وحي بر چند قسم‎ است؟

[سحر]

بسم الله الرحمن الرحیم

وحي بر چند قسم‎ است؟ و از چه ويژگي‎هايي برخوردار است؟



انواع وحي

قرآن كريم در بيان انواع وحي مي فرمايد:
(وَمَا كَانَ لِبَشَر أَن يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِن وَرَاءِ حِجَاب أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ وَكَذلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنَا)؛[1] هيچ بشري را نمي رسد كه خدا با او سخن بگويد، مگر اين كه به او وحي كند، يا از پشت پرده اي حرف بزند، يا فرستاده اي بفرستد و او به اذن خدا آنچه را خدا مي خواهد وحي نمايد؛ زيرا خدا بلندمرتبه و محكم كار است و اين چنين، فرشته اي را از امر خودمان به تو وحي كرديم؛ ...
در آيات ديگري نيز به بعضي از اقسام وحي اشاره شده است كه در ذيل به آنها توجه مي كنيم:
(لقد صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاءَ اللَّهُ)؛[2] همانا خداوند به پيامبرش، در عالم رؤيا، به راستي گفت كه شما مؤمنان، به خواست خدا به مسجد الحرام وارد خواهيد شد.
(نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمينُ عَلَي قَلْبِكَ)؛[3] جبرييل، وحي را به قلب تو نازل كرد.
(إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً)؛[4] ما گفتار سنگيني را به تو القا مي كنيم.
بنابراين، وحي به صورت هايي هم چون رؤياي صادق، به وسيله ي جبرييل، از وراي حجاب و مستقيم براي پيامبران تحقق مي پذيرد.
وحي در تقسيم بندي ديگري، به تكويني و تشريعي تقسيم مي شود؛ وحي تشريعي، همان مجموعه تعاليم و احكامي است كه خداوند به صورت دفعي يا تدريجي، تحت عنوان شريعت و دين بر پيامبران نازل فرموده است و وحي تكويني عبارت است از هر گونه استعداد و غريزه اي كه در موجودات است؛ و نيز قوانين كلي حاكم بر نظام هستي كه با اهداف مشخصي در حركت است.

[سحر]

مشخصات وحي انبيا

از مطالب گفته شده روشن شد كه وحي، واقعيتي است كه در تمام موجودات وجود دارد و نوعي هدايت به شمار مي آيد. شايان ذكر است كه اين نور معنوي به صورت تشكيكي و مراتب طولي در موجودات تحقق دارد؛ انبيا مرتبه ي عالي اين حقيقت را دارا هستند و ساير موجودات مراتب بعدي را شامل اند؛ مانند رؤياهاي صادقه كه مصاديقي از وحي شمرده مي شوند و مردم عادي نيز از آن بهره مندند.
استاد مطهري در كتاب نبوت، مشخصات چهارگانه اي را به شرح ذيل براي وحي انبيا بيان مي كند:
الف) دروني بودن: يعني وحي از راه باطن تلقي مي شود نه از طريق حواس ظاهري؛ لذا پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله)در بيش تر مواقعي كه وحي بر او نازل مي شد حواسش تعطل مي يافت، سنگين مي شد و بعد عرق مي كرد. قرآن هم مي گويد:
(نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلي قَلْبِكَ)؛[5] جبرييل، وحي را به قلب تو نازل كرد.
ساير مصاديق وحي، از جمله الهام و رؤياهاي صادقه نيز روشن است كه از راه مرموز و باطني براي انسان كشف مي شود.
ب) معلم داشتن: چون وحي بيروني نيست و از راه حواس ظاهري حاصل نمي گردد؛ لذا معلم طبيعي و بشري ندارد و از راه تجربه و آزمايش نيز به دست نمي آيد؛ اما مانند غرايز حيوانات نيست كه آموزش نداشته باشد، در ذات خود آموزش است و معلم آن خداست. قرآن مي فرمايد:
(أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيماً فَآوَي وَوَجَدَكَ ضَالاًّ فَهَدَي وَوَجَدَكَ عَائِلاً فَأَغْنَي)؛[6] آيا او تو را يتيم نيافت و پناه داد؟! و تو را گم شده يافت و هدايت كرد؟
(و عَلَّمَكَ مالَمْ تَكُنْ تَعْلَمُ)؛[7] و آنچه را كه نمي دانستي به تو آموخت.
(عَلَّمَهُ شَديدُ القُوي)؛[8] همان كس كه توانايي فوق العاده دارد او را تعليم داده است.
بنابراين، صحبت آموزش در كار است.
ج) استشعار: انبيا به حالت خودشان استشعار دارند و وحي بودن آموزه هاي ديني را درك مي كنند.
د) ادراك واسطه ي وحي: پيامبران معمولا وحي را به وسيله ي موجود ديگري به نام روح الامين و جبرييل دريافت مي كردند.[9]




[1]. شوري: 51.
[2]. فتح: 27.
[3]. شعرا: 193.
[4]. مزمل: 5.
[5]. شعرا: 193.
[6]. ضحي: 6ـ 8.
[7]. نساء: 113.
[8]. نجم: 5.
[9]. نبوت، ص 81 ـ84.


اندیشه قم