنت‏ها و شيوه‏ هاى زشت و ظالمانه جاهليت پرداخته، و به اصلاح انديشه‏ ها و پندها و عقيده ‏ها و ديدگاهها در اين موضوعات برخاسته است.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

به باور «ابن عباس» اين سوره مباركه در مكّه و كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و يكتاپرستى بر قلب پاك پيامبر فرود آمده و تنها شش آيه آن در مدينه بر آن حضرت نازل شده است.
آيات شش گانه ‏اى كه در مدينه فرود آمده ‏اند عبارتند از:

1 - آيه 91 - تا 93
2 - و آيه 151 - تا 153

در روايت ديگرى از نامبرده آورده ‏اند كه همه اين سوره مباركه، جز سه آيه 151 تا 153 در مكّه فرود آمده است.

از گروهى از جمله «عكرمه» و قتاده» آورده ‏اند كه تمام آيات اين سوره مباركه در يك شب در مكّه و در كنار خانه خدا بر قلب پاك پيامبر نور فرود آمد وهفتاد هزار فرشته با نداى دلنواز ستايش و تسبيح، آن را همراهى مى‏ نمودند.

پيامبر گرامى با دريافت آن از فرشته وحى با همه وجود به ستايش و تنزيه خدا برخاست و گفت:

«سبحان الله العظيم»
و آنگاه به سجده رفت. و پس از سجده‏اى طولانى نويسندگان وحى را فراخواند و آنان همان شب آن سوره مباركه را با تلاوت پيامبر نوشتند.

در اين سوره مباركه بيشتر روى سخن با شرك گرايان و كسانى است كه روز رستاخيز را دروغ مى ‏شمارند.

[گل مريم]

3 - شمار آيات آن‏

اين سوره از ديدگاه كوفيان 165 آيه، از نظر دانشمندان بصره 166 آيه و از نظر قاريان حجاز، 167 آيه دارد.

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - در مورد پاداش تلاوتِ اين سوره مباركه، از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

سوره انعام بطور يكباره بر من فرود آمد و به هنگام آمدنش هفتاد هزار فرشته با ستايش و تسبيح خداى يكتا آن را همراهى نمودند؛ هركس اين سوره را تلاوت كند، همان هفتاد هزار فرشته به شمار هر آيه‏ اى يك شبانه روز بر او درود و صلوات مى‏ فرستند.

«فمن قرأها صلى عليه اولئك السّبعون الف ملك بعدد كلِّ آيةٍ من الانعام يوماً و ليلة.»

[گل مريم]

2 - و نيز «جابر بن عبدالله» آورده ‏است كه پيامبر گرامى فرمود:

هركس سه آيه از آغاز سوره انعام را تلاوت كند، خدا چهل هزار فرشته، بر او مى‏ گمارد تا پاداشى بسان پاداش عبادت آنان را تا روز رستاخيز در پرونده عمل او بنويسند و فرشته‏ اى از آسمان هفتم با سلاحى آهنين نزد او فرود مى‏ آيد تا هرگاه شيطان خواست او را وسوسه كند، با آن سلاح بر فرق آن موجود پليد بكوبد و او را از آن بنده خدا دور سازد.

3 - و نيز از حضرت صادق‏ عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

«نزلت سورة الانعام جملة واحدة شيّعها سبعون الف ملك حتى نزلت على محمدٍ (ص) ....»
سوره انعام يكباره فرود آمد و هفتاد هزار فرشته آن را همراهى كردند و گرامى داشتند؛ چرا كه در هفتاد جاى آن نام مقدّس خدا آمده است. اگر مردم مى ‏دانستند كه در تلاوت شايسته و بايسته آن چه پاداش پر شكوهى است، آن را از دست نمى‏ دادند.

آنگاه فرمود:
هركسى خواسته ‏اى دارد و بر آورده شدن آن را از خدا مى‏ خواهد، نخست بايد وضو سازد و چهار ركعت نماز با سوره «حمد» و «انعام» بخواند و پس از پايان قرائت آن، دستها را به سوى آسمان بگيرد و اين گونه زمزمه كند:

«يا كريم! يا كريم! يا كريم! يا عظيم! يا عظيم! يا عظيم! يا اعظم من كل عظيم، يا سميع الدعاء، يا من لا يغيّره الليالى و الايام. صل على محمد و آل محمد. و ارحم ضعفى وفقرى وفاقتى و مسكنتى يا من رحم الشيخ يعقوب حين رد عليه يوسف قرة عينه. يا من رحم ايوب بعد طول بلائه. يا من رحم محمداً و من اليتم آواه و نصره على جبابرة قريش و طواغيتها و امكنه منهم. يا مغيث، يا مغيث، يا مغيث...»

به خداى سوگند اگر پس از آن نماز اين دعا را با اخلاص بخواند و خواسته‏ هاى خويش را از آفريدگار هستى بخواهد، به او ارزانى خواهد شد.

[گل مريم]

4 - و نيز از حضرت رضا عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

سوره «انعام» يكجا فرود آمد و هفتاد هزار فرشته با نداى دلنواز ستايش و بزرگداشت خدا آن را همراهى كردند. هركسى اين سوره مباركه را آن گونه كه شايسته است تلاوت كند، فرشتگان تا روز رستاخيز به حساب او خداى را تسبيح مى‏ گويند.

«فمن قرأها سبّحوا له الى يوم القيامة ....»

5 - از «ابن عباس» آورده ‏اند كه:

هر كس سوره انعام را هر شب تلاوت كند و آنگاه به بستر برود، در روز رستاخيز از كسانى است كه از آتش در امان خواهند بود و آتش را نخواهد ديد.
«من قراء سورة الْأَنعام فى كلِّ ليلة كانَ من الامنين يوم القيامة و لم ير النّار بعينه ابداً.»

[گل مريم]

5 - دورنمايى از سوره مباركه

در اين سوره مباركه، قرآن بيش از هر چيز، مردم را به توحيد و يكتا پرستى، به شناخت اصل رسالت و وحى و پيام آوران خدا، به معاد شناسى و ايمان به روز رستاخيز و حساب و كتاب و پاداش و كيفرو بهشت و دوزخ، فرا مى‏ خواند و در قالب ‏ها و تعابير گوناگونى، پوچى و بى‏ پايگى منطق شرك و شرك گرايان را برملا مى ‏سازد، تا بدين وسيله دست انسان را بگيرد و او را از تاريكي هاى كفر و بيداد، جهل و استبداد و خود پرستى و حقارت، به توحيد و تقوا و عدالت و ايمان اوج بخشد.

اگر بخواهيم دورنمايى از بحث‏هاى متنوّع و موضوعات سازنده و مقررات جانبخش اين سوره را در بخشهاى كلّى به تابلو بريم، با اين موضوعات و عناوين ارزشمند روبرو مى‏ گرديم؛ با موضوعاتى نظير:






اصل توحيدگرايى و يكتا پرستى،
پديده وحى و رسالت،
شناخت پيامبران و پرتوى از شخصيت بزرگ آنان،


شناخت جهان پس از مرگ و روز رستاخيز،
پيكار همه جانبه با آفت ويرانگر و انحطاط آفرينِ شرك و شرك ‏گرايى،
مبارزه با بدعتهاى ساخته و پرداخته شرك گرايان،


نبرد با اوهام و خرافات و بافته ‏هاى دست و پاگير جاهليت،
تدبّر در پديده مرگ و حيات،
منطق پوشالى كفر گرايان،


دسته‏ هاى كفر گرايان،
بيداد پيشه‏ ترين انسانها،
سرنوشتِ رسواى شرك گرايان،


حق ناپذيران،
ابوطالب قهرمان ايمان و دفاع از حق،
آرزوهاى بيهوده،


زيانكاران واقعى و روز ديدار،
زندگى اين جهان و آن جهان،
سنّت‏هاى تغيير ناپذير خدا،


پرتوى از الطاف خاصّ خدا به پيامبر،
چرا حق ستيزى؟http://www.shahrequran.ir/images/smilies/%21.gif
رستاخيز همه موجودات،


راه فطرت به سوى خدا،
واكنش جامعه ‏هاى پيشين در برابر دعوتهاى پيامبران،
فرجام سياه اندرز ناپذيران،


ارزانى دارنده نعمت‏ها،
نابود كننده ستمكاران،
آيا آگاهان و ناآگاهان برابرند؟http://www.shahrequran.ir/images/smilies/%21.gif


پيكار بابرترى جوييها و تبعيضات ظالمانه،
آزمون انسانها،
كليدهاى غيب نزد اوست،


قدرت وصف ناپذير خدا،
نجات بخشِ راستين انسانها،
بازيگرانِ بادين خدا را رها كن،


ما، و واپسگرايى؟
چرا شرك گرايى؟
مراحل گوناگون رشد و كمال،


شيوه جالب و درس آموز ابراهيم،
پيامبران و سه نعمت گران،
انكارگران وحى و رسالت،


ستمكارترين انسانها كيست؟
شگفتيهاى آفرينش،
با اين همه دليل و نشانه بازهم شرك و ارتجاع؟


بينش‏ها و روشن گريها،
حق ستيزى در ژست حق جويى،
شيطان هاى جن و انس،







و دهها موضوع سازنده ديگرى كه در تفسیر این سوره خواهید دید ...

[گل مريم]

besm23


آشنايى با سوره اعراف

اين سوره مباركه، هفتمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن براى آشنايى، به نكاتى از ويژگي هاى آن اشاره مى‏ رود:

1 - نام اين سوره

نام اين سوره مباركه از چهل و ششمين آيه آن كه واژه «اعراف» در آن به كار رفته - كه به باور برخى به مفهوم «جايگاه‏ هاى بلند و پر فراز» و ويژه بندگان پروا پيشه و شايسته ‏كردار خدا مى ‏باشد - گرفته شده است.

2 - فرودگاه آن

به باور گروهى از جمله «قتاده» و «ضحّاك» همه آيات اين سوره مباركه - جز سه آيه آن - در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد بر قلب پاك پيامبر فرود آمده، و تنها همان سه آيه در مدينه نازل شده است. اين سه آيه از: «واسئلهم....» آغاز مى‏ گردد و به «بما كانوا يفسقون» پايان مى‏ پذيرد.

3 - شماره آيات و واژه ‏ها

اين سوره بر اساس شمار حجازيان و كوفيان داراى 206 آيه و به باور بصريان و شاميان داراى 205 آيه است، كه به علت اين تفاوت ديدگاه اشاره خواهد شد.

گفتنى است كه سوره اعراف از 3825 واژه و 13877 حرف تشكيل شده و داراى بخش‏هاى متنوّع و مفاهيم ارزشمند بسيارى است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت شايسته آن

1 - از پيشواى گرانقدر توحيد در باره پاداش پرشكوه آن آورده ‏اند كه فرمود:

«مَنْ قراء سورة الاعراف جعل الله بينه و بين ابليس ستراً و كان آدم شفيعاً له يوم القيامة.»
هر كس سوره اعراف را آن گونه كه شايسته است تلاوت كند و به پيام آن گوش جان سپارد، خدا ميان او و شيطان پرده ‏اى قرار مى ‏دهد كه از وسوسه شيطان در امان باشد، و در روز رستاخيز آدم عليه السلام شفاعت كننده او در بارگاه خدا خواهد بود.

2 - و نيز از حضرت صادق عليه السلام آورده‏ آند كه فرمود:

«من قرأ سورة الأعراف فى كلّ شهر كان يوم القيامة من الّذين لا خوف عليهم و لاهم يحزنون، فان قرأها فى كلّ جمعة كان ممن لا يحاسب يوم القيامة.»
هر كس سوره «اعراف» را در هر ماه تلاوت كند و به درسهاى آن دل سپارد، روز رستاخيز از كسانى خواهد بود كه نه بيم و هراسى خواهد داشت و نه اندوه؛ و اگر هر جمعه تلاوت كند از كسانى است كه در آن روز بزرگ مورد محاسبه قرار نمى‏ گيرد.

3 - و نيز همان گرانمايه عصرها و نسلها فرمود:

«أما انّ فيها آيات محكمة فلا تدعوا قراءَتها و تلاوتها و القيام بها، فانّها تشهد يوم القيامة لمن قرأها عند ربّه.»
هان! بهوش باشيد كه در اين سوره آيات محكمه‏ اى است، پس تلاوت شايسته و قيام براى عمل به رهنمودهاى آن را وا نگذاريد؛ چرا كه اين سوره در روز رستاخيز و در بارگاه خدا براى كسانى كه آن را تلاوت نموده و بدان عمل كرده‏ اند گواهى خواهد داد.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از مفاهيم انسان ساز آن

اين سوره مباركه با عنايت به اين نكته كه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد بر قلب مصفّاى پيامبر گرامى ‏صلى الله عليه وآله وسلم فرود آمده، بيشتر در انديشه طرح مفاهيم زيربنايى و موضوعات اساسى و عقيدتى، و در راه پى‏ ريزى يك جامعه با فرهنگ و انديشه و برنامه توحيدى و انسانى است.

به همين جهت در كران تا كران اين سوره بحثهاى ريشه‏ اى همانند: توحيد و توحيدگرايى، معاد شناسى و ايمان به جهان پس از مرگ، موقعيت خاص انسان در افق وحى، مسؤوليت انسان در برابر خدا و خلق و خويشتن و پديده‏ هاى گوناگون اين جهان... و مبارزه فكرى، فرهنگى و سازنده با آفت شرك و بيداد، موج مى‏ زند.

اگر بخواهيم دور نمايى از بحث هاى متنوع و سازنده اين سوره را در بخش هاى كلّى به تابلو بريم، از جمله با اين مفاهيم و موضوعات روبرو مى‏ شويم:





شكوه قرآن و لزوم پيروى از آن،

كيفر جامعه ‏هاى بيداد پيشه،
مسؤوليت انسان،


ميزان سنجش عمل،
آفرينش انسان و گراميداشت او،
هشدار از شيطان و وسوسه ‏هاى آن،


قانونمندى جامعه و تاريخ،

بهشتيان و دوزخيان،

آفرينش آسمان و زمين،


پرتوى از سرگذشت چند پيامبر بزرگ،

بركات آسمان و زمين،

فرمان عدالت و دادگرى،


هشدار از اسراف و گزاف كارى،

نعمتها و زيبايي هاى زندگى،

كاميابى و رستگارى در پرتو ايمان و تقوا



ويژگي هاى پيامبر نجات بخش،
هشدار از وسوسه‏ ها و پرستش ‏هاى ذلت بار،






و دهها موضوع الهام بخش ديگرى كه خواهد آمد.

[گل مريم]

besm19


آشنايى با سوره انفال

اين سوره مباركه هشتمين سوره از قرآن شريف است، كه پيش از آغاز ترجمه وتفسير آن، براى آشنايى بيشتر، به نكاتى از ويژگى هاى آن اشاره مى ‏رود.

1 - نام اين سوره نام اين سوره مباركه از نخستين آيه آن، كه واژه «انفال» در آن به كار رفته، برگرفته شده است.

اين واژه در فرهنگ واژه شناسان به مفهوم فزونى است و به همين تناسب به غنايم جنگى معنى شده است؛ چرا كه «غنايم» در حقيقت بخش‏هايى از اموال اضافى و بدون صاحب است كه در كشاكش پيكار برزمين مانده است.


2 - فرودگاه آن

به باور «ابن عباس» و «قتاده» همه آيات اين سوره - جز هفت آيه آن - در مدينه بر قلب مصفاى پيامبر فرود آمده است، و تنها هفت آيه آن در «مكّه» و كناركهن ترين معبد توحيد نازل شده است.


3 - شماره آيات و واژه ‏ها

اين سوره مباركه بنا بر شمار شاميان داراى 77 آيه، بنا بر شمار بصريان و حجازيان 76 آيه، و بنا بر شمار كوفيان 75 آيه است، كه دليل اين شمار متفاوت خواهد آمد.

گفتنى است كه سوره مباركه «انفال»، از 1095 واژه و 5080 حرف شكل گرفته و داراى بخش‏هاى متنوع و مفاهيم ارزشمند بسيارى است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت شايسته آن

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الأنفال و براءَة فانا شفيع له و شاهد يوم القيامة...
هركس سوره «انفال» و «برائت» را با ايمان و عرفان تلاوت كند، در روز رستاخيز من شفاعتگر و گواه او خواهم بود. چنين كسى از آفت نفاق پاك شده و به شمار هر منافق، ده پاداش پرشكوه به او ارزانى مى‏ گردد و ده گناه از او برداشته شده و ده درجه بر درجاتش افزون مى‏ گردد و عرش و حاملان آن در همه دوران زندگى ‏اش براى وى آمرزش خواهند نمود.

2 - ونيز از حضرت صادق‏عليه السلام آورده ‏اند كه:

مَنْ قرأ الأنفال و برائة فى كلّ شهر لم يدخله نفاق ابدا، و كان من شيعة امير المؤمنين حقًّا، و يأكل يوم القيامه من موائد الجنة معهم حتى يفرغ النّاس من الحساب.
هركس سوره «انفال» و «برائت» را در هر ماه با ايمان و باور و براى عمل تلاوت كند، هرگز آفت نفاق در وجود او راه نخواهد يافت؛ چنين كسى به راستى از راهروان راه اميرمؤمنان خواهد بود و در روز رستاخيز با آن شايسته كرداران از نعمت‏هاى بهشت بهره ‏ور مى‏ گردد تا مردم از حساب فارغ شوند.

3 - و از حضرت باقرعليه السلام آورده‏ اند كه فرمود: در تلاوت شايسته و عمل به محتواى سوره «انفال» بريده و به خاك ماليده شدن بينى‏هاى دشمنان خاندان وحى و رسالت است؛ چرا كه در آن، آيات خمس و مقررات و احكام آن است. فى سورة الأنفال جدع الأُنوف.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از مفاهيم و موضوعات انسان ساز اين سوره

با عنايت به اين نكته كه جز هفت آيه اين سوره مباركه، ديگر آيات آن همه در مدينه و در آستانه شكل گيرى جامعه نو بنياد اسلامى، بر قلب پاك آن پيشواى نمونه و بى ‏نظير فرود آمده، روشن مى‏ شود كه اين سوره بيشتر در انديشه طرح مفاهيم بلند و موضوعات سرنوشت ساز اجتماعى است.
به همين جهت در كران تا كران اين سوره مباركه با مسائل مهم حياتى و اجتماعى رو به رو مى‏ گرديم؛

با مفاهيم و موضوعاتى نظير:

انفال و غنايم جنگى يا بخش هنگفتى از ثروت ملّى و احكام و مقرّرات آن.
موضوع خمس و چگونگى تقسيم آن.
مقررات جهاد و پيكار در راه حق.
جريان هجرت پيامبر و درسهاى انسان ساز و نقش تاريخ سازآن،
لزوم آمادگى سياسى و اجتماعى و فكرى و فرهنگى واخلاقى جامعه در همه عصرها و نسل‏ها براى خنثى ساختن نقشه ‏هاى تخريبى دشمنان.
برترى ارزش‏هاى معنوى بر شمار و عدد و زرق و برق پوشالى.
مقررات اسيران و چگونگى برخورد انسانى با آنان.
رشد و ترقّى جامعه در پرتو عمل به مقرّرات اسلام.
ويژگيهاى توحيد گرايان راستين.
هجرت كنندگان و واماندگان و تن سپردگان به ستم.
جريان پيكار «بدر» و درسهايى كه بايد از آن رويداد مهم گرفت.

و ده‏ها و صدها درس فردى، اجتماعى، اخلاقى، اصلاحى و انسانى ديگرى كه خواهد آمد.

[گل مريم]

besm4


آشنايى با سوره توبه


اين سوره مباركه نهمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن، براى آشنايى بيشتر، به نكاتى از ويژگى‏ هاى آن اشاره مى‏ رود:


1 - فرودگاه اين سوره

به باور بيشتر مفسّران همه آيات اين سوره مباركه در مدينه بر قلب پاك پيامبر نور فرود آمده، امّا برخى نيز بر آنند كه همه آيات اين سوره جز دو آيه از آخرين آيات آن، در مدينه فرود آمده است.

2 - تاريخ فرود اين سوره در سال نهم هجرى، درست يك سال پس از فتح «مكّه» و يك سال پيش از حجة الوداع فرود آمد؛ چراكه «مكّه» در سال هشتم فتح شد و آخرين حجّ پيامبر گرامى نيز در سال دهم هجرت بود.

«مجاهد» و «قتاده» آورده ‏اند كه: سوره توبه آخرين سوره ‏اى بود كه در مدينه بر پيامبر گرامى فرود آمد.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن

اين سوره مباركه بنا بر شمار كوفيان داراى 129 آيه و از ديدگاه برخى داراى 130 آيه است.
گفتنى است كه سوره توبه از 4098 واژه و 10488 حرف تشكيل شده و داراى بخش‏هاى متنوّع و مفاهيم بلند و معارف ارزشمند بسيارى است.


4 - نام اين سوره

اين سوره داراى نام‏هاى متعدّدى است كه به ده نام آن اشاره مى‏ رود:

1 - «برائه»، دليل نامگذارى اين سوره به اين نام آن است كه اين سوره با همين واژه آغاز مى‏گردد؛ و نيز هدف از فرود آن اعلان بيزارى از كفرگرايان است.
2 - «توبه»، و بدان دليل به اين نام خوانده شده است كه واژه «توبه» در آيات آن بسيار به كار رفته است، كه براى نمونه مى‏توان به آيات 15 و 75 و 118 نگريست.
3 - «فاضحه»، واژه «رسواگر» نام ديگر اين سوره است.

«سعيد بن جبير» در اين مورد آورده است كه: من در حضور «ابن عباس» اين سوره مباركه را به نام سوره «توبه» خواندم كه او گفت: نام ديگر اين سوره «فاضحه» است، چرا كه آيات اين سوره به گونه ‏اى يكى پس از ديگرى در مورد منافقان فرود مى ‏آمد كه ما فكر مى ‏كرديم نام و نشان يكى از آنان را نيز نگفته نگذارد و همه را رسوا سازد.
و نيز بدان دليل به اين نام نامگذارى شده است كه بافرود آن، بى‏ چهرگان و نفاق پيشگان در جامعه رسوا شدند.

4 - «مبعثره»، نام ديگر اين سوره مباركه «كاونده» است.

در اين مورد «ابن عباس» آورده است كه بدان دليل اين سوره مباركه به اين نام ناميده شده است كه از درون آلوده و اسرار شرر بار منافقان و خودكامكان و تاريك انديشان كاوش مى‏ كند و خبر مى‏ دهد.

5 - «مقشقشه»، نام ديگر اين سوره «رهاننده» از آفت نفاق و شرك است. «ابن عباس» مى‏ گويد: اين سوره بدان دليل به اين نام نامگذارى گرديده است كه هر كس بدان ايمان داشته باشد از آفت شرك و نفاق رها مى‏ گردد؛ چرا كه در اين سوره همگان به اخلاص فراخوانده شده ‏اند.

[گل مريم]

6 - «بحوث»، نام ديگر اين سوره «كاونده و پژوهنده» است.
«ابو ايوب انصارا» آورده است كه اين سوره مباركه بدان دليل به اين نام خوانده شده كه از درون آلوده و اسرار خائنانه منافقان كاوش مى‏ كند.

7 - «مدمدمه»، واژه «دمدم» به مفهوم هلاكت و نابودى است، و «مدمدمه» نيز به همين مفهوم مى‏باشد كه نام ديگر اين سوره است.

8 - «حافره»، نام ديگر اين سوره آشكار كننده است؛ چرا كه در آيات آن از نيت‏ها و هدف‏هاى زشت و ظالمانه منافقان كه در دل نهان مى‏ داشتند پرده برداشته‏ شده است.

9 - «مثيره»، نام ديگر اين سوره «افشاننده» و «انگيزاننده» است؛ چرا كه رسوايى‏هاى منافقان را برملا مى ‏سازد.

10 - «سوره عذاب»، و پاره ‏اى ديگر اين سوره را «سوره عذاب» ناميده ‏اند؛ چرا كه اين سوره و آيات آن درمورد عذاب و كيفر كفرگرايان فرود آمده است.

[گل مريم]

5 - پاداش تلاوت اين سوره

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
من قراء سورةالانفال و برأئَة فانا شفيع له...
هركس سوره «انفال» و برائة» را تلاوت كند، من در روز رستاخيز شفاعتگر او خواهم بود...

2 - و از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه اين سوره مباركه و سوره انفال يك سوره مى ‏باشند و پاداش تلاوت آن‏ها همانند است. الانفال و البرائة واحدة...

3 - ونيز از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود: همه قرآن شريف آيه آيه و به صورت واژه واژه فرود آمد، امّا دو سوره «برائه» و «اخلاص» به يكباره و به همراه هفتاد صف از فرشتگان بر من نازل گرديد و هر كدام از اهميت اين سوره و محتواى آن را كه بيانگر توحيد و يكتا گرايى و يكتا پرستى است سفارش مى‏ كردند.

[گل مريم]

6 - چرا در آغاز اين سوره «بسم الله» نيست؟

در اين مورد ديدگاه‏ها متفاوت است:

1 - به باور برخى بدان دليل اين سوره مباركه بدون «بسم الله» آغاز مى‏ گردد كه در حقيقت ادامه سوره انفال است و هر دو يك سوره را تشكيل مى‏ دهند؛ چرا كه در آن سوره سخن از عهدها و پيمان‏ها و در اين سوره سخن از اعلان پايان يافتن زمان آنهاست.

2 - از امير مؤمنان آورده‏ اند كه فرمود: بدان دليل در آغاز اين سوره «بسم اللَّه» فرود نيامده است، كه عنوان آن نشانگر مهر و بخشايش خداست و هدف از فرود اين سوره، برداشتن امان و اعلان بيزارى از كفرگرايان و مشركان تجاوزكار است.

3 - «ابن عباس» در اين مورد آورده است كه: به «عثمان» گفتم: چرا سوره برائت و انفال را كه از سوره‏ هاى «مئين» و «مثانى» مى ‏باشند در رديف «سبع طوال» آورده و در آغازش «بسم الله» را نياورده ‏ايد؟

او پاسخ داد: شيوه پيامبر اين گونه بود كه وقتى آيات قرآن بر او فرود مى ‏آمد، به يكى از نويسندگان وحى دستور مى ‏داد كه آنها را در كدامين سوره و در پى كدامين آيه بنگارد. سوره انفال از نخستين سوره ‏هايى است كه در «مدينه» فرود آمد و سوره «برائه» از آخرين سوره‏ هاى نازل شده در اين شهر مقدس است، و از آنجايى كه محتواى اين دو سوره بسيار به يكديگر شباهت دارند، ما چنين پنداشتيم كه سوره «برائه» به نوعى ادامه سوره انفال است، و خود پيامبر نيز در اين مورد چيزى نگفت؛ از اين رو ما اين سوره را در رديف هفت سوره طولانى قرار داده و ميان آن دو «بسم اللّه» ننوشتيم.

[گل مريم]

7 - دورنمايى از سوره توبه با عنايت به اين نكته ظريف كه اين سوره از آخرين سوره ‏هايى است كه بر پيامبر گرامى فرود آمد، و بدان دليل كه هنگام فرود آن، روزگار قدرت و نيرو يافتن جامعه اسلامى و درهم نورديده شدن آخرين نقشه‏ ها و شگردهاى تجاوزكارانه شرك گرايان و پايان ماجرا جويى‏ هاى آشكار و ميدان دارى شرربار آنان بود، به همين جهت محتواى اين سوره و معارف و مفاهيم و مقررات آن از اهميّت ويژه ‏اى برخوردار است.

در اين سوره پيرامون حال و روز بقاياى شرك و جاهليت و لزوم بيگانگى با آنان،
علايم و خصلت‏هاى نكوهيده نفاق گرايان و فرجام سياه آنان،
شگردهاى و نقشه‏ ها و بازى‏ هاى شوم آنان،
اعلان بيزارى خدا و پيامبر از حق ستيزان و حق ناپذيران،
اعلان قطع رابطه با آنان و به دور افكندن عهدها و پيمان‏هاى جامعه اسلامى با آنان به كيفر پيمان شكنى پياپى‏شان سخن رفته است.

[گل مريم]

و نيز موضوعات سرنوشت سازى چون

اصل دفاع و جهاد در راه خدا و آمادگى رزمى هماره براى جلوگيرى از تجاوز شرك و بيداد،
دعوت مردمِ با ايمان به اتحاد و يكپارچگى و پرهيز از تفرقه و پراكندگى،
هشدار به عناصر و جريان‏هاى راحت طلب و بهانه جو و گريزان از دفاع و جهاد،
ستايش از مهاجران و مؤمنان راستين و جهادگران پر اخلاص و پرشهامت،
فراخوان همگانى به سوى توحيد گرايى و يكتا پرستى و هشدار از انحراف يهود و نصارا،
هشدار به دانشوران و دانشمندان در وانهادن وظيفه روشنگرى و رسالت دعوت به حق و باز داشتن جامعه از لغزش و انحراف،
بحث زكات و پرداخت حقوق مالى و هشدار از انحصار ثروت و امكانات جامعه،
دعوت به فراگرفتن دانش و كسب بينش و لزوم آموزش و پرورش همگانى و گسترش فرهنگ و شناخت در جامعه،
داستان هجرت تاريخى و تاريخ ‏ساز پيامبر و ره آورد آن،
ماه‏هاى حرام و حرمت جنگ و پيكار در آنها،
دريافت «جزيه» يا نوعى ماليات از اقليت‏هاى سالم و خواهان همزيستى مسالمت آميز و تضمين امنيّت آنان،
عمران و آبادانى مساجد و مفهوم حقيقى آن،
هدفدارى و هدف خواهى،
دو غزوه درس آموز، «حنين» و «تبوك» و دستاوردهاى آنها،

و ده‏ها موضوع اصلى و فرعى ديگرى كه به تابلو رفته است.

[گل مريم]

آشنايى با سوره يونس:

اين سوره مباركه، دهمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات آن براى آشنايى بيشتر، به نكاتى از ويژگى‏ هاى آن اشاره مى ‏رود:


1 - فرودگاه آن

به باور بيشتر مفسّران اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن‏ ترين معبد توحيد بر قلب پاك پيامبر گرامى اسلام فرود آمده است. امّا به باور «ابن عباس» و «قتاده» جز سه آيه 94 تا 97 اين سوره، بقيه آيات آن، در مكّه فرود آمده است.

و «ابن مبارك» نيز بر آن است كه، جز آيه 40 كه در مدينه و در مورد يهود فرود آمده، كليه آيات اين سوره در مكّه نازل شده است.



2 - شماره آيات و واژه ‏هاى آن

اين سوره مباركه از 109 آيه، 1832 واژه، و 7567 حرف تشكيل شده و داراى بخش‏هاى گوناگون، مفاهيم بلند، معارف ارزشمند و درس‏هاى انسان سازى است.



3 - نام اين سوره

نام اين سوره مباركه «يونس» مى‏باشد كه نام بلند يكى از پيامبران بزرگ خدا و پيشوايان انسان دوست و عدالت‏خواه است؛ و از آنجايى كه در اين سوره از سويى نام مبارك يونس آمده(34) و از دگر سو پرتوى ازسرگذشت برخى از پيامبران خدا، از جمله نوح، موسى و هارون، به اين نام، نامگذارى شده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن

در پاداش تلاوت شايسته و بايسته و خالصانه آن از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه فرمود:

«من قرأها اعطى من الأجر عشر حسنات بعدد من صدق يونس و كذّب به و بعدد من غرق مع فرعون.»
هركس اين سوره مباركه را تلاوت كند خداى پر مهر به شمار كسانى كه به رسالت يونس گواهى داده و يا آن را دروغ انگاشتند، و نيز به شمار كسانى كه با فرعون غرق شدند، ده پاداش به او ارزانى مى‏ دارد.

و نيز از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة يونس فى كلّ شهرين او ثلاثة لم يخف عليه أن يكون من الجاهلين و كان يوم القيامة من المقرّبين:
كسى كه سوره يونس را در هر دو يا سه ماه تلاوت كند بيم آن نمى‏ رود كه از ناآگاهان باشد، و روز رستاخيز نيز از مقرّبان درگاه خدا خواهد بود.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از سوره يونس

با عنايت به اين نكته كه اين سوره مباركه در مكّه و كنار كهن‏ ترين خانه توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است، بيشتر از هر موضوعى، در باره اصول و اساس دين و آيين سخن مى ‏گويد، و در انديشه ايجاد تحول فكرى و اخلاقى و عقيدتى و دگرگونى مطلوب در زندگى انسان‏هاست.
اگر بخواهيم دورنمايى از مفاهيم ارزنده و درس‏هاى انسان ساز آن را در چشم انداز قرار دهيم بايد خاطر نشان سازيم كه در اين سوره مباركه و آيات يكصد و نه گانه آن، از مفاهيم و معارفى چون:

مبدأ شناسى،
معاد شناسى،
شناخت قرآن،
پرتوى از شگفتى ‏هاى آفرينش،
ناپايدارى دنيا و زرو زيور آن،
لزوم توجّه به سراى آخرت و ارزش‏ها و نعمت‏هاى آن،
پرتوى از سرگذشت درس آموز پيامبران بزرگى چون: نوح، موسى، يونس و...
فطرت خداجويى و خدا خواهى،
برخى از سنّت‏هاى خدادر مورد صعود و سقوط جامعه‏ ها،
زيباترين و زشت‏ ترين پرستش‏ ها،
امنيّت واقعى،
ترسيم فرجام زندگى سرفرازان و سر افكندگان،

و از ده‏ها پند و اندرز و هشدار و نويد سخن رفته است كه در تفسیر آن خواهد آمد.

[گل مريم]

besm12


آشنايى با سوره هود

اين سوره مباركه يازدهمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف است كه پيش از آغازِ ترجمه و تفسير آن، براى آشنايى بيشتر، به نكاتى كوتاه از ويژگى هاى آن اشاره مى ‏رود.


1 - نام اين سوره

نام بلند و با عظمت اين سوره مباركه «هود» است و به دو جهت به اين نام مقدس ناميده شده است.

نخست اينكه در چندين آيه از آيات آن به مناسبت ‏هاى گوناگون نام آن پيامبر بزرگ آمده است؛ براى نمونه مى‏توان به آيات ‏50، 53، 58، 60 و 89 نگريست. و ديگر اينكه در اين سوره پرتوى از سرگذشت درس آموز برخى از پيامبران بزرگ از جمله نوح، صالح، ابراهيم، لوط، موسى و خود «هود» و جامعه ‏هاى آنان در آيات اين سوره ترسيم شده است.


2 - فرودگاه آن
به باور بيشتر مفسّران، همه آيات اين سوره در مكّه و در كنار كهن ‏ترين خانه توحيد بر قلب نورانى پيامبر گرامى ‏صلى الله عليه وآله وسلم فرود آمده است. امّا «قتاده» بر اين باور است كه يك آيه اين سوره(89) در مدينه فرود آمده و بقيه آيات آن مكّى است.


3 - شماره آيات و واژه ‏ها

و حروف آن اين سوره بنابر شمار قاريان كوفه داراى يكصد و بيست و سه آيه، و بنا به شمار شاميان و قاريان پيشين مدينه، يكصد و بيست و دو آيه، و به باور ديگر صاحب نظران داراى يكصد و بيست و يك آيه است، كه دليل تفاوت در شمار آيات خواهد آمد.

گفتنى است كه اين سوره از 1725 واژه و 7513 حرف تشكيل شده و داراى بخش هاى متنوّع و مفاهيم انسان ساز و ارزشمندى است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن

1 - در اين مورد از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله وسلم آورده ‏اند كه فرمود: «من قرأها اعطى من الأَجر عشر حسنات و بعدد مَنْ صدّق بنوح و كذّب به... و كان يوم القيامة من السّعداء.»

هر كس اين سوره مباركه را بخواند به شماره هر كس كه به نوح، هود، صالح، شعيب، لوط، ابراهيم و موسى ايمان آورده و يا آنان را تكذيب نموده است، ده پاداش به او ارزانى مى‏ شود و در روز رستاخيز در زمره نيكبختان راستين خواهد بود.


2 - و نيز از حضرت باقر عليه السلام در اين مورد آورده ‏اند كه فرمود:

«مَنْ قراء سورة هود فى كلّ جمعة بعثه الله يوم القيامة فى زمرة النبييّن و حوسب حساباً يسيراً و لم تعرف له خطيئة عملها يوم القيامة.»
هر كس سوره مباركه هود را هر جمعه تلاوت كند، خدا او را در روز رستاخيز در ميان پيامبران خويش بر مى ‏انگيزد و در هنگامه حسابرسى، حساب او آسان مى‏ شود و در آن روز سرنوشت سازكار خلاف و خطايى در پرونده عمل او باقى نمى ‏ماند.

[گل مريم]

5 - اهميّت و حساسيّت اين سوره

1 - اهميت اين سوره در مورد پيام‏ ها و درس‏ هاى آموزنده آن به پيامبر گرامى ومردم است، كه در روايت مشهور و معروفى مى‏ خوانيم كه يكى از ياران پيامبر به آن گرانمايه عصرها و نسل‏ها گفت: اى پيامبر خدا! آثار پيرى زودرس در سيماى درخشان و ملكوتى شما پديدار شده است، كه فرمود: آرى سوره هود و پيام‏ هاى آن مرا پير كرد.

قيل: يا رسول الله، قد اسرع اليك الشيب، قال صلى الله عليه وآله وسلم شيّبتنى هود...

2 - و در روايت ديگرى آورده ‏اند كه فرمود: شيّبتنى هود و اخواتها الحاقة و الواقعة و الغاشية... سوره هود و امثال آن همچون سوره «حاقه»، «واقعه»، «غاشيه» و «نباء» مرا پير كرد.

[گل مريم]

6 - دورنمايى از مفاهيم و درسهاى انسان ساز آن

اين سوره مباركه به باور برخى از صاحب نظران چهل و نهمين سوره ‏اى است كه بر پيامبر گرامى ‏صلى الله عليه وآله و سلم فرود آمده و به دوجهت با ديگر سوره ‏ها متفاوت است:

1 - نخست اينكه به باور بيشتر مفسران، اين سوره در مكه بر قلب نورانى پيامبر فرود آمده است؛ از اين رو از ويژگي هاى سوره‏ هاى مكّى كه پرداختن به اصول دين و افشاندن بذر عقيده و ايمان در مزرعه دلهاست برخوردار است.

2 - افزون بر آن، از آنجايى كه اين سوره در سخت ‏ترين روزهاى غربت و تنهايى پيامبر و پس از رحلت دو يار و دو حمايت گر راستين و پر شور و پر اقتدار اسلام و قرآن، ابوطالب و خديجه فرود آمده، از آن نسيم دل انگيز ديگرى مى‏ وزد.

به همين جهت در كران تا كران اين سوره مباركه با موضوعات مهم اساسى رو به رو مى‏ گرديم؛ با مفاهيم و معارفى نظير:

پيكار بى‏ امان با پرستش‏ هاى ذلّت‏ بار،
توحيد گرايى و يكتاپرستى،
معاد شناسى،
شناخت وحى و رسالت،
آرامش خاطر بخشيدن به پيامبر،
فراخوان به سوى پايدارى،
پرتوى از سَرگذشت پيامبران بزرگى چون: نوح، هود، صالح...
مبارزه اساسى با بيداد و بيدادگران،
قرآن يا سند جاودانه رسالت پيامبر،
سرنوشت دنياداران و دنيا خواهان،
سرنوست پر افتخار ايمان آوردگان،
رابطه اختناق يا انحطاط و سقوط جامعه‏ ها،

و ده‏ها درس و نكته و موضوع انسان ساز ديگرى كه در تفسیر این سوره خواهد آمد...

[گل مريم]

besm2`


آشنايى با سوره يوسف

اين سوره مباركه دوازدهمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف است. پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن، به نكاتى از ويژگى ‏هايش اشاره مى ‏رود:


1 - نام سوره

نام بلند و تاريخى اين سوره مباركه، سوره «يوسف» است و به دو جهت به اين نام مبارك خوانده شده است:

نخست اينكه جز يكى چند آيه اين سوره دلنشين و پر جاذبه، همه آياتش داستان درس آموز و سرگذشت تفكّر انگيز قهرمان زيباترين داستان‏ها را به تابلو مى ‏برد و بسيار طبيعى و مناسب است كه به اين نام خوانده شود.

ديگر اينكه در قرآن شريف كه 27 مرتبه نام قهرمان بهترين داستان‏ها حضرت يوسف آمده است، 25 مرتبه آن در اين سوره مى‏ باشد؛ از اين رو اگر بخواهيم نام اين سوره را از آيه آيه و واژه واژه آن هم دريافت داريم، به همين نام بر خواهيم خورد.


2 - فرودگاه اين سوره

به باور همه مفسّران، تمامى آيات اين سوره در مكّه و در كنار كهن‏ ترين خانه وحى و رسالت بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است، و تنها طبق روايتى از «ابن عباس» چهار آيه اين سوره كه عبارتند از آيات اوّل تا سوّم و آيه هفتم، در مدينه نازل شده ‏اند.


3 - شماره آيات، واژه ها و حروف آن

اين سوره داراى يكصد و يازده (111) آيه، يكهزار و هفتصد و شصت و شش (1766) واژه و هفت هزار و يكصد و شصت و شش 7166 حرف مى ‏باشد و به دوازده بخش كلّى قابل تقسيم است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت اين سوره‏

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

«علمّوا ارقاءكم سورة يوسف، فانّه ايّما مسلم تلاها و علّمها اهلها و ما ملكت يمينه هونّ الله تعالى عليه سكرات الموت و اعطاه القوّة ان لا يحسد مسلماً.»
سوره يوسف را به بردگان خويش بياموزيد؛ چرا كه هر مسلمانى اين سوره را بخواند و به خاندان و بردگان خويش آن را بياموزد، خدا سختى‏ هاى مرگ را بر او آسان مى ‏سازد و به او توانى مى‏ بخشد كه در زندگى خود به هيچ مسلمانى حسد نورزد.

2 - و نيز از حضرت صادق آورده ‏اند كه فرمود:

«من قرأ سورة يوسف فى كُلِّ يوم او فى كلّ ليلة بعثه الله يوم القيامة و جماله مثل جمال يوسف، و لايصيبه فزع يوم القيامه، و كان من خيار عباد الله الصالحين...»
كسى كه در هر شب و هر روز سوره يوسف را بخواند، خدا او را در روز رستاخيز به زيبايى و جمال يوسف بر مى‏ انگيزد و از هراس و سختى آن روز سرنوشت ساز در امان خواهد بود و در زمره بندگان شايسته خدا قرار خواهد داشت.

3 - و نيز فرمود:

«انّها كانت فى التّورية مكتوبة.»
اين سوره مباركه، در كتاب تورات نيز آمده است.

4 - و به نقل از پدران گرانقدرش از پيامبر گرامى آورده است كه فرمود:

«لاتنزلوا نسائكم الغرف و لا تعلموهن الكتابة و لا تعلموهن سورة يوسف و علموهنّ الغزل و سورة النّور.»
زنان را در غرفه ‏هايى كه از امنيت لازم برخوردار نيست سكونت ندهيد و به آنان نوشتن و نيز سوره يوسف را نياموزيد و به جاى آنها هنرى از هنرهاى دستى چون ريسندگى و بافندگى و سوره مباركه نور را بياموزيد.

[گل مريم]

5 - دو نكته در مورد اين روايات‏

1 - روشن است كه پاداش پرشكوهى كه براى تلاوت گرِ اين سوره و يا سوره‏ هاى ديگر قرآن نويد داده شده است، براى آن تلاوت قرآنى است كه سر آغاز انديشه و تفكّر شايسته قرآنى، و از پى آن سر آغازى بر عملكرد شايسته و عادلانه و انسانى باشد، و تلاوت كننده، از يوسف درس بگيرد كه چگونه در برابر هوس‏هاى سركش پايدارى ورزد و گناه نكند و از مرز مقررات و قوانين نگذرد،

و چگونه دربرابر زورمندان سر ذلّت فرود نياورد،

و چگونه زندان بيداد و كند و زنجير آن برايش از ستم پذيرى و خفت پذيرى گواراتر باشد،

و چگونه در زندگى آزادمرد گذشت و پايدارى و تدبير و كياست و درايت و مديريّت و تقوا باشد؛ نه تلاوتى كه تنها تلاوت باشد و نه براى انديشه و فكر و عمل، و نه تلاوتى كه شغل و حرفه و براى آب و نان و جاه و جبروت باشد، و نه تلاوتى كه ابزار فريب و سلطه گردد! آرى، آن تلاوت در خور آن پاداش پرشكوه است نه اينها.

[گل مريم]

2 - آخرين روايت كه از آموزش اين سوره مباركه به زنان هشدار مى ‏دهد، افزون بر اينكه به بيان برخى از محققين از نظر سند قابل اعتماد نيست، دليل اين كار را نيز بيان نمى ‏كند، و چنين به نظر مى‏ رسد كه منظور از آن اين است كه زنان و دختران از شيوه زشت و رفتار رسواى برخى زنان كاخ نشين كه يوسف را به زشتى و گناه فرا مى‏ خواندند و تشويق مى‏ كردند، دور باشند؛ امّا به باور ما اين نگرانى چندان موردى ندارد؛ چرا كه قرآن حسّاس ‏ترين و بحرانى ‏ترين فرازهاى اين داستان‏ها را با عفت بيانى وصف‏ ناپذير و بسيار دقيق بيان مى‏ك ند كه هرگز بد آموزى در آن راه ندارد.

افزون بر آن، به باور ما حق پذيرى و انصاف و درست‏گويى و فرجام كار همان زنان نيز عبرت انگيز و درس آموز است، كه براى همه به ويژه صاحبان قدرت و امكانات و نسل جوان، سازنده ترين پيام‏ها را مى ‏تواند داشته باشد كه: هان‏ اى عصرها و نسل‏ها! آن، فرجام شوم گناه خواهى و لغزش جويى و بى‏ بندبارى و اين هم فرجام نكوهيده عفّت و پاكدامنى و تقوا. تا شما كدامين را بر گزينيد.

[گل مريم]

6 - دور نمايى از سوره

اين سوره مباركه در مكّه فرود آمده است؛ از اين رو بيشتر عنايت آيات آن به ايجاد تحوّل مطلوب عقيدتى و اخلاقى و فكرى و انسانى در جامعه شرك زده، و باوراندن حقانيت دعوت پيامبر و آسمانى بودن رسالت و كتاب او به مردم در قالب زيباترين و عبرت آموز ترين داستانها و سرگذشت هاست؛ و باظرافت و زيبايى خاصّى روشنگرى مى‏ كند كه خداى يكتا، همان قدرت بى‏ همتاى و بى ‏همانندى است كه هم آفريدگار جهان و انسان است، و هم تدبيرگر امور و شؤون آفرينش؛ هم فرمانرواى هستى و مالك روز رستاخير است و هم حاكم بر روند تاريخ و تحوّلات آن، و فرجام همه كارها و بازگشت همه بندگان نيز سرانجام به سوى اوست.

در آيات يكصد و يازده گانه اين سوره مباركه،

از توحيدگرايى و يكتا پرستى،
از معاد و جهان پس از مرگ،
دين باورى و ديندارى،
اخلاق و ارزش‏هاى اخلاقى،
دانش و بينش و حكمت،
انديشه و تفكّر،
كار و تلاش و سازندگى،
آينده نگرى و برنامه ريزى براى اداره شايسته جامعه،
نقش ثروت و امكانات،
نقش مردم و حقوق آنان،
ويژگى‏ هاى يك دولت شايسته و عدالت پيشه،
اصل رسالت و وحى الهى،
پديده رؤيا،
فرجام خوش ايمان و تقوا و پاكدامنى،
و فرجام رسواى گناه و زشتكارى و بيداد،

و از ده‏ها موضوع ديگر سخن رفته است.

[گل مريم]

آشنايى با سوره رعد

اين سوره مباركه سيزدهمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف است، كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن به نكاتى از ويژگى ‏هاى آن اشاره مى‏ رود:


1 - نام اين سوره‏

نام اين سوره مباركه از سيزدهمين آيه آن برگرفته شده و به نام «رعد» نام گذارى گرديده است؛ چرا كه به بيان برخى، وحى الهى بسان باران رحمت اوست و همان گونه كه باران با رعد و برق همراه است، وحى الهى نيز كه رحمتى از سوى خدا به پيامبران، و آن گاه همه انسان‏هاست، با هشدار و نويد همراه مى ‏باشد.


2 - فرودگاه آن‏

به باور گروهى از جمله «ابن عباس» همه آيات اين سوره در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است، امّا به باور «مقاتل» آخرين آيه آن در مورد «عبداللّه بن سلام» مى ‏باشد و در مدينه فرود آمده است.
«سعيد بن جبير» بر آن است كه اين سوره در مكه فرود آمده است؛ با اين بيان چگونه مى ‏توان گفت آخرين آيه در مورد عبد اللّه بن سلام مى‏ باشد؟

و از ديدگاه «حسن» و «قتاده» همه آيات اين سوره، جز دو آيه 31 و 32 در مدينه فرود آمده است.


3 - شماره آيات و...

اين سوره از ديدگاه شاميان 47 آيه، از نظر مصريان 45 آيه، از نظر حجازيان 44 آيه و از نظر كوفيان 43 آيه دارد كه دليل تفاوت ديدگاه‏ها و موارد آن خواهد آمد.
گفتنى است كه اين سوره از 855 واژه و 3506 حرف پديد آمده و به طور طبيعى به هشت بخش قابل تقسيم است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت اين سوره‏

از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه فرمود:

«من قراء سورة رعد اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد كل سحاب مضى و كلّ سحاب يكون الى يوم القيامة، و كان يوم القيامة من الموفين بعهد اللّه تعالى.»
هر كس سوره مباركه رعد را بخواند، به او ده پاداش داده مى ‏شود كه با همه ابرهاى گذشته و آينده جهان آفرينش - كه تا روز رستاخيز در آسمان پديدار گردند - برابرى خواهد كرد، و در روز رستاخيز از كسانى خواهد بود كه به پيمان خويش با خدا وفا كرده ‏اند.

و نيز از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

«من اكثر قرأة الرّعد لم يصبه اللّه بصاعقة ابداً، و ان كان مؤمناً ادخل الجنة بغير حساب، و شفع فى جميع من يعرفه من اهل بيته و اخوانه.»
هر كس سوره رعد را بسيار تلاوت كند، هرگز گرفتار صاعقه نخواهد شد و اگر به راستى انسان باايمانى باشد، او را بدون حسابرسى وارد بهشت پرطراوت و زيبا خواهند نمود، و مى ‏تواند افراد خانواده و دوستانش را به اذن خدا شفاعت كند.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از سوره مباركه‏

سوره رعد از سوره‏ هايى است كه در مكّه فرود آمده است؛ از اين رو از انديشه و عقيده و ايمان آغاز مى‏ گردد، و پس از ترسيم باور شايسته و درست و نشان دادن برنامه زندگى در خور شأن انسان و اخلاق و رفتار مترقّى، پايان مى‏ پذيرد.

در اين سوره مباركه از اين مفاهيم و عناوين سخن رفته است:

از مبدأشناسى و شناخت جهان پس از مرگ،
از شگفتى‏ هاى آفرينش و نشانه ‏هاى قدرت و يكتايى خدا در آسمان‏ها،
از آيات قدرت بى ‏نظير او در كران تا كران زمين،
از اين حقيقت كه تحوّل مطلوب يا نامطلوب در زندگى انسان و بهره ‏ور شدن از نعمت‏هاى خدا و يا محروم ماندن و گرفتار آمدن به عذاب خدا، به دست خود فرد و خانواده و جامعه بشرى است، نه شانس و اقبال و تصادف و اتّفاق و بى حساب و كتاب.
از وظايف و مسئوليت‏هاى انسان،
از حق و باطل و ترسيم آنها در قالب مثال‏هاى زيبا،
از ولايت پذيرى ‏هاى خفت آور و پرستش‏ هاى ذلت ‏بار و نكوهش آنها،
از ارزش‏هاى اخلاقى و انسانى همچون راستى، درستى، مهر به نزديكان، بشردوستى، پايدارى، شكيبايى، انفاق و رفتار بزرگمنشانه با ديگران.
از سرگذشت عبرت‏ انگيز جامعه‏ هاى سركش و بيدادگر و تبهكار،

و از ده‏ها نكته ظريف و درس ‏آموز ديگرى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besm12



آشنايى با سوره ابراهيم‏

اين سوره مباركه، چهاردهمين سوره قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن به نكاتى از شناسنامه آن، اشاره مى ‏رود:

1 - نام سوره‏
نام اين سوره از سى و پنجمين آيه آن، كه نام الهام ‏بخش ابراهيم در آن آمده است، برگرفته شده و سوره ابراهيم نام گذارى گرديده است؛ چرا كه در آن آيه شريفه، نيايش و راز و نياز خالصانه و عاشقانه و درس آموز ابراهيم با خدا به تابلو رفته است كه رو به بارگاه خدا آورده و مى‏ گويد: پروردگارا! اين شهر را، شهر امن و امان ساز و مرا و فرزندانم را از پرستيدن بت‏ها و پرستش‏ هاى ذلت ‏بار دور ساز.

2 - فرودگاه آن‏
گروهى از جمله «قتاده»، «حسن» و «ابن عباس» آورده ‏اند كه: جز دو آيه 28 و 29 از اين سوره مباركه، ديگر آيات آن، همه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين خانه وحى و رسالت بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است.

[گل مريم]

3 - شماره آيات، واژه ‏ها و حروف آن‏
اين سوره مباركه به شمار «شاميان» 55 آيه، و به شمار «حجازيان» 54 آيه، و طبق شمار كوفيان 52 آيه، و بنا بر شمار «مصريان» 51 آيه دارد، كه معروف و مشهور، همان 52 آيه است. و همان گونه كه اشاره رفت همه آيات آن در مكّه فرود آمده و تنها دو آيه آن كه در مورد كشتگان شرك ‏گرايان و تاريك انديشان در «بدر» است، در مدينه نازل شده است.

گفتنى است كه سوره ابراهيم داراى 831 واژه و 4434 حرف است و بر هفت بخش كلّى قابل تقسيم مى‏ باشد.

4 - فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة ابراهيم... اعطى من الأجر عشر حسنات بعدد من عبد الاصنام و من لم يعبدها.
كسى كه سوره «ابرهيم» و «حجر» را تلاوت كند خدا به شمار هر يك از كسانى كه بت پرستيده و يا نپرستيده ‏اند، ده پاداش به او ارزانى مى ‏دارد.

2 - و نيز از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة ابراهيم و الحجر فى ركعتين جميعاً فى كل جمعةٍ لم يصبه فقر و لا جنون و لا بلوى.
هر كس سوره «ابراهيم» و «حجر» را در دو ركعت نماز جمعه‏ اش در هر هفته بخواند، فقر و جنون و گرفتارى دامنگير او نخواهد شد.

[گل مريم]

دورنمايى از اين سوره‏

چهاردهمين سوره قرآن شريف نيز در مكّه بر قلب پاك پيامبر آزادى و عدالت و معنويت فرود آمده است، از اين رو محتواى آن بيشتر جهت فكرى، فرهنگى، عقيدتى، انسانى و سازندگى روحى و اخلاقى دارد.

1 - از آفريدگار هستى آغاز مى‏ كند كه براى نجات انسان از تاريكى‏ هاى شرك و بيداد و اختناق و استبداد و درآوردن او به روشنايى توحيد و عدالت و تقوا و آزادگى انسانى، كتاب‏هاى آسمانى به ويژه پر شكوه‏ ترين آن‏ها، قرآن و پيامبر را به سوى انسان‏ها مى ‏فرستد.

2 - از پى آن، نظر انسان جستجوگر و پر جنب و جوش را به نشانه‏ هاى قدرت و يكتايى و عظمت خدا در آسمان و زمين و كران تا كران هستى جلب مى ‏نمايد.

3 - تاريك انديشان و دنياپرستان را به باد نكوهش مى‏ گيرد كه چگونه زندگى زودگذر و فناپذير اين جهان را بر سراى جاودانه و نعمت‏هاى ماندگار آن برمى‏ گزينند و به هر شقاوتى دست مى‏ يازند.

4 - آن گاه به سرگذشت رسالت‏ها و برخى از پيامبران بزرگ، همچون موسى، نوح، هود، شعيب و جامعه‏ هاى حق‏ ستيزى كه با بيداد و حق ناپذيرى خود را به نابودى محكوم ساختند اشاره دارد و از ابراهيم، پدر توحيدگرايان و نيايش خالصانه او با خدا سخن مى‏ گويد.

[گل مريم]

5 - صحنه‏ اى تكان‏ دهنده از روز رستاخيز و درگيرى شيطان با پيروانش، و نيز رهبران و رهروان گمراه را، براى بيدارى و هشيارى مردم ترسيم مى‏ كند.

6 - در قالب مثال‏هايى جالب و روشنگر، انديشه و عقيده و رفتار شايسته و عادلانه و انسانى را، به درختى ريشه‏ دار و ماندگار و پاك و پاكيزه و شكوه بار، با سايه آرام ‏بخش و ميوه ‏هايى گوارا تشبيه مى‏ كند، و بدانديشى و شرك و كفر و بيداد را به درخت پليد و شوم.

7 - بحث معاد و شناخت سراى آخرت را طرح مى‏ كند.

8 - و در لابه‏لاى اين بحث‏ هاى متنوع و سازنده، ده‏ها هشدار، درس عبرت و پند و اندرز انسانى و اخلاقى مى ‏دهد.

[گل مريم]

besmellah7


آشنايى با سوره مباركه حجر

اين سوره مباركه پانزدهمين سوره از قرآن شريف است كه به نكانى از شناسنامه آن اشاره مى ‏رود:

1 - نام سوره‏

نام اين سوره از هشتادمين آيه آن - كه از جامعه سركش و حق‏ ناپذير «حجر» سخن مى‏ گويد - برگرفته شده است.

واژه «حجر» نام سرزمين و شهر و ديارى آباد و پر ناز و نعمت بود كه سر راه مكّه و شام قرار داشت، و در آن جامعه و مردمى مى ‏زيستند كه از نعمت‏ هاى خدا بهره ‏ور، و در حال رفاه و برخوردارى ‏هاى مادى بودند

و خدا پيامبر بزرگى به نام «صالح» را - براى بر چيدن بساط ستم و حق كشى ، ايجاد فرصت و امكانات برابر براى رشد و پيشرفت در عرصه هاى گوناگون حيات، ارشاد و هدايت آنان به سوى حق و عدالت، آزادى و آزادگى، رفاه و معنويت و زندگى در خور مقام انسان - به سوى آنها فرستاد،

امّا آن مردم بد مست و گستاخ، هم او را دروغگو انگاشتند و هم آيات و نشانه‏ ها و معجزه ‏هاى همراه او را.

[گل مريم]

2 - فرودگاه اين سوره‏

از ديدگاه مفسّران از جمله «مجاهد» و «قتاده» اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن‏ ترين خانه توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر مهر و آزادى فرود آمده است، امّا «حسن» بر آن است كه دو آيه از اين سوره، در مدينه فرود آمده و ديگر آيات آن همگى در مكّه فرود آمده است.

آن دو آيه كه به باور «حسن» در مدينه فرود آمده ‏اند عبارتند از:

وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ
و ديگر، آيه
كَما أَنْزَلْنا عَلَى الْمُقْتَسِمِينَ الَّذِينَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضِينَ.


3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

اين سوره به گونه ‏اى كه محدّثان و مورّخان آورده ‏اند، پنجاه و دوّمين سوره است كه بر پيامبر گرامى نازل شده‏است و داراى 99 آيه مى‏ باشد.

گفتنى است كه سوره حجر از 654 واژه، 2760 حرف و شش بخش كلّى تشكيل شده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

در فضيلت اين سوره مباركه و پاداش تلاوت آن، از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأها اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد المهاجرين و الانصار...
هر كس اين سوره مباركه را با شور و اخلاص و براى آگاهى و عمل به رهنمودهاى آن تلاوت كند،
خدا به شمار ياران مكّى و مدنى پيامبر و به شمار آن تاريك انديشان و كوردلانى كه آن حضرت را مورد تمسخر قرار دادند، به او پاداش ارزانى خواهد داشت.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از سوره «حجر»

اين سوره مباركه نيز كه پانزدهمين سوره از قرآن شريف، و پنجاه و دوّمين سوره ‏اى است كه بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است، از سوره‏ هاى مكّى است؛ و به همين دليل محتواى آن بيشتر جهت فكرى، عقيدتى، فرهنگى، اخلاقى، انسانى و سازندگى معنوى و روحى دارد و در قالب ها و فرازهاى گوناگونى بر آن است كه نخست در جامعه شرك‏ زده و گرفتار ضدّارزش‏ها، تحولى مطلوب از نظر انديشه و عقيده و عواطف انسانى پديد آورد و آنان را به سوى قله‏ هاى پرفراز شرف و كمال و ارزش‏هاى والاى توحيدى و انسانى رهنمون سازد.

اگر بخواهيم دورنمايى از معارف و مفاهيم و محتواى اين سوره را به تابلو بريم، با اين عناوين كلّى رو به ‏رو مى ‏گرديم:

شناخت پديدآورنده هستى با نگرش به كران تا كران هستى و پديده‏ هاى شگفت‏ انگيز آن.
شناخت پديده وحى و رسالت و پيامبران و هدف ‏هاى بلند تربيتى، معنوى، انسانى ، عادلانه، رشددهنده، و آزادى ‏بخش آنان.
شناخت شكوه و عظمت قرآن، اين آخرين سند و برنامه آسمانى.
شناخت جهان پس از مرگ.
آشنايى با آفرينش آدم.
آشنايى با موضع شيطان در برابر آدم از آغاز تا فرجام كار.
ترسيم فرازهايى از سرگذشت عبرت‏ انگيز برخى اقوام و جامعه‏ هاى پيشين.
هشدارها و تشويق‏ ها براى دلگرم ساختن انسان و انگيزش او به سوى ايمان و عمل،
و سفارش پيامبر به پايدارى در برابر مشكلات براى ايجاد تحوّل انسانى.

آرى، اين بود دورنمايى از سوره مباركه «حجر»

[گل مريم]

besm19



آشنايى با سوره‏ نحل

اين سوره مباركه شانزدهمين سوره از قرآن شريف، اين كتاب پرشكوه و پرمعنويت آسمانى است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات آن، به نكاتى از شناسنامه آن براى شناسايى و آگاهى از محتوا، موقعيت و چگونگى آن اشاره مى‏ رود.


1 - نام اين سوره مباركه‏

نام اين سوره مباركه از شصت و هشتمين و شصت نهمين آيه آن برگرفته شده است. در اين دو آيه آفريدگار هستى از پديده و حشره حيرت ‏انگيزى به نام زنبور عسل، كه سمبل دقّت و نظم و نمونه تمدّن و زندگى اجتماعى است ياد مى‏ كند، و از وحى الهى به آن موجود شگرف سخن مى گويد و روشنگرى مى‏ كند كه چگونه آفريدگارش راه و رسم زندگى را به طور غريزى به آن حشره شگفت ‏انگيز آموخت و به طور غريزى هدايت نمود كه چگونه با مهندسى دقيق و ظرافت بهت‏ آور خود، خانه‏ هاى شش ‏ضلعى بر فراز قله‏ ها، شكاف مناسب كوه‏ ها، لابه‏ لاى صخره‏ ها و در درون شاخ و برگ درختان و... بسازد، و چگونه از بهترين گل ها و گياهان بهره گيرد، و آن گاه چگونه بهره ‏اى ارزشمند و شفابخش به انسان‏ها بدهد...


و اوحى ربّك الى النحل...

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

در مورد فرودگاه اين سوره مباركه ديدگاه‏ ها يكسان نيست:

1 - به باور «حسن» و «قتاده» چهل آيه از اين سوره مباركه، كه شامل آيات چهل گانه آغاز سوره تا آيه چهل مى‏ باشد، در مكّه و كنار كهن‏ ترين خانه توحيد بر قلب مصفّاى پيامبر فرود آمده و بخش ديگر آيات آن در مدينه فرود آمده است.
2 - امّا به باور گروهى همچون: «ابن عباس»، «عطا» و «شعبى» همه سوره مباركه، جز سه آيه آخر آن، در مكّه فرود آمده است، و آن سه آيه نيز به هنگام بازگشت پيامبر از «اُحُد» ميان مكّه و مدينه بر قلب پاك آن حضرت فرود آمد.
3 - به روايت ديگرى از «ابن عباس» بخش بزرگى از سوره مباركه در مكّه، و شمارى از آيات نيز در مدينه فرود آمده است. بنا به اين روايت از آيه 95 كه با «و لا تشتروا» آغاز مى‏ گردد، تا آخر آيه 96، در مدينه و بقيه سوره در مكّه فرود آمده است.


3 - شماره آيات و واژه‏هاى آن‏

اين سوره مباركه داراى 138 آيه، دو هزار و هشتصد و چهل 2840 واژه، و هفت هزار و هفتصد و هفت حرف 7707 دارد، و در چهارده بخش آمده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن
‏
1 - در اين مورد از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه فرمود:

مَنْ قرأها لم يحاسبه الله تعالى بالنّعم الّتى انعمها عليه فى دار الدّنيا و اعطى من الاجر كالّذى مات و احسن الوصيّة...
هر كس اين سوره را خالصانه و براى آگاهى و عمل به مفاهيم آن بخواند، خداى پرمهر از او در مورد نعمت هايى كه در دنيا به او ارزانى داشته است، حساب نخواهد كشيد، و پاداش او بسان كسى خواهد بود كه با وصيتى شايسته و سنجيده جهان را بدرود گويد؛ و اگر در همان شبانه ‏روزى كه اين سوره را خوانده است از دنيا برود، پاداش او همانند كسى است كه با وصيت شايسته و نيكويى جهان را بدرود گفته باشد.

2 - از حضرت باقر عليه السلام آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ سورة النّحل فى كلّ شهر كفى المغرم فى الدّنيا و سبعين نوعاً من انواع البلاء...
هر كس سوره نحل را در هر ماه بخواند، در اين سرا زيان نمى‏ بيند و هفتاد گونه بلا و گرفتارى كه آسان‏ترين آنها جنون، جذام و بيمارى پيسى است از او دور مى‏ گردد و در سراى آخرت نيز در قلب بهشت جاى داده خواهد شد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى سوره نحل‏

با توجه به اين نكته كه بخش مهمّى از اين سوره مباركه در مكّه فرود آمده، و آياتى از آن نيز در مدينه نازل شده است، اين سوره، هم حال و هوا و ويژگى هاى سوره‏ هاى مكّى را دارد، و هم از ويژگى‏ هاى سوره ‏هاى مدنى برخوردار است.

اين سوره از سويى از مبدأشناسى و توحيدگرايى و شناخت معاد و سراى آخرت سخن دارد و با شرك و كفر و زندقه و بيداد به صورت گسترده ‏اى پيكار مى‏ كند تا تحول فكرى و عقيدتى و اخلاقى و اصلاحى پديد آورد، و از دگرسو از هجرت و جهاد و مسائل اجتماعى و احكام و مقررات مدنى و انسانى براى زندگى جامعه ‏ها و تمدّن‏ها بحث مى‏ كند؛ هم افكار و انديشه‏ ها و خردها را به آيات كتاب آفرينش و شگفتى‏ هاى بهت‏ آور خلقت توجّه مى‏ دهد، تا با نگرش بر اين نظام شگرف به آفريدگار هستى حساب و كتاب و عدل و داد ايمان آورند، و هم راه و رسم زندگى فردى، خانوادگى و اجتماعى و جهانى را ترسيم مى‏ كند تا انسان ها عادلانه و انسانى و پرمهر و صفا زندگى نمايند.

آيات يكصد و بيست و هشت گانه اين سوره مباركه بر چهار بخش قابل تقسيم است و اين عناوين و موضوعات گوناگون در آيات آن آمده است:

ترسيم زنجيره ‏اى از شگفتى‏ هاى جهان آفرينش،
ترسيم بخشى از نعمت‏هاى سرنوشت ‏سازى كه آفريدگار هستى به انسان ارزانى داشته است.

[گل مريم]

نعمت هاى سرنوشت ‏ساز و حيات‏ بخشى چون:

نعمت نور و روشنايى،
خورشيد و بركات آن در زندگى بشر،
آفرينش انسان،
انواع گل ها و گياهان و درختان گوناگون،
انواع ميوه ‏ها و مواد گوناگون عذايى،
حشرات و حيواناتى كه دستگاه آفرينش آنها را رام انسان ساخته است تا به او خدمت كنند و سودش رسانند،
نعمت همسر، فرزند و ديگر نعمت ها و امكانات رشد و سعادت‏ ساز،
اشاره به زندگى اجتماعى و بهت‏ آور زنبور عسل، كه انسان را در برابر آفريدگار اين حشره ريز، امّا حيرت‏ انگيز به سپاس برمى‏ انگيزد،
زنجيره‏اى از دلايل توحيد و يكتايى خدا و دعوت به توحيدگرايى و ايمان به معاد و جهان پس از مرگ،
هشدار به شرك‏ گرايان و بيدادپيشگان و گناهكاران...
نكوهش از بدعت ‏ها و بازيگرى‏ ها...
هشدار از وسوسه شيطان...
دعوت به ارزش‏ هاى والا و انسان سازى چون: عدالت، احسان، هجرت، جهاد در راه خدا، سپاسگزارى از نعمت‏ها و قدرشناسى از والايى‏ ها و نهى از ظلم و بيداد و زشتى و گناه...

آرى، اين تنها دورنمايى از اين سوره ی مباركه است

[گل مريم]

besm6


آشنايى با سوره اسراء

اين سوره، هفدهمين سوره از قرآن شريف است كه به شناسنامه آن اشاره ای مى ‏رود:

1 - نام يا نام ‏هاى اين سوره‏

اين سوره به مناسبت‏ هاى گوناگون به چندين نام خوانده شده است كه مشهورترين آنها: سوره «بنى اسرائيل»، «اسراء» و «سبحان» است. نام دوم و سوم، از نخستين واژه و آيه آن - كه از ستايش خدا و معراج پيامبر سخن دارد - دريافت شده، و نخستين نام آن نيز از ديگر آيات آن، از جمله آيه دوم، سوم و چهارم و... آن بر گرفته شده است،
به ويژه كه در آغازين و آخرين آيات آن فرازهايى از داستان پر فراز و نشيب موسى و حق ‏ستيزى و تبهكارى و خودكامگى و بهانه‏ جويى فرزندان اسرائيل را به تابلو برده و از دو سركشى بزرگ آنان خبر مى ‏دهد.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

به باور بيشتر مفسّران از جمله«حسن»، همه آيات اين سوره در مكه و در كنار كهن‏ ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر مهر و عدالت فرود آمده،و تنها پنج آيه آن در مدينه نازل شده است كه عبارتند از: آيه‏ هاى: 32، 33، 26، 78 و 57.

امّا برخى از «ابن عباس» آورده ‏اند كه هشت آيه اين سوره در مدينه فرود آمده كه عبارتند از آيه‏ هاى 80 - 73.



3 - شمار آيات و واژه ‏ها

اين سوره از ديدگاه كوفيان و طبق شماره آنان، يك‏صد و بيست و يك آيه دارد؛ امّا ديگران آيات آن را يك صد و ده، و يك صد و يازده آيه دانسته ‏اند كه دليل آن خواهد آمد.

گفتنى است كه اين سوره داراى 533 واژه و 6460 حرف است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - در فضيلت تلاوت اين سوره و پاداش آن،از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة بني اسرائيل فرقّ قلبه عند ذكر الوالدين اعطي في الجنة قنطارين من الاجر...
هر كس سوره بنى اسرائيل را تلاوت كند، و به هنگام خواندن آيه ‏اى كه سفارش نيكى به پدر و مادر مى‏ نمايد، دلش نرم گردد و عواطف انسانى او بجوشد، در بهشت پر طراوت و زيبا به او پاداشى ارزانى مى‏ گردد كه برابر دو هزار و چهار صد پيمانه است و هر پيمانه‏ اى از آن از همه دنيا و نعمت ‏هاى آن بهتر و ارج دارتر است.

2 - و از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة بنى اسرائيل فى كلّ ليلة جمعة لم يمت حتى يدرك القائم و يكون من اصحابه.
هر كس سوره بنى اسرائيل را در هر شب جمعه تلاوت كند، مرگش فرا نخواهد رسيد تا امام مهدى عليه السلام ظهور كند و او از ياران آن گرانمايه عصرها و نسل‏ها باشد.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از سوره‏

اين سوره، كه با ياد و نام خدا و ستايش او آغاز مى ‏گردد، و با بزرگداشت او پايان مى ‏پذيرد، مجموعه ارزشمند و ارجدارى از موضوعات فكرى، عقيدتى، اخلاقى، خانوادگى، اجتماعى، فرهنگى، آداب زندگى و راه و رسم انسانى را به تابلو مى‏ برد كه جالب، دل‏ انگيز،تماشايى و ترسيم كننده ارزشها و والايى‏ هاست.

اگر بخواهيم دورنمايى از گل‏ها و لاله‏ ها و ميوه‏ هاى گوناگون فكرى و فرهنگى و معنوى اين سوره را ترسيم نماييم، با اين بحث‏هاى ارج دار رو به‏ رو مى ‏گرديم:

دعوت به توحيد گرايى و يكتا پرستى.
رسالت پيامبر و دو سند صداقت آن حضرت «قرآن» و معجزه «معراج».
فرازهايى از زندگى موسى و بنى اسرائيل.
ترسيم پاره‏ اى از راز صعودها و سقوط ها.
معاد و جهان پس از مرگ.
پاداش و كيفر عملكرد شايسته و بيدادگرانه.
دريافت كارنامه عمل.
حق ‏شناسى در برابر آفريدگار، خانواده،نزديكان، هم دينان و هم نوعان.
پيكار با حق ستيزى و آفت‏هايى چون: تعصّب، لجاجت و گناه.
شخصيت انسان و ملاك برترى او.
هماوردخواهى قرآن و اعجاز آن.

[گل مريم]

نقش قرآن در درمان بيمارى‏هاى عقيدتى، اخلاقى، انسانى، و اجتماعى.
هشدار از وسوسه ‏ها و گمراهى‏ هاى شيطان و شيوه ‏هاى وسوسه آن.
زنجيره‏اى از ارزش‏هاى اخلاقى و انسانى.
هشدار از ضد ارزشها در همه ابعاد.
تأمين حقوق و حرمت كودكان.
تأمين حقوق طبيعى انسان، همچون: حق حيات، امنيّت، آزادى و آزادگى.

تحريم گناهان بزرگ خانوادگى و اقتصادى و اجتماعى و سياسى، نظير:
فرزندكشى و پايمال ساختن حرمت آنان، آلوده دامنى، تجاوز به حقوق كودكان بى ‏سرپرست، اسراف و تبذير، بخل، كم ‏فروشى، پايمال ساختن حرمت خون‏ ها و جان ها، و خود كامگى و خود بزرگ ‏بينى و خود پرستى،

فرازهايى از زندگى درس آموز و الهام بخش پيامبران و شايسته كرداران و ده‏ ها اندرز، نكته، درس و پيام سازنده و الهام بخش ديگرى كه در تفسیر خواهد آمد.

[فاطمه]

آشنايى با سوره كهف
اين سوره هيجدهمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن به نكاتى از شناسنامه آن اشاره مى‏رود.

1 - نام اين سوره‏
نام اين سوره مباركه از آيات 9، 11، 17 و 25 آن برگرفته شده است، و خود واژه «كهف» به مفهوم «غار» مى‏باشد و منظور از آن اشاره به همان «غارى» است كه گروهى از جوانان متفكّر و آزادى‏ خواه در پيكار با استبداد و ارتجاع روزگار تيره و تار خويش، به آنجا پناه بردند تا ساعتى آسوده از شرارت و شقاوت گماشتگان اختناق و ارتجاع، بياسايند و براى يافتن راه نجات و مبارزه با ستم طرحى بريزند... و بدين‏سان اين سوره نشانگر آن است كه خدا آنان را نه تنها نجات داد كه جاودانه ساخت و به عنوان الگوى جوانان حق‏ جو و حق ‏پو و آزادى‏ خواه به تابلو برد.

2 - فرودگاه آن‏
همه آيات يكصد و دهگانه اين سوره، جز يك آيه آن - كه آيه 28 است - در مكّه فرود آمده و تنها همان يك آيه در «مدينه» فرود آمده است.
در اين مورد «ابن عباس» مى‏گويد: آيه «و اصبر نفسك...» در مدينه فرود آمده و ديگر آيات همگى در كنار كهن‏ترين معبد توحيد فرود آمده است.

3 - شمار آيات و واژه‏ ها
اين سوره طبق شمار «بصريان» يكصد و يازده آيه،
به شمار «كوفيان» يكصد و ده آيه،
به شمار «شاميان» يكصد و شش آيه،
و به شمار «حجازيان» يكصد و پنج آيه است، كه دليل آن خواهد آمد.

[فاطمه]

4 - فضيلت سوره و پاداش تلاوت آن‏
1 - از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه: من قرأها فهو معصوم ثمانية ايام من كلّ فتنة فان خرج الدّجال في تلك الثمانية الأيام عصمه اللّه من فتنة الدّجال...
هر كسى اين سوره را خالصانه تلاوت كند، به مدت هشت روز از هر فريب و فتنه ‏اى مصون خواهد بود، و اگر «دجّال» در اين هشت روز پديدار گردد، خدا وى را از فتنه دجّال حراست خواهد كرد؛ و هر كس آخرين آيه آن را بخواند و به بستر استراحت برود از بستر او فروغى به سوى كعبه پرتو افكن مى‏گردد كه در كنار آن فرشتگانى - تا به هنگام برخاستن او از بستر - برايش طلب آمرزش و بخشايش مى‏كنند.
و اگر فردى در مكّه باشد اين آيه را به هنگام رفتن به بستر بخواند فروغى روشنگر از بستر او به «بيت المعمور» مى‏تابد كه در كنار آن فرشتگانى - تا به هنگام بيدار شدن او - برايش آمرزش مى‏خواهند.

2 - و نيز «سمرة بن جندب» از آن حضرت آورده است كه فرمود:
من قرأ عشر آيات من سورة الكهف حفظاً لم تضره فتنة الدّجال...
هر كسى ده آيه از سوره كهف را حفظ كند و بخواند، فتنه ‏گرى «دجّال» به او زيانى نمى‏رساند، و هركسى همه آن را از حفظ بخواند وارد بهشت مى‏گردد.

3 - و نيز آورده ‏اند كه فرمود: هان اى مردم! آيا سوره ‏اى را به شما نشان ندهم كه وقتى فرود آمد شكوه و عظمت آن كران تا كران آسمان‏ها را فرا گرفته بود و هفتاد هزار فرشته آن را بدرقه و همراهى كردند؟
گفتند: چرا اى پيامبر خدا.
فرمود: آن سوره، سوره كهف است.
آنگاه افزود:
من قرأها يوم الجمعة غفر اللّه له الى الجمعة الاخرى و زيادة ثلاثة ايّام و اعطي نوراً تبلغ السماء...
هر كسى در روز جمعه آن را تلاوت كند و براى عمل به مفاهيم و مقررات آن در آياتش بينديشد، خدا تا سه روز پس از جمعه او را مورد بخشايش قرار مى‏دهد و به او فروغى مى‏بخشد كه به آسمان رسد و در فتنه «دجّال» روزگارش او را حراست مى‏كند.

[فاطمه]

4 - و نيز از آن گرانمايه عصرها و نسل‏ها آورده ‏اند كه فرمود:
هر كس ده آيه سوره كهف را - از آيه اول تا دهم - حفظ كند، اگر «دجّال» را درك كند زيان و فريب او به وى نخواهد رسيد؛ و هر كس آيات آخر آن را حفظ كند، در روز رستاخيز نورى به همراه او خواهد بود.
قال من حفظ عشر آيات من اوّل سورة الكهف ثم ادرك الدجّال لم يضره..

5 - و نيز از آن بزرگوار آورده ‏اند كه فرمود:
من قرأ سورة الكهف يوم الجمعة فهو معصوم الى ستة ايام من كلّ فتنة...
هر كس سوره كهف را در روز جمعه بخواند، تا شش روز، به بركت آن، از هر دجّالگرى و فتنه ‏اى آسوده خواهد ماند و اگر «دجّال» در عصر او پديدار گردد، وى از شرّش مصون خواهد ماند.

6 - از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:
من قرأ سورة الكهف في كلّ ليلة جمعة لم يمت الاّ شهيداً و بعثه اللّه مع الشّهداء...
هر كس سوره كهف را در هر شب جمعه بخواند، در راه حق شهيد خواهد شد و خدا او را با شهيدان راستين برخواهد انگيخت و در روز رستاخيز در جايگاه آنان خواهد بود.

[فاطمه]

دورنمايى از سوره «كهف»
اين سوره نيز - كه هيجدهمين سوره از قرآن شريف و داراى يكصد و ده آيه است - از سوره‏ هاى مكّى است و جز يك آيه آن كه در مدينه فرود آمده ديگر آياتش در كنار خانه خدا بر قلب مصفاى پيامبر فرود آمده است، از اين‏رو حال و هواى سوره‏ هاى مكى و آغاز گسترش اسلام، در آيات آن محسوس است.
در كران تا كران آيات اين سوره مباركه مفاهيم بلند، معارف انسان ساز، اندرزها و پندهاى درس ‏آموز، فرمان‏ها و هشدارهاى عبرت ‏انگيز، داستان‏ها و سرگذشت‏ هاى هدف‏ دار و سازنده موج مى‏زند.
اگر بر آن باشيم كه دورنمايى از محتواى اين سوره را به تابلو بريم با اين مفاهيم و عناوين كلّى رو به رو مى‏گرديم،
1 - ستايش خدا و سپاس به بارگاه او،
2 - شناخت خدا،
3 - معاد شناسى و شناخت جهان پس از مرگ،
4 - پيكار در راه آزادى و آزادگى و مبارزه با شرك و استبداد،
5 - هجرت يا آخرين مرحله ستم ستيزى و آزادى‏ خواهى.
6 - پرتوى از سرگذشت درس آموز «موسى» و «خضر»،
7 - پرتوى از داستان الهام‏ بخش «ذوالقرنين» و گروه‏هايى از مردم،
8 - سرگذشت سازنده اصحاب كهف يا قيام دليرانه جوانان پرشور بر ضد شرك و بيداد،
9 - داستان ثروتمند شرك گرا و بى‏ ايمان و تنگ دست با ايمان و توحيدگرا،
10 - ناپايدارى دنيا و ارزش‏هاى مادى،
11 - ايمان و عمل صالح و نقش نجات‏بخش آن،
12 - و ده‏ها پند و اندرز و هشدار و درس انسانساز ديگرى كه خواهد آمد...

[گل مريم]

besm12

آشنايى با سوره مريم‏
سوره «مريم» نوزدهمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف است، و بجاست به نكاتى از شناسنامه ‏اش بنگريم:


1 - نام اين سوره‏

نام اين سوره مباركه از آيات 16، 27 و 34 اين سوره برگرفته شده است، چرا كه قرآن شريف بخشى از اين سوره را به سرگذشت شگفت‏ انگيز و درس‏ آموز «مريم» پاك، مام گرانمايه مسيح عليه السلام اختصاص داده و در 23 آيه از آيات انسان ساز خود، اين داستان شنيدنى و الهام ‏بخش را به تابلو م ى‏برد،
و بدين وسيله ضمن زدودن گردو غبار خرافات و اوهام ساخته و پرداخته انديشه اوهام ‏پرداز خيانتكار تاريخ از سيماى پرفروغ و پرمعنويت مريم و فرزند گرانمايه ‏اش مسيح عليه السلام، از سويى آنان را دو بنده شايسته‏ كردار و درست ‏انديش و مقرّب بارگاه خدا معرّفى مى‏ كند؛
و از دگرسو به پاكى و قداست و عفاف والاى اين بانوى پرفضيلت گواهى مى‏ دهد؛ و به همين تناسب نام الهام بخش آن بانوى پاك و پرواپيشه و نيايش گر را نيز عنوان سوره مى ‏سازد.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

اين سوره به اتفاق همه مفسّران و قرآن‏ پژوهان از سوره ‏هاى «مكّى» است و در كنار كهن‏ ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر مهر و عدل فرود آمده است.


3 - شماره آيات و...

اين سوره به باور بيشتر مفسّران داراى 98 آيه است، امّا پاره‏ اى شماره آيات آن را نود و نه آيه شمرده ‏اند كه به دليل اين تفاوت ديدگاه در جاى خود اشاره خواهد رفت.

گفتنى است كه اين سوره داراى 982 واژه و 3802 حرف است و به پنج بخش كلّى مى‏ توان آيات و مفاهيم آن را تقسيم كرد.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه در اين مورد فرمود:

من قرأها اعطى من الاجر بعدد من صدّق بزكريا و كذّب به و يحيى و مريم و عيسى و موسى و هارون و ابراهيم و اسحاق و يعقوب و اسماعيل عشر حسنات...
هر كسى اين سوره را تلاوت كند، به شمار كسانى كه «زكريا» را تصديق و يا تكذيب نمودند، و نيز به شمار كسانى كه يحيى، مريم، عيسى، موسى، هرون، ابراهيم، اسحق، يعقوب و اسماعيل را، تصديق يا تكذيب كردند، آرى به شمار هر يك از آنان، خدا ده حسنه به او خواهد داد؛ و نيز به شمار كسانى كه به ناروا و دروغ براى خدا فرزند پنداشتند، و به شمار كسانى كه اين دروغ را مردود شمردند و خدا را از چنين نسبت‏هايى پاك و منزّه شمردند.

2 - و نيز از حضرت صادق صلى الله عليه وآله آورده‏ اند كه فرمود:
من ادمن قراءة سورة مريم لم يمت فى الدّنيا حتى يصيب منها ما يغنيه فى نفسه و ماله و ولده و كان فى الاخرة من اصحاب عيسى بن مريم و اعطى من الاجر ملك سليمان بن داود فى الدّنيا.
هر كس به خواندن اين سوره مداومت ورزد از اين جهان نخواهد رفت جز اينكه خدا به بركت اين سوره او را از نظر جان و مال و فرزند بى‏ نياز مى ‏سازد، و در سراى آخرت نيز او در زمره ياران حضرت مسيح عليه السلام خواهد بود و پاداش او در آن جهان بسان فرمانروايى «سليمان» در اين جهان خواهد بود.

[گل مريم]

5 - دو ويژگى اين سوره‏

اين سوره مباركه دو ويژگى برجسته و مهم ديگرى دارد كه سخت در خور توجّه است:

1 - نخست اينكه در آيات آن، به هنگام ترسيم پرتوى از سرگذشت درس‏ آموز برخى پيامبران بزرگ خدا و داستان شگفت ‏انگيز «مريم» مام گرانمايه مسيح عليه السلام، واژه «اذكر» - كه به مفهوم فرمان به يادآورى و يادكِرد است - به كار رفته، و چهره اين سوره را چهره يادكردها و گراميداشت‏ ها و يادآورى‏ ها ساخته و بدين وسيله سرگذشت چهره‏ هاى برجسته تاريخ بشر و گل‏هاى عطرآگين بوستان او را به تابلو برده است.

2 - ديگر اينكه در اين سوره، واژه مقدّس «رحمان»كه از نام‏ها و صفات پرشكوه خداست، شانزده بار به كار رفته است تا بدين وسيله رحمت و مهر و بخشايش جهان ‏شمول و گسترده آفريدگار هستى را به همه پديده‏ ها به ويژه به پيامبران، انسان‏هاى شايسته‏ كردار و پاكدامن، ايمان آوردگان راستين و فراخوانان به عدل و داد و هشداردهندگان از ستم و بيداد نشان دهد و همه حق ‏جويان را به فرجام پرشكوه اميدوار سازد، و انرژى و شور و نشاطِ حركت به آنان ببخشد، كه در اين مورد مى‏ توان به آيات انسان ساز و اميد بخش و درس ‏آموز 18، 26، 44، 61، 58، 75، 78، 85، 87، 89، 91، 93، 92، و 96... نگريست.

و بر اين اساس است كه اين سوره را سوره «مهر و بخشايش خدا» و سوره يادكردها و گراميداشت‏ ها و يادآورى ‏ها نيز مى ‏توان نام نهاد.

[گل مريم]

6 - دورنمايى از سوره مريم‏

اين سوره مباركه با ياد خدا و رحمت و بخشايش او به يكى از بندگان برگزيده ‏اش، آغاز مى ‏گردد؛ و با ترسيم زنجيره‏ اى از سرگذشت ‏هاى الهام بخش و مفاهيم بلند و درس ‏آموز در ابعاد گوناگون فكرى، عقيدتى، اجتماعى، اخلاقى و پند و اندرزهاى عبرت‏ انگيز و بيداركننده ادامه مى ‏يابد و با هشدار به جامعه ‏هاى بيدادگر و سركش پايان مى ‏پذيرد.

اگر بخواهيم دورنمايى از مفاهيم و معارف گوناگون ارج دار اين سوره را به تابلو بريم با اين بحث‏ هاى ارزشمند و دل‏ انگيز رو به ‏رو مى‏ گرديم:




پرتوى از سرگذشت درس ‏آموز زكريا.

پرتوى از داستان شگفت‏ انگيز مريم.




پرتوى از سرگذشت مسيح عليه السلام.
فرازى از زندگى الهام ‏بخش يحيى.



گوشه ‏اى از سرگذشت ابراهيم پدر توحيدگرايان.


پرتوى از زندگى اسماعيل.







فرازى از زندگى ادريس و ديگر پيامبران بزرگ خدا.

اصل رستاخيز و زنده‏ شدن مردگان و مسائل مربوط به آن.




چگونگى رستاخيز.

فرجام پرافتخار شايسته‏ كرداران در جهان پس از مرگ.




سرنوشت شوم ظالمان در آنجا.

ترسيم پرتوى از شكوه و عظمت قرآن.



اصل توحيد و نفى فرزند از ذات پاك خدا.
موضوع شفاعت.



مجموعه ‏اى از نكات و برنامه‏ هاى ظريف تربيتى و انسانى.


زنجيره ‏اى از پندها و اندرزهاى گوناگون در لابه ‏لاى اين معارف و مفاهيم،










و ديگر نكات ارزشمند و ارج دارى كه در تفسیر خواهد آمد ان شاء اللّه.

[گل مريم]

besmellah2


آشنايى با سوره طه‏

سوره‏اى كه در آستانه آن قرار گرفته ‏ايم، بيستمين سوره از قرآن شريف است و بسيار مناسب است كه به نكاتى از شناسنامه ‏اش اشاره گردد:


1 - نام اين سوره‏

نام اين سوره مباركه «طه» است. اين واژه مبارك، و اين نام بلند و پر معنويت، از نام‏هاى الهام ‏بخش پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله است؛ و مفهوم آن به گونه‏ اى است كه از ششمين امام نور آورده ‏اند، بزرگ مرد آزاده و حق ‏پرستى است كه مردم را به سوى حق راه مى‏ نمايد: «يا طالب الحق الهادى اليه» و خود پيشتاز و پيشوا و آموزگار و الگوى راه حق و عدالت است،

و نام اين سوره از اين واژه و نخستين آيه آن برگرفته شده است.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

اين سوره به باور همه مفسّران و محدّثان در مكّه و در كنار كهن ‏ترين خانه توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر مهر و علم فرود آمده، و افزون بر اتفاق مفسّران بر اين نكته، كران تا كران آيات يكصد و سى و پنجگانه و محتواى آن نيز - كه بسان ديگر سوره‏ هاى «مكّى» از خداشناسى و شناخت معاد و جهان پس از مرگ و حساب و كتاب سخن دارد و فرجام توحيدگرايى و شرك و بيداد را به تابلو مى‏ برد - گواه اين واقعيت است.


3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره چهار نظر است:

1 - به باور شاميان اين سوره داراى 140 آيه است.
2 - امّا به باور كوفيان 135 آيه دارد.
3 - از ديدگاه حجازيان شماره آيات آن به 134 آيه مى‏ رسد.
4 - امّا از ديدگاه بصريان داراى 132 آيه است.

گفتنى است كه اين سوره داراى 1341 واژه و 5242 حرف است، و مى‏ توان آيات آن را به بخش‏ هاى دهگانه‏ اى تقسيم نمود.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن در روايات:

1 - از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله در اين مورد آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأها اعطى يوم القيامة ثواب المهاجرين و الانصار.
هر كس اين سوره را آن گونه كه بايد، بخواند و بدان عمل كند، در روز رستاخيز، پاداش مهاجرين و انصار، يا ياران مكّى و مدنى پيامبر به او ارزانى خواهد شد.

2 - و نيز آورده ‏اند كه فرمود:

انّ اللّه تعالى قرأ «طه» و «يس» قبل اَن يخلق آدم... فلمّا سمعت الملائكة القرآن قالوا طوبى لأمّةٍ نزل هذا عليها.
خدا دو سوره «طه» و «يس» را دو هزار سال پيش از آفرينش آدم بر فرشتگان بيان فرمود، و آنان هنگامى كه اين آيات را شنيدند يكصدا گفتند: خوشا به حال جامعه و مردمى كه اين آيات و اين سوره ‏ها بر آنان فرستاده مى ‏شود، و خوشا بر دل‏ها و جان‏هايى كه پذيرشگر اين آيات مى‏ باشند؛ و خوشا به زبان‏هايى كه به تلاوت اينها به گردش در مى‏ آيند.

و طوبى لاجوافٍ تحمل هذا، و طوبى لألسنٍ تتكلّم بهذا.

3 - و نيز از آن حضرت آورده ‏اند كه فرمود:

لا يقرء اهل الجنة من القران الاّ «يس» و «طه».
مردم بهشت‏ نشين، اين سوره و سوره «يس» را هماره تلاوت مى ‏كنند.

4 - و از حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

لا تدعوا قرائة سورة «طه» فانّ اللّه يحبّها و يحبّ من قرأها، و من ادمن قراءَتها اعطاه اللّه يوم القيامة كتابه بيمينه،و لم يحاسبه بما عمل فى الاسلام، و اعطى من الأجر حتى يرضى:
هان اى مردم! تلاوت سوره «طه» را وانگذاريد، چرا كه خدا آن را دوست مى‏ دارد؛ و نيز خدا مردمى را كه آن را تلاوت نمايند، دوست مى ‏دارد.
هر كسى بر تلاوت اين سوره ادامه دهد، خداى پرمهر در روز رستاخيز كارنامه زندگى‏ اش را به دست راست او مى‏ دهد، و در زندگى اسلامى‏ اش از او حساب نمى‏ كشد، و پاداش پرشكوهى به او ارزانى مى‏ دارد كه خشنود گردد.

روشن است كه همه اين پاداش‏ها در گرو آموزش و فراگيرى و تلاوت قرآن به منظور دريافت مفاهيم انسان ساز او و عمل به مقررات عادلانه قرآن است و بس.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى آن‏

اين سوره با ياد خدا و نام بلند او، و گراميداشت بنده برگزيده ‏اش محمد صلى الله عليه وآله و يادى از شكوه و عظمت سند جاودانه رسالت آن حضرت - قرآن شريف - آغاز مى‏ گردد، و با به تابلو بردن پرتوى از صفات خدا، سرگذشت موسى و سردمداران استبداد و ارتجاع، فرازهايى در شناخت معاد و جهان پس از مرگ، سرگذشت آفرينش انسان و شرارت ابليس، فرود آدم و همسرش بر زمين و آغاز زندگى پرماجراى انسان‏ها در اين كره خاكى، و انبوهى از مفاهيم و معارف و پند و اندرزهاى انسان ساز و الهام‏ بخش، و با هشدارهاى تكان‏ دهنده به گناهكاران و ظالمان به پايان مى‏ رسد.
اگر بخواهيم دورنمايى از محتواى اين سوره را به صورت كلّى در تابلويى ترسيم كنيم، اين عناوين و موضوعات را برخواهيم شمرد:

يكتايى خدا و عظمت وصف‏ ناپذير او،
هدف از فرود قرآن،
زنجيره ‏اى از ويژگى‏ هاى جلال و جمال پروردگار،
گراميداشت پيامبر،
سرگذشت درس ‏آموز موسى به صورت گسترده و بخش‏هاى گوناگون،
صحنه ‏هايى از رستاخيز جهان و انسان،
پاداش شايسته‏ كرداران،
فرجام دردناك بيدادگران،
پرتوى از شكوه و عظمت قرآن،
سرگذشت آدم و همسرش،
وسوسه‏ هاى شيطان،
فرود انسان به زمين،
و در لا به ‏لاى اين بحث‏ها، ده‏ها پند و اندرز انسان ساز و هشدارهاى تكان‏ دهنده و الهام بخش ديگر...

[گل مريم]

besm19


آشنايى با سوره انبيا

سوره انبياء بيست و يكمين سوره، از سوره‏ هاى قرآن شريف است. بسيار مناسب و بجاست كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات آن به نكاتى از شناسنامه‏ اش بنگريم.

1 - نام اين سوره‏

نام جاودانه اين سوره مباركه، «انبيا» يا سوره پيامبران است و به نظر مى‏ رسد كه به سه جهت اين نام بلند و پرمعنويت براى اين سوره برگزيده شده است:

1 - نخست بدان جهت كه در آيات اين سوره به مناسبت‏ هاى گوناگون از اصل وحى و رسالت و انگيزش پيامبران به سوى جامعه ‏ها و هدف از آمدن آنان و واكنش‏هاى موافق و مخالف در برابر دعوت و منطق و راه و رسم آنان سخن رفته است.

2 - افزون بر اين، در اين سوره مباركه نام مقدس شمارى از پيامبران بزرگ خدا، همچون نوح، ابراهيم، اسماعيل، اسحاق، لوط، ذوالكفل، يونس، ايّوب، زكريا، يعقوب، يحيى، موسى، هارون، سليمان و داود، به همراه پرتوى از سرگذشت درس ‏آموز و الهام ‏بخش آنان به تابلو رفته است.

3 - و نيز بدان تناسب كه سخن از پيامبران بزرگى چون مسيح و محمد صلى الله عليه وآله است كه نامشان نيامده اما از آنان سخن رفته است.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

به باور همه مفسّران، همه آيات اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد بر قلب پاك پيامبر فرود آمده، و افزون بر اتفاق‏ نظر مفسّران، خود آيات و محتواى آنها كه بيشتر سخن از توحيدگرايى و يكتاپرستى، شناخت معاد و جهان پس از مرگ، اصل رسالت و دعوت‏هاى توحيدى و موضوعات زيربنايى و عقيدتى است، گواه ديگرى بر اين نكته مى‏ باشد.


3 - شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

شمار آيه ‏هاى اين سوره به باور كوفيان يكصد و دوازده آيه و به باور ديگران يكصد و يازده آيه است، چرا كه كوفيان آيه 66 را مستقل شمرده اما ديگران آن آيه را با آيه 67 يك آيه شمرده ‏اند.
يادآورى مى‏ گردد كه اين سوره داراى 1160 واژه و 4890 حرف است و به بخش ‏هاى هفتگانه‏ اى مى‏ توان آن را تقسيم كرد.

[گل مريم]

4 - فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه در اين مورد فرمود:

من قرأ سورة الانبياء حاسبه اللّه حساباً يسيراً و صافحه و سلم عليه كلّ نبىّ و ذكر اسمه فى القرآن.
هر كس سوره انبيا را تلاوت كند خدا حساب او را آسان مى ‏گيرد و به راحتى از او حسابرسى مى ‏شود، و همه پيامبرانى كه نام بلندشان در قرآن آمده است با او دست دوستى داده و بر او سلام و درود مى‏ فرستند.

2 - و از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الانبياء حبّاً لها كان كمن رافق النبيّين اجمعين فى جنات النّعيم و كان مهيباً فى اعين النّاس فى حياة الدّنيا.
هر كس سوره انبيا را از سر عشق و مهر بخواند، با همه پيامبران در بوستان‏هاى پرطراوت و زيباى بهشت رفيق و همنشين خواهد شد، افزون بر اين، چنين كسى در اين جهان نيز در نظر مردم پرشكوه و پرابهت خواهد زيست.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره مباركه با نام بلند و پرشكوه خدا و هشدار از فرارسيدن رستاخيز و حسابرسى آن آغاز مى ‏گردد و با ترسيم پرتوى از سرگذشت هيجده پيامبر بزرگ و فرازهايى از برنامه‏ هاى انسان ساز و الهام‏ بخش آنان، دنيايى از مفاهيم و پند و اندرزهاى الهام ‏بخشى را در چشم ‏انداز حق‏ جويان و حق ‏پويان قرار مى ‏دهد.

در اين سوره از اين مفاهيم و موضوعات متنوّع سخن رفته است:

از يكتايى آفريدگار هستى و بى‏ همتايى او،
از معاد و جهان پس از مرگ،
از حسابرسى روز رستاخيز،
هدفدارى جهان و انسان،
هماهنگى شگفت‏ انگيز ميان نظامات حاكم بر جهان آفرينش از پيروزى حق بر باطل و توحيدگرايى بر شرك و كفر،
از چيرگى داد بر بيداد و حق ‏طلبان بر باطل‏ گرايان...
اصل وحى و رسالت و آمدن پيامبران به سوى مردم،
برنامه ‏هاى آنان،
هدف از آمدن پيامبران،
واكنش‏هاى موافق و مخالف در برابر آنان،
فرشتگان...

[گل مريم]

هشدار از آفت‏هاى رشد و تعالى، همچون آفت غفلت، بازيگرى، دل ندادن به حقايق، بيهوده ‏گرايى، تعصّبات كور، دنباله روى‏ هاى احمقانه، بدانديشى ها و بدگوئى‏ ها و تمسخر آيات و پيام ‏آوران خدا، بهانه ‏جويى‏ ها و حق‏ ستيزى‏ ها، دل‏خوش داشتن به پندارهاى پوچ،
دعوت به تعقّل، تفكّر، تدبّر،
زنجيره‏ اى از نشانه‏ هاى قدرت و يكتايى خدا...
پديده مرگ،
سنجش عملكردها در قيامت،
واپسين حركت تاريخ و آينده جهان،
و در لا به‏ لاى اين موضوعات پند و اندرزهاى دلنشين و جان بخش در چهره‏ ها و قالب‏ هاى گوناگون كه به يارى خدا در تفسیر خواهد آمد.

[فاطمه]

آشنايى با سوره حجّ‏

اين سوره مباركه بيست و دوّمين سوره از سوره‏هاى قرآن شريف است. مناسب و بجاست كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات آن به نكاتى از شناسنامه‏اش بنگريم.

1 - نام اين سوره‏
نام الهام‏بخش و جاودانه اين سوره مباركه «حجّ» است و از آيه 27 سوره برگرفته شده است.
افزون بر اين آيه، اين نام و نامگذارى به خاطر آن است كه شمارى از آيات انسانساز آن، در مورد مراسم معنوى و عبادى «حجّ» و آداب و مقررات تفكرانگيز آن پيام مى‏دهد و پژوهشگر و مطالعه كننده را به حال و هواى پرشور طواف بر گرد خانه عشق و كهن‏ترين خانه توحيد و تقوا و فداكارى‏هاى خالصانه و خداجويانه ابراهيم و اسماعيل اين دو پيامبر بزرگ اوج مى‏بخشد، و نيز به بازماندگان از حج و طواف بر گرد خانه خدا هشدار مى‏دهد كه عذابى سخت در انتظار آنان است.

2 - فرودگاه آن‏
اين سوره از سوره‏هايى است كه در مورد فرودگاه آن ميان مفسّران و نويسندگان تاريخ قرآن بحث است.
به باور «ابن عباس»، «عطا» و پاره‏اى ديگر همه آيات اين سوره، جز چند آيه آن در مكّه بر قلب پاك پيامبر مهر و رحمت فرود آمده است.
اما به باور برخى از جمله «حسن» همه آيات اين سوره مباركه - جز شمارى چند از آيات آن كه در سفر فرود آمده است - «مدنى» مى‏باشد، و آن چند آيه را پاره‏اى چهار آيه و پاره‏اى ديگر شش آيه به شمار آورده‏اند.

[فاطمه]

3 - شمار آيات آن‏
در شمار آيات انسانساز اين سوره نيز ديدگاه‏ها متفاوت است.
1 - به باور كوفيان كه مشهورترين ديدگاه است، اين سوره داراى 78 آيه است.
2 - اما به باور مكّيان داراى 77 آيه مى‏باشد.
3 - قاريان مدينه آن را داراى 76 آيه شمرده‏اند؛
4 - و قاريان بصره بر آنند كه اين سوره 75 آيه دارد.
5 - و عقيده شاميان اين است كه اين سوره مباركه داراى 74 آيه است.
دليل اين تفاوت در شماره به هنگام بحث از آيات خواهد آمد.
گفتنى است كه اين سوره داراى 291 واژه، و 5070 حرف است و به بخش‏هاى گوناگون قابل تقسيم مى‏باشد.

[فاطمه]

4 - فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده‏اند كه فرمود:
من قرأسورةالحجّ اعطى من الاجر كحجّة حجّها وعمرة اعتمرهابعددمن حجّ واعتمرفيما مضى و فيما بقى.
هر كسى سوره حجّ را تلاوت كند، خدا پاداش شكوهبارى بسان پاداش «حج» و «عمره» همه كسانى كه در سال گذشته و آينده حج و عمره گزارده و مى‏گزارند، به او ارزانى مى‏دارد.
و از ششمين امام نور حضرت صادق عليه السلام آورده‏اند كه فرمود:
من قرأها فى كلّ ثلاثة ايام لم يخرج من سنة حتى يخرج الى بيت الله الحرام وان مات فى سفره دخل جنة.
هر كس هر سه روز يك بار اين سوره را تلاوت كند، در همان سال خداى توانا زيارتِ خانه‏اش را روزى او مى‏سازد و بدون اين نعمت بزرگ از سال بيرون نمى‏رود، و اگر در راه سفر حجّ جهان را به درود گويد پاداش او بهشت پرطراوت و زيباى خدا خواهد بود.
گفتنى است كه پاداش و وعده شكوهبار آن، تنها براى تلاوت ظاهرى آن نيست، بلكه منظور تلاوت به همراه انديشه درست و عملكرد عادلانه و انسانى است، و تنها در اين صورت است كه انسان در خور اين پاداش پرشكوه مى‏گردد و نه تنها به تلاوت ظاهرى آن.

[فاطمه]

5 - دورنمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره با نام انسانساز و ياد با عظمت خدا آغاز مى‏گردد و در آيات الهام‏بخش خود از مبدأ گرفته تا معاد، برنامه‏هاى انسانساز عبادى و معنوى و اخلاقى گرفته تا مقررات جهاد و پيكار با بيدادگران و پايمال كنندگان حقوق انسان و سرنوشت زشت و عبرت‏انگيز خودكامگان قرون و اعصار و برخى جامعه‏ها و تمدن‏ها ظالم و استبدادگر را به تابلو مى‏برد.
بخشى از آيات آن در مورد آداب و مقررات حجّ است و در لابه‏لاى مفاهيم گوناگون و معارف انسانساز خويش باران اندرزها و پندهاى گوناگون را در ابعاد مختلف بر مزرعه دل‏ها و جان‏ها مى‏باراند.
در اين سوره مباركه بيشتر از اين مفاهيم و موضوعات متنوع سخن رفته است:
از توحيد و توحيدگرايى و پرستش راستين خداى يكتا در هشدار از شرك‏گرايى و مبارزه با اين آفت انحطاط آفرين با توجّه دادن دل‏ها و جان‏ها به نشانه‏هاى گوناگون يكتايى و قدرت وصف‏ناپذير آفريدگار توانا و فرزانه هستى در كران تا كران آسمان‏ها و زمين و نظام شگفت آفرينش...
از موضوع معنوى و عبادى و تفكّرانگيز حجّ و مقررات آن...
از جهاد و پيكار قهرمانانه با بيدادگران و خودكامگان...
از فرجام عبرت‏انگيز و زشت و تكان‏دهنده برخى از جامعه‏ها و تمدن‏هاى بيدادگر و حق‏ستيز...
از برنامه‏هاى و معنويت‏پرداز و روح‏بخشى چون نماز و پيوند با خدا، اداى حقوق مالى و پرداخت زكات...
از موضوع توكّل به خدا و اعتماد به او كه سرچشمه قدرت‏ها و عزت‏هاست...
از دعوت به ارزش‏ها و هشدار از ضد ارزش‏ها و گناه و ستم...
و از ده‏ها و صدها نكته انسانساز و پند و اندرز الهام‏بخش ديگرى كه در قالب‏هاى متنوع آمده است.

[گل مريم]

besm22

آشنايى با سوره مؤمنون‏

اين سوره در شمار، بيست و سومين سوره از قرآن شريف است. بسيار بجا و مناسب است به نكاتى از شناسنامه‏ اش بنگريم.


1 - چرا مؤمنون؟

نام بلند و جاودانه اين سوره مباركه، سوره مؤمنون، يا ايمان ‏آوردگان به خدا و پيامبر است و اين نام از نخستين آيه اين سوره برگرفته شده است كه: «قد أفلح المؤمنون».

افزون بر اين، در اين سوره، قرآن شريف به وصف مردم توحيدگرا و با ايمان پرداخته و در شمارى از آغازين آيات آن صفات برجسته و ويژگيهاى انسان ساز و مهمّ مردم با ايمان را به تابلو مى‏ برد.

[گل مريم]

2 - فرودگاهِ آن‏

به باور همه مفسّران، همه آيات يكصدو هيجده‏ گانه اين سوره در مكّه و در كنار كهن‏ ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب مصفاى پيامبر گرامى فرود آمده است. افزون بر ديدگاه مفسّران، اگر در خود آيات اين سوره و محتوا و مفاهيم بلند و درس‏آموز آنها بنگريم، نشانه‏ هاى «مكّى» بودن آيات و سوره را بروشنى درمى‏ يابيم؛ چرا كه بيشتر آيات آن بحث‏هايى چون:

ايمان و نشانه‏ هاى ايمان‏ آوردگان،
نشانه‏ هاى يكتايى و قدرت و دانش خدا،
نمونه‏ هايى از نظام شگفت ‏انگيز آن نظام‏ بخش بزرگ در آسمان و زمين، و جهانِ گياه و نبات و انسان و حيوان و...،
موضوع مرگ و جهان پس از آن، و موضوعاتى از اين دست را طرح نموده و به روشنگرى مى ‏پردازد و اينها نشانگر آن است كه اين آيات در مكّه فرود آمده است.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره دو نظر است:

1 - به باور كوفيان، اين سوره داراى يكصد و هيجده آيه است.

2 - امّا به باور ديگران، اين سوره يكصد و نوزده آيه دارد كه دليل اين اختلاف خواهد آمد.

گفتنى است كه اين سوره داراى 1840 واژه و 4802 حرف است و به بخشهاى گوناگونى قابل تقسيم است.

[گل مريم]

4 - فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى صلى الله عليه وآله آورده ‏اند كه در اين مورد فرمود:

من قرأ سورة المؤمنين بشرته الملائكة يوم القيامة بالروح و الريحان و ما تقرّ به عينه عند نزول ملك الموت.
هر كس سوره «مؤمنون» را با قلبى خاضع و خاشع تلاوت نمايد، فرشتگان در روز رستاخيز او را به روح و ريحان مژده مى‏دهند و هنگامى كه فرشته مرگ براى دريافت روح او فرود مى ‏آيد چنان مژده و نويدى به او مى‏ دهد كه ديدگانش بخاطر آن نورباران مى‏ گردد.

2 - و نيز از ششمين امام نور، حضرت صادق عليه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة المؤمنين ختم اللّه له بالسعادة اذا كان يدمن قرائتها فى كلّ جمعة،و كان منزله فى الفردوس الاعلى مع النبيّين والمرسلين.
هر كس سوره مؤمنون را بخواند و در هر جمعه ‏اى تلاوت آن را ادامه دهد خدا فرجام زندگى و سرنوشت او را به خير و سعادت پايان مى ‏بخشد و جايگاه او بهشت برين خواهد بود و در آنجا به همراهى و همنشينى پيامبران و فرستادگان خدا مفتخر خواهد گرديد.
روشن است كه اين پاداش شوق‏آفرين به خاطر تلاوت تنها نيست بلكه براى تلاوتى است كه مقدمّه آگاهى و انديشه، و آنگاه شور و عشق و اخلاص و ايمان واقعى گردد و تلاوت كننده اين سوره خود را به ويژگيها و صفات برجسته ايمان‏آوردگان، آراسته ساخته و از خصلتهاى نكوهيده ظالمان و گمراهان پيراسته سازد.
آرى اين پاداش پرشكوه براى تلاوتِ همراه با آگاهى، اخلاص، ايمان و عمل است.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى سوره‏

اين سوره با نام بلند و با عظمت خدا آغاز مى‏ گردد و آنگاه در شمارى از آيات خود، صفات برجسته و ويژگي هاى سرنوشت ‏ساز و ارزشمند مردم توحيدگرا و با ايمان، در ابعاد گوناگونِ فردى، فكرى، عقيدتى، اجتماعى، خانوادگى، اخلاقى و انسانى را به تابلو مى ‏برد و از پى آن به اين مفاهيم ارزشمند و دگرگون ساز مى ‏پردازد و اين موضوعات متنوع را طرح مى‏ كند:

موضوع آفرينش شگفت ‏انگيز انسان،
مرگ و جهان پس از آن،
رستاخيز انسان و جهان،
زنجيره ‏اى از نشانه‏ هاى قدرت وصف‏ ناپذير خدا در آسمانها،
انبوهى از دلايل يكتايى و حكمت او در زمين،
شگفتيهاى جهان گياهان و نباتات،
آفرينش تفكّرانگيز جهان حيوان،
پديده كشتى و دريا و جريان آن بر سينه آبها،
پرتوى از سرگذشت الهام ‏بخش پيامبران بزرگى چون نوح، موسى، عيسى و هود،
فرمانروايى و حاكميت خدا در كران تا كران هستى،
بحثهاى متنوّعى در باره معاد و جهان پس از مرگ،
هدف آفرينش،
پاداش پرشكوه شايستگان و كيفر گناهكاران،
و دهها پند و اندرز و هشدار و نويد انسان ساز و حكمت ‏آموز و عبرت ‏انگيز ديگرى كه خواهد آمد.

[گل مريم]

besm16


آشنائى با سوره نور

سوره مباركه «نور»، بيست و چهارمين سوره از سوره‏ هاى اين كتاب پرشكوهِ خداست و مناسب است كه به نكاتى از شناسنامه‏ اش بنگريم:


1 - چرا سوره نور؟!

نام روح ‏بخش و دلنواز اين سوره مباركه همانگونه كه آمد، سوره نور است و اين نام بلند و جاودانه از آيه سى و پنجم آن برگرفته شده است كه مى ‏فرمايد:

اللّه نور السّموات و الأرض ...
خدا نور آسمانها و زمين است...

افزون بر اين آيه و اين تناسب، در اين سوره برنامه ‏هاى متنوّعى به منظور زدودن آثار گناه و زشتى در نظر گرفته شده است كه با دقّت و تدبّر، و عمل شايسته و بايسته و همه ‏جانبه و انسانى به آنها مى ‏تواند زنگارهاى ناپاكى و آلودگيهاى اخلاقى و جنسى را از جامعه پاك، و مردم را به زيور عفاف و مرواريد پاكى و نجابت و گوهر پاكدامنى آراسته سازد و بدين وسيله دلها را نورباران، چشم‏ها را روشن و چهره‏ ها را سپيد و نورانى سازد.

[گل مريم]

2 - فرودگاه سوره نور

از ديدگاه همه محدثان و مفسّران، همه آيات اين سوره مباركه، در مدينه بر قلب پاك پيامبر نور فرود آمده است.

افزون بر اين اتفاق آراء و ديدگاه، محتواى سوره مورد بحث نيز نشانگر آن است كه كه در بردارنده ويژگي هاى سوره‏ هاى «مدنى» است چراكه از آغاز تا پايان آن بيشتر، از پندهاى جاودانه و اندرزهاى انسان ساز و رهنمودهاى عقيدتى و زيربنايى، چهره قانون گذارانه و بيان مقرّرات براى فرد، خانواده و جامعه دارد و اين نشانگر آن است كه در مدينه و به هنگام تشكيل جامعه نوبنياد اسلامى به دست فرزانه و تواناى پيامبر، فرود آمده است.


3 - شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

اين سوره به باور قاريان عراق و شام داراى 64 آيه، و به باور حجازيها داراى 62 آيه مى ‏باشد و دليل اختلاف نيز در آيات 37 و 44 است كه خواهد آمد.

گفتنى است كه اين سوره داراى واژه و حرف است و به بخشهاى گوناگونى قابل تقسيم مى ‏باشد.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن براى آگاهى و عمل‏

1 - از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ سورة النّور اعطى من الأجر عشر حسنات بعدد كلّ مؤمنة و مؤمن فيما مضى و فيما بقى
كسى كه سوره نور را بخواند و در انديشه عمل به محتواى آن باشد و تا سرحد توان بدان عمل كند، خدا به شمار هر زن و مرد توحيدگرا و ايمان‏دارى از گذشتگان و آيندگان، ده پاداش و حسنه به او ارزانى خواهد فرمود.

2 - و نيز در اين مورد از ششمين امام نور حضرت صادق علیه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

حصّنوا اموالكم و فروجكم بتلاوة سورة نور، و حصّنوا بها نسائكم فانّ من ادمن قرائتها فى كلّ يوم او فى كلّ ليلة لم يزن احد من اهلبيته ابداً حتّى يموت.
ثروت و دارايي هاى خود و نيز دامان عفت و پاكدامنى ‏تان را در پرتو تلاوت خالصانه اين سوره از تباه گرديدن پاس داريد و در پرتو محتواى آن و نيز خواندنش، زنان و دختران جامعه خويش را در دژ عفت و پاكدامنى و معنويت، از زشتى و ننگِ بى ‏عفّتى و لغزش، مصون و محفوظ بداريد؛ چراكه هر كس در زندگى به تلاوت اين سوره ادامه دهد و از آيات آن درس بگيرد هرگز در عمر خويش شاهد لغزش و بى ‏عفّتى فردى از خاندانش نخواهد بود و آنان در پرتو محتواى عفت ‏آموز و انسانساز اين سوره، راه پاكى و نجابت را گام خواهند سپرد؛ و نيز تلاوت كننده اين سوره، پس از مرگ بوسيله هفتاد هزار فرشته تا كنار آرامگاهش همراهى مى‏ شود و آنان از بارگاه خدا براى او آمرزش و بخشايش مى‏ خواهند تا به خاك سپرده شود.

يادآورى اين نكته زيبنده است كه منظور، تلاوت هدف دار و آگاهانه و خالصانه براى درس گرفتن و عمل به مفاهيم بلند و برنامه‏ هاى انسان ساز آن در زندگى است؛ و نه زيبا خواندن و مسابقه دادن و به نواى دل ‏انگيز تلاوت آن بسنده كردن و دلخوش داشتن.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم آن‏

اين سوره مباركه، با ياد خدا و رحمت و بخشايش او بر بندگان آغاز مى‏ گردد و از آنجايى كه نام ديگرش سوره عفت و پاكدامنى است، با ترسيم يك سلسله تدابير سازنده و كارآمد در جلوه ‏ها و ابعاد گوناگون براى تشكيل خانواده و تنظيم روابط قانونى و عادلانه جنسى، و بيان مقررات گوناگون براى پاكى و پاكدامنى فرد و جامعه و پاسدارى خردمندانه و عملى از عفت عمومى، مفاهيم بلند و معارف انسان ساز و پند و اندرزهاى هشدار دهنده و فرهنگ شرافت ‏ساز و شرافت آفرينى را طرح نموده، و آنگاه با به تابلو بردن درسهاى گوناگون فكرى، عقيدتى، خانوادگى، اجتماعى، اخلاقى، روانى، روحى، اين جهانى و آن جهانى پايان مى ‏پذيرد.

[گل مريم]

اگر بخواهيم دورنمايى از مفاهيم و معارف ارج دار اين سوره را در يك نگاه بنگريم و به نمايش گذاريم با اين موضوعات سازنده روبرو مى‏ گرديم:





- در راه پاكدامنى و عفت عمومى؛

- كيفر دردناك تهمت ‏تراشى؛

- كيفر تهمت به همسر؛




- ماجراى «افك»؛


- چرا سوءظن!؛


- باران نكوهش بر مردم بى‏ تفاوت؛




- هشدار از پيروى شيطان؛


- هشدار از تندرويها؛


- برخى از گواهان رستاخيز؛




- پديده برهنگى و چشم ‏چرانى؛


- فرمان تشكيل خانواده؛


- نور آسمان ها و زمين؛




- مفهوم اين مثال زيبا؛

- كارهاى سراب‏ گونه؛


- زنجيره‏ اى از نشانه ‏هاى قدرت خدا؛




- چهره ‏هاى گوناگون حيات؛


- راز ناشناخته؛


- بيست و يك نشان از آن بى‏نشان؛




- شش نشان رستگارى؛

- هر كس مسئول عملكرد خويش است؛


- نظام عادلانه جهانى در واپسين حركت تاريخ؛




- مقرّرات ورود به قلمرو خصوصى ديگران؛

- ادب در برابر پيامبر...





و ده‏ها نكته ارزشمند ديگرى كه خواهد آمد، ان شاء اللّه.

[گل مريم]

besmellah



آشنايى با سوره فرقان‏

اين سوره مباركه، در حقيقت، بيست و پنجمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف است؛ و بسيار مناسب و بجاست به نكاتى از شناسنامه ‏اش براى آگاهى از آن بنگريم.


1 - نام و تناسب اين نامگذارى‏

نام بلند و جاودانه اين سوره همانسان كه آمد، «فرقان» است و واژه مقدّس و پرمعنويّت «فرقان» كه به مفهوم جدا سازنده حق از باطل و درست از نادرست و عدل و داد از ستم و بيداد است، نام ديگرى است كه بر قرآن يا كتاب پرشكوه خدا به كار رفته است.

اين سوره مباركه بدان دليل فرقان ناميده شده است كه:

1 - در نخستين آيه آن، اين واژه به كار رفته و اين نام از آن برگرفته شده است.

2 - در اين سوره منطق توحيدگرايان و يكتاپرستان از يكسو، و منطق پوسيده و سست شرك‏ گرايان از سوى ديگر روياروى هم قرار گرفته و بدينسان حقّانيّت آن ديدگاه، و پوچى و نادرستى اين ديدگاه به تابلو رفته است.

3 - و ديگر اينكه در آيات اين سوره، ويژگيهاى «عبادالرّحمان» به سبك ويژه ‏اى به تابلو رفته و آنان از ديگر بندگان به روشنى باز شناخته شده ‏اند.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

به باور بيشتر مفسّران و محدّثان، اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ترين معبد توحيد و تقوا بر جان گرامى و قلب نورانى پيامبر فرود آمده است.

امّا به باور پاره‏ اى از جمله «ابن عباس»، سه آيه 68 - 70 اين سوره در مدينه فرود آمده است.


3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

اين سوره مباركه به باور همه مفسّران داراى 77 آيه است، و نيز ساختمان آن با واژه و با حرف پديد آمده و به چندين بخش قابل تقسيم است.

[گل مريم]

4 - فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

1 - در اين مورد از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الفرقان بعث يوم القيامة و هو مؤمن انّ السّاعة آتية لا ريب فيها،و انّ اللّه يبعث من فى القبور.
كسى كه سوره «فرقان» را آن گونه كه شايسته و بايسته است براى آگاهى و عمل تلاوت كند، روز رستاخيز در حالى برانگيخته مى‏ شود كه از ايمان ‏آوردگان به رستاخيز است، از كسانى است كه در زندگى بر اين باور زيستند كه رستاخيز سرانجام فرارسيدنى است و در آن هيچ ترديدى نيست و خدا همه مردگان را در آن روز از گورها زنده و برانگيخته مى ‏سازد تا پاداش و يا كيفر عملكرد عادلانه و يا ظالمانه خود را دريافت دارند.

2 - و نيز از هشتمين امام نور؛ حضرت رضا عليه السلام آورده ‏اند كه به يكى از ياران فرمود:

لا تدع قرائة سورة «تبارك الّذى نزل الفرقان على عبده» فانّ من قرأها فى كلّ ليلة لم يعذّبه ابداً و لم يحاسبه و كان منزله فى الفردوس الاعلى.
هاى اى پسر «عمّار»! هرگز تلاوت شايسته و بايسته و تفكّرانگيز سوره «فرقان» را وامگذار؛ چرا كه هر كس اين سوره را در هر شب تلاوت كند، خدا او را هرگز عذاب نخواهد كرد و او را پاى حساب سخت نخواهد برد و جايگاه بلند و پرشكوهى به خواست خدا در بهشت برين خواهد داشت.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره مباركه با ياد بلند و نام جاودانه و پرشكوه آفريدگار هستى آغاز مى‏گردد و از پى آن در آيات هفتاد و هفت‏گانه آن، اين معارف انسان ساز و اين مفاهيم دل ‏انگيز را به تابلو مى ‏برد و از اين موضوعات پيام دارد:

از شكوه و عظمت خدا؛
فرو فرستادن قرآن؛
از برانگيخته شدن پيامبر، براى هشدار دادن به جهانيان؛
از يكتايى و بى‏ همتايى آفريدگار هستى؛
از آفرينش هر پديده‏ اى بر اساس حساب و اندازه ‏گيرى و نظام دقيق؛
از بهانه ‏جوييها و حق‏ ستيزيهاى كافران و ظالمان و تهمت هاى رنگارنگ آنان به پيامبران؛
از بهشت پرطراوت و زيبا؛
از دوزخ و عذاب مرگبار آن؛
از محاكمه خدايان دروغين و پرستشگران گمراه؛
از نشانه‏ هاى رستاخيز؛
از همنشين بد؛
از نقش سازنده دوست خوب در سرنوشت انسان؛
از آثار شوم هواپرستى؛
زنجيره‏ اى از نشانه‏ هاى قدرت و دانش وصف ‏ناپذير خدا؛
از دو درياى شور و شيرين يا دو نشان قدرت خدا؛
از پاداش رسالت پيامبر؛
از ويژگيهاى بندگان خاص خدا يا «عبادالرحمن»؛
از پاداش پرشكوه آنان؛
از نقش دعا در زندگى انسان؛
و در لابه ‏لاى اين مفاهيم، از پند و اندرزهاى دلنشين و انسان ساز و درسهاى عبرت ‏انگيز و عبرت‏ آموز و هشدارهاى تكان دهنده بسيارى در قالبهاى گوناگون و چهره‏ هاى متنوّع پيامها دارد كه در تفسیر خواهد آمد ان شاء اللّه.

[گل مريم]

besm6


آشنايى با سوره شعراء

اين سوره بيست و ششمين سوره از قرآن شريف است كه به نكاتى از شناسنامه‏اش مى‏نگريم.


1 - چرا شعراء

اين سوره به نام سوره «شعراء» ناميده شده، و اين نام از آخرين آيات اين سوره بر گرفته شده است كه مى‏ فرمايد:

و الشعراء يتبعهم الغاون...
و شاعران را گمراهان پيروى مى‏ كنند، آيا نديده‏ اى كه آنان در هر بيراهه ‏اى سرگردانند؟
و چيزهايى مى‏ گويند كه خود انجام نمى ‏دهند...

مگر آن شاعرانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده و خدا را بسيار ياد نموده و پس از آنكه مورد ستم قرار گيرند، براى دفع ستم و تجاوز و به انگيزه آزاديخواهى و عدالت‏ طلبى و با هدف ستم‏ ستيزى و پيكار با تاريك ‏انديشى، شجاعانه فرياد دادخواهى سر مى دهند و يارى مى‏ طلبند...

[گل مريم]

2 - فرودگاه اين سوره‏

همه آيات اين سوره مباركه - جز چهار آيه آخر آن - در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر نور فرود آمده است. اين نكته را افزون بر مفسّران و محدثان، از خود آيات و محتواى آنها نيز مى‏ توان به روشنى دريافت، چرا كه قالب و محتواى اين سوره با سوره‏ هاى مكّى هماهنگ و همنوا و نشانگر حال و هواى آغاز بعثت و دعوت پيامبر گرامى است و بيشتر از مفاهيم فكرى و عقيدتى - كه يكى از نشانه ‏هاى سوره‏ هاى مكّى است - سخن مى‏ گويد.


3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره دو نظر آمده است:

1 - به باور كوفيان و شاميان و پيشينيان اهل مدينه، اين سوره داراى 227 آيه مى‏ باشد.

2 - امّا به باور پاره ‏اى ديگر شمار آيه‏ هاى اين سوره، 226 آيه است.

يادآورى مى‏ گردد كه اين سوره داراى 1296 واژه، و 5542 حرف است و به بخش‏هاى گوناگون و موضوعات متنوّعى قابل تقسيم و بررسى است.

[گل مريم]

4 - فضيلت و پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه در اين مورد فرمود:
من قرأ سورة شعراء كان له من الاجر عشر حسنات، بعدد كل من صدق بنوح و كذّب به و هود و شعيب و صالح و ابراهيم، و بعدد كل من كذّب بعيسى و صدق بمحمد صلى الله عليه وآله.

هر كس سوره شعراء را تلاوت كند به شمار هر كسى كه «نوح» و رسالت او را گواهى و يا تكذيب نموده است، ده پاداش به او ارزانى خواهد شد؛ و نيز به شمار تصديق كنندگان و تكذيب كنندگان «هود»، «شعيب»، «صالح» و «ابراهيم». و نيز به شمار همه كسانى كه مسيح را تكذيب و رسالت محمد صلى الله عليه وآله را گواهى نمايند.

2 - از ششمين امام نور حضرت صادق علیه السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ طواسين الثلاث فى ليلة الجمعة كان من اولياء اللّه و فى جواره و كنفه و اسكنه اللّه فى جنة عدن وسط الجنة مع النبيّين و المرسلين و الوصيين الراشدين، و لم يصبه فى الدنيا بؤس ابدا، و اعطى فى الاخرة من الاجر الجنة...

هر كس سوره ‏هاى سه‏ گانه «شعراء»، «نمل» و «قصص» را در هر شب جمعه تلاوت كند، از دوستان خدا و در جوار او خواهد بود و خدا او را در قلب بهشت، با پيامبران و جانشينان آنان و ارشادگران آگاه و پرواپيشه همنشين خواهد ساخت. او هرگز در دنيا گرفتار پريشانى نشده و در سراى آخرت پاداش او بهشت پرطراوت و زيباى خداست و در آنجا يكصد حوريه به او ارزانى خواهد شد.

يادآورى مى‏ گردد كه اين پاداش پر شكوه براى تلاوت خالصانه و آگاهى از مفاهيم اين سوره‏ ها و عمل به مقررات آنها خواهد بود و نه تلاوت تنها و يا ابزار فريب و ستم ساختن معارف آن.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از محتوا و مفاهيم اين سوره‏

اين سوره مباركه با ياد و نام خدا و حروف مقطعه آغاز مى ‏گردد، و از پى ‏آن با گراميداشت مقام والاى پيامبر و آرامش خاطر بخشيدن به آن حضرت در برابر شرارت خودكامگان و دميدن روح پايدارى و پايمردى و شكيبايى و مقاومت به ايمان آوردگان راستين و ترسيم پاره ‏اى از صفات آفريدگار هستى ادامه مى ‏يابد.

آن‏گاه سرگذشت چند پيامبر بزرگ خدا، همچون: موسى و هارون، نوح و هود، صالح و لوط، شعيب و ابراهيم پدر توحيدگرايان را، با منطق زندگى‏ ساز و چكيده دعوت آنان، و نيز منطق سست و پوسيده استبدادگران قرون و اعصار و سرنوشت جامعه‏ هاى معاصر آنان را به تابلو مى ‏برد.

از پى آن، روى سخن را به پيامبر گرامى نموده و ضمن وصف شكوه و عظمت قرآن، به بهانه‏ جويى‏ ها و اتهامات بى ‏اساس بد انديشان و تجاوزكاران پاسخ مى دهد،
و سر انجام دستورات جان بخش و ارزنده ‏اى به وسيله آن حضرت به توحيدگرايان مى ‏دهد...

[گل مريم]

اگر در يك نگاه بخواهيم به بوستان پرطراوت و پرگل و لاله اين سوره بنگريم، از جمله با اين گل‏ها و مفاهيم انسان ساز روبرو مى‏ گرديم:

وصف شكوه و عظمت قرآن،
هراس و گريز حق ‏ستيزان از تازه ‏هاى وحى و رسالت،
پرتوى از سرگذشت موسى و آغاز رسالت او،
دو معجزه بزرگ و شگفت ‏انگيز،
كنگره بزرگ افسونگران،
فرجام شوم خودكامگى و انحصارگرى،
فرازهاى هفتگانه داستان عبرت آموز موسى...
پرتوى از سرگذشت ابراهيم،
پرتوى از رسالت نوح،
پرتوى از سرگذشت هود،
دو آفت حق ‏ستيزى و دنباله‏ روى برّه‏منشانه،
پرتوى از سرگذشت «صالح»،
منطق استبداد،
پرتوى از سرگذشت لوط،
پرتوى از سرگذشت شعيب،
بزرگ‏ترين آفت آزادى و آزادگى‏
هركار اصلاحى را بايد از خود آغاز كرد،
برنامه رستگارى و سرفرازى،
هنر سرايندگى...
سروده هدفدار و زندگى ‏ساز.

[گل مريم]

besm23

آشنايى با سوره نمل‏

سوره مباركه نمل، بيست هفتمين سوره، از قرآن شريف است كه به نكاتى در آشنايى با آن اشاره مى‏ رود.

1 - چرا سوره نمل؟

نام اين سوره مباركه را، سوره نمل ، يا سوره مورچه ناميده ‏اند، چرا كه در اين سوره سخن از دنياى عجيب و شگفت انگيز مورچگان به ميان آمده است، و به همين دليل هم اين نام از آيه هيجدهم اين سوره برگرفته شده است كه مى‏ فرمايد:

حَتَّى اِذَا اَتَوْا عَلى وَادِ الَّنمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ يَا اَيَّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاكِنَكُمْ لايَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمَانَ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لايَشْعُرُونَ.

تا آن‏گاه كه سليمان و همراهانش به وادى مورچگان رسيدند، مورچه‏ اى به زبان خويش به همنوعان خود گفت: هان اى مورچگان! بى ‏درنگ به خانه ‏هاى خويش وارد شويد تا مباد سليمان و لشكريانش نديده و ندانسته شما را پايمال سازند.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن

سوره نمل، به باور مفسران و محدّثان در «مكّه» و در كنار كهن‏ ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر آزادى و عدالت فرود آمده است.

اين حقيقت را افزون بر ديدگاه مفسّران، مى ‏توان از محتواى آيات و مفاهيم گوناگون و موضوعات انسان ساز آن نيز دريافت، چرا كه اين سوره از نظر قالب و واژه‏ ها و نيز محتوا و مفاهيم، با سوره‏ هاى مكّى هماهنگ و همنواست و بيشتر روى موضوعات ريشه ‏اى و اساسى،همچون:

شناخت خدا، توحيد و يكتاپرستى، نفى شرك و شرك‏ گرايى، ايمان به معاد و جهان پس از مرگ، نشانه ‏هاى خدا در كران تا كران آفرينش، وحى و رسالت، خودسازى و خودشكوفايى، شكوه و عظمت قرآن - كه يكى از نشانه ‏هاى سوره ‏هاى مكى است - سخن دارد.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره، سه نظر آمده است:

1 - به باور «حجازى‏ ها» اين سوره داراى 95 آيه است؛

2 - امّا به باور «بصرى ‏ها» و «شامى ‏ها» داراى 94 آيه مى‏باشد.

گفتنى است كه اين سوره از 1140 واژه و 3799 حرف تشكيل شده است.

[گل مريم]

4 - فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه در اين مورد فرمودند:

من قرأ «طس» سليمان كان له من الاجر عشر حسنات، بعدد من صدق سليمان، و كذّب به، و هود و شعيب و صالح و ابراهيم و يخرج من قبره و هو ينادى لا اله اللّه.

هر كس سوره «طس»، يا سليمان را تلاوت كند، خداوند به شمار كسانى كه رسالت حضرت سليمان را گواهى كرده و يا آن را دروغ شمردند و نيز هود، شعيب، صالح و ابراهيم، اين پيام‏ آوران خدا را تصديق و يا تكذيب كردند، ده پاداش و حسنه به او ارزانى مى‏ دارد، و به هنگامه بر پايى رستاخيز - كه سر از آرامگاه خويش بر مى ‏دارد - لب به يكتايى خدا و بى ‏همتايى او و ستايش پروردگار مى‏ گشايد و نداى جانبخش «لا اله الا اللّه» را سر مى ‏دهد.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره با نويدى جانبخش آغاز مى‏ گردد و با هشدارى تكان‏ دهنده پايان مى‏ پذيرد، و در ميان اين نويد به مردم با ايمان و شايسته كردار، و اين هشدار به همگان، كه ذات پاك و بى‏ همتاى خدا از انديشه و عقيده و گفتار و عملكرد آنان غافل نيست و همه چيز براى او روشن است، دينايى از مفاهيم و موضوعات متنوّع و پند و اندرزهاى درس آموز و داستان‏هاى عبرت‏ انگيز و معارف روشنگر و انسان‏ ساز را به تابلو مى‏ برد؛

مفاهيم بلند و ارزشمند و دگرگون سازى چون:

شناخت آفريد كار هستى،
يكتاگرايى و يكتاپرستى،
نشانه‏ هاى او در نظام آفرينش،
دانش بى‏كران خدا،
قدرت وصف‏ ناپذير او،
تدبير و گردانندگى و نظارت او بركران تا كران هستى و همه پديده‏ ها، موضوع وحى و عظمت قرآن شريف،
پرتوى از سرگذشتِ درس ‏آموز چندين پيامبر بزرگ خدا و جامعه‏ هاى معاصر آنان، و داستان‏هاى شنيدنى و تفكر انگيزى چون:
داستان ملكه سبا،
داستان هدهد،
داستان مورچه و سخن گفتن آنان با سليمان، و ده ‏ها موضوع و اندرز و نكته ديگرى كه خواهد آمد...

[گل مريم]

besmellah7



آشنايى با سوره قصص‏

اين سوره مباركه در شمار، بيست هشتمين سوره است كه به نكاتى از شناسنامه ‏اش اشاره مى‏ رود:

1 - چرا قصص؟

واژه «قصص» به مفهوم سرگذشت است كه در آيه بيست و پنجم اين سوره بكار رفته، و نام سوره از همين آيه برگرفته شده است؛ آنجا که مى‏ فرمايد:

فلمّا جائه و قصّ عليه القصص قال لا تخف نجوت من القوم الظالمين.

پس هنگامى كه موسى نزد شعيب آمد و سرگذشت خود را براى او باز گفت، وى گفت: ديگر ترسى به دل راه مده كه از گروه بيدادگران نجات يافته ‏اى.

افزون بر اين، در اين سوره سرگذشت طولانى و درس‏ آموز موسى از ولادت شگفت ‏انگيزش تا رسالت و پيكار فرهنگى و علمى و منطقى‏ اش با فرعون و نجات بنى اسرائيل از اسارت استبداد، و نيز مبارزه آن حضرت با «قارون»، مظهر زراندوزى و زرپرستى و انحصار با درسهاى انسان‏ساز بسيارى آمده است.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

به باور بيشتر مفسّران و دانشمندان قرآن پژوه، اين سوره مباركه در مكّه فرود آمده است، امّا پاره‏ اى نيز بر آنند كه برخى از آيات آن، از جمله آيه ‏هاى 52 تا 55 در مدينه، و آيه 85 در راه ميان مكه و مدينه بر قلب نورانى پيامبر مهر و خرد فرود آمده است.

به باور ما دقت در آيات و مفاهيم انسان‏ ساز عقيدتى و اجتماعى آن نشانگر آن است كه آيات اين سوره بطور يكسره با سبك و شيوه آيات و سوره‏ هاى مكّى هماهنگ ‏تر و همسازتر است، چرا كه از آغاز تا انجام بيشتر سخن از مسايل عقيدتى و زيربنايى است و در قالب دو سرگذشت طولانى موسى و بنى‏ اسرائيل و رويارويى آنان با فرعون و قارون و شكست و نابودى اين چهره‏ ها و مظاهر زشت زر و زور و تزوير، و پيروزى حق و حق‏ طلبان و نيز نويد از حكومت جهانى حق، همه و همه براى ايجاد اميد به آينده روشن در دل هاى مردم تازه مسلمان و گرفتار در چنگال استبداد «مكه» است،
و به آنان نويد مى ‏دهد كه زورمداران و فريبكاران و برده ‏داران و خودكامگان عرب نيز بسان فرعون و قارون و ديگر بيدادپيشگان و فريبكاران قرون و اعصار دير يا زود به كيفر بيدادشان خواهند رسيد و آينده از آن عدالتخواهان و آزادانديشان و مبارزان راه آزادى و حقوق انسانى است.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

به باور همه مفسّران اين سوره از 88 آيه و 1441 واژه و 5800 حرف تشكيل شده است و قاريان كوفه حروف مقطّعه آن را يك آيه به شمار آورده ‏اند.


4 - فضيلت تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه در اين مورد فرمود:

من قرأ طسم القصص اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من صدّق بموسى و كذّب به، و لم يبق ملك فى السّماوات و الارض الاّ شهد له يوم القيامة انّه كان صادقا.

كسى كه سوره قصص را تلاوت كند به شمار هر كدام از مردمى كه به موسى ايمان آورده و رسالتش را گواهى نمودند و يا آن حضرت را تكذيب كردند، ده حسنه به او پاداش داده مى‏شود، و فرشته ‏اى در آسمان‏ها و زمين نخواهد بود، جز اينكه در روز رستاخيز بر راستگويى او گواهى خواهد داد.

گفتنى است كه منظور نه تلاوت تنها كه همراه با دريافت مفاهيم و درس‏هاى آن و آن‏گاه عمل شايسته و بايسته و آزادمنشانه است.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از محتواى آن‏

اين سوره، با حروف اسرارآميز مقطّعه آغاز و با نويد حكومت جهانى شايستگان و شايسته‏ كرداران ادامه مى بابد.

از پى آن به سرگذشت عبرت ‏انگيز ولادت موسى،
مراحل گوناگون رشد و تكامل او،
هجرتش به مدين،
ازدواج و تشكيل خانواده،
بازگشت او به مصر،
انگيزش او از جانب خدا، پيكار او با فرعون و فرعونيان خودكامه و برترى‏ جو و تجاوزكار و عوامل نجات و رهايى بنى اسرائيل مى‏ پردازد.

آن‏گاه مبارزه او را با قارون، مظهر زرپرستى و زراندوزى و دجالگرى را ترسيم نموده و در لابلاى اين دو داستان طولانى صدها نكته انسان‏ساز و درس ‏آموز و الهام بخش را، در ابعاد گوناگون عقيدتى، اخلاقى، انسانى، حقوقى، اجتماعى، و سياسى به تابلو مى ‏برد.

[گل مريم]

اگر بخواهيم از روزنه‏ اى كوچك منظره اين بوستان عطرآگين و روح پرور را بنگريم، از جمله با اين گلها و گل بوته‏ ها روبرو مى ‏گرديم:

وعده خدا و سنّت او بر پيروزى حق‏ طلبان،
قدرت نمايى شگفت ‏آور خدا،
شاهكارى ديگر،
و ما او را به مادرش باز گردانديم،
هجرت تاريخى موسى!
انگيزش موسى،
در كاخ فرعون،
دجّالگرى و حق‏ ستيزى فرعون،
اراده تاريخ ساز خدا،
آخرين اميد،
و صدها نكته و اندرز و ده‏ها موضوع ديگرى كه در تفسیر خواهد آمد.

[فاطمه]

آشنايى با سوره عنكبوت‏

اين سوره مباركه بيست و نهمين سوره از سورهاى قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آن به نكاتى از شناسامه ‏اش اشاره مى‏ رود:

1 - چرا سوره عنكبوت؟

نام اين سوره مباركه از چهل و يكمين آيه آن برگرفته شده است، چرا كه در آيه مورد اشاره در قالب مثال جالب و درس ‏آموزى ناتوانى و زبونى خدايان دروغين و خدايگانهاى ساختگى، و نادانى و دنباله ‏روى و سرگشتگى پرستشگران آنها به تابلو رفته است تا هوشمندان و انديشوران به تباهى‏ هاى شرك و بت‏ پرستى بهتر و بيشتر پى ‏برند وبه اثرات سازنده ايمان به خداى يكتا و توانا دل بندند و خود را از انواع ذلت‏ها و اسارت‏ها آزاد سازند: مثل الّذين اتخذوا من اللّه كمثل العنكبوت...
و به همين تناسب هم نام اين سوره را، سوره عنكبوت خوانده‏ اند.

[فاطمه]

2 - فرودگاه آن‏

در مورد فرود و فرودگاه اين سوره ديدگاه‏ها متفاوت است:
1 - به باور گروهى از جمله «عطا»، همه آيات شصت و نه گانه اين سوره در مكّه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد بر قلب مصفّاى پيامبر فرود آمده است.
2 - امّا به باور پاره ‏اى از جمله «قتاده» همه آيات اين سوره در مدينه فرود آمده است.
3 - و از ديدگاه برخى از جمله «حسن» و در روايتى از «ابن عباس»، جز ده آيه از آيات آغازين اين سوره - كه در مدينه فرود آمده - ديگر آيات آن در مكّه نازل شده است.
يادآورى مى‏ گردد كه «ابن عباس» اين ديدگاه را از «ابن سلام» نيز روايت كرده است.

3 - شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏
شمار آيات اين سوره از ديدگاه همه مفسّران و دانشوران شصت و نه آيه است كه قاريان كوفه «الم» را يك آيه، و قاريان حجاز «تقطعون السّبيل» را يك آيه، و قاريان بصره و شام «مخلصين له الدين» را يك آيه دانسته ‏اند. گفتنى است كه اين سوره از980 واژه و 4195 حرف تشكيل شده است.

[فاطمه]

4 - پاداش تلاوت آن‏
1 - در فضيلت اين سوره مباركه و پاداش تلاوت آگاهانه و خالصانه و حق‏طلبانه آن، از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
من قرأ سورة العنكبوت كان له من الاجر عشر حسنات بعدد كل المؤمنين و المنافقين.
هر كس سوره عنكبوت را تلاوت كند، به شمار همه ايمان آوردگان و توحيدگرايان و به شمار نفاق گرايان ده پاداش براى او خواهد بود.

2 - و نيز از حضرت صادق آورده‏ اند كه فرمود:
من قرأ سورة العنكبوت و الرّوم فى شهر رمضان ليلة ثلاث و عشرين فهو و اللّه يا ابا محمد من اهل الجنّة، لا أستثنى فيه ابدا، و لا أخاف ان يكتب اللّه علىّ فى يمنى اثما، و انّ لهاتين السورتين من اللّه مكانا.
هر كس سوره عنكبوت و روم را در شب بيست و سوّم ماه رمضان تلاوت نمايد، به خداى سوگند كه از بهشتيان خواهد بود، و من كسى را از اين نويد و بشارت استثنا نمى‏ كنم، و نمى ‏ترسم كه خدا در اين سوگند و نويددهى، گناهى بر من بنويسد، و راستى كه اين دو سوره در پيشگاه خدا بسيار ارجمند مى ‏باشد.

[فاطمه]

5 - دورنمايى از محتواى اين سوره‏
اين سوره با حروف مقطّعه آغاز مى‏ گردد و از پى آن با هشدارى سخت به انسان‏ها در مورد آزمون و امتحان آنان - كه يكى از سنت‏هاى دير پا و جهان شمول خداست - ادامه مى‏ يابد، و آن‏گاه از مفاهيم بلند و انسان‏سازى، چون: شناخت آفريدگار جهان و شناخت جهان پس از مرگ پيام دارد.
پس از آن به بعثت‏هاى توحيدى و پرتوى از سرگذشت درس‏ آموز و الهام‏بخش آنان براى ايجاد تحوّل مطلوب و سازنده در دل‏ها و زدودن آثار ويرانگر شرك و بيداد و اوهام و خرافات و دنباله ‏روى و بردگى مى‏ پردازد، و دو منطق بالنده و سازنده وحى و رسالت و بهانه‏ جويى ‏هاى سست و بى‏خردانه بيدادگران و خودكامگان را ترسيم مى‏ كند و از سرنوشت سياه و فرجام رسواى آنان گزارش مى‏دهد، و در انبوهى از آيات ديگر زنجيره ‏اى از نشانه‏ هاى قدرت بى‏ كران پديدآورنده هستى را در چشم ‏انداز پژوهشگران قرار مى‏ دهد...
در شمارى از آيات و در قالب مثال جالب و زيبايى، پوچى و سستى و بى‏ پايگى تكيه بر خدايان دروغين و خدايگان‏هاى ساختگى و نگونسارى پرستشگران آنان را به نمايش مى ‏نهد، و در لابلاى اين مفاهيم و معارف و موضوعات گوناگون پندها و اندرزهاى درس‏ آموز و انسان‏ساز بسيارى مى ‏دهد كه خواهد آمد.
اگر بخواهيم دور نمايى از مفاهيم ارجدار اين سوره را در يك نگاه بنگريم؛ با اين معارف و موضوعات متنوع روبرو مى ‏گرديم؛ با مفاهيم بلندى نظير:
اصل آزمون در زندگى انسان‏ها،
راز موفقيت در زندگى.
مرز فرمانبردارى از پدر و مادر،
جداسازى مردم توحيدگرا از نفاقگرايان،
پرتوى از سرگذشت نوح،
پرتوى از سرگذشت الهام‏بخش ابراهيم،
كسانى كه از رحمت خدا نوميد مى ‏گردند...
هجرت به سوى خدا،
بايد از فرجام كار ظالمان عبرت گرفت،
كيفر بيدادگران قرون و اعصار،
واقعيتى بزرگ در قالب مثالى زيبا...

[گل مريم]

besm15



آشنايى با سوره روم‏

اين سوره مباركه، سيمين سوره از قرآن شريف است كه به برخى از مشخصّات آن اشاره مى‏ شود:


1 - چرا سوره روم؟

نام اين سوره مباركه از آغازين آيات آن برگرفته شده است، چرا كه در اين آيات قرآن شريف از شكست ابرقدرت آن روز دنيا - كه «روم» بود - خبر داده و به طور شگفت ‏آورى پيش‏ بينى و پيشگويى مى‏ كند كه اين شكست «روم» از «ايران» شكستى پاينده و نابود كننده نيست، بلكه به‏ زودى پيروز خواهد شد و عجيب اين است كه تاريخ درستى اين پيشگويى را نشان داده و بدين‏وسيله ثابت كرد كه قرآن وحى الهى و دريافت دارنده آن پيام ‏آور خدا و پيام رسان اوست:

الم، غلبت الرّوم...

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

به ‏باور گروهى از مفسّران از جمله «حسن»، همه آيات شصت‏ گانه اين سوره، جز - يك آيه آن در مكهّ و در كنار خانه خدا، بر قلب پاك و مصفّاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده است. آيه ‏اى كه در مدينه نازل شده، عبارت است از اين آيه شريفه كه مى ‏فرمايد:

فسبحان‏ الله حين تمسون و حين تصبحون.
پس هنگامى كه به شب وارد مى‏گرديد و آن‏گاه كه به بامداد در مى‏آييد خدا را به پاكى و قداست ستايش كنيد.


3- شماره آيات و واژه‏ هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره دو نظر آمده است:

1 - به ‏باور قاريان «مكّه» و قاريان پيشين «مدينه» اين سوره داراى 59 آيه است.

2 - امّا به باور ديگران اين سوره داراى شصت آيه مى ‏باشد. گفتنى است كه اين سوره 814 واژه، و از 3534 حرف تشكيل شده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى در اين مورد آورده ‏اند كه فرمود:

و من قراءها كان له من الاجر عشر حسنات بعدد كل ملك سبّح للّه ما بين السماء و الأرض و ادرك ماضعّ فى يومه و ليلة.

هركس سوره روم را تلاوت كند، پاداش پرشكوهى برابر ده حسنه به شماره هر فرشته ‏اى كه در ميان آسمان و زمين خدا را مى ‏ستايد، به او داده مى‏ شود و نيز آنچه را كه در ميان آسمان و زمين خدا را مى ‏ستايد، به او داده مى ‏شود و نيز آنچه را در شبانه‏ روز از دست داده است به آن خواهد رسيد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره نيز با حروف اسرارآميز مقطّعه آغاز و از پى آن با يك پيش‏گويى و پيش ‏بينى معجزه ‏آسا و شگفت ‏آورى ادامه مى‏ يابد، دارد؛ و در اين راه است كه زنجيره ‏اى از نشانه‏ هاى قدرت بى ‏كران و تدبير وصف‏ ناپذير و دانش بى‏ پايان او در كران تا كران آسمانها و زمين، خشكى و دريا، دستگاه شگفت ‏انگيز وجود انسان، آفرينش او از خاك، قانون و نظام زوجيت و آفرينش همسر براى انسانها و مهر و محبّت عجيب حاكم در ميان آنان، قانون اسرارآميز و ناشناخته مرگ و حيات و... را به تابلو مى ‏برد.

اگر بخواهيم از روزنه‏ اى كوچك درونمايى از محتواى غنى و انسان‏ ساز اين سوره مباركه را بنگريم، از جمله با اين مفاهيم بلند و جامعه‏ پرداز روبرو مى‏ گرديم:

يك پيشگويى و پيش‏ بينى معجزه آسا در پيكار ديرپاى دو قدرت‏ بزرگ آن روزگار،
ديدگاهها در داستان فرود اين آيات،
دو پرسش تفكرانگيز و هدايت بخش،
آغازگر آفرينش و برپادارنده رستاخيز،
رستاخير و جدايى گروه‏ها و سرنوشت‏ها،
نشانه‏ هاى او،
پرتوى از كتاب پراسرار طبيعت و دنياى وجود انسان،
فرمانروايى او،
نداى فطرت،
هشدار از پراكندگى و خودكامگى‏
دعوت به توحيدگرايى و هشدار از شرك و بيداد،
تباهى و بيداد، ثمره شوم عملكرد خود خواهانه خودكامگان،
در راستاى شناخت خدا،
تنها زنده ‏گانند كه پيام تو را مى ‏شنوند،
بهترين راه شناخت خدا،
معاد و جهاد پس مرگ،
و ده‏ها نكته و اندرز و درس‏ هاى انسان ساز ديگرى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besm12


آشنايى با سوره لقمان‏

اين سوره انسان‏ ساز در شمار قرآن، سى‏ ويكمين سوره است كه به نكاتى در آشنايى با آن اشاره مى ‏رود:

1 - چرا سوره لقمان؟

نام اين سوره مباركه «لقمان» است، و اين نام بلند و جاودانه از آيه دوازدهم آن برگرفته شده است، چرا كه در اين سوره، از «لقمان» آن مرد دانشور و فرزانه سخن به ميان آمده، و او به عنوان پدرى نمونه به تابلو رفته و اندرزهاى انسان‏ ساز و ارزشمند او به فرزندش، در شمارى از آيات آمده است كه سخت در خور تدبّر تعمّق است. ولقد آتينا لقمان الحكمة ان اشكرللّه...


2 - فرودگاه آن‏

در مورد فرودگاه اين سوره دو نظر است:

1 - به باور بيشتر مفسّران و دانشوران اين سوره در مكّه و در كنار كهن‏ترين خانه توحيد و تقوا بر زجاجه جان محمد (ص) فرود آمده است.

2 - امّا «ابن عباس» برآن است كه سه آيه از آيات آن در مدينه، و ديگر آيات آن در مكّه فرود آمده است. لازم به يادآورى است كه آيات سه‏ گانه‏ اى كه به باور «ابن عباس» در مدينه فرود آمده است، عبارتند از آيه‏ هاى: 27، 28 و 29.

به ‏باور ما همه آيات اين سوره از نظر محتوا و آهنگ، بسان سوره‏ هايى است كه در مكّه فرود آمده، چرا كه در همه آيات سى ‏و چند گانه اين سوره از شكوه و عظمت قرآن، صفات مردم توحيدگرا، نشانه ‏هاى خدا در آفرينش، دلايل توحيدگرايى و يكتاپرستى و موضوع معاد و جهان پس از مرگ سخن رفته است.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

در اين مورد نيز دو نظر آمده است:

1 - به باور قاريان «حجاز» اين سوره داراى سى و سه آيه است.

2 - امّا از ديدگاه ديگر قاريانِ و مفسّران اين سوره از سى ‏و چهار آيه تشكيل شده است.

گفتنى است كه قاريان كوفه حروف مقطعه آغاز آن را يك آيه، و قاريان بصره و شام «مخلصين له‏ الدّين» را يك آيه مى ‏دانند.

اين سوره از 548 واژه، و از 2110 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - در اين مورد از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء سورة لقمان، كان لقمان له رفيقا يوم القيامه، و اعطى من الحسنات عشراً بعدد من عمل بالمعروف و عمل بالمنكر.
كسى كه سوره «لقمان» را براى دريافت پيام آن، و عمل به مقررات و اندرزهايش تلاوت كند، در روز رستاخيز «لقمان» دوست و همنشين او خواهد بود، و به شمار كسانى كه كارهاى شايسته و خداپسندانه يا ناپسندانه انجام داده ‏اند، ده حسنه به او داده مى‏ شود.

2 - و از حضرت باقر عليه‏السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء سورةَ لقمان فى كلّ ليلة و كلّ الله به فى ليلة ثلاثين ملكاً محفظونه من ابليس و جنوده حتى يصح، فاذا قرئها بالنّهار لم يزالوا يحفظونه من ابليس و جنوده حتّى يحسى:

هركس سوره لقمان را در هر شب تلاوت كند، خداى فرزانه سى ‏فرشته را براى نگهبانى از او خواهد گماشت، و آنها تا بامداد حفاظت از او را در برابر شيطان و سپاهيانش به عهده خواهند گرفت، و اگر در روز اين سوره را تلاوت كند، تا شامگاه آن روز همچنان فرشتگان او را از شرارت و وسوسه شيطان و لشكريانش حراست خواهند كرد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى آن‏

همان‏گونه كه اشاره رفت، اين سوره به نام «لقمان» آن فرزانه نامدار و آن دانشور و دانشمند شايسته كردارى است كه در زندگى دانش و بينش و بيان و عملكرد شايسته و خداپسندانه را به هم آميخته بود؛ همو كه افزون بر اينكه دانشورى فرزانه و نام آور است، پدرى نمونه و الهام‏ بخش نيز مى ‏باشد، و خدا فرازهايى از اندرزهاى انسان‏ساز او به فرزندش را به تابلو مى ‏برد.

اين سوره كه در مكّه و دوران نزديك هجرت پيامبر فرود آمده، از نظر محتوا با سوره‏ هاى مكّى هماهنگ است، از اين رو بسان برخى از سوره‏ ها، با حروف مقطّعه آغاز و با بيان شكوه و عظمت قرآن و ترسيم وصف شايسته‏ كرداران و مردم با ايمان، ادامه مى ‏يابد، آن‏گاه زنجيره ‏اى از نشانه ‏هاى روشن و روشنگر وجود و يكتايى و عظمت آفريدگار هستى، قدرت و دانش بى‏ كران خدا، حكمت و فرزانگى و هدفدارى، و عدالت او در آسمانها، زمين، كوه‏ها، جبندگان، فرود باران، و پرورش و شكوفايى گل‏ها و گياهان و طراوت و زيبايى درختان و ميوه ‏هاى متنوّع را در چشم ‏انداز حق‏ جويان قرار مى‏ دهد، و با بيان دلايل يكتايى آفريدگار هستى، شرك و شرك گرايان را به‏ خاطر گرفتار آمدن در كمند دنباله‏ روى و تعصب ‏انگيزى و حق‏ ستيزى به ‏باد انتقاد مى‏ گيرد، و سرانجام با بحث از معاد و جهان پس از مرگ و هشدار به انسان‏هاى سركش و مغرور و ده‏ ها اندرز و صدها نكته الهام بخش در لابلاى اين بحث‏ها آن را به ‏پايان مى ‏رساند.

[گل مريم]

اگر بر آن باشيم كه دورنمايى از مفاهم بلند و معارف انسان‏ساز اين سوره را در يك نگاه بنگريم، با اين عناوين روبرو مى‏ گرديم:

شكوه و عظمت اين كتاب حكمت ‏آموز،
نشانه‏ هاى نيكوكاران،
موسيقى و آوازه‏ خوانى، اين شاهكار آفريدگار هستى است،
خدايان دروغين چه آفريده‏ اند؟
پدر نمونه از ديدگاه قرآن،
گراميداشت مقام پدر و مادر،
مرز فرمانبردارى از پدر و مادر،
پاره‏اى از اندرزه اى لقمان،
نعمت‏هاى آشكار و نهان،
راز شكوه و عظمت لقمان،
آفت دنباله‏ روى،
ترسيمى زيبا از دانش بى‏ كران خدا،
پرتوى از نشانه‏ هاى او در درياها و اقيانوس‏ها،
چهار درس انسان‏ ساز،

و ده‏ها نكته و درس و پند و اندرز ديگرى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besm18



آشنايى با سوره سجده‏

سى و دوّمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف، سوره مباركه «سجده» يا «مضاجع» است، كه به نكاتى در شناسنامه آن اشاره مى‏ رود.

1 - چرا سوره سجده؟

نام جاودانه اين سوره را در پاره ‏اى از روايات «سوره سجده» و در پاره‏ اى از روايات «حم سجده»، گاهى بدان جهت كه پس از سوره لقمان آمده است، «سجده لقمان» و در برخى از روايات «الم تنزيل» خوانده‏ اند همه اين نامها از پانزدهمين آيه اين سوره مباركه برگرفته شده است؛ چرا كه در اين آيه به هنگام وصف از انسان‏هاى توحيدگرا و با ايمان روشنگرى مى‏ كند كه آنان مردمى هستند كه به آيات خدا ايمان آورده و به هنگام تلاوت آيات او به آنان، به نشان ستايش و سپاس او سجده مى‏ گذارند.

و نيز اين سوره مباركه را تناسب شانزدهمين آيه آن «سوره مضاجع» ناميده ‏اند.

[گل مريم]

2 - فرودگان آن‏

به باور همه مفسّران، جز سه آيه اين سوره مباركه كه در «مدينه» فرود آمده، ديگر آيات آن در «مكّه» و در كنار خانه خدا بر قلب مصفّاى پيامبر نور نازل شده است.

آن سه آيه «مدنى» عبارتند از آيه‏ هاى هيجده تا بيست؛ گرچه پاره ‏اى برآنند كه اين سه آيه نيز بسان ديگر آيات در مكه فرود آمده، چرا كه با آيات مكّى هماهنگ است و نشانى از مدنى بودن آيات در آنها به چشم نمى‏ خورد.


3 - شمار آيات و حروف آن‏

به باور بيشتر مفسّران شمار آيات اين سوره سى ‏آيه، و به باور بصريان بيست ‏و نه آيه است، كه بسيارى، از جمله قاريان حجاز، شام و برخى از قاريان كوفه، حروف مقطّعه آغاز آن را آيه‏ اى به شمار آورده‏ اند.

گفتنى است كه‏ اين سوره داراى 380 واژه و داراى 1513 حرف است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء «الم تنزيل» و «تبارك الّذى بيده الملك» فكانّما احيا ليلة القدر:
كسى كه سوره سجده و ملك را تلاوت كند، بسان كسى است كه شب مبارك قدر را احيا و شب زنده ‏دارى كرده است.

پيامبر گرامى آورده ‏اند كه آن حضرت در همه شبها، اين دو سوره مباركه را، كه از فضيلت آنها سخن رفت، تلاوت مى ‏كرد و آن‏گاه سر بر بستر مى ‏نهاد و مى ‏خوابيد.

«ليث» آورده است كه اين موضوع را به «طاووس» گفتم كه او به من گفت: اين دو سوره، از همه سوره ‏هاى قرآن، ارجمندترند و هركس اين دو سوره را بخواند، شصت حسنه براى او نوشته شده و شصت‏ گناه از پرونده عملش محو گرديده، و مقام و موقعيت او شصت درجه بالا مى‏ رود.

2 - از حضر صادق عليه‏السلام آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء سوره السّجده فى كلّ ليلة جمعة اعطاه‏الله كتابه بيمينه، ولم يحاسبه بما كان منه، و كان من رفقاء محمد...
كسى كه سوره سجده را در هر شب جمعه تلاوت كند، خدا نامه عملكرد او را به دست راست او داده و گذشته او را مى‏ بخشد، و وى را از دوستان پيامبرش محمد (ص) و خاندان گرانقدر او قرار مى‏ دهد.
روشن است كه منظور از تلاوت و پاداش پرشكوه آن تلاوتى است كه سرآغاز انديشه، آهنگ و احساس مسؤليت و عمل به وظايف انسانى باشد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره مباركه با ياد و نام بلند وبا عظمت خدا و حروف پر راز و رمز مقطعه آغاز گرديد و با ترسيم شكوه و عظمت قرآن شريف، اين جاودانه ‏ترين سند رسالت پيامبر و نفى تهمت‏ هاى شرك گرايان و اصلاح ستيزان ادامه مى ‏يابد.

آن‏گاه زنجيره ‏اى از نشانه‏ هاى يكتايى و قدرت بى‏ كران خدا در كران تا كران آسمانها و زمين را به تابلو مى‏ برد، تا بدين‏وسيله انديشه‏ ها را براى انديشه درست برانگيزد، و از پى آن از آفرينش شگفت ‏آور انسان و ارزانى شدن ابزارهاى شناخت به او سخن مى‏ گويد.

در ادامه آيات از مسئله مرگ و زندگى و رستاخيز پس از مرگ پيام دارد و از ميان مفاهيم گوناگون و معارف بسيار دل‏انگيز و انسان‏ سازش ده‏ها پند و اندرز و نكته‏ هاى درس ‏آموز به ارمغان دارد.

اگر بخواهيم از پنجره ‏اى كوچك بر اين لاله ‏زار قرآن بنگريم با اين گلها و گل‏بوته‏ هاى عطرآگين و زيبا و پرطراوت روبرو مى ‏شويم:

گل‏واژه پر طراوت شكوه و عظمت قرآن،
گل‏بوته وحى و رسالت و فرود آيات از سوى خدا،
نفى پندارها و بافته ‏هاى دشمنان و وحى و رسالت،
هدف از فرود قرآن،
پرتوى از نشانه‏ هاى او،
آفرينش جهان و انسان،
پديده شگفت‏ انگيز و ناشناخته مرگ،
وصف مردم با ايمان و شايسته‏ كردار،
ويژگى‏ هاى هشت گانه ايمان آوردگان،
هشدار از عذاب دور و نزديك،
آيا درس عبرت نمى‏ گيريد؟!

و دهها درس انسان ‏ساز ديگرى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besme




آشنايى با سوره احزاب‏

اين سوره مباركه در شمار قرآن سى‏ وسومين سوره است؛ به‏ جاست كه به نكاتى در آشنايى با آن بنگريم:


1 - چرا سوره احزاب؟

به دو دليل نام اين سوره را «احزاب» خوانده ‏اند:

الف - نخست اينكه حزبها و قبيله ‏هاى اصلاح ‏ناپذير و شرك گراى عرب به پندار خام و احمقانه خويش براى پيكار با قرآن و پيامبر و در هم كوبيدن اسلام و پيروانش، دست به دست هم داده و مدينه را محاصره نمودند و در نتيجه جنگ «خندق» يا «احزاب» روى داد كه با پيروزى پيامبر و ذلّت و خفّت دشمنانش به‏ پايان رسيد.

ب - ديگر بدان دليل كه اين واژه، در برخى از آيات اين سوره مباركه، به تناسب سخن از آن رويداد بزرگ و سرنوشت ساز، چندين بار به‏ كار رفته و در حقيقت نام اين سوره از خود آيات آن برگرفته شده است.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

اين سوره مباركه در «مدينه» بر قلب مصفاى پيامبر گرامى فرود آمده است.
در اين مورد هم دانشوران و قرآن پژوهان اتفاق ‏نظر دارند، و هم بخشى از آيات اين سوره كه از پيكار سرنوشت ساز «خندق» يا «احزاب»، و درس‏هايى كه بايد از آن گرفت سخن مى‏ گويد، گواه اين حقيقت است.

افزون بر اين دو گروه و دو دليل، بخش‏هايى چندگانه آيات و مفاهيم و موضوعات متنوّع آن، كه از سفارش به فرمانبردارى از خدا آغاز مى‏ گردد، و پس از نفى شمارى از خرافات و حق‏كشى‏ هاى رايج خانوادگى و اجتماعى آن روز، و هشدار به همسران پيامبر كه بايد اسوه و الگوى جامعه باشند ادامه مى ‏يابد و آن‏گاه با روشنگرى شايسته در مورد حجاب و عفاف، با دعوت به توحيدگرايى و يكتاپرستى و ايمان به جهان پس از مرگ به پايان مى‏ رسد، خود گواه ديگرى بر مدنى بودن اين سوره و آيات آن است.


3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

اين سوره به باور همه مفسّران و دانشمندان داراى هفتاد و سه آيه است، اين آيات پس از نام بلند و پرشكوه خدا با خطاب به پيامبر آغاز، و با آخرين آيه كه از كيفر مشركان و منافقان سخن مى ‏گويد به پايان مى ‏رسد.

گفتنى است كه اين سوره 1288 واژه و 5896 حرف تشكيل شده، و در سال ششم از هجرت فرود آمده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - در شكوه و فضيلت اين سوره از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء سورة الأحزاب و علمها اهله... اعطى الامان من عذاب القبر.
كسى كه سوره احزاب را تلاوت كند و آن را به خانواده و نزديكانش آموزش دهد، به او، از عذاب قبر امان داده خواهد شد.

2 - و نيز از حضرت صادق عليه‏السلام آورده‏ اند كه فرمود:

من كان كثير القرائة لسورة الأحزاب كان يوم القيامه فى‏ جوار محمد(ص) و آله
كسى كه سوره احزاب را بسيار تلاوت كند در سراى آخرت در همسايگى پيامبر و خاندان او خواهد بود.

روشن است كه اين پاداش ارزشمند و اين فضيلت و بهاى گران نه براى تلاوت تنهاى قرآن، بلكه براى تلاوتى است كه سرآغاز انديشه و فكر و مقدمه آگاهى و ايمان ژرف و براى زندگى عادلانه و درخور شأن انسان و رعايت شايسته حقوق او باشد.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از محتواى آن‏

اين سوره، با نام بلند و جاودانه خدا آغاز مى‏ گردد، و پس از آن روى سخن با پيامبر گرامى است و ضمن فراخواندن آن حضرت به پايدارى در راه ايمان و استوارى در پرواى خدا و عدم سازش كفر و بيداد با كفرگرايان و ظالمان، او را به توكل بر خدا توصيه مى‏ كند، و به او اطمينان مى ‏دهد كه خدا براى يارى و دفاع از او و راه و رسم عادلانه و افتخار آفرين‏اش بسنده است.

آن‏گاه پس از زمينه‏ سازى مناسب و مساعد، به نفى و انكار شمارى از خرافاتِ دست و پا گير و ظالمانه خانوادگى و اجتماعى پرداخته و راه درست را پيش پاى بندگان حق‏جوى خدا قرار مى‏ دهد تا دنيايى عادلانه و انسانى بسازند.

در شمارى از آيات به بيان پيكار «خندق» و رويدادهاى تكان دهنده و درس ‏آموز آن مى‏پردازد، و برخى راز و رمز صعودها و سقوطها را در چشم انداز دانشوران و قرآن پژوهان قرار مى ‏دهد.
و در لابلاى اين مفاهيم متنوّع و معارف انسان‏ساز ده‏ها پند و اندرز و نكته درس ‏آموز عقيدتى، اخلاقى، حقوقى، خانوادگى، فكرى، فرهنگى و انسانى به انسان‏هاى حق‏جو و ترقى‏ خواه به ارمغان دارد كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

آشنايى با سوره سبأ

سوره مباركه «سبأ»، سى و چهارمين سوره از قرآن شريف است. پبه نكاتى از شناسنامه آن اشاره مى ‏رود:

1- فرودگاه آن‏

همه آيات اين سوره مباركه در مكّه و كنار خانه پرشكوه خدا بر قلب پاك پيامبر مهر و آزادى فرود آمده است؛ اين موضوع را هم مفسّران و محدثان آورده ‏اند، و هم افزون بر آنان، محتواى آيات و مفاهيم بلند و انسان‏ ساز سوره و نيز آهنگ و ديگر ويژگى‏ ها و ريزه‏ كاريهاى آن گواهى مى‏ كند.


2- شماره آيات و واژه‏ هاى آن‏

به باور بيشتر مفسّران اين سوره داراى پنجاه و چهار آيه است، امّا پاره ‏اى آيات آن را پنجاه و پنج آيه شمرده‏ اند. بحث و گفتگو در آيه پانزدهم است كه برخى قاريان شام آن را دو آيه به حساب آورده ‏اند؛ چرا كه به باور آنان «عن يمين و شمال» پايان آيه است.
گفتنى است كه اين سوره از 883 واژه، و 3512 حرف تشكيل شده و داراى بخش‏هاى گوناگون، معارف و مفاهيم بلند، و درس‏هاى ارزنده ‏اى است.

[گل مريم]

3- نام اين سوره‏

واژه «سبأ» نام جامعه و مردمى است كه بانويى به نام «بلقيس» رهبرى سياسى و اجتماعى آن را به كف داشت و در روزگار فرمانروايى «سليمان» مى‏ زيست.

از آنجايى كه از آيات پانزدهم اين سوره داستان درس آن جامعه و تمدن خيره‏ كننده و شكوفا به تابلو رفته است، نام اين سوره نيز به نام همان قوم و جامعه، «سبأ» نامگذارى گرديده است.

به گونه‏ اى آورده ‏اند اين سوره هشتاد و سوّمين سوره‏اى است كه بر قلب مصفاى پيامبر فرود آمده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن در روايات‏

1- از پيامبر گرامى آورده‏ اند كه در اين مورد فرمود:

من قرأ سورة سبأ لم يبق نبىّ و لا رسول الا كان له يوم القيامه رفيقا و مصافحاً.
كسى كه سوره «سبأ» را با اخلاص و ايمان تلاوت كند، همه پيامبران خدا در روز رستاخيز دوست و همنشين او گرديده و با او دست دوستى خواهند داد.

2- از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ الحمدين جميعاً، سبأ و فاطر، فى ليلة لم يزل ليلة فى حفظ الله تعالى وكلائه، فان قرأهما فى نهاره لم يصبه فى نهاره مكروه، واعطى من خير الدنيا و خير الاخرة ما لم يخطر على قلبه و لم يبلغ مناه.
كسى كه دو سوره سبأ و فاطر را، كه با ستايش خدا آغاز مى ‏گردند، هر دو را به طور كامل در يك شب تلاوت كند، همه آن شب را در پرتو قدرت خدا و حفظ و حراست او خواهد بود؛ و اگر در روز، آن دو را تلاوت كند، در آن روز هيچ رويداد ناخوشايندى به او نخواهد رسيد، و از خير و خوبى‏ هاى اين جهان و جهان ديگر، به اندازه ‏اى به او ارزانى مى‏ گردد كه هرگز به قلبش خطور نكرده، و به انديشه و آرزويش نرسيده است.

[گل مريم]

5- دورنمايى از مفاهيم و محتواى آن‏

از آنجايى كه اين سوره مباركه در «مكه» و در كنار كهن‏ترين خانه توحيد، بر قلب مصفاى پيامبر مهر و خرد فرود آمده است، با شيوه آموزش و روشنگرى سوره ‏هاى «مكّى» هماهنگ است، و بيشتر از هر موضوع ديگر، در باره اصول دين و مبانى آيين سخن مى ‏گويد و بر اين راه است كه با ايجاد تحوّل مطلوب فكرى و عقيدتى و اخلاقى و انسانى، در زندگى مردم تحوّل مطلوب و دگرگونى شايسته و بايسته ‏اى پديد آورد؛ بر اين باور است كه اگر بخواهيم به دورنمايى از مفاهيم و معارف اين سوره بنگريم، با اين درس‏ها و عناوين روبرو مى‏ گرديم:

1- آفريدگارى و فرمانروايى خدا و دانش بى‏ كران او،
2- پندار شرك‏ گرايان در باره معاد و روشنگرى قرآن،
3- ارزش دانش و موقعيت رفيع دانشوران حقگرا،
پرتوى از سرگذشت داوود و نعمت‏هاى گران خدا بر او،
سرگذشت درس ‏آموز سليمان و مواهب خدا بر آن حضرت،
پرشكوه‏ترين فرمانرواى گيتى!
مرگ عبرت ‏انگيز او به صورت ايستاده،
سرگذشت عبرت ‏انگيز جامعه و تمدّن «سبأ»،
انسان نه مقهور نفس است و نه شيطان‏هاى گوناگون،
اصل نبوت و رسالت جهانى پيامبر اسلام،

زيربنا و سرچشمه هر تحولى مطلوب و نامطلوب انديشه و عملكرد خود انسان است،

و در لابلاى اين مفاهيم كلى و موضوعات متنوع با ده‏ها اندرز و هشدار و روشنگرى و رهنمود انسان‏ساز و جانبخشى - كه در تفسیر آن خواهد آمد - رو به‏ رو مى‏ گرديم.

[گل مريم]

besmellah4


آشنايى با سوره فاطر

اين سوره در شمار قرآن شريف، سى و پنجمين سوره است، و بجاست كه
به نكاتى در آشنايى با آن اشاره رود:

1- چرا سوره فاطر؟

واژه «فاطر»، به مفهوم «شكافنده» و «پديدآورنده»، يكى از دو نام اين سوره است، و اين نام از نخستين آيه آن برگرفته شده است كه مى ‏فرمايد: الحمدلله فاطرالسماوات والارض...
ستايش از آنِ خداست كه پديدآورنده آسمانها و زمين است...

و نام ديگر اين سوره «ملائكة» است، كه باز هم از همين آيه برگرفته شده است، چرا كه در اين آيه از آفريدگار توانا و فرزانه هستى با صفت پديدآورنده آسمانها و زمين ستايش شده، و فرشتگانش به عنوان رسولان و پيام‏ رسانانى كه حاملان فرمان خدا و به انجام رسانان فرمان‏ هاى او در جهان هستند ياد شده است.

[گل مريم]

2- فرودگاه اين سوره‏

بيشتر مفسران برآنند كه همه آيات اين سوره در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد وحى و رسالت بر قلب مصفاى پيامبر فرود آمده، و تنها «حسن» بر آن است كه دو آيه 29 و 32 در مدينه فرود آمده است.

افزون بر ديدگاه مفسران و محدثان در اين مورد، محتواى آيات انسان‏ ساز و روشنگر آن نيز نشانگر همسويى و هماهنگى مفاهيم و معارف بلند و دگرگون‏ساز آن با محتواى سوره‏ هاى مكى است؛

چرا كه با تعمق در آيات آن درمى‏ يابيم كه در كران تا كران آن، سخن از شناخت آفريدگار هستى و اوصاف او، توحيدگرايى و يكتاپرستى، شناخت معاد و جهان پس از مرگ، سرنوشت سپاسگزاران و ناسپايان در آن سرا، پاداش و كيفر عملكردها، اصل رسالت و دعوت پيامبران و منطق مخالفان آن دعوتها، پيكار با شرك و بيداد و اوهام و خرافات، آفرينش انسان و جهان، مسئوليت انسان در برابر عملكرد خويش و ترسيم پاره ‏اى از سنت‏هاى جهان شمول خدا در زندگى انسان است.

[گل مريم]

3- شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

شمار آيات اين سوره به باور شاميان و پاره ‏اى از مدنى ‏ها چهل و شش آيه امّا از ديدگاه مشهور چهل و پنج آيه است...

اين سوره از 777 واژه، و 3130 حرف ساخته شده است.


4- پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى در اين مورد آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء سورة الملائكة دعته يوم القيامه ثلاثة ابواب من الجنة ان ادخل من اى الابواب شئت:
هركس سوره «ملائكه» را بخواند، در روز قيامت سه در از درهاى بهشت او را به سوى خود دعوت مى‏ كند كه از هركدام مى ‏خواهى وارد شو!

[گل مريم]

5- دورنمايى از مفاهيم آن‏

گذشت كه اين سوره و آيات جانبخش آن در مكه بر قلب پاك پيامبر دانش و آزادگى فرود آمده است؛ به همين جهت با وصف آفريدگار هستى و ستايش ذات پاك و بى‏ همتاى او - كه پديدآورنده آسمانها و زمين است - آغاز مى ‏گردد، و به همراه آن زنجيره ‏اى از نشانه ‏هاى قدرت بى‏ همانند و عظمت و شكوه و حكمت وصف‏ ناپذير او - كه هركدام نشانگر يكتايى و بى‏ همتايى ذات پاك اوست - به تابلو مى‏ رود.

از پى اين دو بخش و دو بخش از مفاهيم انسان‏ساز، به تدبير جهان و انسان و گردانندگى او مى ‏پردازد و از آفرينش موجودات، روزى ‏بخشى به آنها آفرينش انسان و مراحل گوناگون تكامل او سخن مى ‏گويد.

در شمارى از آيات از نعمت‏هاى بى ‏كران و بى ‏شمار خدا به انسان پرده برمى‏ دارد و آن گاه ضمن رهنمود او به سپاسگزارى در برابر نعمت‏ها، به سرنوشت سپاسگزاران و ناسپايان براى بيدارى و هشيارى عصرها و نسل‏ها اشاره مى‏ رود.

در انبوهى از آيات از معاد و جهان پس از مرگ و پاداش و كيفرِ عملكرد انسان در روز رستاخيز ياد مى‏ كند، و در انبوه ديگرى از آيات به اصل وحى و رسالت، روشنگرى دلسوزانه پيامبران، منطق انسان‏ساز و جانبخش آنان، بهانه ‏جويى‏ ها و حق ‏ستيزيهاى مخالفان وحى و رسالت، آرامش خاطر بخشيدن به پيامبر در برابر ددمنشى‏ هاى آنان و ده‏ها نكته ظريف ديگر مى‏ پردازد و در لابلاى اين مفاهيم متنوّع و درس‏ هاى انسان ‏ساز به پند و اندرزها و هشدارها و روشنگريهاى بسيارى اشاره مى‏ رود.

[گل مريم]

besm22



آشنايى با سوره «يس»

سوره‏اى كه در آستانه آن ايستاده ‏ايم، در شماره قرآن شريف سى و ششمين سوره است؛ مناسب است كه به نكاتى از شناسنامه ‏اش بنگريم:


1- چرا «يس»؟

اين نام و عنوان براى اين سوره مباركه، از آغازين آيه آن برگرفته شده، و از حروف پر رمز و رازى است كه در آغاز برخى ديگر از سوره‏هاى قرآن شريف آمده است. به گونه ‏اى كه مفسران در اين مورد آورده ‏اند، در اينجا روى سخن با پيامبر گرامى است، و خداى فرزانه آن وجود گرانمايه را با اين نام پراسرار مخاطب مى ‏سازد كه: هان اى پيامبر!
به قرآن حكمت ‏آموز سوگند كه تو از جمله پيامبرانى!
تو بر راهى راست و بى ‏انحراف قرار دارى، و كتابى كه بر تو وحى مى‏ گردد از سوى آن خداى شكست‏ ناپذير مهربان فرود آمده است...

گفتنى است كه اين سوره را با عناوينى چون: «قلب قرآن» و يا «ريحانةالقرآن» نيز خوانده ‏اند.

[گل مريم]

2- فرودگاه آن‏

از ديدگاه همه مفسران و محدثان اين سوره مكّى است، و همه آيات روشنگر آن در كنار خانه خدا بر قلب مصفاى پيامبر مهر و آزادى فرود آمده است.

امّا «ابن عباس» بر آن است كه يك آيه از آيات اين سوره، در مدينه فرود آمده، و آن آيه چهل و هفتم مى‏ باشد.


3- شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

اين سوره، پنجاه و نهمين سوره ‏اى است كه بر قلب مصفاى پيامبر فرود آمد، و آيات آن از ديدگاه كوفيان هشتاد و سه آيه، و ديگران آيات آن را هشتاد و دو آيه عنوان ساخته ‏اند.

راز اين دوگانگى در آغاز سوره است، كه گروه نخست خود «يس» را، يك آيه شمرده‏ اند.

اين سوره از 727 واژه، و از 3555 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن در روايات:

1- «ابوبكر» از پيامبر گرامى آوره است كه فرمود:

سورة «يس» تدعى فى‏ التوراة المعمة! قيل و ماالمعمة؟ قال: نغم صاحبها خيرالدنيا و الاخرة...
سوره مباركه «يس» در تورات به عنوان «عموميت آفرين» خوانده شده است.
از آن حضرت پرسيدند، چرا با اين عنوان خوانده شده است؟
فرمود: بدان جهت كه هركس با اين سوره و آيات آن همدل و همنشين گردد، و آنها را آگاهانه و با اخلاص تلاوت كند و مفاهيم بلندش را راه و رسم خويش قرار دهد، اين سوره خير دنيا و آخرت را بر او سايه ‏گستر مى‏ سازد؛ رنج و گرفتارى اين جهان را از او برطرف، و ترس و هراس آخرت را از او دفع مى‏ كند.

به اين سوره مباركه «مدافعه» و «قاضيه» نيز گفته مى‏ شود، چرا كه اين سوره هر بدى را از كسى كه آن را تلاوت كند دور و هر خواسته ‏اى را به خواست خدا براى او برمى ‏آورد.

هركس اين سوره را با شور و اخلاص بخواند پاداش بيست «حج» در كارنامه‏ اش نوشته مى ‏شود؛ و كسى كه آن را بشنود پاداش هزار دينار انفاقِ خالصانه به او مى‏ رسد؛ و كسى كه اين سوره را بنويسد، آن گاه آن را بشويد و بياشامد، هزار داروى شفابخش و هزار نور و هزار بركت و هزار رحمت به سازمان وجود او وارد ساخته و هر درد و بيمارى را از آن برمى‏ كند و برطرف مى ‏سازد.

2- و نيز «انس» از پيامبر گرامى آورده است كه فرمود:

انّ لكل شى‏ءٍ قلبا و قلب القرآن يس
هرچيزى قلبى دارد و قلب و دل قرآن شريف سوره «يس» است.

3- و نيز آورده ‏اند كه فرمود:

من دخل المقابر فقراء سورة «يس» خفف عنهم يومئذٍ و كان له بعدد من فيها حسنات
هركس به گورستانى وارد گردد و سوره «يس» را بخواند خدا در آن روز از عذاب بر آنان تخفيف داده و براى او به شمار مردگانى كه در آنجا خفته ‏اند حسناتى نوشته مى‏ شود.

[گل مريم]

4- از حضرت صادق(ع) آورده ‏اند كه فرمود:

ان لكل شى‏ء قلبا و قلب القرآن «يس» فمن قراء «يس» فى نهاره قبل ان يمسى كان فى نهاره من المحفوظين والمرزوقين حتى يمسى...
براى هر پديده ‏اى قلب و دلى است و قلب قرآن، سوره «يس» است؛ از اين رو هركس آن را در روز، پيش از غروب بخواند، در همه روزى كه آن را خوانده است از گرفتاريها مصون و محفوظ است، و پر رزق و روزى خواهد بود؛ و هر كس آن را در شب و پيش از خفتن بخواند، خدا هزار فرشته را بر او مى‏ گمارد تا او را از شرارت و وسوسه هر شيطان رانده شده و هر آفتى حراست كنند؛ و اگر در خواب جهان را بدرود گويد، خدا او را به بهشت پرطراوت و زيبا وارد مى‏ سازد و سى هزار فرشته براى غسل دادن پيكر او حضور يافته و همگى براى او آمرزش مى ‏طلبند و او را تا آرامگاهش بدرقه مى‏ كنند؛ و هنگامى كه او را داخل آرامگاهش قرار مى ‏دهند، آن فرشتگان در آنجا به عبادت خدا برمى‏ خيزند و پاداش عبادت خود را نثار او مى ‏نمايند؛ چنين كسى قبرش تا آنجايى كه ديدگان مى‏ نگرند گسترش مى‏ يابد و از فشار قبر ايمن مى ‏شود و از آرامگاهش هماره نورى تا آسمان پرتوافكن مى‏ گردد تا روز رستاخيز از آنجا برخيزد و هنگامى كه در روز رستاخيز از آرامگاهش سر برمى‏ آورد، آن فرشتگان هماره با او هستند و وى را همراهى مى‏ كنند و با او به گفتگو مى‏ پردازند و بر چهره ‏اش مى‏ خندند و وى را به هر خبرى مژده مى‏ دهند تا او را از صراط و ميزان عبور داده و در جايگاهى از بهشت پرطراوت و زيبا و نزديك‏ترين مقام قرب، پس از فرشتگان و پيامبران او را جا مى‏ دهند...

5- و نيز از پنجمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:

انّ لرسول الله(ص) اثنى عشر اسماً خمسة منها فى‏القرآن: محمد، و احمد، و عبدالله و يس و نون.
براى پيامبر دوازده نام است، كه پنج نام آن حضرت در قرآن آمده است، و آنها عبارتند از:

1- «محمد» (ص)،
2- «احمد»،
3- «عبدالله»،
4- «يس»،
5- و ديگر «نون».

[گل مريم]

5- دورنمايى از مفاهيم آن‏

همان گونه كه اشاره رفت، اين سوره در «مكه» و در كنار كهن‏ ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر فرهنگ و آزادى و خرد و معنويت فرود آمده است؛ به همين جهت آهنگ آيات و مفاهيم انسان‏ ساز و جامعه پردازش، با سوره‏ هاى «مكى» هماهنگ بوده و از پايه ‏هاى چندگانه دين خدا: اصل توحيد، وحى و رسالت، معاد و جهان پس از مرگ، واكنش گروه‏هاى چندگانه مردم در برابر پذيرش دعوت پيامبر يا نفى و انكار آن، هدف از فرود قرآن به پيامبر گرامى، زنجيره ‏اى از دعوت‏هاى توحيدى و مبارزه سخت و قهرمانانه پيامبران با شرك و بيداد و اوهام و خرافات، سرانجامِ ايمان‏ آورندگان و شايسته‏ كرداران و فرجام عبرت‏ انگيز و عبرت‏ آموز ظالمان و حق‏ ستيزان، و از زنجيره ‏اى از نشانه ‏هاى خدا در طبيعت، همچون: رويش گلها و گياهان از زمين مرده، روييدن باغ‏ها و بوستان‏ها و به بار نشستن ميوه ‏هاى گوناگون از همين آب و خاك و هوا، زوجيت عمومى در پديده‏ ها، پديده شگفت ‏آور ماه و خورشيد و ستارگان، حركت كشتى بر پهنه امواج آبها و... كه هريك نشانه ‏اى شگرف از قدرت و حكمت آفريدگار هستى و نشانه‏ اى از يكتايى و دانش بى‏ كران اوست، سخن رفته است.

و آن گاه در لابلاى اين بحث‏هاى متنوع و مفاهيم و موضوعات گره‏ گشا و سازنده و حسّاس، ده‏ها نكته درس ‏آموز، هشدارهاى تكان دهنده، پند و اندرزهاى بيداركننده و مثالها و صحنه ‏هاى تفكرانگيز، براى رهبرى انسان به سرچشمه نجات و رستگارى راستين و نجات او از سقوط به كام مستى‏ ها و پستى‏ ها و اسارت‏هاى گوناگون به تابلو رفته است، كه به خواست خدا در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besm12



آشنايى با سوره صافات‏

اين سوره مباركه سى و هفتمين سوره از قرآن شريف است، كه بجاست كه براى آشنايى با آن به اين نكات بنگريم:


1- نام اين سوره‏

نام اين سوره مباركه از نخستين آيه آن برگرفته شده است، چرا كه فرو فرستنده قرآن در اين آيه به صف بستگان و صف كشندگانى سوگند ياد مى‏ كند كه ديدگاه مفسّران در مورد آنها يكسان نيست والصّافات صَفاً... سوگند به صف‏ بستگان كه صفى منظم و پرشكوه بسته ‏اند.


2- فرودگاه آن‏

همه آيات اين سوره در مكّه و كنار كهن‏ترين معبد توحيد بر قلب مصفّاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده است.

اين واقعيت را، هم محتواى آيات اين سوره نشانگر است، و هم روايات رسيده؛ چرا كه در آيات اين سوره از سويى عقائد و معارف اسلامى به ويژه دو اصل خداشناسى و شناخت معاد را طرح مى ‏كند و از دگرسو در كالبد آيات و تعابير جالب و كوتاه، پوچى و پوكى بافته ‏ها و پندارهاى شرك ‏گرايان را روشن مى ‏سازد.

[گل مريم]

3- شماره آيات و واژه‏ هاى آن‏

اين سوره از ديدگاه بيشتر مفسران و قرآن‏ پژوهان داراى يكصد و هشتاد دو آيه است، امّا به باور برخى شمار آيات آن، 181 آيه مى ‏باشد. به دليل اين ديدگاه اشاره خواهد شد.

گفتنى است كه اين سوره از 800 واژه، و 3836 حرف پديد آمده است.


4- پاداش تلاوت شايسته آن در روايات‏

1- از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

و من قراء سورة الصّافات اعطى من الاجر عشر حسنات، بعدد كلّ جنّ و شيطان، و بتاعدت عنه مردة الشياطين، و بُرى‏ء من الشرك، و شهد له حافظاه يوم‏القيامه انّه كان مؤمناً بالمرسلين.

هركس سوره مباركه «صافات» را آن‏گونه كه شايسته است تلاوت كند، به شمار هر جن و شيطانى به او ده پاداش ارزانى مى ‏گردد و شيطانهاى سركش از او دور مى‏ شوند و از آفت شرك پاك مى ‏گردد و دو فرشته‏ اى كه حافظ او هستند، در روز رستاخيز به سود او گواهى مى ‏دهند كه او به همه پيام‏آوران خدا ايمان داشته است.

[گل مريم]

2- از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء سورة صافات فى كلّ جمعة لم يزل محفوظاً من كلّ آفة، مدفوعاً عند كلّ بليةٍ فى حياته‏الدنيا، مرزوقاً فى‏الدّنيا با وسع ما يكون من الرّزق، و لم يعبد الله فى ماله و لا ولده و لا بدنه بسود من شيطان رجيم، و لا جبار عنيد، و ان مات فى يومه او ليلة بعثة الله شهيداً، و اماته شهيداً، و ادخله الجنة مع الشهداء فى درجة من الحسنة.

كسى كه سوره «صافات» را در هر روز جمعه ‏اى تلاوت كند و به دركها و مفاهيم بلند آن دل سپارد، همچنان از هر آفت و خطرى محفوظ نگاه داشته شده و هر بلا و آفتى در زندگى‏اش از او دور مى‏ گردد.

خداى پر مهر گسترده ‏ترين رزق و روزى را به او ارزانى مى ‏دارد و خود، خاندان و فرزندان، دارايى و امكانات و جسم و جانش را هدف زيانها و آفتهاى هر شيطان رانده شده و هر گردنكش و بيدادگرى نمى ‏سازد

و اگر در آن روز و شبى كه اين سوره را تلاوت كرده است، جهان را بدرود گويد، خدا او را در زمره شهيدان راستين راه حق برمى‏ انگيزد و او را شهيد از دنيا مى ‏برد و در بهشتِ پرطراوت و زيبا با شهيدان راستين راه خدا هم‏رتبه و هم‏درجه ‏اش مى ‏سازد.

[گل مريم]

5- دورنمايى از مفاهيم و معارف آن‏

اين سوره مباركه بدان دليل كه در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب مصفا و جان پاك پيامبر فرود آمده است، در كران تا كران آياتش سخن از توحيدگرايى و يكتاپرستى، ايمان به آفريدگار هستى و فرارسيدن رستاخيز و جهان پس از مرگ، نفى شرك و كفر و پندارهاى شرك ‏آلود و خرافى، همچون:

خويشاوندى خدا با جنيان يا ديگر پديده ‏ها، برملا ساخته پوچى و پوكى بافته ‏ها و پندارهاى شرك‏ گرايان در پرتو روشنگرى و دليل و برهان، توجه دادن به بهشت پرطراوت و زيبا و پاداش پرشكوه ايمان راستين و عمل شايسته و هشدار از آتش شعله ‏ور دوزخ و كيفر و عذاب ستم و گمراهى و ولنگارى است.

در آيات يكصد و هشتاد دوگانه اين سوره از جمله با اين مفاهيم بلند و معارف انسان‏ ساز روبرو مى‏ گرديم:

فرشتگان يا بندگانِ فرمانبردار خدا،
منظره دل‏ انگيز آسمانها در شبهاى پرستاره،
جلوگيرى از نفوذ شيطانها به كرانه ‏هاى آسمانها،
حق‏ ستيزى شرك‏ گرايان،
آفت دنباله‏ روى و بت نياكان،
روز رستاخيز يا روز داورى بزرگ،
بازپرسى روز رستاخيز،
كيفر زمامداران خودكامه و فريبكار،
پاداش پرشكوه پاكدلان و شايستگان،
نگرشى بر انواع مواهب بهشتيان،
بايد براى رسيدن به چنين موقعيتى تلاش كرد
، پرتوى از سرگذشت شش پيامبر بزرگ
، منطق پوسيده استبداد و ارتجاع، مسئوليت شيعه بودن،
وسوسه‏ هاى شيطان،
نفى پندارهاى خرافى و دست و پاگير،
نويد پيروزى حق و حق گرايان...

[فاطمه]

آشنايى با سوره‏ ص

اين سوره مباركه، سى و هشتمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات آن به‏ جاست كه با برخى از ويژگيهايش آشنا گرديم:

1- فرودگاه آن‏
اين سوره در حدود سالهاى 4 و 5 بعثت پيامبر گرامى در مكّه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و اخلاص بر قلب پاك پيامبر مهر و راستى فرود آمد، و بر اين باور است كه همه ويژگيهاى سوره‏ هاى مكّى در كران تا كران آيات و مفاهيم و معارف انسان‏ساز آن به روشنى هويداست.


2- شمار آيات و واژه ‏ها و حروف آن‏
اين سوره از ديدگاه قاريان پيشين كوفه هشتاد و هشت آيه، از ديدگاه قاريان حجاز، بصره و شام هشتاد و شش آيه، و از ديدگاه برخى داراى هشتاد و پنج آيه است.
ديدگاه بهتر و شايسته ‏تر همان ديدگاه نخست است و آيات اين سوره 88 آيه مى‏باشد.
گفتنى است كه اين سوره از 732 واژه و از 3062 حرف تشكيل شده و داراى بخشهاى متنوّع، مفاهيم بلند و معارف انسان‏ساز و ارزشمندى است.

3- نام اين سوره‏
نام اين سوره از آغازين آيه آن برگرفته شده است كه با «ص»، از حرف مقطّعه، يا حروف پراسرار قرآن شروع مى‏شود و مى‏فرمايد: «ص والقرآن ذى ‏الذّكر.» صاد. سوگند به قرآن پراندرز!

[فاطمه]

4- پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامى در اين مرود آورده‏ اند كه فرمود: «من قرءَ سورة «ص» اعطى من الأَجر بوزن كل جبل سخره‏الله لداود حسنات، و عصمه الله اَنْ يصر على ذنبٍ صغيراً او كبيراً.
هركس سوره «ص» را بخواند هموزن هر كوهى كه خداى توانا آن را براى داود رام ساخت به او پاداش و «حسنه» ارزانى داشته و او را از اصرار ورزيدن به گناه كوچك و بزرگ مصونيت مى‏بخشد.

و نيز از پنجمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:
مَنْ قرءَ سورة «ص» فى ليلة الجمعة اعطى من خيرالدنيا والاخرة ما لم يحيط احد من النّاس الابن مرسل او ملك مقرب، و ادخله الله الجنة و كلّ من احبّ من اهل بيته حتى خادمه الّذى يخدمه و ان كان ليس فى حدّ عياله... و آمنه الله يوم الفزها الاكبر

هركس سوره «ص» را در شب جمعه تلاوت كند از سوى خدا به اندازه‏ اى از خير اين جهان و جهان ديگر به او ارزانى گردد كه به هيچ كس، جز پيامبران رسالت داده شده و فرشتگان مقرّب بارگاه خدا ارزانى نشده باشد. خدا او و از خانواده‏ اش هر آن كسى كه مورد محبت او باشد، حتى خدمتگزار او را گرچه همانند آنان نباشد و در خور شفاعت هم نگردد، همه را به بهشت پرطراوت و زيبا وارد مى‏سازد، و او را از بى‏تابى و هراس روز رستاخيز امنيّت مى‏بخشد. گفتنى است كه اين پاداش پرشكوه در گروه تلاوت خالصانه و حق‏طلبانه اين سوره و عمل شايسته و بايسته به مقررات آن و آراستگى به ارزشها و پيراستگى از ضد ارزشهاى مورد نظر قرآن است و نه تلاوت بدون ايمان و عمل شايسته و انسانى.

[فاطمه]

5- دورنمايى از محتواى اين سوره‏

اين سوره و آيات انسان‏ساز و تحوّل آفرين آن در مكّه فرود آمد، و درست به همين دليل بسان ديگر سوره ‏هاى مكّى، بيشتر از مفاهيم عقيدتى و زيربنايى سخن دارد؛ از مفاهيم بلند و معارف انسان‏پرور و رهايى‏ بخشى چون:
دعوت به توحيدگرايى و يكتاپرستى، مبارزه فكرى و فرهنگى و عقيدتى و انسانى با آفت شرك و خرافات، ترسيم اصل دگرگونساز رسالت جهانى پيامبر اسلام، انتقاد از حق‏ ستيزى و حق‏ گريزى شرك‏ گرايان و مخالفان وحى و رسالت،

ترسيم فرازهايى از سرگذشت پرافتخار شمارى از پيامبران خدا، نمايش فرجام سياه بيدادگران و پايمال‏ كنندگان حقوق مردم، دعوت به تقوا و پرهيزگارى و هشدار از گناه و تباهى، آفرينش انسان و نمايش موقعيت والاى او در بارگاه خدا، نويد نجات و رستگارى به شايستگان و شايسته ‏كرداران، هشدار به عناصر و جريانهاى حق ‏ستيز از عذاب دنيا و آخرت و ديگر مسائل و موضوعات ديگرى كه خواهد آمد.

[فاطمه]

آشنايى با سوره‏ زمر

سوره مباركه «زُمر» سى و نهمين سوره از سلسله سوره‏ هاى قرآن شريف است. بجاست كه پيش از ورود به ترجمه و تفسير آيات انسان‏ساز آن به منظور آشنايى با مفاهيم بلند و معارف درس ‏آموزش به نكاتى در اين مورد بنگريم:

1- نام آن‏

اين سوره داراى دو نام است و هر دو نام آن از خود آياتش برگرفته شده است.
نام نخستين اين سوره «زُمر» به مفهوم گروه‏ها و دسته ‏هاست، و اين نام از آيات هفتاد تا پايان سوره برگرفته شده است؛ چرا كه در اين آيات روشنگرى مى‏كند كه در روز رستاخيز كه روز پاداش و كيفر رعايت‏ كنندگان حقوق مردم و پايمال كنندگان آن است، مردم به صورت گروه گروه، به سوى سرنوشت محتوم يا جايگاه هماره خويش - بهشت يا دوزخ - سوق داده مى‏شوند. و سيق الذين اتقوا ربّهم الى الجنة زمراً...

و نام ديگر آن «غُرف» به معناى «غرفه‏ ها» است و اين نام نيز از آيه ديگرى از اين سوره كه از جايگاه پرواپيشگان در بهشت پرطراوت زيبا و «غرفه‏ ها» و طبقه ‏هاى فوقانى و زيباى بهشت سخن دارد برگرفته شده است. لكنّ‏الذين اتقوا ربّهم لهم غرف من فوقها غرف...(127)

[فاطمه]

2- فرودگاه آن‏

به باور گروهى از جمله «مجاهد» و... همه آيات اين سوره در مكّه و در كنار خانه خدا بر قلب پاك پيامبر مهر و رحمت فرود آمده است، امّا پاره ‏اى بر اين باورند كه سه آيه آن، كه عبارت از آيه‏هاى 55- 53 و در مورد «وحشى» قاتل «حمزه» مى‏باشد، در مدينه، و ديگر آيات آن در مكّه فرود آمده است.

3- شماره آيات و واژه‏ هاى آن‏

در شمارش آيات آن نيز اندك تفاوت به چشم مى‏خورد، چرا كه «شاميان» اين سوره را هفتاد و پنج آيه، «كوفيان» هفتاد و سه آيه و ديگر مسران و دانشوران هفتاد و دو آيه شمرده ‏اند.
گفتنى است كه اين سوره از 1172 واژه و 4708 حرف ساخته شده است.

[فاطمه]

4- پاداش تلاوت آن‏

در روايات رسيده براى تلاوت شايسته و بايسته اين سوره پاداش بسيارى وعده داده شده است، براى نمونه:

1- از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
من قراء سروة الزّمر لم يقطع الله رجاه، و اعطاه تواب الخائفين الذين خاقوا الله تعالى.
كسى كه سوره زمر را تلاوت كند خداى پرمهر اميدش را از مهر و رحمت حق به نااميدى تبديل نمى‏سازد، و پاداش پرشكوه كسانى را به او ارزانى مى‏دارد كه در زندگى از خدا حساب مى‏برند و گناه نمى‏كنند.

2- و از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:
من قراء سورةالزّمر اعطاهُ‏الله شرف الدّنيا والاخرة، واعزّه بلامال و لا عشيره حتى يهابه من يراه، و حرم جسده على النّار.
كسى كه سوره زمر را تلاوت كند خداى فرزانه شرافت اين جهان و آن جهان را به او روزى مى‏سازد، و به او بدون ثروت بسيار و بستگان و ياران فراوان عزّت و اقتدار مى‏بخشد كه بدانيشان از او حساب مى‏برند، و سرانجام هم بدنش را بر آتش دوزخ حرام مى‏سازد.
نياز به يادآورى ندارد كه اين پاداش‏هاى پرشكوه نه براى تلاوت و ياآموزش و يا حفظ اين آيات و اين سوره، بلكه براى تلاوتى است كه مقدمه شناخت و عمل به قرآن باشد.

[گل مريم]

besm16



آشنايى با سوره‏ غافر

اين سوره در شمار سوره‏ هاى قرآن، چهلمين آنها به شمار مى‏ رود، و بجاست كه به نكاتى چند در راه آشنايى با آن اشاره گردد:


1- فرودگاه آن‏

به باور گروهى از مفسران از جمله «ابن عباس» و... همه آيات اين سوره جز دو آيه 56 و 57 آن در مكّه و در كنار خانه خدا بر قلب نورانى و جان گرامى به پيامبر فرود آمده است، امّا پاره ‏اى همچون «حسن» برآنند كه آيه 55 اين سوره در مدينه و ديگر آيات آن در مكّه فرود آمده است.


2- شمار آيات و واژه ‏ها و حروف آن‏

به باور بيشتر مفسران اين سوره داراى 85 آيه است. اين ديدگاه از قاريان كوفه و شام نيز روايت شده است؛ امّا «حجازى‏ ها» آيات اين سوره را 84 آيه و «بصرى‏ ها» 82 آيه شمرده ‏اند.
اين سوره از 199 واژه، و از 4960 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

3- نام آن
‏
از نام‏هاى اين سوره مباركه، «مؤمن» يا «ايمان ‏آورنده» مى ‏باشد. اين نام از آيات 27 و داستان انسان ‏ساز مؤمن آل فرعون - كه بخشى از آيات اين سوره بيانگر آن است - برگرفته شده است.

نام ديگر اين سوره «غافر» يا «آمرزنده» است كه از صفات خداى بخشاينده و بخشايشگر مى ‏باشد و از سومين آيه اين سوره برگرفته شده است.

نام سوم اين سوره «طول» مى‏باشد كه به مفهوم نعمت جاودانه است و اين نام نيز از آيه سوم برگرفته شده است كه خداى يكتا را صاحب نعمت جاودانه و پايدار معرفى مى‏ كند.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن‏

رواياتى كه از پيامبر گرامى و امامان نور در فضيلت و پاداش تلاوت سوره‏ هاى «حم» به ويژه اين سوره مباركه رسيده، بسيار است براى نمونه:

1- از پيامبر گرامىsallallahsalavat..آورده ‏اند كه فرمود:

من احبّ ان يرتع فى رياض الجنة فليقرأ الحواميم فى صلوة اليل.
هركس دوست مى‏ دارد كه در باغهاى سرسبز و پرطراوت بهشت درآيد و بگردد، بايد سوره‏ هايى را كه با «حم» آغاز مى‏ گردد در نماز نافله شب خويش تلاوت كند.

2- و نيز آورده ‏اند كه فرمود:
الحواميم ديباح القرآن.
سوره‏ هايى كه با «حم» آغاز مى‏ گردند، مايه زينت و زيور قرآن هستند.

3- و نيز آورده ‏اند كه فرمود:
لكل شيى‏ءٍ لباب و لباب القرآن الحواميم.
هرچيزى مغزى دارد و مغز قرآن سوره ‏هايى است كه با «حم» آغاز مى‏ گردند.

[گل مريم]

4- و آورده ‏اند كه فرمود:
اذا وقعت فى آل حم، وقعت فى روضات دمثات اَتأنق فيهن‏
هنگامى كه به سوره‏ هاى «حم» دقت كردم، گويى در بوستانهاى خرم و پرطراوت قرار گرفته و در آنجا سير مى‏ كنم.

5- و آورده ‏اند كه فرمود:
من قراء سورة حم المؤمن لم يبق روح نبّى و لا صديق و لا مؤمن الا صلّوا عليه و استغفروا له.
هركس سوره مؤمن را تلاوت كند، روح پاك همه پيامبران و صديقان و ايمان ‏آورندگان بر او نماز گزارده و برايش آمرزش مى ‏طلبند.

[گل مريم]

6- از ششمين امام نور آورده اند كه فرمود:

الحواميم ريحان القرآن، فاحمدواالله واشكروه بحفظها و تلاوتها، و ان العبد ليقوم يقرأ الحواميم فيخرج من فيه اطيب من المسك الا ذفر والعنبر، و انّ الله ليرحم تاليها و قارئها، و يرحم جيرانها و اصدقائة و معارفه و كل حميم او قريب له...

سوره‏ هاى «حاميم» گلهاى خوشبو قرآنند، خدا را با تلاوت و حفظ آنها ستايش بگوييد و سپاس گزاريد،

و بدانيد كه هر بنده شايسته‏ كردارى كه از خواب برخيزد و سوره‏ هاى «حاميم» را تلاوت كند، در روز رستاخيز از دهان او بوى عطر دل ‏انگيزى كه بهتر از هر مشك و عنبر است برمى‏ خيزد و فضا را عطرآگين مى‏ سازد؛
و خدا تلاوتگر اين سوره‏ ها را از رحمت و مهر خويش بهره ‏ور مى‏سازد و نيز به همسايگان، دوستان، آشنايان و همه ياران دور و نزديك او رحمت و بخشايش خود نثار مى‏ كند،
و در روز رستاخيز عرش و كرسى و فرشتگان گرانقدر خدا براى او آمرزش مى‏ طلبند.

7- و از حضرت باقر(ع) آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء حم المؤمن فى كلّ ثلاث غفرالله له ما تقدم من ذنبه و ما تأخر والزمه التقوى و جعل الاخرة خيراً له من الدنيا.
هركس سوره «مؤمن» را در هر سه روز تلاوت كند، خداى پر مهر گناهان گذشته و آينده او را مى‏ آمرزد و پروا را به همراه او قرار مى‏ دهد و آخرت او را از دنيايش بهتر مى‏ سازد.

[گل مريم]

دورنمايى از مفاهيم بلند آن‏

چنانكه گذشت اين سوره در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب مصفاى محمد(ص) فرود آمده است؛ به همين جهت از ويژگيهاى سوره‏ هاى مكّى - كه بيان ساختار عقيدتى و زيربنايى دين‏ باورى و ديندارى است - موج مى‏ زند و خداى فرزانه در آيات هشتاد و پنجگانه آن، مفاهيم متنوّع و معارف گوناگون و درب‏هاى دگرگون‏ ساز و انسان ‏پرورى فرو فرستاده است، تا بدين وسيله، هم عقائد و باورهاى شرك‏ آلود و خرافى و انحطاط آفرين را از دلها و انديشه ‏ها بشويد و بزدايد، و هم مبانى درست و خردمندانه عقيدتى و انسانى و آسمانى را تقويت كند و انسان را در راه كمال و جمال به حركت بياورد.

در اين سوره پيش از هر چيز سخن از نام بلند و با عظمت خدا و نام‏هاى نيكو و صفات نويدبخش و اميدآفرين آن ذات يگانه و بى ‏همتاست.

آن گاه از «قهر» حكيمانه و سخت كيفرى او با حق‏ ستيزان و ظالمان سخن رفته است.

سپس انسان را به توحيدگرايى و يكتاپرستى و عبادت پروردگار و چگونگى نيايش و ستايش او فرا مى ‏خواند و او را به تقرّب به حق تشويق مى‏ كند.

و از پى آن دل‏هاى حق ‏پذير و بيدار را به ياد روز رستاخيز، روز حساب و بازخواست، روز پاداش و كيفر و روز بهشت و دوزخ مى‏ اندازد تا از همين دنيا بداند و بينديشد كه راه كدامين آن دو را برمى‏ گزيند؛ راه بهشت پرطراوت و زيبا را و يا راه دوزخ و عذاب خفت‏ آور آن را!

در بخشى از اين سوره سرگذشت شنيدنى مؤمن آل فرعون به تابلو مى‏ رود و در لابلاى آن هزاران نكته باريكتر از مو و لطيف‏تر از گل و شبنم به ارمغان دارد،

و در بخشى ديگر از آيات آن درگيرى حق گرايان و باطل ‏گرايان ترسيم مى ‏گردد.

در شمارى از آيات آن سخن از قدرت بى‏ كران خدا در قيامت، رمز پيروزى توده‏ هاى آزاديخواه و سرنگونى ظالمان و خودكامگان پيشين، دعوت موسى و درس‏هايى از دعوت او بيان مى‏ گردد.

و در شمارى ديگر به توحيد و شرك، ايمان و كفر و عدل و ظلم و تقسيم‏ بندى گروه‏ هاى مردم به تناسب انديشه و عقيده، و عملكردشان در روز رستاخيز مى ‏پردازد.

[گل مريم]

besm16


آشنايى با سوره شورى‏

اين سوره مباركه در شمار چهل و دوّمين سوره قرآن شريف است كه به نكاتى در مورد شناسنامه ‏اش مى‏ نگريم:


1- فرودگاه اين سوره‏

به باور گروهى از قرآن‏ پژوهان و مفسران از جمله «حسن» همه آيات اين سوره، جز سه آيه 38، 39 و آيه 40 آن در مكّه و در كنار خانه توحيد و تقوا بر قلب مصفاى پيامبر فرود آمده است، امّا سه آيه پس از تشكيل جامعه نوبنياد اسلامى در مدينه فرود آمد و نظام و سيستم شورايى و مشاركت مردم در تعيين سرنوشت خويش را براى آنان آورد.

امّا از ديدگاه گروهى ديگر از جمله «ابن عباس» چهار آيه اين سوره مباركه در مدينه، و ديگر آيات آن در مكّه فرود آمده است. آيات چهارگانه مورد اشاره عبارتند از: سه آيه 38، 39 و 40 و ديگر آيه 23.

ابن‏ عباس در اين مورد آورده است كه:

وقتى آيه شريفه «قل لا اسئلكم...» بر قلب پاك پيامبر مهر و عدل فرود آمد، مردى فرياد برآورد كه: نه، اين آيه از سوى خدا نيست! و خدا آن را فرو نفرستاده است؛ درست پس از اين لغزش بزرگِ آن مرد بود كه اين آيه فرود آمد: «ام يقولون افترى على ‏الله كذباً...» آيا مى‏ گويند: محمد(ص) بر خدا دروغ بسته است...؟!

آن مرد با شنيدن اين آيه توبه كرد و از سخن نابخردانه و ناسنجيده ‏اش پوزش خواست؛ آن گاه بود كه اين آيه فرود آمد: «و هوالذى يقبل التوبة عن عباده...» و اوست آن خدايى كه توبه بندگانش را مى‏ پذيرد...

[گل مريم]

2- نام اين سوره‏

اين سوره دو نام دارد، كه هردو نام بلند آن از خود آيات گهربار و انسان‏ ساز آن برگرفته شده است.

نام نخست آن «حم، عسق» است كه از آغازين آيات آن برگرفته شده است و نام ديگرش «شورى» مى ‏باشد كه از آيه 38 اين سوره كه از اصل انسانى و اجتماعى شورى و نظام و سيستم شورايى سخن مى‏ گويد و آن را از نشانه‏ ها و خصوصيات جامعه باز و پرتلاش اسلامى عنوان مى ‏سازد، برگرفته شده است.
والّذين استجابوا لربّهم و اقاموا الصّلوة و امرهم شورى بينهم...


3- شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

اين سوره مباركه داراى پنجاه و سه آيه است، گرچه پاره‏ اى همين آيات را پنجاه آيه شمرده ‏اند كه دليل اين اختلافِ در شمارش، خواهد آمد.

گفتنى است كه اين سوره از 866 واژه و از 3580 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت شايسته آن‏

در باره فضيلت اين سوره مباركه و پاداش پرشكوه تلاوت آن روايات نويدبخشى از پيشوايان راستين دين آورده ‏اند كه به پاره ‏اى مى ‏نگريم:

1- از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

«من قراء سورة «حم عسق» كان ممن تصلى عليه الملائكة و يستغفرون له و يسترحمون»

كسى كه سوره «شورى» را خالصانه و حقجويانه تلاوت كند، از كسانى خواهد بود كه فرشتگان بر او درود مى فرستند و از بارگاه خدا، برايش طلب آمرزش مى‏ كنند و برايش مهر و رحمت را مى‏ طلبند.

2- و نيز از حضرت صادق(ع) آورده ‏اند كه فرمود:
«من قراء «حم عسق» بعثه‏ الله يوم القيامه و وجهه كالقهر ليلة البدر...»
كسى كه سوره شورى را با شناخت و ايمان بخواند، خدا او را در روز رستاخيز با سيمايى سپيد و نورافشان بسان ماه شب چهاردهم برمى ‏انگيزد.

او در پيشگاه پروردگارش مى ‏ايستد و به او ندا مى ‏رسد كه: هان اى بنده من! تلاوت سوره شورى را ادامه دادى و از آن نور گرفتى در حالى كه به پاداش آن فكر نكردى؛ اگر مى ‏دانستى پاداش تلاوت خالصانه اين سوره چه اندازه است در تلاوتش هرگز خسته نمى ‏شدى، امّا من امروز پاداش پرشكوه تو را به خاطر تلاوت آن خواهم داد؛ آن گاه فرمان مى‏ رسد كه:
هان اى فرشتگان! او را به بهشت پرطراوت و پرنعمت درآوريد، به بهشت زيبايى كه در آن كاخى از ياقوت سرخ برايش آماده شده است هدايت كنيد. اين كاخ به گونه‏ اى است كه درها و پنجره‏ ها، بالكن‏ها و پله‏ هايش نيز از ياقوت سرخ ساخته شده و درونش از اندرون آن و اندرون آن از برونش پيداست و در ميان آن دو حوريه بهشتى و دوهزار غلام و كنيز براى خدمت به صاحب آن آماده‏ اند.

[گل مريم]

دورنمايى از مفاهيم آن‏

اين سوره مباركه كه يك سال پيش از هجرت پيامبر نور در مكّه بر قلب پاك آن حضرت فرود آمده است، از ويژگيها و نشانه‏ هاى سوره ‏هاى پيش از هجرت كه توجه عميق به مسائل فكرى و عقيدتى دارد، موج مى‏ زند.

محور و مدار اين سوره پديده وحى و رسالت و محتواى پيامهاى خدا به پيامبران و چگونگى ارتباط آن بندگان وارسته و شايسته، با خدا و بيان راه‏هاى دريافت پيام و وحى الهى است و به همين تناسب از واكنش مردم در برابر وحى و رسالت و ايمان گروهى به آن، و واكنش منفى و ناهنجار گروهى ديگر خبر مى‏ دهد و فرجام شكوه بار ايمان آوردگانِ بر پيامهاى خدا و پيامبران او، و نيز تيره ‏بختى و تيره ‏روزى مخالفان وحى و رسالت و ستمكاران و خودكامگان پرده برمى‏ دارد.

افزون بر اين، در اين سوره‏

از دلايل يكتايى خدا و بى‏ همتايى او،
از نشانه‏ هاى قدرت وصف‏ ناپذير خدا در كران تا كران هستى،
از ابعاد و شاخه‏ هاى گوناگون توحيدگرايى و يكتاپرستى،
از معاد و جهان پس از مرگ و سرنوشت كفرگرايان و ظالمان،
از زنجيره‏ اى از مفاهيم انسانى و اخلاقى بسان پايدارى و شكيبايى، گذشت و بخشش، بازگشت به سوى خدا و بازسازى اخلاقى و انسانى، توبه و جبران لغزشها، خويشتن‏دارى و فرو خوردن خشم، انفاق و دستگيرى از محرومان و نوع‏دوستى، پايمردى در برابر روى آوردن دنيا و پشت كردن آن، و پاره‏ اى از خصلت‏هاى زشت و نكوهيده و بازدارنده نيز سخن رفته است.
در بخشى از آيات اين سوره، از اصل انسان ساز شورا در اداره جامعه و ابعاد گوناگون آن سخنى به ميان آمده و اين سبك و اين سيستم اجتماعى مترقى در كنار ايمان و تقوا، توكل و اعتماد بر خدا، نماز و نيايش، انفاق و يارى به محرومان و دستگيرى از ستمديدگان آمده و از ويژگى‏ هاى جامعه نمونه اسلامى عنوان شده است.

و در لابلاى اين بحث‏هاى متنوع عقيدتى و اجتماعى و اخلاقى ده‏ها نكته ظريف و لطيف و دقيق و انسان ‏ساز نيز به تابلو رفته است.

[گل مريم]

besm5


آشنايى با سوره زخرف‏

سوره مباركه «زخرف» در شمار كنونى قرآن شريف، چهل و سومين سوره است كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات انسان‏ ساز آن به نكاتى چند در مورد شناسنامه‏ اش اشاره مى‏ رود:


1- فرودگاه اين سوره‏

به باور بيشتر مفسّران و قرآن‏ پژوهان، تمام آيات اين سوره مباركه در مكّه بر قلب نورانى پيامبر عدالت و آزادى فرود آمده، امّا برخى همچون «مقاتل» بر اين باورند كه چهل و پنجمين آيه آن، در بيت‏ المقدس وحى شده است كه مى ‏فرمايد:

و اسئل مَن ارسلنا من قبلك من رسلنا...
و از پيامبران ما كه پيش از تو به سوى جامعه ‏ها گسيل داشتيم بپرس، كه آيا در برابر خداى بخشاينده، خدايانى ديگر مقرر داشته ‏ايم كه در مورد پرستش قرار گيرند؟

[گل مريم]

2- نام اين سوره‏

نام اين سوره مباركه چنانكه گذشت، «زخرف» مى‏ باشد و اين نام و نشان براى آن، از آيات همين سوره دريافت شده است كه مى ‏فرمايد:

و زخرفاً و ان كُلُّ ذلك لمّا متاع الحيوة الدنيا والاخرة عند ربك للمتقين.
و زر و زيورهاى ديگرى نيز براى خانه‏ هاى آنان قرار مى‏ داديم. و به هوش باشيد كه همه اين‏ها تنها كالاى زندگى دنياست، و سراى آخرت نزد پروردگارت از آن پرواپيشگان است.


3- شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

به باور قرآن ‏پژوهان اين سوره داراى 89 آيه است، امّا پاره ‏اى از قاريان پيشين شام همين آيات را 88 آيه به حساب آورده ‏اند...

گفتنى است كه اين سوره از 833 واژه و 34000 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن‏

در فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت شايسته و هدف دار آن روايات نوربخش و اميدواركننده ‏اى از پيشوايان نور رسيده است؛ براى نمونه:

1- از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:
من قراء سورة الزخرف كان ممن يقال له يوم القيامه يا عباد لا خوف عليكم اليوم و لا انتم تحزنون ادخلوا الجنة بغير حساب.

هركس سوره زخرف را با دل و جان تلاوت كند، از كسانى خواهد بود كه در روز رستاخيز به آنان خطاب مى ‏شود كه: هان اى بندگان من! امروز نه بر شما ترسى خواهد بود و نه غم و اندوهى؛ شما اين دو را به دل راه ندهيد و بدون حساب به بهشت پرطراوت و زيبا درآييد.

2- و از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:

مَنْ اَدْمَنَ قراءَةَ حم الزخرف آمنه الله فى قبره مِنْ هَوام الأَرض و من ضمة القبر حتى يقف بين يدى‏الله عزّوجلّ ثم جاءت حتى تَكون هى التى تدخله الجنة.

هركس سوره زخرف را تلاوت كند و بر تلاوت آن پايدارى ورزد، خدا پيكر او را در قبر از گزند حشرات زمين و ساكنان قبر امنيت مى ‏بخشد، تا روز رستاخيز كه به فرمان خدا و در پيشگاه او برانگيخته شود و آن گاه همين سوره مباركه از راه مى‏ رسد و به خواست خدا او را وارد بهشت پرنعمت مى‏ سازد.

[گل مريم]

5- دورنمايى از معارف و مفاهيم انسان ‏ساز آن‏

همان گونه كه گذشت اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر زجاجه نورانى جان محمد(ص) پيام ‏آور ارزش‏هاى انسانى و اخلاقى و عقيدتى فرود آمده است،
و درست به همين جهت هم در همه آيات آن حال و هواى پيكار فكرى و فرهنگى با شرك و كفر،
استبداد و خودسرى،
جهل و خرافه
و دعوتِ روشنگرانه و خردمندانه به سوى خردورزى و انديشه ‏ورى،
توحيد و تقوا،
وحى و رسالت،
ايمان به جهان پس از مرگ و پاداش و كيفر و هدفمندى و هدفدارى آفرينش طنين‏ انداز است.

[گل مريم]

در آيات هشتاد و چندگانه اين سوره در اين محورها سخن رفته است:

در شكوه و عظمت قرآن و نقش سرنوشت ‏ساز آن در هدايت و رشد فكرى و اخلاقى انسانها،
در مورد پديده دگرگونساز وحى و رسالت و رسالت پيامبر گرامى اسلام،
در واكنش ناهنجار و ظالمانه شرك ‏گرايان در برابر قرآن و پيامبر،
در ترسيم زنجيره ‏اى از نشانه‏ هاى قدرت و يكتايى خدا در آسمان و زمين،
در چگونگى فرود باران و زنده و با طراوت ساختن زمين مرده به بركت آن،
در ترديدناپذير بودن رستاخيز و زنده شدن مردگان،
در نفى پندارهاى خرافى در باره ذات پاك و بى‏ همتاى خدا،
در نفى دنباله‏ رويهاى احمقانه و بافته‏ هاى موهوم در مورد «زن» يا نيمى از پيكر جامعه،
در ترسيم پرتوى از سرگذشت درس ‏آموز پيامبران بزرگى چون: ابراهيم، موسى و عيسى‏
در نفى ارزش‏هاى بى ‏اساس جاهلى و ملاكها و معيارهاى نادرست در ارزيابى شخصيت انسانها،
در ترسيم سرنوشت خوش و سعادتمندانه و فرجام نيكوى توحيدگرايان،
در نمايش فرجام تيره و تار و عذاب سهمگين كفرگرايان و ظالمان،

و در لابلاى اين بحث‏ها و محورها دنيايى از اندرزها، پندها و نكات درس ‏آموز و هشدارهاى خيرخواهانه و مؤثر براى درست انديشيدن، درست برگزيدن راه زندگى و درست پيمودن آن و مصون و محفوظ ماندن از آفت‏ها و انحرافات و سقوط و ناكامى‏ها آمده است كه در خور بسى تعمّق و تدبّر است.

[گل مريم]

besm2`


آشنايى با سوره دخان‏

اين سوره مباركه در شمار، چهل و چهارمين سوره از سوره ‏هاى قرآن كريم است، كه به نكاتى در باره شناسنامه آن مى‏ نگريم.


1- فرودگاه اين سوره‏

همه مفسّران و محدثان بر اين باورند كه همه آيات اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين پايگاه توحيد و تقوا و در سرزمين وحى و رسالت بر قلب مصفاى پيامبر انديشه و خرد فرود آمده، و آن حضرت به تدريج مفاهيم و معارف بلند و انسان‏ پرور آن را به مردم بيان فرموده و دل‏هاى آماده و جان‏هاى پذيراى حق از اين مشعل پرفروغ و روشنگر، شمعى براى خانه دل و جان و براى زندگى افروخته‏ اند.


2- نام اين سوره‏

اين سوره پربركت، دو نام دارد كه هر دو نام بلند آن از آيات روشنگرى برگرفته شده است:

نام نخست آن «حم والكتاب» است، كه از آغازين آيات آن برگرفته شده، و نام ديگرش «دُخان» مى ‏باشد كه از آيه دهم اين سوره اقتباس گرديده است كه مى‏ فرمايد:
«فارتقب يوم تأتى الناس بدخان مبين.»
پس در انتظار روزى باش كه آسمان دودى نمايان برمى‏ آورد؛

[گل مريم]

3- شمار آيات و واژه‏ ها و حروف آن‏

در باره شمار آيات اين سوره مباركه ديدگاه‏ها متفاوت است:

1- براساس قرائت قاريان پيشين كوفه اين سوره داراى 59 آيه است.

2- امّا اهل بصره همين واژه‏ ها و همين سوره‏ اى را كه در برابر ماست، داراى 57 آيه مى‏ دانند.

3- و گروهى ديگر داراى 56 آيه، بى ‏آنكه واژه‏ اى از همين واژه ‏هاى موجود را كم و يا زياد كنند.

دليل اين تفاوت آن است كه برخى از قاريان برخى از آيات را، دو آيه شمرده ‏اند.

گفتنى است كه اين سوره مباركه از 344 واژه و 1431 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت شايسته و هدفدار آن‏

در باره پاداش پرشكوه تلاوت اين سوره روايات نويدبخش و برانگيزاننده ‏اى روايت شده است كه به پاره ‏اى از آنها مى ‏نگريم:

1- از پيامبر گرامىsallallah آورده‏ اند كه فرمود:

«و من قراء الدّخان فى ليلة الجمعه غفر له»
هركس شب جمعه سوره مباركه «دخان» را تلاوت كند و آن گونه كه شايسته و بايسته است به آيات آن براى شناخت و عمل و آراستگى به ارزش‏هاى مورد نظر حق بنگرد، گناهان و لغزش‏هاى او آمرزيده مى‏ شود.

2- و نيز آورده ‏اند كه فرمود:

«من قراء سورة الدّخان فى ليلة اصبح يستغفر له سبعون الف ملك»
هركس شب هنگام سوره مباركه «دخان» را تلاوت كند و حق آن را بشناسد، در حالى آن شب را به سحر مى‏ رساند كه هفتاد هزار فرشته برايش آمرزش مى‏ طلبند.

3- و نيز آورده ‏اند كه فرمود:

«من قراءها ليلة الجمعة اصبح مغفوراً له»
هركس سوره «دخان» را شب جمعه تلاوت كند، در حالى به بامداد وارد مى ‏گردد كه آمرزش خدا او را فرا گرفته است.

4- و نيز آورده‏ اند كه فرمود:

من قراء سورة الدخان ليلة الجمعه و يوم الجمعه نبى الله له بيتاً فى الجنة
كسى كه سوره «دخان» را شب و روز جمعه تلاوت كند، خدا براى او سرايى پرشكوه در بهشت پرطراوت و زيبا بنياد مى‏ كند.

5- و «ابوحمزه ثمالى» از پنجمين امام نور آورده است كه:

«من قراء سورة الدّخان فى فرائضه و نوافله بعثه الله من الامنين يوم القيامه، واظلّه تحت عرشه و حاسبه حساباً يسيراً و اعطى كتابه بيمينه.»
هركس سوره دخان را در نمازهاى واجب و مستحبى خويش بخواند، خدا او را در روز رستاخيز در ميان امان ‏يافتگان از عذاب و كيفر برخواهد انگيخت؛ و زير سايه عرش خود او را جاى خواهد داد، و از او حسابى سهل و آسان خواهد كشيد، و نامه عمل وى را به دست راست او خواهد داد.

[گل مريم]

5- دورنمايى از مفاهيم و معارف اين سوره‏

گذشت كه اين سوره مباركه در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب نورانى پيامبر مهر و آزادى فرود آمده است؛ و بر اين اساس حال و هوا و شرايط و جوّ آن نشانگر آغازين سال‏هاى بعثت پيامبر است و بيش از هر چيز در انديشه ايجاد دگرگونى فكرى و فرهنگى و عقيدتى و بنيادى در گستره مغز و جان و دستگاه انديشه و خرد انسان‏هاست، تا آنان را از اسارت بافته ‏ها و يافته ‏هاى خرافى و موهوم، رها كند و زنجير شرك و استبداد، و داغ و درفش خشونت و جاهليت و جزم‏ انديشى و خمودى زيانكاران و سوداگران و فريبكارانِ عوام باز نجات داده و به فراخناى انديشه و عقيده و اخلاق انسانى و اسلامى اوج بخشد.

در اين سوره و آيات پنجاه و نه گانه آن، از جمله اين مفاهيم و معارف انسان‏ پرور و جان ‏بخش به تابلو مى‏ رود:

وصفِ شكوه و عظمت قرآن،
چگونگى فرود آن در شب قدر،
زنجيره‏ اى از نشانه ‏هاى يكتايى و قدرت و حكمت خدا در آفرينش،
موضوع توحيدگرايى و يكتاپرستى و اخلاص به بارگاه او،
شيوه‏ هاى ناجوانمردانه شرك‏ گرايان و اصلاح ‏ستيزان در برابر دعوت‏هاى توحيدى و اصلاحى پيامبران،
پرتوى از سرگذشت موسى و فرازهايى از پيروى‏ هاى درخشان و شكست‏ هاى عبرت ‏انگيز بنى ‏اسرائيل و فرعون و فرعونيان،
درس‏هاى عبرت‏ انگيز و عبرت‏ آموز براى استبدادگران و خودكامگان،
موضوع رستاخيز و پاداش پرشكوه شايسته‏ كرداران و عذاب مرگبار ستمكاران و زشت‏ كرداران،
هدفمندى و هدفدارى آفرينش،
و ده‏ها نكته ظريف و پند و اندرز جالب و درس‏ آموزى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besm6


آشنايى با سوره جاثيه‏

اين سوره مباركه در شمار چهل و پنجمين سوره از سوره ‏هاى قرآن شريف است، كه به نكاتى در راه آشنايى با اين سوره مباركه مى‏ نگريم:

1- نام اين سوره‏

اين سوره مباركه دو نام دارد، كه هر دو نام آن از آيات همين سوره برگرفته شده است:

1- نام نخست آن «جاثيه» به مفهوم «به زانو افتاده» است. اين نام از آيه 28 دريافت شده است، كه مى ‏فرمايد:
وترى كل امة جاثية...
و هر امتى را به زانو درآمده مى‏ نگرى...

2- و نام ديگرش «شريعت» است كه از آيه 18 آن برگرفته شده است كه مى‏ فرمايد:
ثم جعلناك على شريعة من الامه...
آن گاه تو را در راه و آيينى كه برخاسته از فرمان خداست قرار داديم...

[گل مريم]

2- فرودگاه آن‏

از ديدگاه مفسّران و محدثان اين سوره مباركه در كنار خانه خدا و كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر مهر و عدالت فرود آمده است.

افزون بر گواهى اينان، حال و هوا و محتواى آيات نيز نشانگر مكّى بودن آيات اين سوره است؛ چرا كه بيشتر معارف و مفاهيم و روشنگرى‏هاى آن را بحث‏ها عقيدتى و اساسى، همانند توحيد و نبوّت، هدف‏هاى بلند و آرمان‏هاى والاى وحى و رسالت، معاد و جهان پس از مرگ، ايمان و عمل شايسته، پروا و خودسازى در ابعاد گوناگون، هدفمندى و هدفدارى آفرينش جهان و انسان، ترسيم پرتوى از دلايل روشنگر يكتايى و عظمت و قدرت بى‏ كران و علم وصف ‏ناپذير خدا، شگفتى ‏هاى آسمانها و زمين، نظام بهت‏ آور و تكفرانگيز در گردانندگى پديده ‏هاى رنگارنگ در كران تا كران هستى، هشدار از وسوسه ‏ها و خرافه ‏ها و پرستش‏ هاى ذلت‏ بار و منحط، نكوهش دنباله‏ روى ‏ها و تعصب‏ها و تنگ ‏نظريها و خودمحورى‏ ها...

آرى، محتواى آيات اين سوره را اين بحث‏ها مى ‏سازد كه همه نشانگر مكّى بودن آيات آن است.

ناگفته نماند كه يكى از مفسّران پيشين بر آن است كه يك آيه از اين سوره در مدينه و بقيه آيات آن در مكّه فرود آمده است.


3- شمار آيات و واژه ‏هاى آن
‏
اين سوره مباركه از ديدگاه قاريان كوفه داراى سى و هفت آيه، و از ديدگاه ديگران داراى سى و شش آيه مى باشد.

دليل اين تفاوت ديدگاه نيز «حم» مى‏ باشد كه كوفيان آن را يك آيه مستقل به حساب آورده‏ اند كه اين ديدگاه معروف و مشهور است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت شايسته اين سوره‏

در مورد پاداش تلاوت شايسته و بايسته اين سوره نويدهايى اميدبخش رسيده است:

1- از پيامبر گرامىsallallah آورده ‏اند كه در فضيلت و پاداش تلاوت آن فرمود:

«و مَنْ قراء حم الجاثيه ستر الله عورته و سكّن روعته عندالحساب»

هركس سوره مباركه «جاثيه» را آن گونه كه شايسته است تلاوت كند و به آن عمل نمايد، خداى فرزانه در روز حسابرسى عيوب و لغزش‏هاى او را مى‏ پوشاند و ترس و نگرانى او را در آن روز سرنوشت ‏ساز به آرامش تبديل خواهد ساخت.

2- و نيز از حضرت صادقalayhe آورده ‏اند كه فرمود:

من قراء سورة الجاثيه كان ثوابها ان لا يرى النار ابداً، و لا يسمع رفير جهنّم و لا شهيقهما و هو مع محمد(ص).

هركس سوره جاثيه را بخواند پاداش او آن است كه هرگز آتش شعله ‏ور دوزخ را نخواهد ديد، و صداى غرش و نعره و نيز ناله آتش را نخواهد شنيد و در سراى آخرت همنشين و همدم محمد(ص) خواهد بود.

[گل مريم]

5- دورنمايى از محتوا و مفاهيم آن‏

همان گونه كه اشاره رفت همه آيات اين سوره مباركه جز يك آيه ‏اش، در مكّه و در كنار خانه خدا براى هدايت، ارشاد، نجات و رهايى انسان از اسارت پرستش‏ هاى ذلت ‏بار و آفت تاريك‏ انديشى و دنباله ‏روى كوركورانه، و اوج او به پرفرازترين قلّه آزادى و آزادگى و ايمان و پروا بر جان نورانى پيامبر فرود آمد،

و آن بزرگ آموزگار توحيد و تقوا و بزرگ پرچمدار مبارزه با ستم و ارتجاع براى تأمين حقوق انسان، در پرتو مفاهيم و معارف و فرهنگ انسان ‏ساز اين آيات به روشنگرى انديشه ‏ها و دل‏ها پرداخت و راه رهايى و نجات انسان را از چنگال استبداد و تاريك ‏انديشى شرك و خرافات هموار ساخت.

اين سوره مباركه با ياد و نام پرشكوه خدا آغاز مى‏ گردد، و پس از حروف پر راز و رمز مقطّعه - كه بارها از آنها سخن رفته است - موضوع عظمت و شكوه قرآن را در چشم ‏انداز حق‏ طلبان قرار مى‏ دهد.

پس از توجه دادن به ژرفاى كتاب خدا و فرهنگ آن پرتوى از نشانه ‏هاى يكتايى و قدرت آفريدگار انسان و جهان را ترسيم مى‏ كند تا بدين وسيله شرك‏ گرايان را به توحيدگرايى و يكتاپرستى و ره‏ آورد انسان‏ ساز آن توجّه دهد.

آن گاه با نهايت انصاف و حقگويى و آزادگى پاره‏ اى از پندارها و ادعاهاى دهرى مسلكان و ماديگران را در مورد مبدأ و معاد طرح، و با روشنگرى بسيار به آنها پاسخ مى‏ دهد و از پى آن به فرازهايى از تاريخ پرماجراى فرزندان اسرائيل و برخى ديگر از جامعه‏ ها و تمدنها اشاره كرده و درس ‏هاى عبرت‏ آموز و عبرت ‏انگيزى را در برابر انسان‏ها طرح مى‏ كند.

سپس همان گونه كه سبك و شيوه تربيتى اين كتاب خداست به تشويق و ترغيب حق ‏جويان و شايسته ‏كرداران مى‏ پردازد و به گمراهان و گمراه گران و حق‏ ناپذيران هشدار مى‏ دهد و آنان را از فرجام سياه حق‏ ستيزيشان برحذر مى‏ دارد؛ و سرانجام از سويى دعوت و به گذشت بجا و برخورد انسانى و پرمهر با لغزشكاران و پاى‏ بندى به اصول و ارزش‏ها در برابر وسوسه گمراهان و ايستادگى و مقاومت براى حق و عدالت سفارش مى‏ كند، و پس از ترسيم صحنه‏ هايى از دادگاه رستاخيز و نتيجه آن، با اشاره به پنج وصف از اوصاف خدا سوره را به پايان مى ‏برد.

[گل مريم]

besm10


آشنايى با سوره احقاف‏

اين سوره مباركه، چهل و ششمين سوره قرآن شريف است، كه به جاست كه براى آشنايى با شناسنامه آن به اين نكات بنگريم:

1- فرودگاه اين سوره‏

به باور بيشتر مفسران پيشين همه آيات سى و پنج‏گانه اين سوره مباركه در مكّه و در كنار خانه خدا بر جان نورانى پيامبر گرامى فرود آمده است، امّا به باور برخى يك آيه آن، در مدينه و در وصف حق ‏پذيرى و انصاف «عبدالله بن سلام» فرود آمده است، كه مى ‏فرمايد:

قل أرايتم اِنْ كان من عندالله و كفرتم به و شهد شاهدٌ من بنى اسرائيل على مثله فامن و استكبرتم انّ‏ الله لا يهدى القوم الظّالمين.
هان اى پيامبر، بگو به من خبر دهيد كه اگر اين كتاب پرشكوه از جانب خداى فرزانه باشد و شما به آن كفر ورزيد و در همان حال گواهى از فرزندان اسرائيل به همانندى آن با كتاب موسى گواهى دهد و به آن ايمان آورد و شما تكبر و حق‏ ستيزى پيشه سازيد، آيا باز هم ستمكار نمى ‏باشيد؟

2- نام اين سوره‏

واژه «احقاف» جمع «حِقف»، به مفهوم شن‏هاى روانى است كه بر اثر وزش تندباد بيابان به صورت مستطيلى نامنظم روى هم انباشته مى‏ شود، و از آنجايى كه سرزمين «عاديان» اين گونه بود، با اين نام خوانده شد؛ و بدان دليل كه در اين سوره پرتوى از سرگذشت آنان آمده است، اين سوره را سوره «احقاف» خوانده ‏اند. در اين مورد آمده است كه:

واذكر اخا عادٍ اذا أَنْذَرَ قومه بالاحقاف...
و برادر «عاديان» را به ياد آور، آن گاه كه جامعه و مردم خود را در آن ريگستان از شرك و بيداد هشدار داد و به توحيد و يكتاپرستى فرا خواند...

[گل مريم]

3- شمار آيه‏ ها و واژه‏ هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره دو نظر آمده است:

1- به باور قاريان پيشين كوفه اين سوره داراى سى و پنج آيه است.

2- امّا ديگران آيات آن را سى و چهار آيه به حساب آورده ‏اند، كه دليل تفاوت اين ديدگاه، آن است كه گروه نخست حروف پر رمز و راز مقطّعه در آغاز سوره را، آيه ‏اى مستقّل شمرده ‏اند در حالى كه ديگران آن را جداگانه به حساب نياورده ‏اند.

گفتنى است كه اين سوره مباركه از 644 واژه و از 2600 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت شايسته آن‏

در مورد پاداش تلاوت شايسته و آيات اين سوره و تدبّر در آنها، از پيشوايان نور رواياتى آمده است كه به دو نمونه از آنها مى‏ نگريم.

1- از پيامبر گرامى آورده ‏اند كه فرمود:

«من قراء سورةالاحقاف اعطى من الاجر بعدد كل رمل فى‏الدنيا عشر حسنات، و محى عنه عشر سيئات، و رفع له عشر درجات»

هركس سوره احقاف را آن گونه كه شايسته است تلاوت كند و با تدبر به فرهنگ آن زندگى كند، در برابر هر شن و ريگ اين جهان ده پاداش به او داده شده و ده لغزش از كارنامه او زدوده گرديده و ده درجه بر درجات و مراتب او افزون مى ‏گردد.

2- و از ششمين امام نور آورده ‏اند كه فرمود:

«من قراء كلّ ليلة او كلّ جمعه سورةالاحقاف لم يصبه الله بروعة فى‏الدّنيا و آمنه من فزعه يوم القيامه»
هركس سوره احقاف را هر شب، و هر شب جمعه بخواند خدا ترس و نگرانى اين جهان را از زندگى او برمى ‏دارد و از هراس روز رستاخيز نيز او را امنيت مى‏ بخشد.

[گل مريم]

5- دورنمايى از محتواى آن
‏
همان گونه كه گذشت، اين سوره مباركه در مكّه و در اوج اختناق و استبدادِ شرك و جاهليت و ددمنشى و آتش ‏افروزى آنان بر ضد پيامبر و يارانش بر جان نورانى آن حضرت فرود آمد؛ و درست بر اين اساس است كه آهنگ و محتواى سوره ‏هاى مكّى را دارد و بيشتر بحث‏هاى آن را مسائل و موضوعات زيربنايى و عقيدتى، همانند:

توحيد و توحيدگرايى و پيكار روشنگرانه با شرك و خرافات،
دعوت به درست‏ انديشى و آزادمنشى و نجات از آفت زيانبار اوهام و پرستش‏هاى ذلت‏ بار،
ايمان عميق به جهان پس از مرگ و رستاخيز انسانها براى حساب و كتاب و پاداش و كيفر،

و مسئول بودن انسان در برابر گفتار و عملكردش و... تشكيل مى‏ دهد؛ چرا كه محتواى آيات آن ناظر به عامل زمان و مكان و شرايط خاصّ دوران دعوت پيامبر در مكّه است از اين رو اگر بر آن باشيم كه محورهاى چندگانه بحث‏هاى اين سوره را به صورت فشرده و كلّى ترسيم كنيم بايد بر اين باور باشيم كه محتواى سوره حال و هواى اين مفاهيم و معارف را دارد:

[گل مريم]

1- ترسيم پرتوى از شكوه و عظمت قرآن.
2- پديده تعالى‏ بخش وحى و رسالت.
3- دعوت به يكتاگرايى و يكتاپرستى.
4- مبارزه روشنگرانه و خيرخواهانه با آفت ويرانگر شرك و استبداد.
5- دعوت به تفكّر و تدبّر و آينده نگرى.
6- روشنگرى در باره جهانِ پس از مرگ و روز رستاخيز و دادگاه عدل خدا.
7- ترسيم گوشه‏ هايى از تاريخ عبرت‏ انگيز برخى جامعه‏ هاى پيشين.
8- پرتوى از رسالت جهانى پيامبر.
9- فراخوان پيامبر به ايمان و پروا و هشدار از شرك و بيداد.
10- دو اصل تشويق و انذار.
11- دو اصل سازنده بيم و اميد.
12- سفارش پيامبر به شكيبايى و پايدارى.
13- اقتدا به سبك و سيره پيامبران بزرگ خدا.
و ده‏ها نكته ظريف و دقيق و ارزشمندى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besme




آشنايى با سوره محمد(ص)

اين سوره، چهل‏وهفتمين سوره از قرآن شريف است. براى آشنايى با شناسنامه‏اش به نكاتى چند مى‏ نگريم:


1- فرودگاه اين سوره‏

به باور مفسران اين سوره مباركه در مدينه بر قلب مصفاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده است، امّا پاره‏ اى برآنند كه يك آيه از اين سوره در مكّه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا و به هنگامه هجرت پيامبر بر آن حضرت فرود آمد.

آرى، آن پيشواى نجات و رستگارى از فشار تاريك‏ انديشان و استبدادگران آماده حركت به سوى مدينه بود كه به عنوان وداع چشم به كعبه دوخت و باران اشك از ديدگان فرو باراند و غمى گران از دورى يار و ديار بر قلب نازنين‏اش فشار آورد و سنگينى كرد...
درست در همان حال بود كه فرشته وحى فرود آمد و اين آيه را آورد كه:

و كاين من قرية هى اشدّ من قريتك التى اخرجتك اهلكناهم...
و چه بسيار شهرها كه پرتوانتر از آن شهرى بود كه تو را اى پيامبر ما! از خود بيرون راند، كه ما آن شهرها را نابود ساختيم و براى آنها يار و ياورى نبود تا نجاتشان دهد.


2- نام اين سوره‏

واژه مقدس و الهام‏بخش محمد(ص) نام بلند و پرشكوه پيامبر خداست و به خاطر اين كه اين واژه مبارك در دوّمين آيه از آيات اين سوره آمده است، نام اين سوره را به همين نام مقدس آراسته ‏اند.

با اين بيان نام اين سوره از دومين آيه آن برگرفته شده است.

نام ديگر اين سوره، «قتال» است، چرا كه عنصر بارز دفاع از حقوق و آزادى و پيكار با كفر و بيداد و فرمان موضع‏گيرى قدرتمندانه به منظور توسعه آزادى و گسترش عدل و داد و ايجاد فضاى سالم و ساختن دنياى آزاد و آباد از پيشانى اين سوره و آيات آن هويدا است.

[گل مريم]

3- شمار آيه ‏ها و واژه‏ هاى آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره سه نظر آمده است:

1- به باور قاريان و مفسران بصرى، شمار آيات اين سوره به چهل آيه مى‏ رسد،

2- امّا به باور قاريان پيشين كوفه به سى و هشت آيه.

3- و برخى نيز برآنند اين سوره سى و هشت آيه دارد.

دليل اين تفاوت ديدگاه آن است كه گروه نخست دو آيه پنجم و پانزدهم را چهار آيه شمرده‏ اند.

گفتنى است كه ‏اين سوره از 539 واژه و از 2339 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت شايسته آن‏

از پيامبر گرامى در مورد پاداش تلاوت اين سوره آورده ‏اند كه فرمود:

من قراءَ سورة محمد(ص) كان حقاً على الله ان يسقيه من انهار الجنة

هركس سوره محمد(ص) را آن گونه كه شايسته است تلاوت كند و در مفاهيم و معارف آن تدبر نمايد و بدان عمل كند، بر خداى فرزانه است كه او را از جويبارهاى بهشت سيراب سازد.

از ششمين امام نور حضرت صادق(ع) آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأها لم يدخله شك فى دينه ابداً، و لم يزل محفوظاً من الشرك والكفر ابداً حتى يموت، فاذا مات و كل الله به فى قبره الف ملك يصلون فى قبره، و يكون ثواب صلواتهم له و يشيعونه حتى يوقفوه موقف الأمن عندالله، و يكون فى امان الله و أمان محمد(ص)

هركس سوره محمد را تلاوت كند و براى عمل به رهنمودهاى آن، در مفاهيم و معارف انسان‏ سازش تدبر نمايد، چنين كسى هرگز در دين و آيين خويش دستخوش ترديد نمى‏ گردد، و هماره از آفت تباه گر شرك و كفر محفوظ خواهد بود تا جهان را با ايمان بدرود گويد؛

آن گاه پس از مرگش خداى مهربان يكهزار فرشته را گسيل مى‏دارد تا در قبرش نماز گزارند و پاداش نمازشان را به او هديه كنند و آنان هميشه به همراه او هستند تا او را به بارگاه خدا و جايگاه امنى برند و او هماره در امان خدا و پيامبرش محمد(ص) خواهد بود.

و نيز از آن حضرت آورده‏ اند كه فرمود:

من اراد ان يعرف حالنا و حال اعدائنا فليقرأ سورة محمد(ص) فانّه آية فينا و آية فيهم
هركس مى ‏خواهد حال ما و دشمنان ما را بداند بايد سوره محمد(ص) را تلاوت كند و در آن تفكر نمايد، چرا كه در اين سوره آيه‏ اى در مورد ما و آيه‏ اى در مورد دشمنان ما خواهد يافت.

[گل مريم]

5- دورنمايى از معارف و محتواى اين سوره‏

به گونه ‏اى كه گذشت اين سوره مباركه در مدينه، و به هنگام درگيرى اسلام با كفر، يا اوج پيكار «اُحُد» بر قلب پاك پيامبر عدالت و آزادى فرود آمد؛ به همين دليل هم عنصر مبارزه براى بقا و حيات و دفاع از كيان و موجوديت جامعه نوپاى اسلامى و حراست از حقوق و آزادى و امنيت انسانها و پايدارى و پايمردى و شجاعت در برابر كفر و بيداد و استبداد و انحصار، از پيشانى آن به روشنى هويداست.

امّا در كنار اين موضوع اصلى كه بر جوّ اين سوره و فضاى آن سايه افكنده است، با اين مطالب و عناوين نيز روبه‏ رو مى‏ گرديم:

1- موضوع توحيد و شرك يا ايمان و كفر.
2- وصف ايمان‏داران و سبك و سيره آنان.
3- برخى از خصلت‏هاى نكوهيده كفرگرايان.
4- سرنوشت ايمانداران و كفرگرايان در دنيا و آخرت.
5- پرتوى از نعمت‏هاى خدا بر شايسته ‏كرداران.
6- نمونه ‏هايى از كيفرها و عقوبت‏هاى وارده بر كافران و ظالمان.
7- مقايسه‏ اى روشنگر ميان دو اردوگاه حق و باطل يا آزادى و استبداد در دنيا و آخرت.
8- عملكرد تخريبى نفاقگرايان.
9- موضوع گردش در زمين و زمان و نگرش عبرت‏ آموز و عبرت ‏انگيز بر عملكرد جامعه‏ ها و سرنوشت آنها.
10- اصل ابتلا و آزمايش در زندگى انسان.
11- انفاق يا جهاد مالى.
12- خصلت نكوهيده بخل و تنگ‏ نظرى.
13- پديده شهادت و مقام والاى شهيدان.
14- يارى حق و پاداش شكوه بار آن.
15- رستاخيز و نشانه ‏هاى آن...

و ديگر مفاهيم و معارف و نكات انسان‏سازى كه در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besm6


آشنائى با سوره فتح‏

اين سوره مباركه چهل و هشتمين سوره از قرآن شريف است كه بجاست به شناسنامه آن بنگريم و با نكاتى آشنا گرديم:


1- فرودگاه آن‏

همه آيات اين سوره مباركه - از ديدگاه همه مفسّران و قرآن پژوهان - پس از صلح نويدبخش و زندگى‏ ساز «حُديبيه» - كه از پى خود پيروزى‏ ها و سرفرازى‏ هاى بسيارى را آورد - در مدينه و هجرتگاه پيامبر گرامى بر قلب مصفاى او فرود آمد.


2- نام اين سوره‏

در نخستين آيه اين سوره از پيروزى شكوهبارى كه به يارى خدا روزى مردم توحيدگرا و با ايمان و شايسته‏ كردار گرديد، سخن رفته است؛ پيروزى برق ‏آسا، چشم‏گير، شادى‏ بخش و افتخارآفرينى كه قامت استبداد و انحصار و سانسور و اختناق جاهليت را در هم كوبيد و خورشيد زندگى‏ ساز و زندگى ‏بخش آزادى و عدالت و برابرى و برادرى و صلح و آشتى و طراوت و سازندگى آهسته آهسته از افق اسلام و قرآن نمايان گرديد.

انا فتحنا لك فتحاً مبيناً...
ما به تو اى پيامبر! و به شما اى مردم توحيدگرا و عدالت‏خواه! فتح و پيروزى درخشانى را ارزانى داشتيم.

و نام اين سوره مباركه از همين آيه نخست برگرفته شده، و فتح نامگذارى گرديده است.



3- شمار آيه ‏ها و واژه‏ هاى آن‏

از ديدگاه همه مفسران و قرآن‏ شناسان اين سوره داراى بيست و نه آيه است و اين آيات از - واژه و از - حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن‏

1- در اين مورد از پيامبر گرامىhttp://www.shahrequran.ir/images/smilies/sallallah.gif آورده ‏اند كه فرمود:

«من قرأها فكانمّا شهد مع محمد (ص) فتح مكه»
هركس اين سوره را تلاوت كند، پاداشش بسان كسى است كه به هنگام فتح مكّه به همراه پيامبر نور و رستگارى بوده است.

2- و نيز آورده‏ اند كه فرمود:

«فكانمّا كان مع مَن بايع محمداً تحت الشجره»
هركس اين سوره را با ادب و اخلاص تلاوت كند، بسان كسى است كه با محمد(ص) در سايه در حديبيه بوده و در آنجا به آن حضرت دست بيعت و همراهى و فداكارى داده است.

3- و نيز از عمر آورده‏ اند كه: در يكى از سفرهاى پيامبر به همراه او بوديم كه بامدادى فرمود:

«نزلت على البارحة سورة هى احبّ الى من الدنيا و ما فيها»
شب گذشته سوره ‏اى بر من فرود آمد كه از كران تا كران گيتى و هر آنچه در آن است بهتر و برتر است.

هنگامى كه پرسيديم كدامين سوره؟ فرمود: سوره «انا فتحنا لك فتحاً مبيناً...

4- و نيز از «انس»، يكى از ياران پيامبرsallallah آورده ‏اند كه: پس از صلح «حديبيه» و آن گاه كه بدون انجام مناسك حج با قلبى اندوه ‏زده برمى‏ گشتيم، به ناگاه فرشته وحى فرود آمد و سوره فتح را بر قلب مصفاى پيامبر فرود آورد و آن حضرت فرمود:
اينك آيه و سوره‏ اى بر من فرود آمد كه در نظرم از كران تا كران دنيا دوست ‏داشتنى ‏تر است.
«لقد انزلت علىّ آية هى احبّ الى من الدنيا محلّها»

[گل مريم]

5- عبدالله بن مسعود آورده است كه:
پس از بازگشت از «حديبيه» به ناگاه ديديم كه مركب پيامبر از سرعت خود كاست. هنگامى كه به آن حضرت نزديك شديم، دريافتيم كه سوره مباركه فتح بر قلب مصفاى آن بزرگوار فرود آمده، و او اين سوره را تلاوت مى ‏كند كه:
انّا فتحنا لك فتحاً مبيناً... و آن گاه در حالى كه از فرود اين آيه و اين سوره خبر مى ‏داد، غرق در شادى و شادمانى بود «و به من السرور ماشاءالله فاخبر انّها انزلت عليه»

6- و از ششمين امام نور حضرت صادق(ع) آورده‏ اند كه فرمود:

«حصّنوا اموالكم و نسائكم و ما ملكت ايمانكم من التلف بقرائة «انّا فتحنا...» فانه اذا كان ممن يدمن قرائتها نادى منادٍ يوم القيامه حتى يسمع الخلائق، انت من عبادى المخلصين، الحقوه بالصالحين من عبادى، و ادخلوه جنات النعيم، واسقوه من رحيق مختوم بمزاج الكافور.»
هان اى مردم، دارايى‏ ها و زنان و هر آنچه از آن شماست، همه را با تلاوت سوره مباركه فتح از خطر و نابودى حراست كنيد، چرا كه اگر كسى هماره اين سوره را تلاوت كند، روز رستاخيز نداگرى از سوى خدا با ندايى رسا كه همگان بشنوند، او را صدا مى‏ زند كه:
تو از بندگان پراخلاص خدا هستى! آن گاه ذات پاك و بى‏ همتاى او فرمان مى‏ دهد كه: هان اى فرشتگان! او را به ميان بندگان شايسته‏ كردارم ببريد، و در بوستان‏هاى پرطراوت و زيباى بهشت واردش سازيد، و از نوشابه ويژه بهشتيان سيرابش كنيد.

روشن است كه اين همه پاداش شكوه بار براى تلاوت تنها نيست، بلكه در برابر تلاوتى آگاهانه و پراخلاص و همراه با تدبّر و خودسازى و عمل به مفاهيم و معارف انسان‏ ساز آن خواهد بود، نه تلاوت و يا حفظ سوداگرانه و بدون عمل و آزادگى.

[گل مريم]

5- دورنمايى از مفاهيم و معارف آن‏

اين سوره نويدبخش با نام و ياد بلند و با عظمت خدا آغاز مى‏ گردد و از نخستين آيه ‏اش از فتح نمايان و پيروزى شكوه بار و درخشان گزارش مى‏ دهد؛ از پيروزى شگرفى كه در آن شرايط بدان اميدى نبود، امّا به خواست خدا، پيامبر گرامى با اينكه به همراه انبوهى از مسلمانان براى انجام مناسك حج و عبادت خدا به سوى مكه آمده بود، موفق به امضاى قرارداد صلح «حديبيه» گرديد و با سلامت و سرفرازى و پيروزى با قرارداد آتش‏ بسى ده ساله به مدينه باز آمد و همين صلح و آتش ‏بس - كه در آن شرايط تنها راه پيشرفت برنامه دعوت و اصلاحات بود - از پى خويش پيروزى‏ هاى ديگرى آورد و تا سرانجام پيامبر مهر و آزادى با شكوه فراوان وارد مكه شد و آن نويد شكوه بار تحقق يافت و آزادى و عدالت و امنيت و بشردوستى سايه‏ گستر گرديد.

با اين بيان اين سوره در اين محورها پيام مى‏ دهد:

1- نويد بخشايش خدا.
2- نويد يارى او.
3- نويد افزون ساختن ايمان مردم توحيدگرا.
4- نويد ارزانى داشتن آرامش دل و جان به آنان.
5- نويد پاداش ايمان و جهاد و اخلاص در سراى آخرت.
6- نويد بخشايش لغزش‏ها و گناهان.
7- هشدار به كفرگرايان و نفاق‏ پيشگان و اصلاح ‏ناپذيران.
8- ترسيم موقعيت والاى پيامبر.
9- ترسيم هدف‏هاى بزرگ وحى و رسالت.
10- بيان بهانه ‏جويى‏ ها و حق‏ ناپذيرى‏ هاى منافقان.
11- بيان خواسته ‏ها و تقاضاهاى نابجاى آنان.
12- انعكاس خواب پيامبر و تحقق آن به يارى خدا و ورود سرفرازانه به مكّه.
13- نويد پيروزى حق و جهانى شدن دين خدا.
14- ارائه مدل و نمونه جامعه آزاد و آباد و مستقل و شايسته ‏كردار و مترقى و پرشكوه و انسانىِ مورد نظر خدا و پيامبر و ترسيم ويژگى‏ هاى اساسى آن.

[گل مريم]

besm15


آشنايى با سوره حجرات‏

اين سوره چهل و نهمين سوره از قرآن شريف است كه پيش از آغاز ترجمه آيات و تفسير آن، براى آشنايى با شناسنامه‏ اش به نكاتى مى‏ نگريم، اميد كه مفيد افتد:


1- فرودگاه اين سوره‏

به باور مفسران و قرآن‏ پژوهانِ اين سوره مباركه در مدينه بر قلب پاك پيامبر نور فرود آمده است؛ امّا پاره‏ اى از جمله: «حسن»، «قتاده»، «عكرمه»، و «ابن عباس» برآنند كه همه آيه‏ هاى آن، جز آيه شريفه «يا ايهاالناس انّا خلقناكم من ذكرٍ و أُنثى...» در مدينه بر قلب مصفاى آن حضرت نازل شده است.

افزون بر ديدگاه مفسران در اين مورد، نگرش بر محتواى آيات و مفاهيم و معارف جان‏بخش و ان سان‏ پرور آن نيز، كه يك سيستم اخلاقى و انسانىِ تمام عيار و پرجاذبه را، كه انبوهى از بايدها و نبايدهاست، همين ديدگاه را تأييد مى‏كند و نشان مى‏دهد كه فرود اين سبك و شيوه اخلاقى و انسانى براى جامعه و ره‏روان راه پيامبر، به هنگامى بيشتر ضرورت مى‏يابد كه آنان از مرحله خودسازى عقيدتى و فكرى گام‏هايى فراتر نهاده و در انديشه بنياد جامعه نوين اسلامى در مدينه مى‏باشند؛ آرى، محتواى سوره نيز نشانگر آن است كه در مدينه فرود آمده است.


2- نام سوره‏

اين سوره مباركه به سوره «حُجُرات»، به مفهوم «حجره‏ ها» و يا «اطاق‏ها» نام‏گذارى گرديده است. اين نام و عنوان براى اين سوره از چهارمين آيه آن برگرفته شده است كه در نكوهش از رفتار و گفتار عناصر بى‏خرد و تربيت‏ نيافته‏ اى فرود آمد كه گاه و بيگاه در پشت پنجره اطاق پيامبر مى‏آمدند، و بدون رعايت نكات اخلاقى و انسانىِ ظريف و زيباى اسلامى، پيشواى گرانقدر توحيد را صدا مى‏كردند و ادب انسانى و دينى را رعايت نمى‏ نمودند.

خداى فرزانه با فرود اين آيه بر قلب تابناك پيامبرش آنان را نكوهش فرمود و ادب آموخت كه چگونه رفتار كنند.

[گل مريم]

3- شمار آيه‏ ها و واژه‏ هاى آن‏

شمار آيه‏ هاى اين سوره، از ديدگاه همه مفسران و قاريان پيشين 18 آيه است و در ساختمان آن، 343 واژه و 1496 حرف به كار رفته است.


4- پاداش تلاوت شايسته آن‏

در مورد پاداش تلاوت شايسته و بايسته اين سوره مباركه، از پيامبر گرامى آورده اند كه فرمود:

من قراء سورة الحجرات اعطى من الاجر عشر حسنات بعدد من اطاع‏الله و من عصاه.

هركس سوره «حجرات» را آن گونه كه بايد بخواند و به محتواى آن بينديشد و در انديشه عمل به آن باشد، به شمار همه كسانى كه خدا را فرمان برده و يا نافرمانى نموده ‏اند، ده حسنه و پاداش پرشكوه به او ارزانى مى‏گردد.

و نيز از ششمين امام نور آورده‏ اند كه فرمود:
من قراء سورة الحجرات فى كلّ ليلة، او فى كل يوم، كان من زوار محمد(ص).

هركس سوره «حجرات» را در هر شب و يا هر روز آن گونه كه شايسته است تلاوت كند و در انديشه آراستگى به سيستم اخلاقى قرآن باشد، چنين كسى از زيارت‏ كنندگان محمد(ص) خواهد بود و پاداشش بسان پاداش پرشكوه آنان.

روشن است كه اين همه پاداش پرشكوه تنها به تلاوت‏گر اين سوره و يا قرائت‏ كننده و يا مترجم و مفسر آن ارزانى نمى‏گردد، بلكه به كسانى ارزانى مى‏گردد كه افزون بر تلاوت و ترجمه و يا تفسير آيه‏ هاى آن، با همه وجود بكوشند تا خويشتن را به سيستم اخلاقى مورد نظر اين سوره آراسته و از خصلت‏هاى زشت و نكوهيده ‏اى كه در آيات اين سوره هشدار داده شده است، مزرعه جان را بپالايند و بپيرايند.

[گل مريم]

5- دورنمايى از معارف و محتواى اين سوره‏

همان گونه كه گذشت اين سوره در مدينه فرود آمده، و به همين دليل حال و هواى سوره‏ هاى مدينه را دارد و بيشتر در انديشه ساختن فرد و جامعه و خانواده‏ اى است كه ارزش‏هاى اخلاقى و انسانى را در روابط فردى و اجتماعى و خانوادگى و سياسى خويش، با همه وجود حاكم سازند و از خصلت‏هاى زشت و نكوهيده دورى جسته و جامعه و دنياى خويش را از ميكرب آن بپالايند؛ چرا كه اقوام روزگار به اخلاق زنده هستند و مى‏پايند و مردمى كه ارزش‏هاى اخلاقى و كرامت‏هاى انسانى را وانهند و از دست بدهند خواهند مرد و نخواهند پاييد.

با اين بيان محور و اساس سخن در آيات هيجده‏ گانه اين سوره ارائه يك سيستم اخلاقى مترقى و انسانى و پرجاذبه و تحسين‏ برانگيز و بسيار رشد يافته و پيشرفته به جامعه نورهيده از شرك و بيداد و ديگر جامعه‏ هاى در كمند خرافه‏ ها و افسانه‏ ها و خصلت‏هاى نكوهيده و شيوه‏ هاى ظالمانه است؛ امّا در لابلاى سخن، به مسائل اساسى اجتماعى و سياسى و عقيدتى و فرهنگى نيز نظر دارد و برخى از مهم‏ترين آن‏ها را طرح مى‏كند.

[گل مريم]

به همين جهت در تفسير آيات اين سوره با اين مفاهيم و معارف انسان‏ساز روبه‏ رو خواهيم شد:

1- وصف خدا با فراتر از ده وصف و ويژگى، نظير: دانا، شنوا، آمرزنده، بخشايشگر، فرزانه، توبه‏ پذير، دوستدار دادگران، داننده نجيب و...
2- رعايت ادب در برابر پديدآورنده هستى،
3- رعايت ادب اسلامى در برابر پيامبر،
4- پيشى نگرفتن از خدا و پيامبر در كارها و برنامه‏ ها و وضع مقررات،
5- اصول و نكات ظريف و لطيفى را كه بايد در حضور پيامبر رعايت كرد،
6- آزمون دل‏ها و جان‏ها براى آراستگى به پروا و دادگرى،
7- خردورزى و خردمندى يا انديشيدن و انديشاندن،
8- عدم اعتماد به گزارش بلندگوها و گزارشگران استعمار و انحصار و استبداد و ارتجاع،
9- اصل اصلاح و اصلاحگرى در جامعه،
10- مبارزه براى عدالت و آزادى،
11- برنامه‏ اى انسانى براى حل كشمكش‏ها و رفع بحران‏ها و درگيرى‏ها در جامعه،
12- دعوت به مهر و محبت و گذشت و بزرگمنشى،
13- اصل برادرى اسلامى و انسانى،
14- اصلاح ميان امت و خانواده بزرگ بشرى،
15- هشدار از خصلت‏هاى نكوهيده و بحران‏ ساز،
16- هشدار از تمسخر و استهزاء،
17- هشدار از بدبينى و بدگمانى،
18- هشدار از عيب‏جويى و عيب‏تراشى،
19- هشدار از مارك زدن و لقب زشت تراشيدن،
20- هشدار از غيبت و بافته‏ هاى يكطرفه،
21- هشدار از تجسس و پرده‏ درى،
22- ترسيم ارزش انسان و انسانيت و ارائه ملاك و معيار برترى،
23- اصل تقوا و پروا در زندگى انسان،
24- ايمان همراه عمل شايسته،
25- اسلام يا هديه خدا به خردورزان و ترقى‏ خواهان،
26- دانش بى‏كران خدا و آگاهى او به همه اسرار،
و ده‏ها نكته ظريف ديگر در ابعاد عقيدتى، اجتماعى، فردى، طبيعى، فلسفى، حقوقى و انسانى كه خواهد آمد.

[گل مريم]

besm20

آشنائى با سوره «ق»



سوره مباركه «ق» پنجاهمين سوره قرآن شريف است. شايسته است كه براى آشنايى بیشتر به شناسنامه آن بنگريم:


1- فرودگاه آن‏

به باور مفسّران اين سوره مباركه در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب نورانى پيامبر مهر و آزادى فرود آمده است؛ امّا پاره‏ اى از مفسران پيشين همچون «حسن» برآنند كه دو آيه از آيات چهل و پنجگانه آن در مدينه فرود آمده است، كه عبارتند از آيه‏ هاى 38 و 39.
و به باور «ابن عباس» جز يك آيه آن كه آيه 38 باشد، ديگر آيات اين سوره مباركه در مكه فرود آمده است.


2- نام سوره‏

اين سوره از آن سلسله سوره‏ هايى است كه با حروف پر رمز و راز مقطعه آغاز مى‏گردند؛ حروفى كه در تفسير و تأويل آن‏ها بارها و بارها سخن رفته است و نياز به تكرار نيست و نام سوره از حرف «ق» كه در آغاز آن آمده است برگرفته شده است.


3- شمار آيه‏ ها و واژه ‏هاى آن‏

همه مفسران برآنند كه اين سوره داراى چهل و پنج آيه است و در ساختمان آن 375 واژه و 1474 حرف به كار رفته است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن‏

1- از پيشواى گرانقدر توحيد آورده ‏اند كه در اين مورد فرمود:

من قراء سورة «ق» هون الله عليه تارات الموت و سكراته
هركس سوره «ق» را تلاوت كند و انديشه و عملكردش را با روح و هدف آن هماهنگ سازد، خدا رنجها و سختى‏هاى مرگ و جان دادن را بر او آسان مى‏سازد.

2- و نيز از حضرت باقر علیه السلام آورده ‏اند كه در فضيلت آن فرمود:

من ادمن فى فرائضه و نوافله سورة «ق» وسع الله فى رزقه، و اعطاه كتابه بيمينه، و حسابه حساباً يسيراً.
هركس در نمازهاى فريضه و نافله ‏اش سوره «ق» را هماره بخواند، خداى فرزانه رزق و روزى او را گسترده ساخته، كارنامه زندگى‏اش را به دست راست او داده، و حسابرسى از او را برايش آسان مى‏سازد.

[گل مريم]

5- دورنمايى از محتواى سوره‏

از آنجايى كه اين سوره در مكه و در حال و هواى آن - كه حاكميت شرك و پرستش‏هاى ذلت‏بار و ميدان ‏دارى استبداد و انحصار و قانون‏شكنى و تجاوز به حقوق انسان‏ها و شكستن مرزهاى مقررات انسانى و اخلاقى بوده - فرود آمده است، محور و بستر كلى بحث‏هاى آن معاد و معادشناسى و توجه دادن به آن روز بزرگ و آن دادگاه عادلانه و حال و روز انسان‏ها در آن جاست.
در كنار اين بحث اصلى، از آفرينش انسان تا مرگ او و جهان پس از مرگ، از پاره ‏اى از پديده ‏هاى خلقت و نعمت‏هاى خدا به انسان نيز سخن رفته است.
و نيز به سرگذشت عبرت ‏انگيز و انديشاننده پاره ‏اى از جامعه ‏هاى خودسر و حق‏ ستيز و نابودى آنان به كيفر بدانديشى و حق ‏ناپذيريشان اشاره رفته است.

آرى، فضاى كلّى سوره مكى است و بيشتر در اين محورها سخن دارد:

1- در شكوه و عظمت قرآن،
2- در رسالت پيامبر،
3- در دعوت به نگرش به پديده ‏هاى شگفت ‏انگيز عالم بالا،
4- در نگرش به نظام انديشاننده زمين و گل‏ها و گياهان و روييدنى‏ها،
5- در چگونگى فرود باران و زنده شدن زمين و زمان،
6- در شگفت ‏زدگى كفرگرايان از طرح موضوع معاد و انكار عجولانه آن،
7- در استدلال بر امكان معاد از راه توجه دادن به نظام آفرينش و زنده ساختن زمين مرده با فرود باران زندگى‏ساز،
8- در استدلال به امكان معاد از راه توجه دادن به آغاز آفرينش،
9- در توجه دادن به ضبط و ثبت گفتارها و عملكردها براى روز رستاخيز،
10- در مورد پديده مرگ،
11- در ترسيم گوشه‏ اى از رخدادهاى روز رستاخيز،
12- در اشاره به حوادث تكان دهنده پايان عمر اين‏ جهان و آغاز جهان ديگر،
13- در دعوت به پايدارى در برابر كفر و شرك و بيداد و شكيبايى دليرانه براى گشودن راه نجات و رستگارى و آزادى انسان و برطرف ساختن موانع رشد و كمال و ترقى او،
14- و ديگر در ترسيم ده‏ها نكته ظريف و لطيف و درس ‏آموزى در تفسیر كه خواهد آمد.

[گل مريم]

besm18


آشنايى با سوره ذاريات‏

اين سوره مباركه در شمار پنجاه يكمين سوره از سوره‏ هاى قرآن شريف است. شايسته است كه به شناسنامه ‏اش بنگريم:


1- فرودگاه اين سوره مباركه‏

از ديدگاه مفسران و محدثان اين سوره در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب مصفاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده است.

اين نكته را افزون بر مفسران و قرآن‏ پژوهان پيشين، حال و هواى آيات و مفاهيم و معارف آن نيز كه هماهنگ با آغازين سال‏هاى دعوت پيامبر گرامى است و از شناخت خدا و صفات او، معاد و جهان پس از مرگ، توجه دادن به قدرت بى‏كران خدا در آفرينش، ترسيم گوشه‏ هايى از سرگذشت پيامبران و جامعه ‏هاى پيشين و... سخن دارد، هويداست.


2- نام سوره‏
نام اين سوره مباركه از آغازين آيات آن برگرفته شده است، چرا كه مى‏فرمايد:

سوگند به فرشتگان داراى اين وصف، يا بادهايى كه گردوخاك، يا ابرها را مى‏پراكنند... والذاريات درواً و بدين وسيله در آغاز سوره به نظام شگفت ‏انگيز آفرينش و تدبير بخشى از امور جهان از طريق فرشتگان يا بادها به فرمان آفريدگار و تدبيرگرها اشاره دارد.

با اين بيان نام سوره مباركه «ذاريات» يا «پراكندگان» است كه از اين آيات برگرفته شده است.

[گل مريم]

3- شمار آيه‏ ها واژه‏ ها و حروف آن‏

از ديدگاه مفسران، اين سوره داراى شصت آيه است و در شمار آيات آن اتفاق نظر ميان دانشمندان وجود دارد هم‏چنين ساختمان زيباى آن از 360 واژه و از 1500 حرف تشكيل شده است.


4- پاداش تلاوت آن‏

1- در فضيلت اين سوره و در پاداش تلاوت آن از پيامبر گرامىsallallah آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ سورة الذاريات اعطى من الأَجر عشر حسنات، بعدد كل ريح هيبت و جرت فى ‏الدنيا.
هركس سوره «ذاريات» را به شايستگى بخواند، به شمار بادهايى كه در جهان مى‏وزد، ده حسنه و پاداش به او ارزانى خواهد شد.


2- و نيز از حضرت صادقalayhe آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الذاريات فى يومه او ليلة اصلح الله له معيشة و اناه برزق واسع و نور له فى قبره بسراج يزهر الى يوم القيامة.
هركس سوره «ذاريات» را در روز يا شب‏هاى زندگى ‏اش بخواند، خداى فرزانه اوضاع اقتصادى زندگى ‏اش را اصلاح و روزى گسترده‏ اى به او مى دهد، و خانه گلى قبر او را با چراغى كه روز رستاخيز فروغ مى ‏افشاند و مى ‏درخشد، روشن مى ‏سازد.

[گل مريم]

دورنمايى از محتواى آن‏

مدار و محور سخن در اين سوره مباركه بيش از هر چيز موضوع رستاخيز و جهان پس از مرگ و دادرسى و حساب و كتاب و كيفر و پاداش ستمكاران و رعايت‏ كنندگان حقوق و حرمت انسان‏ها و ترسيم بحث‏هايى از شناخت خدا و يكتايى ذات پاك و بى ‏همتاى او، و ديگر بحث‏هاى فكرى و عقيدتى و بنيادى و تاريخي است؛ امّا در لابلاى اين بحث‏هاى محورى و اصلى به ده‏ها موضوع ديگر نيز اشاره شده و يا از آن‏ها سخن رفته است.

اگر بر آن باشيم كه دورنمايى از محتواى اين سوره ترسيم كنيم، شايد اين گونه و با اين مفاهيم و معارف روبه ‏رو گرديم:

1- با اشاره ‏اى درس ‏آموز به نام بلند و با عظمت خدا و تدبير امور هستى به اشاره و خواست او و براساس مقررات و سنن و قوانينى كه او جهان را بر آن اساس نظام بخشيده است.
2- با موضوع معاد و جهان پس از مرگ و بحث‏هاى متنوع مربوط به آن و تكيه بر نقش انسان‏ پرور و سازنده و تربيتى آن‏ها در زندگى اين جهان.
3- با دعوت به نگرش خردمندانه و خردورزانه و حق‏ طلبانه به زمين و آسمان و پديده‏ هاى گوناگون در آن‏ها و ديگر نشانه‏ هاى شگفت ‏انگيز قدرت و حكمت خدا، در كران تا كران هستى و دنياى وجودِ خود انسان.
4- با اوصاف پرواپيشگان و پاداش پرشكوه خدا به آنان در سراى آخرت.
5- با پرتوى از سرگذشت درس‏ آموز مردان تاريخ ‏ساز و تحول ‏آفرينى چون: ابراهيم، موسى و... و سرگذشت عبرت‏ انگيز پاره ‏اى از جامعه‏ هاى حق ‏ستيز و خشونت‏ كيش پيشين، همانند: جامعه عاد، ثمود و... و سرنوشت سياه آنان، كه هشدارى است به ستمكاران عصرها و نسل‏ها كه با خودسرى و خودكامگى و قانون‏شكنى حقوق و كرامت انسان‏ها را پايمال مى ‏سازند.
6- با موضوع زوجيت عمومى در جهان خلقت،
7- با ترسيم فلسفه آفرينش انسانها و جنيان،
8- با هشدار از وباى شرك و آفت‏هاى هستى ‏سوز آن،
9- با هشدار به كفرگرايان و حق‏ ناپذيران در چهره ‏هاى گوناگون،
10- و با دميدن روح شهامت، شجاعت، شكيبايى قهرمانانه، بردبارى و مداراى دليرانه و آرامش خاطر به پيامبر گرامى اسلام، و ده‏ ها نكته ظريف ديگرى كه به تدريج در تفسیر خواهد آمد.

[گل مريم]

besm16


آشنايى با سوره‏ طور

اين سوره، پنجاه و دومين سوره از قرآن شريف، اين كتاب پرشكوه و پرمعنويت آسمانى است. اینک به نكاتى از شناسنامه ‏اش، براى آشنايى با آن مى‏ نگريم:


1 - نام آن‏

نام بلند و ماندگار اين سوره مباركه، نام كوهى است به نام «طور»، در صحراى سينا. اين كوه همان مكان مقدسى است كه حضرت موسى، آن پيامبر آزادى و ايمان، براى نماز و نيايش و مناجات و راز و نياز با خدا به آنجا مى ‏رفت. اين واژه مقدس و اين نام الهام ‏بخش از نخستين آيه اين سوره برگرفته شده است، چرا كه فرو فرستنده قرآن در آغازين آيات اين سوره مى ‏فرمايد:

و الطّور و كتاب مسطور فى رق منشور و البيت المعمور و السقف المرفوع و البحر المسجور انّ عذاب ربك لواقع
سوگند به كوه طور،
و كتابى نگاشته شده،
در صفحه‏ اى گشوده و گسترده،
و سوگند به آن خانه آباد و آزاد خدا،
و به بام بلند آسمان و آن سقف برافراشته،
و آن درياى سرشار و افروخته،
آرى، به همه اين‏ها سوگند كه عذاب پروردگارت فرارسيدنى است و هيچ بازدارنده ‏اى براى آن نيست.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

آيات جانبخش اين سوره مباركه به باور همه مفسران و محدثان در سال چهارم از بعثت، در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر جان نورانى پيامبر فرود آمده است. اين نكته افزون بر اتفاق نظر مفسران، از حال و هواى آيات و فضاى حاكم بر آن نيز بر قرآن ‏پژوهان آشكار است.


3 - شمار آيه ‏ها و واژه ‏ها و حروف آن‏

در مورد شمار آيه‏ هاى آن، اندك تفاوت نظر ميان مفسران و قاريان پيشين وجود دارد؛ به گونه‏ اى كه پاره ‏اى از قاريان حجاز اين سوره را داراى 47 آيه، و قاريان بصره 48 آيه عنوان ساخته‏ اند؛ امّا به باور قاريان كوفه و شام اين سوره 49 آيه دارد و ديدگاه مشهور و معروف همين ديدگاه است.

و راز آن نيز اين است كه اين ديدگاه «و الطّور» را آيه ‏اى جداگانه به حساب مى‏ آورد.
گفتنى است كه اين سوره از312 واژه و 1500 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

4 - پاداش پرشكوه تلاوت آن‏

12 - در اين مورد از پيامبر گرامىsallallah آورده ‏اند كه فرمود:

و من قرأ سورة الطور كان حقا على الله ان يؤمنه من عذابه و اَنْ ينعمه فى جنته.
هر كس سوره «طور» را آن گونه كه شايسته است بخواند، بر خداست كه او را از عذاب و كيفرش امنيت دهد و وى را در بهشت پرطراوت و پرنعمت خويش نعمت بخشد و بهره ‏ور گرداند.

2 - و نيز يكى از ياران پيامبر آورده است كه آن حضرت به هنگامه غروب خورشيد اين سوره را تلاوت مى ‏كرد. سمعت رسول الله (ص) يقرأ بالطور فى المغرب.

3 - و از پنجمين امام نور، حضرت باقر alayheآورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الطّور جمع الله له خير الدنيا و الاخرة.
هر كس سوره مباركه «طور» را بخواند، خداى فرزانه خير و نيك‏بختى دنيا و سراى آخرت را براى او گرد مى ‏آورد.

[گل مريم]

5 - دور نمايى از محتواى آن‏

همان گونه كه گذشت، اين سوره مباركه در مكه و در كنار كهن ‏ترين معبد توحيد و تقوا و در آغازين سال‏هاى بعثت پيامبر نور، بر قلب مصفاى او فرود آمده است؛ به همين جهت بسان ديگر سوره‏ هاى «مكى» بيشتر روى مسايل عقيدتى و پايه‏ هاى فكرى سرمايه ‏گذارى مى ‏كند و در اين مايه‏ ها سخن دارد، چرا كه اگر انديشه و دستگاه خرد يك انسان و جامعه ‏اى در جهت مطلوب تغيير كند، از پى آن، گفتار و رفتار، جهت‏گيرى ‏ها و هدف‏ها و حتى عواطف و احساسات او نيز در راه شايسته و بايسته دگرگونى مى ‏پذيرد؛ و راز پافشارى قرآن بر اصلاح انديشه ‏ها و باورها و گرايش‏ها از اين نكته عميق و ظريف و دگرگون ‏ساز سرچشمه مى ‏گيرد.

آغازين آيات اين سوره با سوگندهاى تكان دهنده و انديشاننده آغاز مى ‏گردد و آن گاه از نشانه ‏هاى رستاخيز و عذاب دردناك خدا براى حق ‏ستيزان و ظالمان سخن دارد.
آن گاه از پرواپيشگان و رعايت‏ كنندگان مقررات خدا و حقوق انسان‏ها سخن دارد و پرتوى از نعمت‏هاى پرشكوهى را به تابلو مى‏ برد كه خدا به آنان ارزانى داشته است، تا بدين وسيله با آن هشدارها و اين نويدهاى جانبخش، راه‏هاى شقاوت و ستم را مسدود ساخته، و راه‏هاى سعادت و رعايت حقوق و آزادى و امنيت را باز كند.

سپس از آورنده قرآن و پيام‏رسان خدا سخن مى‏ گويد و با اشاره به شگردهاى ناجوانمردانه استبدادگران و خودكامگان و انحصارگران قدرت و امكانات، كه در برابر هر نداى اصلاح ‏طلبانه و هر دعوت آزاديخواهانه و بشردوستانه و خداجويانه ‏اى آنها را به كار مى ‏گيرند و با آن ساز و افزارها به ترور شخصيت خوبان و مخالفان ستم مى ‏پردازند، آنها را برشمارد و رد مى‏ كند و ساحت و دامان پيامبر آزادى و عدالت را از آن بافته‏ هاى ظالمانه و تهمت‏هاى ناجوانمردانه پاك و پاكيزه مى ‏سازد.

از پى آن به پرتوى از دلايل توحيدگرايى و يكتاپرستى انگشت مى ‏نهد و خداى يكتا را به بندگان خداجو و حق‏طلب وصف مى ‏كند.

بار ديگر پاره ‏اى از نشانه‏ هاى رستاخيز و سراى آخرت را وصف مى ‏نمايد و در آيات پايانى نيز روى سخن را به پيامبر گرامى نموده و آن بزرگ ‏آموزگار ايمان و اخلاص و بزرگ‏ پرچمدار آزادى و نجات بشر را به شكيبايى و پايمردى و يارى ‏جويى از سرچشمه قدرت‏ها براى ايجاد تحول مطلوب در جامعه و ساختن تاريخى ديگر براى انسان نيرو مى ‏بخشد.

[گل مريم]

besm5

آشنايى با سوره‏ نجم

اين سوره مباركه پنجاه و سومين سوره از قرآن شريف است. به جاست كه به شناسنامه ‏اش بنگريم:


1 - نام اين سوره‏

نام بلند و باعظمت اين سوره مباركه «نجم» است و واژه «نجم» به مفهوم «ستاره». اين نام از نخستين آيه آن برگرفته شده است، چرا كه خداى فرزانه اين سوره را اين گونه آغاز مى ‏كند:

وَ النَّجْمِ إِذا هَوى‏
ما ضَلَّ صاحِبُكُمْ وَ ما غَوى‏
سوگند به ستاره فروزان قرآن، آن گاه كه فرود مى ‏آيد،كه يار و پيامبر شما،محمد (ص) نه گمراه گرديده و نه در بيراهه و نادانى است؛ و از روى هوس سخن نمى ‏گويد.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

در مورد فرودگاه اين سوره سه نظر است:

1 - بيشتر مفسران و محدثان بر آنند كه: اين سوره، پس از آغاز دعوت آشكارِ پيامبر، در مكه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر جان نورانى محمد (ص) فرود آمده است.

اين ديدگاه از محتواى آيات آن نيز - كه بيشتر روى اركان چندگانه خداشناسى و يكتاپرستى، اصل نبوت و رسالت و اصل معاد و جهان پس از مرگ توجه مى ‏دهد - دريافت مى ‏گردد.
2 - امّا به باور گروهى، همه آيات اين سوره جز يك آيه، در مكه فرود آمده است.
3 - و از «حسن» نيز آورده‏ اند كه اين سوره در مدينه فرود آمده است.


3 - شمار آيه ‏ها و واژه ‏ها و حروف آن‏

اين سوره مباركه از ديدگاه بيشتر مفسران و محدثان و نيز قاريان كوفه، داراى 62 آيه است، امّا پاره ‏اى نيز آن را داراى 61 آيه دانسته ‏اند.
گفتنى است كه اين سوره مباركه از 360 واژه و 1405 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

1 - از پيامبر گرامىsallallah آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ سورة النجم اعطى من الاجر عشر حسنات، بعدد من صدق بمحمد (ص) و من جحد به.
هر كس سوره «نجم» را آن گونه كه شايسته است فرا گيرد و تلاوت كند، خدا به شمار هر يك از كسانى كه به پيامبر ايمان آوردند و كسانى كه او را انكار كردند، ده پاداش به او ارزانى مى ‏كند.

2 - و نيز از حضرت صادق alayhe آورده ‏اند كه فرمود:

من كان يدمن قرائة «و النجم» فى كل يوم، او فى كل ليلة، عاش محمودآ بين الناس، و كان مغفوراً له...

كسى كه هماره سوره «نجم» را در روز و يا شب تلاوت كند و از معارف و مفاهيم آن، راه زندگى جويد در ميان مردم، خوشنام و شايسته ‏كردار شناخته شده و ستوده مى ‏شود و خداى فرزانه او را مى ‏آمرزد و محبوب مردم حق ‏طلب مى ‏گردد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم و معارف آن‏

اين سوره مباركه در مكه و در كنار خانه خدا بر قلب پاك و جان نورانى پيامبر دانش و آزادى فرود آمده است، به همين جهت حال و هواى سوره‏ هاى آغاز دوران بعثت را دارد و فضاى اختناق و استبداد و بت‏ پرستى و شرك و حق‏ ستيزىِ حاكم، در برابر دعوت پيشواى عدالت و آزادى را نشان مى‏ دهد و روشنگرى مى ‏كند كه چگونه قرآن و پيامبر به فرمان خدا و از سوى او، با طرح موضوعات متنوع فكرى و مسايل دقيق عقيدتى، به ويژه بحث وحى و رسالت، توحيد و يكتاپرستى، معاد و جهان پس از مرگ، حقوق و مسئوليت انسان، هشدار از ستم و بيداد و فرياد بر ضد تعصب و حق‏ ستيزى و اصلاح ناپذيرى، بر آن بودند تا انديشه‏ ها و افكار خرافه‏ زده و در بند اوهام و آفت‏هاى شرك و كفر را تكان دهند و انسان را از خمودى و افسردگى و ارتجاع و انجمادِ فطرت و وجدان و مغز و قلب رهايى بخشنده و به راه مطلوب و مترقى و زندگى نوين و آزادمنشانه راه نمايند.

با اندك تعمق در آيات شصت و دو گانه اين سوره مباركه، اين مفاهيم بلند و اين بحث‏هاى روشنگر و دگرگون ‏ساز خود را مى ‏نماياند:

1 - توجه دادن انسان به اختر فروزان قرآن،
2 - حقيقت وحى و رسالت،
3 - سند صداقت پيامبر در دعوت آسمانى خويش،
4 - سير آسمانى و معجزه ‏آساى پيامبر يا پرتوى از رويداد معراج،
5 - فرشته وحى،
6 - خرافه ‏پردازى و اوهام ‏سازى شرك و استبداد،
7 - نگرش ارتجاعى جاهليت به زن يا نيمى از پيكر جامعه،
8 - سرچشمه ‏هاى روانى پرستش ‏هاى ذلت ‏بار،
9 - موضوع شفاعت و شرايط آن،
10 - هشدار از گمان‏ها و پندارهاى بى ‏اساس،
11 - فرمانرواى آسمان‏ها و زمين،
12 - علم بى ‏كران خدا،
13 - اصل پاداش و كيفر در برابر عملكردها،
14 - نكوهش از خودپسندى و خودستايى،
15 - اشاره ‏اى به گناهان كبيره،
16 - انسان و اصل مسئوليت،
17 - انسان سرانجام با عملكرد خويش روبه‏رو مى ‏گردد،
18 - فرجام كارها به سوى اوست،
19 - عبرت ‏آموزى از سقوط جامعه‏ هاى سركش،
20 - سرانجام رستاخيز فرا خواهد رسيد،
21 - راه آمرزش‏ خواهى و توبه باز است،
22 - پرستش و سجده، تنها براى خدا و در برابر او،

و نيز نكات ظريف و لطيف و دلنواز ديگرى كه چشيدنى است و نه گفتنى و وصف‏ كردنى.

[گل مريم]

besmellah7


آشنايى با سوره‏ فصلت

سوره مباركه فصلت، چهل و يكمين سوره قرآن شريف است، به جاست كه با شناسنامه ‏اش آشنا گرديم و به نكاتى در مورد آن بنگريم.


1- فرودگاه آن‏

اين سوره و آيات انسان‏ ساز آن در مكّه و در كنار خانه خدا بر قلب نورانى پيامبر توحيد و تقوا فرود آمده است، و درست به همين جهت ويژگيها و نشانه ‏هاى سوره‏ هاى مكّى در آيات آن هويداست.


2- شمار آيات و واژه‏ هاى آن‏

اين سوره از ديدگاه بيشتر مفسران و قاريان پيشين داراى 54 آيه است، گرچه پاره‏ اى از پيشينيان همين آيات و واژه‏ هاى موجود در سوره را 53 آيه، و پاره‏اى 52 آيه شمرده ‏اند، كه ديدگاه آن قابل توجّه نيست.

گفتنى است كه اين سوره از 796 واژه 3350 حرف ساخته شده است.


3- نام اين سوره‏

اين سوره مباركه را به سه نام خوانده ‏اند:

يكى از نام‏هاى آن «فُضّلت»، به مفهوم «بخش بخش» و «فصل فصل شده» مى ‏باشد، كه از سومين آيه آن برگرفته شده است.

نام ديگر آن «مصابيح»، به مفهوم چراغها و نورافكن‏هاى روشنگر مى ‏باشد كه از آيه دوازدهم اين سوره دريافت گرديده است.

و سومين نامش نيز سوره «حم - سجده» مى ‏باشد كه از آغازين آيه و نيز آيه 37 آن برگرفته شده است.

[گل مريم]

4- پاداش تلاوت آن‏

از پيامبر گرامىsallallah آورده ‏اند كه در فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت خالصانه و حقجويانه آن فرمود:

«من قراء «حم السجده» اعطى بكل حرف منها عشر حسنات»
هركس سوره «حم سجده» را بخواند خداوند به شمار هر حرفى از آن ده پاداش و حسنه به او ارزانى مى ‏دارد.

و نيز از ششمين امام نور alayheآورده‏ اند كه فرمود:

من قراء «حم السّجده» كانت له نوراً يوم القيامه مدبصره، و سروراً، و غاش فى هذه الدّنيا مغبوطاً محموداً
هركس سوره «حم سجده» را بخواند، اين سوره در روز رستاخيز در برابر او به صورت نورى درخشان و روشنگر پديدار مى ‏گردد؛ به گونه‏ اى كه چشم را خيره مى ‏سازد، و مايه سرور و شادمانى او مى ‏شود، و در اين سرا نيز مقامى بلند و در خور مى ‏يابد كه مورد غبطه خوبان مى ‏گردد.

[گل مريم]

دورنمايى از مفاهيم آن‏

خداى فرزانه در اين سوره مباركه پيش از هر چيز انسان‏هاى انديشمند و خردورز را به شكوه و عظمت قرآن شريف، شگفتيها و زيبايى ‏هاى قالب و محتواى غنى و پربار آن و معارف و مفاهيم زندگى ‏ساز آن كه به سبك جالب و مطلوبى ارائه شده است، توجه مى ‏دهد و به همين تناسب هم نام «فصلت» بر اين سوره نهاده شده است.

آن گاه به زنجيره ‏اى از آيات و نشانه ‏هاى قدرت آفريدگار هستى در آسمان‏ها و زمين، ستارگان و سياره ‏ها، كرات و كهكشانها، پيدايش كره زمين و سر بر آوردن كوهها از دل آن، رويش گلها و گياهان و سر بر آوردن جنگلها، پيدايش موجودات زنده و انواع و اقسام حيوانات خشكى و دريا و... مى ‏پردازد.

سپس سرگذشت عبرت ‏انگيز برخى جامعه‏ هاى سركش و پر غرور و فرجام زشت و خفت‏ بار آنان را به كيفر ظلم و پايمال ساختن حقوق و حدود به تابلو مى ‏برد، و از پى آن به پرتوى از داستان موسى و دعوت توحيدى او، شرارتها و شگردهاى فرعون، سرگذشت درس‏ آموز توحيدگراى آل فرعون و انبوهى از مفاهيم و درس‏هاى انسان‏ساز او به جامعه و مردمش - كه براى عصرها و نسلها چراغ زندگى است، اشاره مى‏ كند.

در شمارى از آيات مفاهيم بلند چون يكتاپرستى و ديكتاتورى، صفات الهام‏بخش خدا، روز رستاخيز و برخى ويژگى ‏هاى آن روز، موضوع بازخواست و حسابرسى آن روز، دادگاه قيامت و گواهان آن، پاره ‏اى از دليل‏هاى روشن معاد، موضوع وحى و رسالت، تجلى پراقتدار اراده خدا در روند جامعه و تاريخ، نابودى ظالمان در دنيا و كيفر سخت آنان در آخرت نگرشى بر آيات كتاب آفرينش و كتاب نفس به حق جويان و حق‏ طلبان و خداجويان و سعادت‏خواهان عصرها و نسلها ارائه مى ‏گردد و در شمارى ديگر انواع گلها و گل بوته‏ هاى عطرآگين و جانبخش اندرزها و پندها و هدايتها و راهنمايى ‏ها و مهر و الطاف خدا در قالب آنها به انسان خداجو هديه مى ‏گردد.

گفتنى است كه اين سوره مباركه در آغازين سالهاى بعثت محمد(ص)، در كنار كهن‏ترين معبد توحيد بر جان گرامى او زمزمه شده است.

[گل مريم]

besm15


آشنايى با سوره‏ قمر

اين سوره مباركه، پنجاه و چهارمين سوره قرآن شريف است، كه به جاست كه براى آشنايى كلى از ويژه‏گى ‏هاى آن به شناسنامه ‏اش بنگريم:


1 - نام اين سوره‏

نام بلند و ارجمند اين سوره، «قمر» آمده، و واژه «قمر» به مفهوم «ماه» است. اين نام از نخستين آيه اين سوره دريافت مى ‏گردد كه مى‏ فرمايد:

اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ
رستاخيز نزديك گرديد و ماه شكافت...


2 - فرودگاه اين سوره‏

اين سوره از سوره‏ هاى مكى است و آيات آن از آغاز تا فرجام در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا بر قلب پاك پيامبر نور فرود آمده است.

اين ديدگاه را افزون بر روايات رسيده در اين مورد، مفاهيم انسان‏ ساز آيات آن نيز به روشنى گواهى مى‏ كند؛ چرا كه اگر به آن‏ها خوب بنگريم بيشتر بحث‏هاى عقيدتى و زيربنايى، نظير: بحث يكتاشناسى و يكتاگرايى و يكتاپرستى،
اوصاف بلند و باعظمت خدا،
رستاخيز و بحث‏هاى مربوط به آن،
رسالت‏ها و بعثت‏ها و واكنش جامعه‏ ها در برابر آنها و كيفر پاره‏ا ى از آن‏ها را به تابلو مى ‏برد.

[گل مريم]

3 - شمار آيات و واژه ‏هاى آن‏

اين سوره مباركه به باور همه مفسران داراى پنجاه و پنج آيه است. و نيز از 343 واژه، و 1422 حرف پديد آمده است.


4 - پاداش تلاوت آن‏

در مورد پاداش تلاوت اين سوره مباركه روايات متعددى رسيده است؛ از آن جمله:

1 - از پيامبر sallallahآورده ‏اند كه فرمود:

و مَن قراءَ سورة اقتربت الساعة فى كلّ غب بعث يوم القيامة و وجهه على صورة القمر ليلة البدر، و من قرأها كل ليلة كان افضل، و جاء يوم القيامة و وجهه مسفر على وجوه الخلائق.
كسى كه سوره «قمر» را يك روز در ميان تلاوت كند، روز رستاخيز در حالى برانگيخته مى‏ شود كه چهره ‏اش بسان ماه شب چهارده مى ‏درخشد. و هر كس آن را هر شب بخواند پاداشش از اين هم برتر و پرشكوه‏تر خواهد بود، و در روز رستاخيز در حالى خواهد آمد كه نور و روشنايى چهره ‏اش بر ديگر چهره‏ ها و صورت‏هاى خوبان مردم برترى دارد.


2 - و نيز از حضرت صادق alayhe آورده ‏اند كه فرمود:

و من قراء سورة «اقتربت الساعة»، اخرجه‏الله من قبره على ناقةٍ من نوق الجنة.
هر كس سوره «قمر» را تلاوت كند، خدا او را در روز رستاخيز از آرامگاهش بر مركبى از مركب‏هاى بهشت برمى ‏انگيزد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم و معارف آن‏

همان گونه كه اشاره رفت، اين سوره در مكه بر قلب مصفاى پيامبر مهر و عدالت فرود آمده است و درست به همين دليل و با توجه به شرايط خاص آغازين مرحله دعوت پيامبر، آيات آن بر روى روشنگرى فكرى و فرهنگى و عقيدتى، براى ايجاد دگرگونى مطلوب و مترقى و اوج‏بخش در انديشه ‏ها و افكار تكيه دارد؛ بر آن است تا پرستش ‏هاى خفت‏ آور روزگار جاهليت و اوهام و خرافات در عرصه‏ هاى گوناگون را از مغز و ذهن و و جدان انسان‏ها بردارد و به آنان نور دانش و بينش و ايمان و عقيده درست و پويش و شعور ارزانى دارد تا بتوانند به شاهراه توحيد و تقوا و آگاهى و ايمان و عدالت و آزادى گام سپارند؛

آرى، محتواى سوره در جهت تحول فرهنگى و فكرى و عقيدتى و انسانى است و درست به همين دليل بيشتر در اين محورها پيام دارد:

1 - از نام و ياد انسان‏ ساز و اوج ‏بخش آفريدگار هستى و برخى صفات ويژه او.
2 - از رستاخيز و نزديك شدن و نزديك بودن پيدايش آن،
3 - از شرك‏ گرايى و حق‏ ناپذيرى پاره ‏اى از انسان‏ها،
4 - از هواپرستى و بهانه‏ جويى آنان براى انكار حق،
5 - از سرنوشت تكاندهنده قوم ستمكار و حق ‏ستيز و اصلاح ناپذيرنوح و كيفر بيدادگرى آنان،
6 - از داستان عبرت ‏انگيز جامعه «عاد» و ره‏آورد ستم و حق‏كشى آن،
7 - از سرگذشت جامعه «ثمود» و دلسوزى و روشنگرى و خيرخواهى «صالح» براى اصلاح آنان و آوردن آيه ‏ها و نشانه ‏ها براى هدايت و ارشاد آنان... و آن گاه حق ‏ستيزى آن جامعه و فرود عذاب دردناك و عبرت انگيز بر آن،
8 - از تبهكارى جامعه لوط و اين حقيقت كه: اقوام روزگار به اخلاق زنده‏اند، قومى كه گشت فاقد اخلاق رفتنى است،
9 - از بيدادگرى فرعونيان و كيفركردارشان،
10 - و سرانجام هشدار به جامعه عصر رسالت و ترسيم برخى كيفرهاى سراى آخرت براى گناهكاران در آياتى كوتاه، امّا سخت كوبنده و تكان دهنده.

[گل مريم]

besmellah5



آشنايى با سوره‏ «رحمن»

سوره ارجمند «رحمن» پنجاه و پنجمين سوره قرآن شريف است.

جالب است كه به نكاتى از شناسنامه آن بنگريم:


1 - نام بلندآوازه اين سوره‏

نام ارجمند اين سوره، همان گونه كه گذشت، «رحمن» است، و «رحمن» نام مقدس و شكوه بار خداست كه در اين آيات به عنوان آموزگار قرآن، پديدآورنده انسان و ارزانى دارنده و آموزش ‏دهنده نعمت بيان وصف گرديده است.

اين واژه مقدس از آغازين آيه اين سوره برگرفته شده است كه مى‏ فرمايد:

الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَيانَ‏

خداوند بخشاينده، قرآن را آموخت، انسان را آفريد و به او سخن گفتن آموخت.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

درباره فرود آيات پربركت اين سوره دو نظر رسيده است:

1 - به باور گروهى از جمله «ابن عباس» همه آيه‏ هاى اين سوره در مكّه و در كنار كهن‏ترين معبد توحيد و تقوا فرود آمده و تنها يك آيه آن - كه آيه 29 مى‏باشد - در مدينه فرود آمده است.
2 - امّا از ديگر سو گروهى از جمله «حسن» بر آنند كه همه آيه ‏هاى اين سوره در مدينه بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است. گفتنى است كه از اين دو ديدگاه، ديدگاه نخست مشهور و معروف مى‏باشد.



3 - شمار آيه‏ ها و واژه‏ ها و حروف آن‏

در مورد شمار آيات اين سوره نيز ديدگاه‏ها متفاوت است:

1 - به باور بيشتر مفسران و محدثان شمار آيات اين سوره هفتاد و هشت آيه است.

2 - امّا به باور برخى اين سوره داراى هفتاد و هفت آيه مى‏ باشد.

3 - و برخى نيز شمار آيات اين سوره را هفتاد و شش آيه عنوان ساخته‏ اند.

گفتنى است كه اين سوره از 351 واژه و 1436 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت اين سوره‏

درباره برترى و فضيلت اين سوره و پاداش تلاوت آن روايات متعددى رسيده است؛ براى نمونه:

1 - از پيامبر گرامى sallallah آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الرحمن رحم الله ضعفه و ادى شكر ما انعم الله عليه.
هر كس سوره مباركه «رحمن» را تلاوت كند، خدا به ناتوانى او در سپاس نعمت‏ها رحمت مى ‏آورد و حق سپاس نعمت‏هايى را كه به او ارزانى داشته است، خودش ادا مى‏ كند.

2 - و نيز از هفتمين امام نور حضرت كاظم (alayhe) آورده‏ اند كه:

لكلِّ شى‏ءٍ عروس، و عروس القرآن سورة الرحمن جلّ ذكره.
براى هر چيزى عروسى است و عروس قرآن، سوره مباركه رحمن است.

3 - از امام صادق (alayhe) آورده ‏اند كه:

لاتدعوا قراءة القرآن و القيام بها، فانها لاتقر فى قلوب المنافقين و تأتى ربّها يوم القيامة فى صورة آدمىّ فى احسن صورة و اطيب ريح حتى تقف من الله موفقاً لا يكو ن احد اقرب الى الله منها...
تلاوت سوره مباركه رحمن و قيام به آموزش درس‏هاى آن را هرگز رها نكنيد، چرا كه اين سوره هرگز در دل‏هاى نفاق ‏گرايان و اصلاح ‏ناپذيران استقرار نمى ‏يابد، و خدا آن را در روز رستاخيز در چهره انسانى - كه داراى زيباترين سيما و دل ‏انگيزترين و خوشبوترين رايحه است - قرار مى‏ دهد. آن گاه در نزديك‏ترين جايى كه از همگان به خدا بيشتر تقرب دارد مى ‏ايستد.

خدا از او مى ‏پرسد: چه كسى در دنيا به مفاهيم و معارف و درس‏هاى تو ارج نهاد و تو را تلاوت كرد و به مقررات تو عمل نمود؟

او در پاسخ پروردگارش نام‏هايى را برمى ‏شمارد و با آمدن نام هر كس، چهره او نيز در برابر ديدگان مردم سپيد و درخشان مى‏ گردد.

در اين هنگام خداى فرزانه به آنان خطاب مى‏ كند كه: اينك شما مى‏ توانيد در مورد هر آن كس كه بخواهيد شفاعت كنيد و آنان بسيارى را شفاعت مى‏ كنند و شفاعت آنان به لطف خدا مورد قبول قرار مى‏گيرد و به آنان پيام مى‏رسد كه همگى شما وارد بهشت پرطراوت و زيبا شويد و در هر كجاى آن خواستيد زندگى كنيد.

4 - و نيز آورده ‏اند كه فرمود:

يجب اَن يقرأ الرّجل سورة الرحمن يوم الجمعة...
لازم است كه هر انسان خردمند و توحيدگرايى در هر جمعه‏اى سوره رحمن را تلاوت كند و هر گاه به آيه «فباى آلاء ربّكما...» رسيد، در پاسخ بگويد: «لا بشيى‏ءٍ من آلائك رب اكذب» پروردگار، هيچ يك از نعمت‏هاى تو را دروغ نمى ‏شمارم...

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم آن

اين سوره ارجمند با نام بلند و با عظمت خداى بخشاينده و نعمت‏ دهنده آغاز مى‏ گردد و پس از برشمردن پاره‏ اى از اوصاف بلند و شكوه بار او به ترسيم پرتوى از ارزنده‏ ترين نعمت‏هاى خدا بر بندگان مى ‏پردازد و از نعمت‏هاى ظاهرى و باطنى و مادى و معنوى بسيارى سخن مى‏ گويد؛
به همين دليل برخى از مفسران اين سوره را سوره مهر و رحمت، پاره ‏اى سوره نعمت و موهبت، و برخى روايات نيز آن را عروس قرآن عنوان داده ‏اند.

در اين سوره افزون بر ترسيم ستونى از نعمت‏هاى مادى و معنوى خدا به انسان در اين جهان و جهان ديگر، از عذاب و كيفر عادلانه نيز براى تبهكاران و دوزخيان سخن دارد و در جاى جاى اين سوره، پس از برشمردن نعمت‏هايى چند، روى سخن را در آيه‏ اى به انسان‏هاى خردمند و خردورز و حق‏ شناسى و اصلاح طلب و اصلاح پذير مى ‏كند كه:

«فباى آلاء ربكما تكذبان»
اينك كدام يك از نعمت‏هاى پروردگار خويش را دروغ مى‏ شماريد؟!

[گل مريم]

با اين بيان اگر بخواهيم مفاهيم و معارف متنوع اين سوره را دسته ‏بندى كنيم، از جمله با اين عناوين روب‏رو مى‏ شويم:

1- رمز رحمت گسترده خدا،
2 - خوان پربركت و رنگين نعمت‏ها،
3 - سرچشمه همه موهبت‏ها يا قرآن شريف،
4 - آفرينش انسان،
5 - نعمت بيان و آموزش آن،
6 - نعمت خورشيد، ماه، ستارگان، درختان،
7 - نعمت ميزان و قانون و عدالت... و يا پديده نظم و حساب در زندگى انسان،
8 - نعمت زمين و مواهب آن،
9 - ميوه‏ هاى رنگارنگ،
10 - نخل‏هاى پرشكوه،
11 - دانه ‏هاى گوناگون غذايى و دارويى،
12 - گل‏ها و گياهان خوشبو و روح‏بخش،
13 - شناخت نعمت يا راه‏هاى شناخت نعمت‏ آفرين،
14 - آفرينش پريان،
15 - آفرينش خاور و باختر،
16 - نعمت درياها و ذخائر گرانبهاى آنها،
17 - نعمت كشتى بر امواج آب‏ها،
18 - پديده پر اسرار مرگ،
19 - سرچشمه نعمت‏ها و زندگى‏ ها،
20 - گناهكاران...،
21 - قيافه‏هاى مجرمان،
22 - دوزخ و عذاب سراى آخرت براى ستمكاران،
23 - پرواپيشگان و دو باغ بهشت و ويژگى‏ هاى آنها،
24 - پاداش نيكوكارى...


و نيز مفاهيم و معارف ديگرى كه خواهد آمد.

[گل مريم]

besm13

آشنايى با سوره‏ واقعه

اين سوره مباركه، در شمار سوره‏ هاى قرآن، پنجاه و ششمين سوره و چهل و چهارمين سوره ‏اى است كه بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است
و به جاست كه پيش از آغاز ترجمه و تفسير آيات انسان‏ پرور آن به شناسنامه ‏اش نظرى بيفكنيم:

1 - نام اين سوره‏

اين سوره گران قدر با اين آيه آغاز مى‏ گردد:
اذا وقعت الواقعه...
هنگامى كه آن رويداد بزرگ رخ دهد؛ رويداد تكاندهنده ‏اى كه در روى دادن آن هيچ دروغى نيست و كسى نمى‏تواند آن را انكار كند...
واژه «واقعه» بيانگر روز رستاخيز و فرارسيدن آن روز سهمگين است و نام اين سوره نيز از همين واژه و از نخستين آيه آن برگرفته شده است.
در پاره اى از روايات نيز از اين سوره به سوره «غنى» و يا سوره بى‏ نيازى و ارزانى دارنده بى نيازى تعبير شده است.

[گل مريم]

2 - فرودگاه آن‏

در اين مورد سه نظر رسيده است:
1 - به باور گروهى از مفسران پيشين از جمله «ابن عباس» همه آيه‏ هاى اين سوره، جز آيه 82 در مكه و در كنار خانه خدا بر قلب نورانى محمد (sallallah) فرود آمده است.

2 - امّا به باور پاره ‏اى جز دو آيه 81 و 39 كه در سفر هجرت بر آن حضرت فرود آمد، ديگر آيات اين سوره در مكّه بر قلب پاك او نازل شد.
3 - و گروهى نيز بر آنند كه همه آيات اين سوره در مكه به آن حضرت وحى گرديد.


3 - شمار آيه‏ ها و واژه‏ هاى آن‏

در شمار آيه ‏هاى اين سوره نيز سه نظر آمده است:

1 - قاريان حجاز و شام بر آنند كه اين سوره داراى نود و نه آيه است.
2 - امّا از ديدگاه «بصرى‏ ها» نود و هفت آيه دارد.
3 - و به باور «كوفيان» داراى نود و شش آيه است، كه اين روايت بيشتر مورد تأييد است.
گفتنى است كه اين سوره از 378 واژه و 1203 حرف پديد آمده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏

در فضيلت و برترى اين سوره و پاداش تلاوت آن روايات متعددى رسيده است:

1 - از پيامبر گرامى sallallah آورده‏ اند كه فرمود:
من قرأ سورة الواقعة كتب ليس من الغافلين.
كسى كه سوره مباركه «واقعه» را تلاوت كند، در وصف او نوشته مى‏شود كه وى از غفل ت‏زدگان نيست.
اين نكته بدان دليل است كه آيات جانبخش اين سوره سراسر درس‏ آموز و عبرت ‏انگيز و بيدارگر است.

و از «مسروق» آورده‏ اند كه: كسى كه مى‏ خواهد خبر پيشينيان، اهل بهشت، حال دوزخيان، و صف دنيا و آخرت را دريابد، بايد سوره واقعه را با دقت تلاوت كند.

2 - و نيز آورده‏ اند كه «عثمان» در آخرين روزهاى زندگى «عبدالله بن مسعود» به ديدارش آمد و با ديدن شدت بيمارى او، پرسيد: از چه شكايت دارى؟
او گفت: از گناهانم.
پرسيد: اينك در انديشه چه هستى؟
پاسخ داد: مهر و رحمت و آمرزش خدا.
پرسيد: مى‏ خواهى دستور دهم برايت طبيب بياورند؟
گفت: طبيب من مرا بيمار كرده است.
پرسيد: اجازه نمى ‏دهى تا دستور دهم حقوق تو را از بيت ‏المال بپردازند؟
پاسخ داد: آن روز كه نيازمند بودم، مرا محروم و حقوق مرا قطع كردى، اينك امروز كه نيازى به پول ندارم مى‏ خواهى دستور دهى بدهند؟!
عثمان گفت: براى دخترانت هزينه كنند.
پاسخ داد: آنان نيازى ندارند. به آنان گفته‏ ام هماره سوره «واقعه» را تلاوت كنند، چرا كه از پيامبر sallallah شنيدم كه مى ‏فرمود: من قرأ سورة الواقعة كل ليلة لم تصبه فاقة ابداً.

كسى كه هر شب سوره «واقعه» را تلاوت كند، هرگز گرفتار تهيدستى و فقر نخواهد شد.

[گل مريم]

3 - از حضرت باقر (علیه السلام) آورده ‏اند كه فرمود:
من قرأ سورة الواقعة قبل اَن ينام لقى الله و وجهه كالقمر ليلة البدر.
هر كس سوره «واقعه» را هر شب پيش از سر نهادن بر بالش تلاوت كند، در روز رستاخيز خدا را در حالى ديدار خواهد كرد كه چهره ‏اش بسان ماه شب چهاردهم مى‏ درخشد.

4 - و از حضرت صادق (علیه السلام) آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ فى كل ليلة جمعة الواقعة احبه‏الله، و احبه الى الناس اجمعين، و لم ير فى الدنيا بؤساً ابداً، و لا فقراً و لا فاقة و لا آفة من آفات الدنيا، و كان من رفقاء اميرالمؤمنين (علیه السلام)...
كسى كه سوره واقعه را در هر شب جمعه تلاوت كند، خداى فرزانه او را دوست مى‏ دارد، و او را محبوب مردم مى‏ سازد. او هرگز در زندگى ناراحتى نمى ‏بيند و فقر و تهى‏دستى و آفت‏ هاى دنيا دامانش را نمى‏ گيرد و از دوستان اميرمؤمنان (علیه السلام) خواهد شد...

روشن است كه اين پاداش پرشكوه نه براى تلاوت تنها، كه براى تلاوت و شناخت و ايمان و عمل به قرآن خواهد بود؛ تلاوتى كه راهگشاى انديشه باشد و از پى آن به باور و ايمان قلبى بينجامد و آن گاه انسان را به سوى والايى‏ها و هدف‏هاى بلند برانگيزد و به نيكى‏ ها آراسته و از پليدى ‏ها دور سازد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم بلند آن
‏
اين سوره پس از ياد و نام بلندمرتبه و شكوه بار و پرمعنويت خدا و پس از توجه دادن به پاره ‏اى از اوصاف او، از معاد و جهان پس از مرگ و فرا رسيدن روز پرسش و حسابرسى سخن را مى ‏آغازد و از ويژگى‏ ها و گرفتارى‏ ها و مشكلات آن روز، و نيز از نعمت‏ها و پاداش‏ها و گروه‏ها مختلف بندگان خدا در صحنه‏ هاى رستاخيز و عالم آخرت سخن مى‏ گويد؛ از بندگان مقرب حق و مهر و لطف بى‏ كران او بر آنان،
از اصحاب يمين و نعمت‏هاى متنوع خدا بر آنان،
از اصحاب شمال و كيفرهاى تكاندهنده و دردانگيز و دردآور آنها در دوزخ و آتش شعله ‏ور آن،
از حالت احتضار و سكرات مرگ و مقدمات آن، و از برخى راه‏هاى اثبات معاد و دلائل فرا رسيدن آن پيام مى‏ دهد، و در جاى جاى آيات خود به قدرت بى‏كران، دانش وصف‏ ناپذير، نشانه ‏هاى يكتايى و بى‏ همتايى ذات پاك پديدآورنده هستى و خداى دنيا و آخرت توجه مى‏ دهد.
اگر بخواهيم دورنمايى از مفاهيم بلند و ارزشمند اين سوره را در چشم ‏انداز پژوهشگران قرار دهيم، اين گونه و با اين عناوين روبه رو مى‏ گرديم:
با پديدار شدن نشانه ‏هاى رستاخيز،
پيدايش رستاخيز،
گروه‏هاى چندگانه از انسان‏ها در صحنه رستاخيز،
مقربان بارگاه دوست،
ياران راست،
ياران چپ،
ويژگى‏ ها و خصوصيت هر كدام از آن‏ها،
پاداش و كيفر هر كدام از آن‏ها،
دلايل اثبات معاد و فرا رسيدن روز رستاخيز،
از راه بيان قدرت بى‏كران خدا،
از راه آفرينش انسان از نطفه،
از راه آفرينش انسان از خاك بى ‏مقدار،
از راه آفرينش‏هاى مكرر در عالم رحم،
از راه توجه دادن به پديده مرگ،
از راه جلوه‏گر شدن روح حيات در گياهان،
از راه نزول باران،
از راه توجه دادن به فروغ آتش و ده‏ها نكته درس ‏آموز و مفاهيم ديگر

[گل مريم]

http://www.shahrequran.ir/images/smilies/islamic-parstools-92.gif


آشنايى با سوره حدید
‏
اين سوره، پنجاه و ششمين سوره از قرآن شريف است. شايسته است به نكاتى در مورد شناسنامه و ويژگى‏ هاى كلى آن بنگريم:


1 - نام اين سوره‏
نام اين سوره از آيه 25 آن برگزيده شده است، چرا كه در آن آيه از واژه «حديد» به عنوان سمبل قدرت و سودرسانى به انسان و تمدن بشرى، در كنار فرود قرآن و ديگر كتاب‏هاى آسمانى و نيز «ميزان» به عنوان سمبل قانون و فرهنگ و عدالت سخن رفته است. اين واژه را به مفهوم سلاح، پيشوا و راهنما و به مصلح زمين و زمان حضرت مهدى (ع) نيز تأويل كرده ‏اند.


2 - فرودگاه آن‏
فرودگاه اين سوره مباركه مدينه است، و به باور مفسران و محدثان همه آيه ‏هاى آن در شهر مدينه بر قلب پرمعنويت و مصفاى پيامبر نور و عدالت فرود آمده و راه‏گشاى پيامبر و جامعه نوبنياد اسلامى براى ساختن جامعه ‏اى آباد و آزاد، و جهانى نو و پرجاذبه و در خور زندگى است.


3 - شمار آيه ‏ها و واژه‏ هاى آن‏
اين سوره در سال پنجم از هجرت دگرگون‏ساز پيامبر نور و آزادى به مدينه فرود آمده و داراى 28 آيه است. پاره ‏اى نيز همين 28 آيه را 29 آيه شمرده ‏اند.

و نيز اين سوره از 534 واژه و 2376 حرف ساخته شده است.

[گل مريم]

4 - پاداش تلاوت آن‏
در مورد فضيلت و برترى اين سوره مباركه و پاداش پرشكوه تلاوت شايسته و بايسته آن روايات رسيده دلگرم ‏كننده و انگيزاننده است. براى نمونه:

1 - از پيامبر گرامى sallallahآورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الحديد كتب من الّذين آمنوا بالله و رسوله.
كسى كه سوره «حديد» را تلاوت كند، از كسانى به شمار خواهد آمد، و در رديف كسانى نامش نوشته خواهد شد، كه به خدا و پيام ‏آورش ايمان آورده ‏اند.

2 - در روايت ديگرى آورده ‏اند كه: پيامبر هر شب پيش از آن كه سر بر بالش نهد و بخوابد، سوره ‏هايى را كه با «سبّح» و «يسبح» آغاز مى‏ گردد، همه را تلاوت مى‏ كرد و مى‏ فرمود:

انّ فيهن آية افضل من الف آية.
در اين سوره، آيه ‏اى است كه از هزار آيه برتر است.

3 - و نيز از حضرت باقر (علیه السلام) آورده‏ اند كه فرمود:

من قرأ المسبحات كلّها قبل اَنْ ينام لم يمت حتى يُدرك القائم (ع)، و ان مات كان فى جوار رسول الله (ص)
كسى كه سوره ‏هاى چندگانه مورد اشاره را تلاوت كند، جهان را بدرود نخواهد گفت تا حضرت مهدى (علیه السلام) درك نمايد، و اگر درك نكند در سراى آخرت همسايه نياى گرانقدرش پيامبر خدا خواهد بود.

4 - از حضرت صادق (علیه السلام) آورده ‏اند كه فرمود:

من قرأ سورة الحديد و المجادلة فى صلاة الفريضة و ادمنها لم يعذبه الله حتى يموت ابداً و لايرى فى نفسه و لا فى اهله سوءً ابداً و لا خصاصة فى بدنه.
هر كس سوره «حديد» و «مجادله» را در نمازهاى واجب خويش بخواند و تلاوت آن را ادامه دهد، خداى هرگز او را عذاب نخواهد كرد تا بميرد و در خود و خاندانش هرگز بدى نخواهد ديد، و به هيچ بيمارى گرفتار نخواهد شد.

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم اين سوره‏
اين سوره مباركه در مدينه بر قلب مصفاى پيامبر آزادى و عدالت فرود آمده است. اين واقعيت افزون بر آن كه از ديدگاه مفسران و محدثان دريافت مى‏ گردد، از خود محتواى آيات و معارف و مفاهيم آنهانيز قابل دريافت است، چرا كه اين سوره نشانگر حال و هوا و شرايطى است كه پيامبر به همراه مردم حق طلب به تدريج و آرام دست اندركار پى ريزى جامعه و فضايى نو و انسانى و عادلانه و در خور شأن و كرامت انسان‏ها است؛ به همين دليل هم آيات بيست و نه گانه اين سوره ضمن روشنگرى در جهت استوار ساختن پايه ‏هاى عقيده و باور دينى و بنيان‏هاى ايمان و اخلاق مردم، از مفاهيم بلند اجتماعى و سياسى و انسانى و حقوقى جالبى سخن دارد؛
از مفاهيمى نظير: آزادى و آزادگى انسان و نجات او از اسارت جهل و خرافه و اوهام و ستم،

ترسيم روشن و يادآورى هدف بلند وحى و رسالت كه عبارت از نجات و آزادى مردم از ظلم و ظلمت و تيرگى‏ هاى استبداد و خودكامگى و اوج بخشيدن آنها به اوج آزادى و آگاهى و روشنايى و توسعه يافتگى است.

مفاهيمى نظير: تشويق به انفاق و رسيدگى به محرومان،

به ايجاد نهادهاى سالم مدنى نظير سيستم سالم و ساده وام دهى بدون ربا و بهره كشى،
مسابقه در راه كسب ارزش‏ها و پيروزى در ميدان خود سازى و اصلاح جامعه و ساختن بهشت دنيا و آخرت،
دعوت به پارسايى و زهد يا بهره ‏دهى بيشتر به جامعه و بهره ‏ورى اندك از آن،
هشدار از آفت‏هاى رشد و پيشرفت، نظيرِ بخل، فخرفروشى، چشم هم چشمى در مسابقه تجمل‏گرايى،
نفى و نكوهش از بدعت سازى و رهبانيت و افراط و غلو در دين،
سفارش به پرواى از خدا و رعايت مقررات او و حقوق بشر،

آن گاه در كنار اين مفاهيم بلند و پرجاذبه اجتماعى و سياسى و مدنى، ترسيم روشنى از توحيدگرايى و يكتاپرستى،
صفات جمال و جلال،
پديده وحى و رسالت و هدف‏هاى بلند آن،
موضوع معاد و جهان پس از مرگ،
فرجام ‏كار شايستگان ،
جهاد و تلاش هماره در راه حق و عدالت، و دها نكته ظريف و پند و اندرز دقيق و بيدارگر را به تابلو مى برد.

[گل مريم]

besm6



آشنايى با سوره‏ مجادله

در پرتو مهر خدا، اينك در آستانه سوره ديگرى از سوره ‏هاى روشنگر و مجموعه ديگرى از آيات جان بخش و انسان‏پرور آن قرار گرفته ‏ايم. بجاست كه به نكاتى از شناسنامه آن بنگريم:

1 - نام بلند آن‏
در آغازين آيه اين سوره مباركه، سخن از گفت و شنودى است، كه ميان پيشواى گران‏قدر توحيد و بانويى مسلمان و ستمديده پيش آمده است؛ چرا كه شوهر آن زن، با نوعى طلاق رايج در روزگار جاهليت كه «ظهار» خوانده مى شد، بسان بسيارى از مردان خودسر آن زمان، اورا طلاق داده و بدين وسيله به صورت يكطرفه و بدون رعايت حقوق و امنيت و آينده زن، او را از زندگى خانوادگى محروم ساخته بود و او شكايت خودرا به پيامبر آورده و راه نجات مى جست. نام اين سوره نيز از همين آيه شريفه برگرفته شده است.

2 - فرودگاه اين سوره‏
از ديدگاه بيشتر مفسران و محدثان، همه آيه‏ هاى اين سوره مباركه در مدينه و در روزگاران تشكيل و تكوين جامعه نوين اسلامى به تدريج بر قلب مصفاى پيامبر نور فرود آمده است؛ امّا پاره ‏اى نيز بر آنند كه آيه 20 آن در مكه فرود آمده است.

[گل مريم]

3 - شمار آيه‏ ها و واژه‏ هاى اين سوره‏
اين سوره مباركه در سال نهم از هجرت بر قلب پاك پيامبر فرود آمده است. اين سوره از ديدگاه بسيارى داراى 22 آيه مى ‏باشد، امّا پاره‏ اى نيز شمار آيات آن را 21 آيه شمرده ‏اند. و اختلاف بر سر آيه 20 مى‏ باشد كه به باور پاره‏اى در مكه فرود آمده است.

اين سوره از 473 واژه و 1792 حرف پديد آمده است.

4 - پاداش تلاوت آن
از پيامبر گرامىsallallah آورده‏ اند كه فرمود:

من قراء سورة المجادلة كتب من حزب‏الله يوم القيامة.
هر كس سوره مجادله را آن گونه كه شايسته و بايسته است تلاوت كند و در مورد مفاهيم بلند و عدالت‏ آفرين آن بينديشد و آن را مشعل فراراه قرار دهد، در روز رستاخيز در شمار بندگان راستين خدا و حزب واقعى او خواهد بود

[گل مريم]

5 - دورنمايى از مفاهيم و معارف آن
‏
اين سوره مباركه در مدينه و در روزگار شكل يافتن تدريجى و آرام جامعه نوين اسلامى بر قلب پاك پيامبر مهر و مدارا فرود آمد، به همين جهت بيشتر آيات روشنگر و درس‏ آموز آن از مقرارت زندگى فرد، خانواده، زندگى گروهى و اجتماعى، چگونگى رابطه انسان‏ها با همدينان و همنوعان خويش و يك سلسله برنامه‏ ها و درس‏هاى انسان پرور و ادب‏ آموز براى آماده سازى و تربيت مردم براى مهر و مدارا و گذشت و تحمل و ادب و احترام به يكديگر در زندگى اجتماعى و رعايت حقوق و حرمت انسان‏ها و عدل و داد و قانون گرايى و قانون‏مدارى و آزادگى پيام مى ‏دهد.

در اين سوره از جمله اين موضوعات و مفاهيم به تابلو رفته است.

در راه ساختن يك زندگى سعادتمندانه،
«ظهار» يا طلاق جاهليت،
حضور و آگاهى وصف‏ ناپذير خدا،
موضوع رازگويى و هشدار از آن در مجالس و محافل،
پرتوى از آداب نشست و برخاست با ديگران،
هشدار از نفاق در عقيده و عمل،
حزب راستين خدا و ويژگى و نشانه‏ هاى آن،
خصلت‏هاى زشت و ظالمانه رهروان راه شيطان و فرجام كار آنان،
فرجام شكوهبار رهروان راه حق،

و ده‏ها نكته ظريف ديگر كه در ترجمه خواهد آمد.
اين سوره مباركه در مدينه و در روزگار تشكيل تدريجى جامعه جديد اسلامى فرود آمده است