امام رضا(ع) و تربيت فرزند

[ملکوت]

تربيت عبارت است از شكوفا سازى استعدادها و جهت دهى آن به سوى كمال مطلوب.
تربيت ضرورى‏ ترين نياز انسان در زندگى است. انسان بدون تربيت صحيح ره به جايى نمى‏برد، نه از باغ زندگى خويش ميوه شيرين‏ مى‏چيند و نه كام انسانهاى ديگر را از ثمرات درخت وجود خود شيرين مى‏ كند؛و بالاتر آنكه نه به درك معناى انسانيت نايل مى‏آيد و نه به فتح قله‏هاى‏رفيع انسانيت دست مى‏يازد. بدين جهت تربيت عاليترين هدف پيامبران و اساسى‏ترين‏پيام كتب و اولين و ضرورى ‏ترين وظيفه والدين است.


ضرورت و اهميت تربيت،والدين را بر آن مى‏دارد كه به اين مسووليت‏بزرگ ارجى دو چندان نهند؛ براى‏ايفاى درست آن خود را به صلاح و آگاهى از روش و فنون تربيت مجهز بسازند و باالگو گرفتن از مربيان موفق در انجام دادن اين وظيفه مهم بكوشند. بى ‏شك معصومان عليهم السلام موفق‏ترين مربيان و سيره قولى و عملى آنهامطمئن‏ترين الگو براى والدين در امر ظريف و پرپيچ و خم تربيت است.

اين ‏مقاله بر آن است تا نكاتى از سيره تربيتى امام رضا(ع) در تربيت فرزند رايادآورى كند و گامى، هر چند ناچيز، در ترويج معارف اهل‏بيت‏بردارد.

سيره تربيتى امام رضا(ع)، با توجه به سفر آن حضرت به خراسان و دورى از كانون‏خانواده و نيز تك فرزندى چنانكه برخى از بزرگان قايلند بسيار قابل ‏توجه است؛ چرا كه تربيت فرزند يگانه آن هم از راه دور شيوه‏اى خاص مى ‏طلبد.

[ملکوت]

1- تدريجى بودن تربيت

تربيت جريانى مستمر و فعاليتى تدريجى است كه نه مرزمى‏شناسد و نه زمان و مكان؛ بلكه به درازاى عمر است و به پهناى ابعادوجودى عالم اكبر، يعنى انسان. درخت تربيت زود ثمر نمى‏ دهد و نبايد انتظارداشت‏يك شبه يا چند ماهه در امر ظريف و پيچيده تربيت معجزه انجام گيرد؛ بلكه‏ بايد از سالها قبل از تولد زمينه تربيت صحيح را فراهم كرد و بعد از تولد،بتدريج ‏با صبر و حوصله، به انجام آن پرداخت. در سيره ائمه اطهار عليهم السلام ‏و ديدگاههاى آنان مسايلى چون انتخاب همسر شايسته، لزوم رعايت آداب ازدواج،توجه به مواقع و شرايط انعقاد نطفه، مراقبتهاى ايام باردارى و ... حكايت ازاين نكته مهم دارد.

[ملکوت]

الف) انتخاب همسر صالح و شايسته


صفوان بن‏يحيى از امام ‏رضا(ع) نقل كرده است كه فرمود: هيچ سودى براى مرد بهتر از همسر صالح، كه‏ هنگام ديدن وى شوهر خوشحال شود و در غياب شوهر نگهدار خود و اموالش باشد،نيست.
همچنانكه زن بايد صالح و شايسته باشد، مرد نيز بايد شايسته باشد. بروالدين است كه به كمك دخترانشان، شوهران شايسته و صالحى براى آنان‏ انتخاب كنند. حسين بن‏بشار واسطى مى ‏گويد:

خدمت امام رضا(ع) نامه نوشتم كه يكى‏از بستگانم از دخترم خواستگارى كرده است، ولى مرد بد اخلاقى است. [آيا صلاح‏ه ست كه دخترم را به ازدواج او در آورم؟] حضرت فرمود: اگر بداخلاق است، دخترت‏را به ازدواج او در نياور.

[ملکوت]

ب) رعايت آداب ازدواج

بعد از انتخاب همسر شايسته، در طليعه ازدواج بايدمهمترين هدف ازدواج، كه همان تربيت فرزندان صالح است، مورد توجه باشد وياد خداوند متعال ميهمان قلبهاى پاك زن و مرد بوده و آنها بايد، ضمن رعايت‏ساير آداب نكاح، از خداوند فرزند سالم و صالح طلب كنند.

در كتاب شريف فقه ‏الرضا، كه به حضرت رضا(ع) منسوب است، در مورد اولين برخورد زن و مرد، خطاب‏به شوهر، چنين آمده است: هنگامى كه زن به خانه تو وارد شد، پيشانى ‏اش را بگير؛ او را به طرف قبله‏بنشان و بگو: «خداوندا، او را به امانت گرفته‏ام و با ميثاق تو بر خود حلال‏كرده‏ام؛ پروردگارا، از او فرزند با بركت و سالم روزى‏ام كن و شيطان را درنطفه‏ام شريك مساز و سهمى براى او قرار مده.»

[ملکوت]

ج) مراقبتهاى ايام باردارى

بعد از انعقاد نطفه، مراقبتهاى ايام باردارى بسيار مهم و ضرورى است. توجه به‏وضعيت روانى همسر، گستراندن بستر آرامش در منزل و خارج آن و نيز تغذيه مناسب‏و سالم از ضرورتهاى اين دوره است. علاوه بر غذاى سالم و مقوى، استفاده ازبرخى ميوه ‏ها و خوراكيها مى ‏تواند در آينده كودك و شخصيت و صفاتش مؤثر باشد،بدين جهت، معصومان عليهم السلام بهره‏گيرى از برخى خوردنيها در ايام باردارى‏ توصيه كرده‏ اند. محمد بن سنان از امام رضا(ع) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: «همسران باردارتان را كندر دهيد؛ اگر حمل آنها پسر باشد، پاكيزه قلب ودانشمند و شجاع خواهد شد و اگر دختر باشد، خوش اخلاق و زيبا مى‏شود و نزدشوهرش منزلت مى‏يابد.»
ناگفته پيداست كه اين نوع خوراكيها علت تامه پديدآمدن اين صفات نيست و عوامل ديگر هم مؤثر است.

[ملکوت]

2- اولين گام بعد از تولد، كودك قدم به جهانى نو مى ‏گذارد. در اولين گام‏بايد آواى توحيد را در گوش نوزاد زمزمه كرد، فضاى هستى ‏اش را از نسيم خوش ‏توحيد و بندگى عطرآگين ساخت و با افشاندن بذر توحيد سرزمين وجودش را ازلاله ‏هاى زيباى ذكر الهى سرشار كرد. امام رضا(ع) فرمود هنگام تولد فرزند درگوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگوييد.

3- نامگذارى
هر واژه ‏اى حكايت از معنايى مى ‏كند. زيبايى و ركيك بودن واژه‏ها بستگى مستقيم به معناى آنها دارد. گرچه معناامرى اعتبارى است و در نامگذارى چندان مورد توجه نيست؛ ولى هنگام به كاربردن آنها معانى ناخودآگاه تداعى مى ‏شود. نام نيكو مايه سربلندى و افتخار ونام زشت‏ باعث‏ سرشكستگى و احيانا احساس حقارت است.


زيرا نام تا پايان عمر باانسان همراه است و فرد همواره با آثار خوب و بدش مواجه است. ائمه طاهرين‏ عليهم السلام هم خود نامهاى نيكو براى فرزندانشان بر مى ‏گزيدند و هم ديگران رابدين امر سفارش مى‏كردند. امام هشتم شيعيان نام نيكوى محمد را بر فرزنددلبندش نهاد و از تاثير اين نام نيكو چنين پرده برداشت: «خانه ‏اى كه در آن‏ نام محمد باشد، روز و شبشان را با خير و نيكى به پايان مى ‏رسانند.»

[ملکوت]

4- مراقبت از كودك
نوزاد انسان گلى نو رسيده است كه بتدريج ‏به رشد و شكوفايى ‏مى‏رسد. به ثمر نشستن گل به مراقبت دائمى باغبان نياز دارد. والدين، بويژه‏ مادر، باغبانان دلسوز زندگى ‏اند و گلهاى معطر زندگيشان به مراقبت همه جانبه ‏آنان نياز دارد. مراقبت از سلامت جسمانى، تغذيه مناسب، تامين آرامش و سلامت‏روانى و تامين نيازهاى عاطفى نوزاد در رشد جسمانى، عاطفى و تكامل معنوى ‏اش ‏تاثير بسزا دارد. به ويژه در نخستين روزهاى زندگى كه نوزاد، به خاطربيگانگى با محيط جديد و ضعف و ناتوانى، به مراقبت و توجه افزونتر نيازمنداست.


حكيمه خواهر امام رضا(ع) گفته است: وقتى زمان وضع حمل خيزران، مادر حضرت جواد(ع)، رسيد، حضرت رضا(ع) مرا صدا زد و فرمود: هنگام وضع حمل، پيش او حاضر باش و همراه او و قابله‏درون اتاق برو. آنگاه حضرت چراغى در اتاق گذاشت و در آن را بست. هنگام وضع‏ حمل خيزران چراغ خاموش شد و او ناراحت گرديد. در اين وضيعت‏ بوديم كه حضرت‏ جواد(ع) به دنيا آمد در حالى كه بر روى او چيز نازكى مانند پارچه بود، نورش‏تمام اتاق را روشن كرد و ما به آن نگاه مى ‏كرديم.

آنگاه او را در آغوش گرفتم و آن پرده را از او جدا كردم. در اين هنگام امام‏رضا(ع) آمد، در اتاق را باز كرد، جواد(ع) را گرفت، در گهواره گذاشت و به‏ من فرمود: «يا حكيمه الزمى مهده‏»؛ حكيمه مراقب گهواره ‏اش باش ...

[ملکوت]

5- كودك و سلامتى از ويژگي هاى دين اسلام تاكيد بر پرورش همه ابعاد زندگى‏انسان است. هر چند در تربيت اسلامى پرورش ابعاد معنوى هدف اصلى و نهايى ‏است؛ اما دستيابى به آن هدف بزرگ در پرتو داشتن جسمى سالم و روانى با نشاط‏ امكان‏پذير است. در سيره تربيتى امام رضا(ع)، علاوه بر تاكيد بر ساير ابعاد،به رعايت‏ بهداشت، تغذيه سالم و نيز عوامل غير مادى مؤثر در سلامتى مانند صدقه‏ و عقيقه توجه خاص شده است.

آن حضرت، در بخشى از مطالبى كه براى مامون نوشت،چنين نگاشت: عقيقه كردن براى پسر و دختر، نامگذارى، تراشيدن موهاى سر نوزاددر روز هفتم و معادل وزن موها طلا يا نقره صدقه دادن لازم است.

در سخن ديگرى به نقل از پيامبر اكرم(ص) فرمود: فرزندانتان را در روز هفتم ‏ختنه كنيد؛ زيرا ختنه باعث پاكى بيشتر و رشد سريعتر آنان مى‏ شود.
علاوه بر اينها، تغذيه سالم و مقوى فرزند مورد توجه حضرت بود. يحيى صنعانى ‏مى‏گويد: در منى بر حضرت رضا(ع) وارد شدم، در حالى كه جواد(ع) در دامان‏ حضرت نشسته بود و حضرت به او موز مى‏داد.

[ملکوت]

6- صحبت‏ با كودك قدرت درك كودك اندك است و توان فهم معانى كلمات را ندارد. در عين حال سخن گفتن با او نشانه توجه والدين به اوست. كودك اين توجه رانوعى اظهار محبت و ابراز عاطفه مى‏ داند و با تمام ضعف و نقصان، گاه با لبخندو زمانى با حركات دست و پا به آن پاسخ مى‏دهد. علاوه بر اين، مشاهده چگونه سخن‏ گفتن والدين، به ويژه حركات لب، زمينه مساعدى براى آموزش سخن گفتن كودك پديدمى آورد.


كليم بن عمران مى‏گويد: به امام رضا(ع) گفتم: از خدا بخواه به توفرزندى دهد. حضرت فرمود: من صاحب يك فرزند مى‏ شوم و او وارثم خواهد شد.
هنگامى كه امام جواد(ع) به دنيا آمد، حضرت رضا(ع) به اصحابش فرمود: فرزندى به دنيا آمد كه شبيه موسى بن عمران شكافنده درياست و مانند عيسى‏ بن مريم مادرش پاك و مطهر است. راوى در ادامه مى‏گويد: و كان طول ليل ته‏يناغيه فى مهده؛ حضرت در تمام طول شب با او صحبت مى‏كرد.

[ملکوت]

7- محبت محبت داروى شفابخش دردها، تسكين دهنده قلبهاست و بهترين راه حل ‏مشكلات و ناسازگاريهاى تربيتى است. حبت‏بجا، در هر مكان و زمان و در هر مقطع و سن، وسيله‏ اى كارآمد و مؤثر است. همگان، در هر سن و موقعيت، به عاطفه و محبت نيازمندند؛ اما كودكان،نوجوانان و جوانان بيش از ديگران تشنه جام زلال محبتند.


رفتار نابجا وناقصشان را محبت اصلاح مى ‏كند و ناسازگارى و پرخاشگرى نابجايشان را داروى محبت‏از ميان مى‏برد. آرى، با محبت مى ‏توان بسيارى از گره‏ ها را گشود و راههاى‏ ناهموار را هموار كرد. امام رضا(ع) از اين شيوه مؤثر تربيتى به شكلهاى‏ گوناگون بهره مى ‏گرفت. گاهى اوج محبت‏خود را در قالب جمله زيباى «بابى‏انت و امى‏» (پدر و مادرم به فدايت) نشان مى‏داد و زمانى او را در آغوش ‏مى ‏گرفت، به سينه خود مى ‏فشرد و مى ‏بوسيد.


اباصلت مى‏گويد: هنگامى كه جواد(ع) بربستر شهادت پدر وارد شد، حضرت رضا(ع) از بستر برخاست، به سوى او رفت، دست‏ برگردنش انداخت، او را به سينه فشرد، ميان دو چشمش را بوسيد و با او سخن گفت... محبت كليد حل بسيارى از مشكلات تربيتى است. گاهى والدين در مقابل اصرارزياد كودكان بر خواستهاى غير معقول يا غير ممكن، رفتارى تند و نامناسب‏ابراز مى‏كنند؛ ولى حتى در چنين موقعيتى رفتار محبت آميز مناسبتر و مؤثرتراست.

اميه بن على نقل مى‏كند: در سالى كه امام رضا(ع) حج‏به جاى آورد و سپس‏به خراسان رفت، من در مكه همراه امام(ع) بودم و امام جواد(ع) نيز همراهش‏بود. امام(ع) با خانه كعبه وداع كرد. وقتى طوافش تمام شد، به طرف مقام[ابراهيم] رفت و در آنجا نماز گزارد. جواد(ع) كه خردسال بود، بر دوش موفق(غلام حضرت) طواف داده مى‏شد. جواد(ع) به طرف حجر [اسماعيل] رفت، در آنجا نشست‏و اين امر مدتى طول كشيد. موفق به او گفت: جانم به فدايت‏باد، برخيز. او فرمود: برنمى‏خيزم تا وقتى كه خدابخواهد و در چهره‏اش غم نمايان شد. موفق خدمت امام رضا(ع) آمد و گفت: جانم به فدايت‏باد، جواد(ع) در حجر نشسته، برنمى‏خيزد. امام رضا(ع) به طرف‏جواد(ع) آمد و فرمود: برخيز، اى حبيب من. جواد(ع) فرمود: چگونه برخيزم، درحالى كه شما با كعبه چنان وداع مى‏كنيد كه گويا هرگز به سويش بازنمى‏گرديد!

[براى بار سوم] امام رضا(ع) فرمود: برخيز، اى حبيب من. جواد(ع)برخاست.
از اين حديث‏ شريف در مى‏يابيم كه امام رضا(ع) در مقابل اصرار جواد (ع) هرگز به او تندى نكرد؛ بلكه با جملات محبت ‏آميزى چون «قم يا حبيبى‏» و صبرو حوصله فرزند خردسالش را قانع كرد.

[ملکوت]

8- احترام بى‏ شك هر انسانى در هر مقطع سنى، با توجه به برداشتى كه از ارزش ومنزلت‏ خويش دارد، براى خود احترام و شخصيت قايل است. هر انسانى خود رادوست دارد و دوست دارد كه مورد احترام ديگران واقع شود. كودك و نوجوان نيزهر چند به رشد اجتماعى و عقلانى كافى نرسيده است؛ اما براى خود احترام قايل‏ است.

بدين جهت رفتار احترام ‏آميز والدين و مربيان نقش مؤثرى در تربيت و رشداو دارد. امام رضا(ع) براى جواد(ع) احترام بسيار قايل بودند و از اين شيوه‏ مؤثر در تربيت فرزند بسيار بهره مى ‏برد.
محمد بن ابى‏عباد، كه به تصويب فضل بن‏سهل امور نگارش حضرت رضا(ع) را به عهده گرفته بود، مى‏گويد: حضرت رضا(ع)همواره از فرزند بزرگوارش محمد با كنيه [كه نزد عرب علامت‏بزرگداشت و احترام‏است] نام مى‏برد و مى‏فرمود: ابوجعفر به من چنين نوشت و من به ابوجعفر چنين‏ نوشتم. با آنكه امام جواد(ع) در مدينه به سر مى ‏برد و كودكى بيش نبود، حضرت‏رضا(ع) وى را بسيار احترام مى‏كرد و نامه ‏هايى كه از حضرت جواد به وى مى‏رسيد،با كمال بلاغت و نيكويى پاسخ مى ‏داد ...

[ملکوت]

9- تشويق تشويق در تربيت كودك و نوجوان بسيار مؤثر است. تشويق بجا و مناسب‏در فرزندان ايجاد انگيزه و شوق مى‏كند و آنان را براى انجام كارهاى بزرگترآماده مى ‏سازد.

در واقع تشويق نردبان پيشرفت و موفقيت آنهاست. بدين جهت اين‏شيوه نيز مورد توجه حضرت رضا(ع) بود. زكريا بن آدم مى‏گويد: خدمت امام رضا(ع)بودم كه حضرت جواد(ع) را نزد ما آوردند. او، كه حدود چهار ساله بود، دستهارا بر زمين نهاد و سرش را به طرف آسمان بلند كرد و به فكر فرو رفت
امام ‏رضا(ع) به او فرمود: جانم به فدايت ‏باد، در چه موضوعى چنين انديشه مى‏ كنى؟ فرمود: در آنچه نسبت‏به‏مادرم فاطمه(س) انجام داده‏اند. به خدا قسم، آنها را از قبر بيرون مى‏آورم،مى ‏سوزانم و خاكسترشان را به دريا مى ‏ريزم.

امام رضا(ع) [در مقابل كار نيكويش]او را به خود نزديك ساخت، بين دو چشمش را بوسيد و فرمود: پدر و مادرم به ‏فدايت‏ باد، تو براى مامت‏ شايستگى دارى.»

[ملکوت]

10- نظارت والدين زندگى صحنه درس‏و تجربه است. آنانكه بيشتر عمر خود در كسب تجارب صرف كرده‏اند، در رويارويى با دشواريها ازتوان فزونتر برخوردارند. كودكان و نوجوانان بهره كمترى از تجربه دارند وبدين سبب به نظارت و كمك والدين نيازمندترند. نظارت مستمر و حساب شده بروضعيت اخلاقى، تحصيلى و رفتارى فرزند يك ضرورت انكارناپذير در امر تربيت است؛

البته اين نظارت بايد منطقى و حتى‏الامكان غير مستقيم و بجا باشد. نكته مهم اين است كه نظارت به مواقع حضور والدين، به ويژه پدر، در كانون خانواده ‏اختصاص ندارد؛ بلكه حتى وقتى پدر براى مدتى از كانون خانواده فاصله مى ‏گيرد وحضور فيزيكى ندارد، بايد همچنان از وضعيت فرزندانش آگاه باشد و بر كار آنهانظارت كند.


سفارشهاى پيش از مسافرت و مكاتبه با فرزند در طول سفر، امرى‏ ضرورى و كارساز است. حضرت رضا(ع) كه به سبب ستم فرمانروايان ناگزير مدتى دوراز وطن و خاواده به سر برد، به شكلهاى گوناگون همچون نامه و پيامهاى‏شفاهى از دور بر وضعيت فرزندش جواد(ع) نظارت مى‏كرد و راهنماييهاى لازم را به‏ وى ارائه مى ‏دادند.

چنانكه پيش از رفتن به خراسان درباره فرزندانش آنچه‏ شايسته مى‏ نمود، سفارش كرد. اشاره به دو نمونه از رفتار آن حضرت در اين ‏زمينه بسيار سودمند مى‏نمايد:

[ملکوت]

الف) قبل از سفر



ابى محمد وشاء از امام رضا(ع)نقل كرد كه حضرت فرمود: هنگامى كه خواستم از مدينه به سوى خراسان حركت‏ كنم، اهل و عيال خود را جمع كردم و از آنها خواستم كه با صداى بلند بر من‏ بگريند.

سپس دوازده هزار دينار بين آنها تقسيم كردم و گفتم: من هرگز به سوى‏شما بر نمى‏ گردم. سپس دست جواد(ع) را گرفتم، وارد مسجد پيامبر(ص) شدم، دست اورا بر قبر گذاشتم و از رسول خدا(ص) نگهدارى‏اش را طلب كردم.


جواد(ع) [راز كارم را] دريافت و گفت: پدر و مادرم به فدايت، به سوى دشمن مى‏ روى؟ حضرت همه ‏وكلاء و خدام خود را سفارش‏ كرد كه به سخنان جواد(ع) گوش فرادهند، از اواطاعت‏ كنند، با او مخالفت نورزند و بعد از وفات من به وى بگروند. و آنها راآگاه كردم كه او امام بعد از من و جانشين من است ...


ب) بعد از سفر
ابن ابى ‏نصر مى‏گويد امام رضا(ع) در نامه ‏اى به حضرت جواد(ع)چنين نوشته بود: اى اباجعفر، به من اطلاع دادند كه خدام، هنگام خروج شما ازخانه، شما را از در كوچك بيرون مى ‏برند و اين به خاطر بخل آنهاست تا از شمابه كسى خيرى نرسد؛ [فرزندم] به حقى كه بر گردن تو دارم، از تو مى ‏خواهم كه‏ ورود و خروجت فقط از در بزرگ باشد.

هنگامى كه خواستى از خانه خارج شوى،همراه خود طلا و نقره داشته باش و هر كه از تو چيزى خواسته، عطا كن. اگرعموهايت از تو طلب كمك كردند، كمتر از پنجاه دينار عطا نكن و بيشتر از آن به‏ اختيار توست. اگر از عمه ‏هايت كسى از تو كمك خواست، كمتر از بيست و پنج دينارمده و بيشتر از آن به اختيار توست.

[فرزندم،] اين سفارش من به خاطر رشد ورفعت مقام توست، پس به ديگران انفاق كن و از خداى صاحب عرش، ترس فقر وتنگدستى نداشته باش.

[ملکوت]

11- خود اتكايى توجه به استقلال و خوداتكايى از نكات‏ مهم تربيتى است. همگام با رشد جسمانى و افزايش سن، توقعات و انتظارات‏ مردم از كودك افزايش مى‏يابد و او بايد خود را براى ايفاى نقش در جامعه آماده‏ سازد.


از طرفى وابستگى فرزند به والدين، به ويژه پدر، نه مطلوب است و نه ‏همواره ممكن. زيرا امكان پيش آمدن موقعيت ويژه و محروم شدن فرزند از كمك ‏والدين انكارناپذير است. بنابراين، والدين بايد ضمن نظارت صحيح و حساب شده‏ به تدريج زمينه استقلال و خوداتكايى را در فرزندانشان به وجود آورند و با واگذارى مسووليت‏ بدانان قدرت اداره زندگى را در آنها تقويت كنند. از نكات‏ بسيار زيباى سيره تربيتى امام رضا(ع) توجه به اين امر مهم است.


آن حضرت به ‏خوبى براى فرزندش جواد(ع) آينده‏نگرى فرمود و چون مى‏دانست فرزندش در نوجوانى ‏مسووليت‏ بزرگ رهبرى جامعه اسلامى را به عهده مى ‏گيرد با واگذاردن مسووليتها به‏ وى قدرت مديريت و رهبرى را در او تقويت كرد. امام هشتم(ع)، هنگامى كه درمدينه بود، اداره امور خويش را عملا به فرزندش وا نهاد و حضرت جواد(ع)، بااينكه كودك و نوجوان بود، به خوبى از عهده اين امر برآمد.

حنان بن سديرمى‏گويد: ... پيوسته حضرت جواد(ع) با اينكه كودك و نوجوان بود، اداره امورحضرت رضا(ع) را در مدينه به عهده داشت و به خادمان حضرت امر و نهى مى ‏كرد وهيچ يك از خدمتگزاران با وى مخالفت نمى ‏كرد.
اين سخن بدان معناست كه حضرت‏ جواد(ع) به خوبى مديريت مى ‏كرد و آنها با او مخالفت نمى ‏كردند.

[ملکوت]

12- پرورش بعد عقلانى تربيت‏ بايد همه جانبه باشد. پرورش بعد عقلانى و شكوفا ساختن استعداد منطق و استدلال در فرزند يكى از مهمترين ابعاد تربيت است.

منطقى بار آوردن فرزند سبب مى‏ شود درست‏ بينديشد، منطقى تصميم بگيرد، منطقى ‏رفتار كند و در صورت لزوم، بى‏هيچ هراسى از ديدگاه ها و رفتارهاى خود دفاع كند. سيره تربيتى حضرت رضا(ع) از اين منظر نيز الگويى كامل براى همه رهروان‏آن حضرت است . بنان بن نافع نقل مى‏ كند كه روزى مامون از جايى كه حضرت‏جواد(ع) با كودكان بازى مى ‏كرد، مى ‏گذشت.
كودكان از ترس ميدان بازى را ترك‏ كردند و تنها جواد(ع) آنجا ايستاد. مامون از او پرسيد: چرا همراه بچه‏ هافرار نكردى؟ فرمود: گناهى مرتكب نشدم تا از ترس بگريزم و جاده هم تنگ نيست‏ تا آن را برايت ‏باز كنم، از هر جا مى ‏خواهى عبور كن.


مامون [از اين پاسخ ‏تعجب كرد و] پرسيد: تو كيستى؟ حضرت در جواب فرمود: من محمد بن على بن موسى ‏بن جعفر بن‏ محمد بن ‏على بن الحسين بن‏ على بن‏ ابى‏ طالب عليهم السلام هستم ...
نويسنده: علي همت بناري
منبع: ماهنامه كوثر