در سوره بقره می‌خوانیم: هر زمان كه ميوه‌‏اى بهشتی، به بهشتیان داده شود، مى‌‏گويند...

[گل مريم]

besmellah6


در سوره بقره می‌خوانیم: هر زمان كه ميوه‌‏اى بهشتی، به بهشتیان داده شود، مى‌‏گويند اين همان است كه قبلاً به ما روزى شده بود. این آیه نشانگر چه واقعیتی است؟

قرآن کریم درباره قيامت و توصیف نعمت‌هاى بهشتی که مؤمنان از آن بهره‌مند خواهند شد می‌فرماید: «وَ بَشِّرِ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا ... قالُوا هذَا الَّذِي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ»؛[1] به كسانى كه ايمان آورده، و كارهاى شايسته انجام داده‌‏اند، بشارت ده كه باغ‌هايى از بهشت براى آنها است كه نهرها از زير درختانش جاری است. هر زمان كه ميوه‌‏اى از آن، به آنان داده شود، می‌‏گويند: «اين همان است كه قبلا به ما روزى شده بود. (ولى اينها چقدر از آنها بهتر و عالی‌تر است)». و ميوه‌‏هايى كه براى آنها آورده می‌شود، همه (از نظر خوبى و زيبايى) يكسانند. و براى آنان همسرانى پاک و پاكيزه است، و جاودانه در آن خواهند بود.

در اين‌جا مانند آيات فراوان ديگر، ايمان و عمل صالح به عنوان دو ارزش مطرح مى‌‏شوند كه همواره بايد در كنار هم و توأمان باشند و هر يک به تنهايى كارساز نيست. به عبارت دیگر؛ می‌توان گفت كه ايمان به منزله روح و عمل صالح به منزله جسم است و خداوند مشترىِ آن عمل شايسته‌‏اى است كه ناشى از ايمان به او باشد و گرنه ارزش معنوى ندارد. همچنين ايمانى كه منشأ اعمال صالحه نباشد ارزشى ندارد و ايمان بدون عمل نمی‌تواند نجات بخش انسان باشد.

در اين‌كه حقيقت ايمان چيست؟ و آيا عمل، جزء مفهوم ايمان است و يا حقيقت ديگرى است، رجوع کنید به مفهوم ايمان، ۱۲۰، (http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa1357) درجات ایمان‏، ۲۶۷۱۶. (http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa22971)

به هر حال خداوند در اين آيه كسانى را كه ايمان و عمل صالح داشته باشند به چهار نعمت بهشتى مژده می‌دهد. البته حقيقت نعمت‌هاى بهشتى براى ما روشن نيست، ولى براى تفهيم نسبى و ترسيم دورنمايى از آن، در قرآن و احاديث، نعمت‌هاى بهشتى را با نعمت‌هاى اين دنيا مقايسه می‌‏كند و با زبانى كه براى ما قابل فهم باشد آنها را می‌‌‏آورد.

[گل مريم]

آن چهار نعمتى كه خداوند در اين آيه به عنوان پاداش ايمان و عمل صالح به ذكر آنها پرداخته است عبارت‌اند از:

1. باغ‌هايى كه از زير درختان آن نهرها جارى است: جريان آب علاوه بر اين‌كه درختان و گل‌ها و گياهان را سيراب می‌كند، خود يک حالت چشم نواز و با صفايى دارد كه به تنهايى براى يک تماشاگر لذت بخش است، در بهشت نيز اين لذت وجود دارد.

2. ميوه‌‏هاى بهشتى: بهشتيان از ميوه‌‏هاى گوناگونى استفاده خواهند كرد. يكى از خصوصيات ميوه‌ هاى بهشتى اين است كه آنها نوع نامرغوب ندارند و همه آنها در طعم و رنگ و حجم مثل هم هستند و نمی‌توان يكى را بر ديگرى ترجيح داد؛ لذا هر بار كه بهشتيان از ميوه‌‏اى استفاده می‌كنند می‌گويند كه اين همان است كه پيش از اين خورديم و ميوه‌‌هاى شبيه به هم به آنها داده می‌شود.

3. همسران پاكيزه: در بهشت همسرانى داده خواهد شد كه از هر گونه پليدى و زشتى پاک و پاكيزه‌‏اند و انسان از ديدن آنها و زندگى با آنها لذت زايد الوصفى می‌‏برد.

اينها همان حوريان هستند كه ذكر آنها در آيات ديگر آمده است. ر . ک: حور العین بهشتی و ازدواج، ۷۸۹ (http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa848)؛ حور العین برای مقربان و اصحاب یمین، ۳۶۸۳۵. (http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa30359)

4. جاودانگى: در بهشت هر نعمتى هر چند هم مهم باشد اگر دوام و بقاء نداشته باشد، بى‌ارزش است و انسان در عين برخوردارى از آن غصه از دست دادن آن‌را خواهد خورد و لذت يک نعمت ناپايدار به رنج دورى آن نمی‌‏ارزد. ولى در بهشت نعمت‌ها هميشگى و جاودانه است و اين خود لذتى مضاعف است.[2]

[گل مريم]

اما برای جمله «قالُوا هذَا الَّذِي رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ» مفسران احتمالاتی را مطرح کرده‌اند:
1. چون ميوه‏‌هاى بهشت هر چند از درخت چيده شوند خداوند آن‌را دوباره سر جايش بر می‌گرداند، روى اين اصل اهل بهشت وقتى كه ميوه‌‌اى را می‌خورند و همان را در جايش می‌بينند به اشتباه می‌افتند و با تعجب می‌گویند اين همان است كه قبلاً نصيب و روزى ما شده بود.[3]
2. مراد آيه اين است كه اينها قبلاً (در دنيا) روزى آنان بوده است.[4]
3. معناى آن اين است كه: اين ميوه‌ها شبيه ميوه‌هايى است كه قبلاً در بهشت از آن بهره‌مند بوديم، به عبارتی می‌دانند كه این میوه‌های جدید غير میوه‌های گذشته است، ولی چون مانند آنها از رنگ، بو، طعم و نيكويى وصف ناشدنی برخوردارند ، میوه‌های جدید را به میوه قدیم تشبیه می‌کنند.[5]
البته هيچ مانعى ندارد كه همه اين مفاهيم و تفاسير منظور باشد؛ چرا كه الفاظ قرآن داراى بطون و معانی مختلف است. و در بحث استعمال لفظ در اكثر از معنا ثابت شد كه اين امر به هيچ وجه اشكال ندارد.[6]
جمله «وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً» نيز به چند وجه تفسير شده است.
1. ميوه‌هاى بهشت از نظر رنگ شبيه و مثل هم بوده ولى طعم و مزه آنها فرق دارد.[7]
2. همه ميوه‌هاى بهشت از حيث خوبى مثل و شبيه هم هستند و پست و نامرغوب در آن وجود ندارد.[8]
3. برخى از ميوه‌هاى بهشت مانند ميوه‌هاى دنيا هستند. اما ميوه‌هاى بهشتى بهتر و خوشبوتر است.[9]
4. به علت شباهت قسمتى از ميوه‌هاى بهشت از نظر خصوصيات و لذّت به قسمت ديگر؛ لذا كلمه «مُتَشابِهاً» گفته شد.[10]
5. به جهت سنخيّت و شباهت همه ميوه‌هاى بهشتى با هم، تعبير به «متشابه» شده است.[11]

[1]. بقره، 25.
[2]. ر. ک: جعفری، یعقوب، كوثر، ج ‏1، ص 101- 103، بی جا، بی تا.
[3]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏1، ص 162، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.(این تفسیر از ابى عبيده و يحيى بن كثير نقل شده است).
[4]. همان.(ابن عباس و ابن مسعود چنین می‌گويند).
[5]. همان.(این نظر حسن بصرى و واصل بن عطا است).
[6]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏1، ص 140، تهران، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش
[7]. همان.(ابن عباس و مجاهد).
[8]. همان.(قتاده و حسن بصرى).
[9]. همان.(عكرمه).

[10]. همان.(ابى مسلم).
[11]. همان.
http://islamquest.net/fa/archive/question/en22441#